poniedziałek, 30 stycznia 2017

Stojąc przed lustrem Barbara doglądała swego piękna, czyli humor ze szkolnych wypracowań (2)

Przedstawiamy kolejne wypowiedzi uczniowskie, świadczące o ich niezwykłej inwencji i wiedzy (wg miesięcznika „Wszystko dla Szkoły” z lat 2009-2012). Tytułowa Barbara to - oczywiście! - NIE JEST autorka wpisów na tym blogu, chociaż ma to samo imię. Rzeczona autorka bardzo nie lubi stać przed lustrem! Woli pisać dla Was.

Nastąpił upadek ojczyzny, która została zniwelowana.

Racjonalizm polegał na tym, że człowiek był bardziej rzeczywiście, a nie obrazowo.

Winkelriedyzm wywodzi się od Winkiela, który wbił dzidy wrogów w swoją klatkę piersiową, by popsuć wrogom szyk bojowy i udostępnić zwycięstwo.

Księdza Piotra nawiedził duch, który zwierzał mu się z historii romantycznych i co godzinę zmieniał temat.

Sierotka miała wprawdzie zaplecze socjalne u wójta…

Roland zawsze nosił miecz, w którym miał relikty.

Polikarp prosił Boga, by ten zaaranżował spotkanie ze Śmiercią.

Polikarp prosił Boga, aby mógł się spotkać ze Śmiercią. Jego prośba została wysłuchana: ujrzał rozkładającą się kobietę.

Jan i Cecylia chcieli się osadzić w borze.

Dla Hioba najważniejsza była przychylność Boga, który dawał mu jednak jakieś ultimatum.

Bóg daje ludziom bezpieczeństwo, spokój duchowy i przyziemny.

Joasia była skromnie ubrana w kapelusik.


„Święconek” to komedia Moliera.

Mojżesz rozstąpił wodę, a potem złączył rzekę.

Najsłynniejszy obraz Leonarda to „Dama z lisiczką”.

Adam był człowiekiem pierworodnym.

Wadą Jacka było ukrywanie się pod inną osobą.

Przechylił szalę zwycięstwa na swoich rodaków.

Jan Kochanowski wyszedł na przełam antycznemu wzorcowi dzieł.

Jest to dla zwykłego człowieka niewychwycalne.

Biblioteka szkolna posiada bardzo bogate zbiory i dlatego tak często jestem jej korzystatorem.

Stojąc przed lustrem Barbara doglądała swego piękna.

Wreszcie, w wyniku śmierci, Boryna zmarł.

Kmicic przysiągł służbę księciowi szwedzkiemu, ale zawsze myślał o dobrze ojczyzny.

Kamizelkę ścieśniała zarówno żona, jak i mąż tego kochającego się małżeństwa.

Źródło
Ciąg dalszy (kiedyś) nastąpi.

piątek, 27 stycznia 2017

Pies w podróży (nie tylko służbowej), schabowy na weselu, duchy starych zamków, zagadki nieśmiertelności... Prasówka z aktualnych czasopism

Dziś przedstawimy jeszcze artykuły z ostatnich ubiegłorocznych numerów czasopism.

Kuźniewicz Janusz, Gulda Dominika, Psi podróżnicy, „Aura” 2016, nr 11, wkładka: Dodatek ekologiczny dla szkół, s. (8)

Wędrówki zwierząt na dalekie odległości są trudne do pojęcia dla przeciętnego człowieka. Jak one tego dokonują? Jak podaje biolog Jean Rostand, najbardziej niepokojące, niewytłumaczalne i fantastyczne są sekrety wędrujących psów, które potrafią odnaleźć swoich właścicieli nawet po przebyciu kilku tysięcy kilometrów.

Psy odbywają podróże kolejowe, morskie, piesze, posługując się jeszcze innymi środkami lokomocji. Interesująca jest historia psów w dziewiętnastowiecznej Anglii, które mieszkały na stacjach kolejowych, a ich zadaniem było jeżdżenie pociągami i zbieranie pieniędzy na pomoc wdowom i sierotom po kolejarzach. Miały wygrawerowane na obrożach adresy, pod które należało przesyłać datki lub przytwierdzone na grzbietach skarbonki. Szczególnie rozsławił się Tim ze stacji Paddington, mający niezwykłą umiejętność wybierania z tłumu najzamożniejszych podróżnych. Gdy jego owocny żywot dobiegł końca, został spreparowany i ustawiony na peronie. Jak inne czworonogi potrafiły się przemieszczać na wielkie odległości, np. z Moskwy do Paryża, o tym w artykule.

Jansen Nina, Mowa i symbolika kwiatów, „Eko i My” 2016, nr 10, s. 32-35

Kwiaty są jak wiersze i poezja ziemi. Niegdyś tylko poeci i zakochani rozumieli, co mówią kwiaty.

A co mówią? Co symbolizują? Wiele. Na przykład… Lilia to czystość. Symbol znany. Ale inne już może mniej kojarzymy. Frezja – szczerość i wierność. Piwonia – w starożytnej Grecji była znakiem radości, bogactwa i zdrowia, a w Chinach – honoru, bogactwa i życia wiecznego. Chabry – wiadomo. To dozgonna wierność. Irys – pomyślność i radość. Na przestrzeni dziejów i pod różnymi szerokościami geograficznymi postrzegano je odmiennie. Przegląd tej historycznej i geograficznej zmienności – w pięknie ilustrowanym artykule.

Straczuk Justyna, Smak trwania, smak zmiany. Preferencje i praktyki jedzeniowe Polaków w kontekście zmiany społecznej, „Studia Socjologiczne” 2016, nr 3, s. 31-50

Tematem artykułu jest analiza preferencji i praktyk związanych z jedzeniem w Polsce wraz z próbą określenia ich roli w diagnozowaniu kierunku i charakteru przemian społeczno-kulturowych zachodzących w kraju po zmianie ustrojowej.

Naukowe opracowanie smacznego zagadnienia. A cóż wynika z przeprowadzonych badań? To, że bardzo chętnie podtrzymujemy kulinarne tradycje. W wielu domach w Polsce nie ma niedzieli bez rosołu, a wesela bez schabowego. I może nie wynika to ani z niechęci do zmian w nawykach żywieniowych, ani z nieufności do egzotycznych dań, ale  - po prostu – z przywiązania do rodziny. Do tego, co domowe. Ponadto nadal synonimem dobrego smaku i znakiem najwyższej jakości i wartości zdrowotnych jest jedzenie „nieutowarowione”, to znaczy pochodzące bezpośrednio od producenta, z pominięciem oficjalnego obiegu rynkowego.

Koniuszy Jerzy, Duchy starych zamczysk, „Eko i My” 2016, nr 11, s. 20-21

Duchy, zjawy, strzygi, wilkołaki, wampiry są od wieków związane z historią zamków, baszt, fortec oraz twierdz. (…) Takie postacie, jak Frankenstein, Krwawa Mary czy Król Hamlet rozsławiają miejsca, w których zrodziła się ich historia.

Tak, zamek w Branie, zimny i mroczny, to dawna siedziba hrabiego Drakuli. Na zamku Kronborg do dziś „włada” duch najbardziej znanego duńskiego rycerza, Holgera Danske. W Edynburgu przechadza się bezgłowy werblista. W angielskim Chillingham – John Sage, a w niemieckim Eltz – gromadka rycerzy… A kto w Polsce? Na przykład na malowniczym Szlaku Orlich Gniazd? Przeczytajmy! W uzupełnieniu artykułu – malownicze zdjęcia autora, wykonane także nocą (ze zjawą na jednym z nich).
 

Fischer John Martin, Curl Ruth, Filozoficzne modele nieśmiertelności w fantastyce naukowej, z jęz. ang. przeł. Sylwia Wilczewska, Marcin Iwanicki, „Roczniki Filozoficzne” T. 64, nr 2 (2016), s. 141-153

SF i filozofia dzielą zainteresowanie kwestią nieśmiertelności, a ich ujęcia tego tematu można zestawić i porównać.

Porównanie wypada okazale. Autorzy prezentują różne modele i wizje nieśmiertelności stworzone przez filozofów i autorów gatunku. Taksonomia nieśmiertelności, czyli coś na kształt rozbudowanego drzewa genealogicznego, zajmuje sporą część strony. Jej omówienie znajduje się na kolejnych stronach. Liczne przykłady, imponujące oczytanie Fischera i Curl, precyzja oraz logika opracowania – to wielkie atuty artykułu. Warto polecić każdemu miłośnikowi SF. I nie tylko jemu.
Grębski Tomasz, Matematyczne święta, „Matematyka” 2016, nr 6, s. 43-50

Jeżeli macie ochotę poświętować, a nie ma ku temu okazji, warto spojrzeć na datę – może się bowiem okazać, że są to dość szczególne liczby, między którymi można znaleźć jakieś szczególne zależności.

Autor dokonuje przeglądu ważniejszych matematycznych dni, czyli wymienia: Dzień Liczby Pi, Dzień Pierwiastka kwadratowego, Dzień liczby e, Dzień liczby nieparzystej, matematyczne Dni Soni Kovalevskiej, Dzień matematyki i techniki (Match 2.0 Day), Dzień Potęg Liczby 10 („Powers of Ten” Day), Dzień Twierdzenia Pitagorasa i Dzień Fibonacciego. W każdym przypadku dodaje arcyinteresujące ciekawostki. Jest więc w istocie sporo okazji, by poświętować. A kto nie lubi matematyki, może chociaż w ten sposób, bez lęku, zbliży się do Królowej [Nauk]?

środa, 25 stycznia 2017

Kącik Maturzysty - 46. Lektury z gwiazdką. Bolesław Prus, Lalka

Wydanie. Publikacja w odcinkach - lata 1887–1889 (w „Kurierze Codziennym”). Wydanie książkowe - 1890 r.
Źródło

Tytuł. Możliwe interpretacje: 1/ Kobieta jako lalka salonowa. 2/ Alegoria świata jako teatru (pesymistyczna wizja ludzi jako marionetek, por. O żywocie ludzkim Jana Kochanowskiego). 3/ Dosłowna lalka (autor uznawał tytuł za przypadkowy, zaś za lalkę uważał tylko zabawkę Heluni).

Dla chcących wiedzieć więcej. Nazywanie kobiet lalkami salonowymi miało już tradycję, np. w powieści Lalki Józefa Ignacego Kraszewskiego (tu – w znaczeniu szerszym: próżniacza grupa osób z „wyższego towarzystwa”) i w dramacie Nora (Dom lalki) Henryka Ibsena.

Czas akcji. Teraźniejszość – od początku 1878 do końca października 1879 r. „Rozciągnięcie” czasu wstecz: Pamiętnik starego subiekta, czyli niechronologiczne ukazanie wydarzeń z życia własnego Ignacego Rzeckiego, Augusta Katza i Stanisława Wokulskiego (głównie: Wiosna Ludów - 1848-9 r.; powstanie styczniowe - 1863-4 r. i okres popowstaniowy).

Kompozycja. Epizodyczność. Pierwsi recenzenci uznali ją za nieudaną. Jest to nowatorska kompozycja panoramiczna (obejmująca wiele postaci i wątków), gdyż celem autora było dokonanie przeglądu rzeczywistości współczesnej i jej problemów (powieść „z wielkich pytań epoki”). Liczne, dość luźne „obrazki”, np. scenka z „renomowanej jadłodajni” na Krakowskim Przedmieściu (początek utworu), jeden dzień w sklepie galanteryjnym (t. 1, rozdz. 2), nędza Powiśla (t. 1, rozdz. 8), kwesta wielkosobotnia w kościele św. Józefa (t. 1, rozdz. 9). Także – „szkice fizjologiczne” osób, np. Łęckiego i jego córki (t. 1, rozdz. 5), księcia (t. 1, rozdz. 11).
Źródło

Narracja i fabuła. Narracja trzecioosobowa – często nie jest to tylko prezentacja wydarzeń, ale relacje, warianty, wersje - w przytaczanych opiniach o bohaterach (np. jednostronne, „awanturnicze” przedstawienie dziejów Wokulskiego przez Węgrowicza i „romantyczno-heroiczno-patriotyczne” – przez Rzeckiego, ewolucja jego obrazu w wyobrażeniach Izabeli itp.). W efekcie – zamiast jednoznacznych opinii - dostajemy stronnicze prezentacje ludzi i ich działań, czyli nowe pytania. Ważna rola plotki. Plotkarzami są np. radca Węgrowicz, ajent handlowy Szprot, baronowa Krzeszowska, pani Misiewiczowa, częściowo Rzecki. Ograniczenie wszechwiedzy tego narratora (nie osądza, nie jest nieomylny, najchętniej przyjmuje postawę obserwatora). Czasem – mowa pozornie zależna. Wyrażanie własnych uczuć opowiadającego (narrator współczuje, ironizuje, szydzi, wzrusza się itp.). Narracja pierwszoosobowa (subiektywna) – pamiętnik Rzeckiego. Jej przemiany. Początkowo – funkcja charakteryzująca i kreująca wypadki. Przedstawienie przedakcji, ale też spraw bieżących - głównie w tomie 2.

Zakończenie. 5 wersji: 1/ Doktora Szumana – Wokulski zginął pod gruzami feudalnego zamku. 2/ Ochockiego – pracuje naukowo u Geista. 3/ Rzeckiego – podróżuje z dala od ludzi, na których się zawiódł. 4/ Węgiełka - zawarta w jego liście. 5/ Szlangbauma – jedzie do Indii, by stamtąd dotrzeć do Ameryki (właściwie tożsama z teorią Rzeckiego). Każda z nich bardziej charakteryzuje relacjonującego niż Wokulskiego. Każda też zawiera tylko część prawdy, bez rozstrzygania i bez pewności.
 
Źródło

Najważniejsze tematy.
Miłość. Fatalna, destrukcyjna miłość 46-letniego mężczyzny do młodej arystokratki. Wokulski kocha bezwarunkowo, choć widzi jej wady (np. zachwyt Rossim i Molinarim, flirtowanie z Mraczewskim i Starskim), słyszy opinie rozsądnych ludzi na jej temat (np. Rzeckiego) i dostrzega inne kobiety (np. dobrą, wrażliwą Helenę Stawską i kokietkę - Wąsowską). To człowiek "epoki przejściowej" - kochający jak romantyk, ale już "zarażony" sceptycyzmem swej epoki. Ze sceptycyzmem kończy się też jego powieściowa biografia. Samobójstwem? Ocaleniem?

Non omnis moriar - przypadek Rzeckiego. To najbliższa narratorowi trzecioosobowemu postać, potraktowana z wielką sympatią. Tylko jego dzieciństwo wspomina się w powieści. On sam jest dobry jak dziecko, a dzieci to wyczuwają (np. Helunia). Jak ono marzy. Jak ono "bawi" się lalkami (motyw "teatru świata"). Jest wrażliwy, "naiwny", heroicznie etyczny, zakochany w Warszawie. Cierpi niezasłużone poniżenia i rozczarowania. Umiera samotnie. A jednak także (głównie?!) do niego odnosi się maksyma Horacego.

Warszawa. Realistyczny obraz miasta. Konkretny i szczegółowy. 1/ Warszawa mieszczańska: sklepy, jadłodajnie, kawiarnie, magazyny. 2/ Warszawa arystokracji: pałace, luksusowe mieszkania, eleganckie przedmioty i sprzęty, powozy itp. 3/ Warszawa żydowska: getto w okolicach Elektoralnej i Nalewek - rozciągające się w kierunku Krakowskiego Przedmieścia. 4/ Warszawa inteligencji: "miasto niewdzięcznej pracy umysłowej" (jak napisał interpretator, Józef Bachórz) - Ochockiego i Szumana. 5/ Warszawa studentów - czasów młodości Wokulskiego w Szkole Głównej i "współczesnych" socjalistycznych konspiratorów (Klejn), ubogich i wesołych. 6/ Warszawa biedaków: Powiśle nędzy i występku, gdzie mieszka woźnica Wysocki. Nie ma tu przemysłu ani robotników (Pragi). O przemyśle myśli Izabela w kontekście francuskiej fabryki. Nie ma też wyraźnych nawiązań do miasta pod zaborem ("umykają" w ogólnym obrazie informacje, że środkiem płatniczym są "ruble", węgiel waży się na "pudy", odległość - mierzy we "wiorstach", a także kilka innych wspomnień wydarzeń politycznych).

Tradycja historyczna. Patriotyzm. Realia zaborów są nieliczne, ale wspomina się (jako chwalebną tradycję!) patriotyczne zrywy wolnościowe: powstania listopadowe, styczniowe i Wiosnę Ludów. Patriotyzm Wokulskiego polega na założeniu, że polityka to sfera istnienia narodu powierzchniowa (...). Ale głębią życia narodowego jest sfera pracy umysłowej i fizycznej, gospodarka, nauka, kultura (Bachórz). Realizm Wokulskiego - i "patriotyczny idealizm" Rzeckiego.
Źródło

Rodzina i społeczeństwo. Wszystkie rodziny w powieści są na swój sposób ułomne, niekompletne. Wdowy i wdowcy, starzy kawalerowie i starzejące się panny, zwaśnieni małżonkowie, kandydaci do kiepskich małżeństw, rozwodnicy - to właściwie cała galeria postaci (...) pierwszoplanowych (Bachórz). Obraz kryzysu małżeństwa i rodziny. Odosobnione, piękne przykłady kochających się członków rodziny, to biedacy (bracia Wysoccy) i matki (matka Węgiełka, Misiewiczowa, Stawska). Podobnie - społeczeństwo "w rozsypce". Ludzie często wzajemnie się zwalczają. Współpracują, gdy łączą ich interesy. Są sobie bliscy, gdy mają podobne przekonania ideowe (studenci) lub podobnie są izolowani przez innych (Wokulski i Szlangbaum), albo też łączy ich ta sama pasja (Wokulski i Ochocki - pasja naukowa). Kastowość. Człowiek, który próbuje ją pokonać, przegrywa (np. Wokulski naraża się kupcom, którzy są niechętni jego aspiracjom, a arystokracja pamięta mu kupiectwo). Idea "wymiany usług". Dwie idylle: Zasławek i Paryż, zbudowane na "naukowej refleksji ekonomicznej". Paryż jako miasto "optymalne".

Wynalazek. Szansa przełomu w dziejach ludzkości - pod warunkiem, że dokona go człowiek szlachetny.
Źródło

Język. Dialogi. Redukcja bezpośredniej charakterystyki postaci; prezentują się one w wypowiedziach (własnych i innych osób). Monologi. Rozmyślania; w nich także postaci się przedstawiają. Indywidualizacja języka postaci. Mowa „żywa”, codzienna. Nazwiska. Dla bohaterów głównych – realistyczne, „neutralne”; dla wielu drugoplanowych - „mówiące”, jak w literaturze dydaktycznej (oświecenia), albo „niepoważne”, np. Szprot, Pieczarkowski, Fitulski, Szastalski. Wywołują efekt humorystyczny. 
 
Charakterystyka postaci:
Fizjologia. Liczne wspomnienia narratora o objawach stanów wewnętrznych osób (np. gesty, grymasy, rumieńce itp.). Por. pozytywistyczne dostrzeganie roli ciała i zmysłów człowieka. Geist przedstawia Wokulskiemu „animalistyczną typologię świata ludzkiego”, Szuman sporo mów o zwierzęcej naturze ludzi. Zmysłowa erotyka.
Psychologia. Jej znacząca rola w życiu (pierwszoplanowych) bohaterów, np. lęki, przeczucia, senne i półsenne majaki (zob. koszmary Izabeli, t. 1, rozdz. 6; sen Rzeckiego, zmęczonego widokiem Wokulskiego na występie Rossiego, t. 1, rozdz. 18). Opisane są w „stylistyce obrazu symbolicznego”. Złożoność psychicznej natury osób, ich skłonności do niestabilności nerwowej, rozedrgania uczuciowego – na pograniczu choroby, np. Wokulskiego (zob. załamanie w pociągu pod Skierniewicami), Rzeckiego (uważanego przez otoczenie za dziwaka), Izabeli (zob. uwagi o posążku Apollina), Ochockiego (uchodzącego za ekscentryka), Szumana (odludka), Krzeszowskich (histeryczki i „postrzeleńca”), barona Dalskiego (zdziecinniałego), Katza (owładniętego manią samobójczą). Typy psychiczne, np. Izabela - chłodna uczuciowo, Wokulski - intelektualista o "przytłumionym życiu uczuciowym" (Bachórz), Rzecki - sentymentalny melancholik, marzyciel i altruista, sumienny i obowiązkowy pracownik.
Źródło

Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Bachórz Józef, Wstęp, w: Prus Bolesław, Lalka, t. 1, Wrocław 1991. ISBN 83-04-02776-3.
Banot Aleksandra Ewa, Czy jest kobieta w tym tekście? O Izabeli Łęckiej w Lalce Bolesława Prusa, „Ruch Literacki" 2015, z. 5, s. 479-491.
Budrewicz Tadeusz, Stary subiekt w nowym świecie, „Polonistyka” 1994, nr 8, s. 477-483.
Jameson Frederic, Zakochany biznesmen, przeł. Ryszard Koziołek, „Teksty Drugie” 2010, nr 1/2, s. 267-277.
Markiewicz Henryk, Duże i małe zagadki "Lalki", „Ruch Literacki" 2009, z. 6, s. 437-450.
Markiewicz Henryk, "Lalka" Bolesława Prusa, Warszawa 1967.
Michałek Barbara, Opracowania lektur i wierszy [bibliografia, online] - http://katowice.pbw.katowice.pl/ib/oprac_lektur_i_wierszy.pdf
Osmoła Józef (oprac.), Lalka Bolesława Prusa, Lublin 2011. ISBN 978-8386581-20-7.
Stachowiak Izabela, Izabeli Łęckiej nieznane oblicze, „Polonistyka" 2003, nr 8, s. 477-480.
Przybyła Zbigniew, Świat lalek starego subiekta Rzeckiego, „Ruch Literacki” 1992, z. 3, s. 191-202.
Wodzyńska Anna, Labirynt rzeczywistości w "Lalce", „Polonistyka" 2009, nr 3, s. 29-34.

poniedziałek, 23 stycznia 2017

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Ekran pełen piratów, czyli o korsarzach w filmie (3)


Projekt A (1983, reż. Jackie Chan, Sammo Hung Kam-Bo, Hongkong). Tytułowy projekt to plan walki chińskiego rządu z piratami, którzy napadają na statki handlowe przybywające do tego kraju.

Pirat (1984, reż. Jacques Doillon, Francja). Małżeństwo podróżujące do Anglii przeżywa wiele przygód. Oczywiście, także z piratami.

Piraci (1986, reż. Roman Polański, Francja, Tunezja). Kapitan Thomas Bartholomew Roberts "Red" i majtek Żaba zostają aresztowani przez hiszpański galeon. "Red" nie marnuje czasu w celi: wywołuje bunt na statku i przejmuje na nim dowództwo. Na krótko. Traci je na rzecz uwolnionych więźniów, a sam (wraz z wiernym Żabą) ponownie popada w tarapaty. Oczywiście, przed czekającą ich egzekucją nastąpi ocalenie. Ale to nie koniec przygód...
Źródło
Wyspa piratów (1995, reż. Renny Harlin, Francja, Niemcy, USA, Włochy). Morgan Adams jest piratką, która wraz ze swoją załogą poszukuje skarbu na nieznanej wyspie. Film stanowił całkowicie chybione przedsięwzięcie, a powstał chyba jedynie w celu wyeksponowania Geeny Davis, odtwórczyni głównej roli, będącej wówczas żoną reżysera.
Ong Bak 2 (2008, reż. Panna Rittikrai, Tony Jaa, Tajlandia). Tiang, młody niewolnik, musi pokonać groźnego krokodyla, aby ocalić życie. Pomagają mu w tym piraci. I chłopak z czasem zostaje ich przywódcą. Wyszkolony w sztukach walki, planuje jednak inną przyszłość. Pragnie dokonać zemsty na mordercach swoich rodziców i odnaleźć dziewczynę, która była mu bliska w dzieciństwie.

Piraci! (2012, reż. Peter Lord, Jeff Newitt, USA, Wielka Brytania). Animacja. Kapitan piratów staje w szranki z innymi przedstawicielami tego fachu, aby - po ich pokonaniu - otrzymać tytuł Pirata Roku. W toku rywalizacji przeżywa wiele przygód. Podstawą do stworzenia filmu była książka The Pirates! In an Adventure with Scientists Gideona Defoe'a.
Źródło
Porwanie (2012, reż. Tobias Lindholm, Dania). Somalijscy piraci porywają dla okupu statek na Oceanie Indyjskim. Wśród załogi znajdują się kucharz (Mikkel Hartmann) i inżynier (Jan Sorensen), których oczami oglądamy wydarzenia. Dramat psychologiczny, rozgrywający się pomiędzy Janem, prezesem towarzystwa żeglugowego, a porywaczami.
Źródło
Kapitan Phillips (2013, reż. Paul Greengrass, USA). Amerykański kontenerowiec płynący do Kenii, którego dowódcą jest tytułowy kapitan, zostaje zaatakowany przez piratów w pobliżu Somalii. Rozpoczyna się walka dowódcy z napastnikami, której stawką jest życie marynarzy.
Źródło
Dzwoneczek i tajemnica piratów (2014, reż. Peggy Holmes, USA). Animacja. Dzwoneczek i jej przyjaciółki udają się na niebezpieczną wyprawę, mającą na celu odzyskanie magicznego pyłu, skradzionego z Przystani Elfów. Drugi film z serii przygód o Dzwoneczku.
Źródło
Herb piratów (2014, twórca: Neil Cross, USA). Serial. Od 2015 r. emitowany także w polskiej telewizji. Adaptacja The Republic of Pirates Colina Woodard. Akcja rozgrywa się w latach 1715-1725 i ukazuje powstanie oraz funkcjonowanie stworzonego przez piratów państwa New Providence (w archipelagu Bahamów). W obsadzie m.in. John Malkovich.

Piraci (Black Sails, od 2014, twórcy: Jonathan E. Steinberg, Robert Levine, USA). Serial. Na motywach powieści Złoto z Porto Bello Roberta Louisa Stevensona. Kolejna opowieść o piratach z wyspy New Providence, prezentująca wydarzenia rozgrywające się przed tymi, które staną się akcją Wyspy Skarbów tego samego autora (o filmowej adaptacji pisałam wcześniej). Do załogi pirackiego statku, którym dowodzi kpt. James Flint, dołącza John Silver. Piraci zaczynają gromadzić skarby, a Brytyjczycy - chcący odzyskać dawną kolonię - atakują ich zaciekle...
Źródło
Aneks. Jeszcze balet o piratach! Korsarz - według powieści poetyckiej George'a Gordona Byrona. Muzykę skomponował Adolphe Adam, a choreografię stworzyli Marius Petipa oraz Aleksiej Ratmanski. Ten ostatni jest także (wraz z Jurijem Burłakiem) autorem libretta. Obecnie pełni funkcję dyrektora American Ballet Theatre. W Korsarzu, wystawionym przez Bolshoi Ballet, wystąpiło 120 tancerzy. Oś fabularną stanowi miłość pirata Konrada i niewolnicy Medory.
Źródło

piątek, 20 stycznia 2017

Książki (nie)zapomniane - Dzieło napisane z miłości, napisane (z) sercem

W uszach moich trwa szum twój, lesie dzieciństwa i młodości - choć tyle już lat nie dano mi go słyszeć na jawie!

A lasy wiecznie śpiewają. Tytuł powieści Trygve Gulbranssena. Ale cytat z niej nie pochodzi. Z powieścią norweskiego pisarza łączy go tylko... wspomnienie owych lasów. Powyższe słowa o bardziej swojskim borze traktują, o Puszczy jodłowej, którą malowniczo, prozą poetycką opisał STEFAN ŻEROMSKI (1864-1925).

Przewijają się w tym niedługim dziełku obrazki z tysiąca lat polskiej państwowości. Wieje wiatr dziejów. I są niezliczone wieki istnienia puszczy. Prastarej. Odwiecznej.

... Bujna przyroda. Rwące potoki o lodowatej wodzie, spadające z gór w rozpędach, zakrętach, półkolistych obiegach i nagłych w dół popławach. Zarośla utkane z malin, owinięte chmielem jak szalem. Czarne cienie jodeł kołyszą się (...) na wiosennej murawie bezmiarem kwiatów zasłanej. Nad nimi barwne motyle poszukują ukrytej w zieleni kukułki.

... Dawne, ludowe opowieści... O złym, który hasa drogami... O Czarownicach latających na szczyt Łysicy... O Morze, który się wlecze koleinami...

... Legendy... O zwłokach nieznanego rycerza... O Marku z Krajna - bohaterskim chłopskim powstańcu...

Właśnie - historia. Najdawniejsza, czyli prosty żywot ludzi puszczy... Budowa klasztoru na Łyścu... Przybycie węgierskiego księcia, Emeryka... Grzeszność potężnego Bodzanty... Świętość pokornych eremitów - benedyktynów i mniszek - barnardynek, które przyniosły oświatę w tutejszą dzicz, ucząc mieszkańców czytania, pisania, robót ręcznych. Ponadto zasadziły za klasztorem swój ogród ozdobny, gdzie lilie najcudniejsze na ziemi zakwitają w czerwcowe niedziele (...) i gdzie wychylały się ponad mur wysoki kwitnące drzewa jabłoni... Rok 1863. Wielkie powstanie... Wojna... Kolejne lata, ciągnące sie wstęgą w nieznaną przyszłość...

Piękny jest język tej opowieści. Jak kolorowy dywan. Utkany metaforami - personifikacjami:

Strach wielooki wszedł między chłopy.

Apostrofami:

Żyj wiecznie, świątnico, ogrodzie lilii, serce lasów!

Powtórzeniami:

żywe (...) wody, porozdzierane przez głazy na liczne strumienie, muszą uciekać, uciekać w dolinę.

Nagromadzeniem czasowników:

[Strumienie] Migocą tam w słońcu, mienią się, połyskują, błyszczą

i epitetów:

obraz wieczny jedynego prawdziwego szczęścia, istotnej, niepodzielnej i skończonej radości życia.

Paralelizmów:

O potoku, potoku, gdzieżeś to poniósł, gdzieżeś to podział tamte wody!...

Tak można mnożyć... Stylistyka olśniewa, środki ukazujące artyzm pisarza połyskują w gąszczu słów jak kwiaty na leśnej łące lub słoneczny promień, z mozołem przedzierający się wśród gęsto rosnących, prastarych drzew. Pobrzmiewają tu (w jednym miejscu dosłownie przytoczone!) słowa z Kazań świętokrzyskich i regionalizmy (szmer ponika).

Jest jeszcze coś, co spaja w całość ten niezwykły, niełatwy do jednoznacznego genologicznego zaklasyfikowania utwór. Emocjonalne zaangażowanie pisarza w odniesieniu do krainy swego dzieciństwa i młodości, którą przedstawia. I uwzniośla. Najpełniej wybrzmiewa ta ogromna miłość w zakończeniu. Dobór środków stylistycznych jest w nim szczególnie kunsztowny:

Puszcza królewska, książęca, biskupia, świętokrzyska, chłopska ma zostać na wieki wieków, jako las nietykalny, siedlisko bożyszcz starych, po którym Święty Jeleń chodzi - jako ucieczka anachoretów, wielki oddech ziemi i żywa pieśń wieczności!

 
Niemało jest w literaturze utworów sławiących "kraj lat dziecinnych". Nie wszystkie rozwijają się w tak rozległą panoramę dziejów ojczystych, jak Puszcza jodłowa. To chyba naprawdę jeden z nielicznych tekstów, w którym wyraźnie szumi wiatr dziejów. Niemal od Dnia Pierwszego - po najdalszą Przyszłość. Dzieło niezwykłe. Napisane z miłości. Napisane (z) sercem.
Źródło

Żeromski Stefan, Puszcza jodłowa, plansza, okładka, inicjał i zakończenie wg drzeworytów Władysława Skoczylasa, Warszawa 1973. Przedruk ed. z 1926 r. (Sygnatura: 56770).

środa, 18 stycznia 2017

Kącik Maturzysty. Lektury z gwiazdką – 45. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz

Powstanie i edycja. Poemat został napisany w ciągu ok. 15 miesięcy (po odliczeniu przerw - ok. 9 miesięcy). Poeta ukończył pisanie 13 lutego 1834 r., a druk całości zamknięto po 17 czerwca tego samego roku, w Paryżu.
Źródło
Realia. Nie w pełni odpowiadają rzeczywistości historycznej, np. o zachowaniu rosyjskich zaborców na Litwie mówi się tu niewiele. Stosunek do Rosjan w Soplicowie i zaścianku (Dobrzynie) jest raczej lekceważący. Na planie pierwszym znalazły się znamiona przejścia jednej obyczajowości w drugą, dawnego staroszlacheckiego ustroju społecznego w nowoczesny. (...) Jesteśmy na pograniczu czasów. Epoka jedna przeszła, w mozole dnia formuje się następna (Stanisław Pigoń). Podważenie struktury feudalnej (spowodowane nowymi prądami umysłowymi końca XVIII w., konsekwencjami wojen napoleońskich, rozwojem oświaty itp.) i nadciąganie epoki przemysłu i pieniądza. Zanikanie świata staropolskiego. Pozostaje grupa ludzi "zbędnych" w nowym układzie, będących na dożywociu (Wojski, Rejent, Gerwazy) lub szukających "schronienia" w służbie rosyjskiej (Asesor).

Stosunek poety do przeszłości nie jest bezkrytyczny. Dostrzega "choroby" dawnej Rzeczypospolitej, tzn. bezsilność prawa i szlachecki indywidualizm, sobiepaństwo, pychę, warcholstwo (np. konflikt Stolnika z Jackiem), których konsekwencją staje się anarchia (zajazdy). Czynnik odrodzenia widzi w emigracji (w idei poświęcenia się dla ogółu). Tu rodzi się optymizm. W parze z nim idzie humor: w ukazaniu osób (np. Hrabiego - z założenia śmiesznego kosmopolity) i sytuacji (np. Gerwazy, który nie odróżnia wasalów od wąsalów; szlachta wyładowująca zawziętość w soplicowskich oborach i kurnikach). Komizm ukazany jest sposobami zaczerpniętymi z poematu heroikomicznego (przedstawianie błahej treści w patetycznej formie klasycznej epopei).

Ważne! Optymizm dostrzegamy w samym poemacie. Natomiast Epilog daje wyraz rozczarowaniu emigracją, której "grzechy" z czasem stały się bardzo wyraźne oraz... tożsame z tymi, które doprowadziły do rozbiorów Polski (sobiepaństwo, kłótliwość i wichrzycielstwo przeciw legalnie wybranej władzy).

Ważne! Akcja poematu dotyczącego centralnej struktury narodu rozgrywa się na obrzeżnym ustroniu, wydarzenia epopei mają za teren schowaną głęboko wieś. (...) Wieś to (...) niezwykła: dwór Sędziego czy dworek Maćka - to ośrodki zaścianków: Soplicowa i Dobrzyna (Pigoń). Te ostanie wyglądają jak "rezerwaty" utrwalonej narodowości w "dawnym, patriarchalnym układzie" - z reliktami minionego ustroju rodowego (zwartość, solidarność, autorytet przywódcy, tj. Maćka nad Maćkami).
Źródło
Bohaterowie. Ich wielka liczba. Technika kontrastu: Gerwazy - kontrastuje z Protazym, Zosia - z Telimeną, Tadeusz - z Hrabią, Rykow - z Płutem. Niektóre postaci:
- Jacek Soplica - ks. Robak. Zawadiaka, warchoł, indywidualista, przemieniony w pokornego mnicha, dokonującego ekspiacji "na polu służby narodowej", odrzucającego kwestie jedynie osobiste. Jego cechy główne jako księdza: niepozorność, bezimienność w dokonywaniu wielkich dzieł dla narodu, ofiarność, ciche męczeństwo bez chwały i szare bohaterstwo codzienności.
- Telimena. Doświadczona zalotnica, modna entuzjastka cudzoziemszczyzny, przedstawicielka (nieszczerej) uczuciowości sentymentalnej.
- Sędzia. Gospodarz domu. Tradycjonalista w sposobie zachowania, ubierania się i obyczajowości.
- Wojski, Podkomorzy. Chwalcy przeszłości.
- Horeszko. Stolnik. Poznajemy go z relacji Gerwazego i Jacka. Bezwzględny w staraniach o przewagę rodu, w zdobywaniu (szlacheckich) popleczników i odrzucaniu ludzi już mu niepotrzebnych. W sprawach publicznych dba jednak o interes narodu, sprzeciwia się Targowicy, czym ściąga zgubę na swój ród.
- Gerwazy Rębajło. Wierny sługa stolnika Horeszki. Klucznik. Pamiętliwy, mściwy, nie cofający się nawet przed zbrodnią narodową (podpalenie Soplicowa).
- Protazy Brzechalski. Woźny w Soplicowie. Kiedyś sporo znaczył woźny trybunału. Gdy po III rozbiorze Polski zlikwidowano tę funkcję, zatrudnił się u Sędziego. Dumny, uparty, przywiązany do tradycji.
- Tadeusz, Zosia, Hrabia - młode pokolenie. Ten ostatni - pokazany nieco karykaturalnie.
- Rykow. Rosjanin. Ukazany raczej sympatycznie. Życzliwy dla Polaków, dobroduszny, mężny, honorowy.
Źródło
Kompozycja. "Dwuczęściowość". Dwa "obozy": "soplicowski" (przedstawiony w przewadze w księgach I-V) i "horeszkowski" (mający przewagę w księgach VI-X). Punkt kulminacyjny - księga V (scena kłótni zamkowej - plan zajazdu oraz zakończenie romansu Tadeusza z Telimeną i jego "zwrot" w stronę Zosi).

Sporo schematów fabularnych z powieści historyczno-obyczajowych modnego wówczas Waltera Scotta, np. spór rodów, długie konsekwencje dawnej zbrodni, tajemnicza postać główna. Miłość - pokazana w sposób "współczesny", tj. romantyczny  (miłość od pierwszego wejrzenia dusz sobie przeznaczonych, której nie zniszczą przeciwności, tj. miłość Jacka i Ewy).
Źródło
Obrazowanie. Bogactwo opisów przyrody; ukazywanie spraw pospolitych, np. powrót bydła z pastwiska, gromadka brudnych dzieci z folwarku, karmienie kur, zbieranie grzybów, zmokłe wrony, rechotanie żab. Uwznioślanie, uszlachetnianie codzienności poprzez:
- niecodzienne porównania, np. stawy "grają jak arfy eolskie", kopy zboża świecą jak gwiazdy, dziewczyna wiejska wygląda jak driada, Zosia wbiega do pokoju jak "światłość miesiąca" [księżyca], wiewiórka - to "gajów tanecznica", gołębie ustawiły się sznurem "na kształt wstęgi" itp.;
- gromadzenie cech charakterystycznych i nadawanie przedmiotom rangi symbolu, np. brak topograficznego dookreślenia Soplicowa (nie ma mowy o tym, gdzie konkretnie jest usytuowane). Także - osobliwości w określeniu pory roku wydarzeń. Koniec lipca (bo w pierwszych scenach jest mowa o "wczesnych" żniwach, "słońca letniego pożoga")? Wiosna (kwitną maki)? Druga połowa sierpnia lub wczesna jesień (dojrzałe arbuzy, kukurydza, główki kapusty mają już "sędziwe łysiny", orzechy laskowe są dojrzałe, rosną rydze)? Wrzesień (uwagi o "jesiennej mgle" i zimnej słocie)? Jednocześnie mamy  k o n k r e t n e nazwy świąt i wydarzeń. Niektórzy badacze widzą tu baśniowość, inni - "syntetyczny realizm" (Pigoń);
- w opisach przyrody i przedmiotów: metafory, częste animizacje.

Dynamika, ruchliwość, barwność przedstawienia scen zbiorowych (w karczmie lub u Maćka).
Źródło
Wersyfikacja. Wiersz stychiczny (= bez podziału na zwrotki). Trzynastozgłoskowiec (7 + 6). Rymy parzyste (z bardzo rzadkimi odstępstwami).

Uwaga! Wersyfikacja Epilogu jest inna: to jedenastozgłoskowiec (5 + 6). Tekst posiada zwrotki.

Adaptacje filmowe.
- 1928. Reż. Ryszard Ordyński. Czarno-biały. Niemy. Główne role: Jan Szymański (Jacek Soplica – ks. Robak), Leon Łuszczewski (Tadeusz), Helena Sulima (Telimena), Zofia Zajączkowska (Zosia).
- 1999. Reż. Andrzej Wajda. Główne role: Bogusław Linda (Jacek Soplica - ks. Robak), Michał Żebrowski (Tadeusz), Grażyna Szapołowska (Telimena), Alicja Bachleda-Curuś (Zosia).
Wymieniam najważniejsze, gdyż były jeszcze etiudy szkolne, filmy dokumentalne, krótkometrażowe, film animowany i spektakl telewizyjny. Ich pełne zestawienie – zob. http://www.filmpolski.pl/fp/index.php
Źródło
Bibliografia (wybór, wymienione pozycje są dostępne w PBW)

Książka
Michałek Barbara, Opracowania lektur i wierszy [bibliografia, online], http://katowice.pbw.katowice.pl/ib/oprac_lektur_i_wierszy.pdf
Niklewicz Beata, Poloneza czas zacząć... [polonez w literaturze, muzyce, plastyce i filmie: Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin, Michał Kleofas Ogiński, Wojciech Kilar, Jerzy Duda-Gracz, Andrzej Wajda], "Język Polski w Gimnazjum" 2010/2011, nr 4, s. 43-49.
Piechota Marek, Od tytułu do Epilogu. Studia i szkice o Panu Tadeuszu, Katowice 2000. ISBN 83-226-1000-9.
Pigoń Stanisław, Pan Tadeusz. Wzrost, wielkość i sława. Studium literackie, Kraków 2002. ISBN 83-7052-587-3.
Pigoń Stanisław, Wstęp, w: Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812. We dwunastu księgach wierszem, wyd. 9, Wrocław, Kraków 1982. ISBN 83-04-00810-6 (i inne wydania).
Stawicka Donata, Pan Tadeusz - poema optymistyczne?, "Polonistyka" 2013, nr 4, s. 19-23.
Stróżański Krzysztof, Jam jest Jacek Soplica - charakterystyka dynamiczna, "Warsztaty Polonistyczne" 1999, nr 1, s. 7-12.
Wyka Kazimierz , "Pan Tadeusz", [t. 1], Studia o tekście, Warszawa 1963.
Wyka Kazimierz , "Pan Tadeusz", [t. 2], Studia o poemacie, Warszawa 1963.
Żywiołek Artur, Pan Tadeusz jako wspomnienie metafizyczne, "Polonistyka" 1997, nr 7, s. 422-426.

Film
Janicka Bożena, O roku ów..., "Kino" 1999, nr 10, s. 12-13.
Ogonowska Agnieszka, Kryteria oceny adaptacji filmowej. Analiza zagadnieniowa na przykładzie "Pana Tadeusza" Ryszarda Ordyńskiego (1928) i Andrzeja Wajdy (1999), "Ruch Literacki" 2005, nr 6, s. 6-3-620.
Stradomski Wiesław, Narodowy epos na niemym ekranie, "Kino" 1988, nr 5, s. 26-27.
Śmiałowski Piotr, Pan Tadeusz 1928, "Kino" 2012, nr 11, s. 28-31.
Wajda Andrzej, Radość i melancholia "Pana Tadeusza", rozm. przepr. Tadeusz Lubelski, "Kino" 1999, nr 11, s. 26-31.

poniedziałek, 16 stycznia 2017

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Ekran pełen piratów, czyli o korsarzach w filmie (2)



Karmazynowy Pirat (1952, reż. Robert Siodmak, USA). Jeden z ulubionych filmów mojego dzieciństwa. Tytułowy pirat to kapitan Vallo, zdobywca hiszpańskiego galeonu pełnego broni. Sprzedaje ją karaibskim rebeliantom, których jednak bez skrupułów zamierza  - w zamian za dodatkowe pieniądze - wydać Hiszpanom. Ale na przeszkodzie jego niecnym planom staje... miłość do Consuelo, córki El Libre - wodza rebeliantów. Film zachwyca pięknymi, kaskaderskimi popisami odtwórcy głównej roli, Burta Lancastera.
Źródło

Porwany za młodu (1960, reż. Robert Stevenson, USA, Wielka Brytania). David Balfour, pragnąc po śmierci ojca wypełnić jego wolę, udaje się do stryja, Ebenezera. Ten ostatni, antypatyczny skąpiec, pragnie pozbyć się chłopaka. Oczywiście, w filmie są handlarze niewolników i mnóstwo przygód. Adaptacja powieści Roberta Louisa Stevensona.
Źródło

Dzieci kapitana Granta (1962, reż. Robert Stevenson, USA). Lord Glenarvan i jego żona znajdują (w wyłowionej z morza butelce) list od rozbitków. Rozpoczynają pełną  niebezpieczeństw wyprawę w celu ich odnalezienia. Szczęśliwy finał wciąż się oddala, głównie za sprawą roztargnionego profesora Paganela, a także piratów. Adaptacja powieści Julesa Verne'a. Ciekawostka: powieść po raz pierwszy została przeniesiona na ekran jeszcze wcześniej, w 1936 roku, w ZSRR. Film wyreżyserował Vladimir Vaynshtok. Natomiast w 1985 roku, w tym samym kraju, nakręcono jeszcze miniserial.

Angelika wśród piratów (1967, reż. Bernard Borderie, Francja, RFN, Włochy). Film płaszcza i szpady. Jeden z wielu o przygodach Angeliki, będących adaptacją prozy Anne i Serge'a Golonów. Pamiętam z dzieciństwa. Jakiś czas temu były powtarzane w telewizji. Piękna Angelika wyrusza na poszukiwanie swego pierwszego męża, Jeoffrey'a de Peyraca, ale zostaje porwana przez handlarzy niewolników i sprzedana na targu. "Kupcem" jest Jeoffrey, który ponownie ją traci i organizuje pościg...
Źródło


Czarny pirat (1971, reż. Lorenzo Gicca Palli, Francja, Hiszpania, Włochy). Pirat Blackie i ubogi, zadłużony szlachcic, Don Pedro, współpracują rabując bogatych i równo dzieląc się łupami. Do czasu, gdy Blackie kupi na Karaibach żonę tamtejszego wicekróla. A ponieważ można ją drogo sprzedać, między wspólnikami dochodzi do rozłamu... Film według powieści Emilia Salgariego.

Tajemnicza wyspa (1973, reż. Juan Antonio Bardem, Francja). Miniserial. Uciekinierzy z owładniętej wojną secesyjną Ameryki trafiają na bezludną wyspę na Pacyfiku, którą kolonizują. Jednak pewnego dnia przybywają tu piraci, chcąc zniszczyć dorobek dzielnych i prawych ludzi... Adaptacja powieści Julesa Verne'a. I znowu ciekawostka. Rosjanie chyba bardzo lubili prozę francuskiego pisarza. W 1941 roku powstała ekranizacja, dokonana przez B.M. Chelintseva i Eduarda Pentslina.

Czarny korsarz (1976, reż. Sergio Sollima, Hiszpania, Włochy). Książę Emilio di Roccabruna, czyli tytułowy korsarz, od lat opracowuje plan zemsty na wrogu rodziny i mordercy swego ojca, a z czasem również braci. Na przeszkodzie jego zamierzeniom staje miłość do córki zabójcy. Kolejna adaptacja filmowa książki Emilia Salgariego.

Źródło

Dokończenie - za tydzień (w poniedziałek, 23 stycznia).

piątek, 13 stycznia 2017

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Ekran pełen piratów, czyli o korsarzach w filmie (1)

Na 2017 rok przewidziano światową premierę kolejnej, piątej części Piratów z Karaibów (reż. Gore Verbinski), która  będzie nosić tytuł Piraci z Karaibów: Martwi głosu nie mają. Dotychczasowe części, to: Piraci z Karaibów: Klątwa Czarnej Perły (2003), Piraci z Karaibów: Skrzynia umarlaka (2006), Piraci z Karaibów: Na krańcu świata (2007), Piraci z Karaibów: Na nieznanych wodach (2011). Zanim nastąpi premiera, przedstawiamy niektóre znane filmy o piratach w układzie chronologicznym (według daty światowej premiery).
Źródło
Czarny pirat (1924, reż. Albert Parker, USA). Jedynym ocalałym ze złupionego przez piratów okrętu jest młody arystokrata, który – sam zostając piratem – planuje zemstę. Na przeszkodzie jego zamiarom staje miłość…
Źródło
Hrabia Monte Christo (1934, reż. Rowland V. Lee, USA; 1961, reż. Claude Autant-Lara, Francja, Włochy; 1998, reż. Josée Dayan, Francja, Niemcy, Włochy, miniserial; 2002, reż. Kevin Reynolds, Irlandia USA, Wielka Brytania). Adaptacje powieści Alexandra Dumasa (ojca). Edmund Dantes zostaje niesłusznie posądzony o zdradę i uwięziony na wyspie If, skąd udaje mu się po wielu latach zbiec. W czasie odosobnienia pielęgnując w sobie żądzę zemsty na tych, którzy spowodowali jego uwięzienie, postanawia - już wolny - rozprawić się z każdym z nich po kolei.    
Źródło
Wyspa Skarbów (1934, reż. Victor Fleming, USA; 1950, reż. Byron Haskin, USA; 2012, reż. Steve Barron, Irlandia, Wielka Brytania, TV). Adaptacje klasycznej powieści przygodowej Roberta Louisa Stevensona. Stary marynarz przekazuje młodemu Jimowi Hawkinsowi wiadomość o skarbie ukrytym przez kpt. Flinta. Chłopak nakłania dziedzica Tralawney'a i dr. Livesey'a do zorganizowania wyprawy na Wyspę Skarbów. Ale wśród marynarzy ze skompletowanej załogi znajdują się dawni kompani Flinta... Tu mała uwaga. Przypominam sobie, że będąc w siódmej klasie szkoły podstawowej (schyłek lat 70. minionego wieku), widziałam także animowaną, pełnometrażową adaptację filmu. Oglądaliśmy ją wraz z całą klasą w kinie, a następnego dnia... pisaliśmy recenzję. 

Kapitan Blood (1935, reż. Michael Curtiz, USA). Peter Blood, angielski lekarz, po bitwie pod Sedgemoor zostaje sprzedany jako niewolnik na Barbados. Ucieka stamtąd, zostaje piratem i legendą ówczesnych Karaibów. Film powstał według powieści Rafaela Sabatiniego.
Źródło
Korsarz (1938, reż. Cecil B. De Mille, USA). Jean Lafitte (postać historyczna) jest piratem. W 1814 roku, czyli w drugim roku wojny brytyjsko-amerykańskiej, Anglicy próbują wciągnąć neutralnego dotąd Lafitte'a w wir wojny i skorzystać z jego pomocy.

Pirat (1948, reż. Vincente Minelli, USA). Musical. Manuela, dziewczyna z małego miasteczka na Karaibach, marzy o zdobyciu serca Macka Macoco, pirata, z którym pragnie wyrwać się z szarej codzienności.
Ciąg dalszy - już w najbliższy poniedziałek.

środa, 11 stycznia 2017

Lektury z gwiazdką - 44. Adam Mickiewicz, Dziady. Poema [Część II], Dziady. Część III (cz. 2)

Motywy w Dziadach - ciąg dalszy:
Miłość romantyczna. Nieszczęśliwa, niespełniona, destrukcyjna. Jest głównym tematem cz. IV. Miłość heroiczna, ofiarna. Jest w cz. III. Do towarzyszy niedoli (okazują ją Tomasz, Janczewski, bo sami cierpią, a pocieszają innych), do potrzebującego człowieka (mają ją ks. Lwowicz i ks. Piotr) i grupy ludzi (Oleszkiewicz, zob. Petersburg z Ustępu), do "biednych i pognębionych", solidarna (żywią ją Ewa, Rollisonowa, Kmitowa). Miłość do ludzi deklaruje też Konrad. Ogólnie: w cz. II i IV mowa jest głównie o miłości skierowanej do konkretnych osób, a w cz. III - następuje poszerzenie jej zasięgu (nie pojedynczy człowiek, lecz ludzie).
Źródło
Aksjologia (teoria wartości). Etyka. Dobro i zło. Główne wartości i antywartości:
Grzech. Wyeksponowany w cz. II („rodzaje” duchów i moralność ludowa), w Upiorze (samobójstwo), ale też w pysze Konrada, postępowaniu zaborców i oddanych im polskich sprzedawczyków (cz. III). Ogólnie – grzech jest trojaki: przeciw sobie (samobójstwo Gustawa), przeciw Bogu (obraza, pycha, niewiara w miłość, rozpacz, bluźnierstwo) i przeciw bliźniemu (brak miłości i miłosierdzia).
Współczucie, ludzka solidarność, odpowiedzialność za innych, ofiara, np. święto Dziadów, ofiarowanie się Tomasza za spiskowców i ks. Piotra za Konrada, modlitwy Ewy, postawa Oleszkiewicza, heroizm Wasilewskiego.
Próba, np. dla Konrada jest nią więzienie, a jej elementami: samotność, nieszczęście bliźnich, które widzi, pragnienie uszczęśliwienia świata.
Ważne! Dziady są misterium chrześcijańskim, BO niosą przesłanie, że z upadku można się podnieść.

Światopogląd romantyczny – najważniejsze elementy obecne w Dziadach:
- Metempsychoza, istniejąca  o b o k  chrześcijańskiej prawdy o życiu pozagrobowym.
- „Poszerzenie” dualistycznej wizji świata (tj. istnienia świata materialnego i duchowego) o istnienie światów pośrednich, w których znajdują swoje miejsce duchy i upiory (por. gnoza).
- Harmonia i jedność świata. Panują w świecie idei; niemal nie do osiągnięcia w doczesności.
- Preegzystencja i predestynacja. One tłumaczą naturalną bliskość dusz zakochanych (por. wypowiedź Gustawa z cz. IV).
- Natura. Jest żywa i ma duszę. Niepoznawalna rozumowo.
- Wiara w Boga. Istnienie Boga jest pewnikiem, ale wiara ma różne odcienie, por. np. wiarę gromady (cz. II), Gustawa-Konrada i ks. Piotra (cz. III). Człowiek nieustannie trwa w obliczu metafizyki: walczą o niego dobre i złe duchy, ma swego Anioła Stróża, wielką moc ma modlitwa wstawiennicza za niego (modlitwy matki, Ewy i ks. Piotra).

Dla chcących wiedzieć więcej! W Dziadach imię Boga przywołane jest około 160 razy. Sam utwór (pomijając Ustęp) kończy się słowami: „Ach, ulecz go, wielki Boże!” (cz. III, sc. 9, słowa Kobiety na temat Konrada).
Źródło
- Historia. Mesjanizm – zawarty w Widzeniu ks. Piotra. Nawiązanie do Ewangelii oraz Apokalipsy. Ocena przeszłości (Polski i Europy), wyidealizowana wizja Polski Ukrzyżowanej i Zmartwychwstałej, optymistyczna wizja przyszłości (zwycięski zbawiciel - „czterdzieści i cztery” oraz nawrócony Moskal). Cierpienie narodu jako zbawcza konieczność (mesjanizm). Historiozofia – wiara, że „dzieje stanowią historię świętą, w której objawia się myśl Boga, ale za pośrednictwem ludzi i w zależności od ich dobrej woli; dokładnie tak, jak w wypadku losów jednostki” (Cieśla-Korytowska).

Mała i Wielka Improwizacja. Główne elementy.
Ich właściwy początek – w pieśni nienawiści z bluźnierczym refrenem („Tak, zemsta…”). Po niej następuje Mała Improwizacja. Motywy:
- Lot. Odczucie fizyczne i idea (wznoszenie się „między proroki”).
- Widzenie przyszłości. Podkreślenie wzroku i przeszkód w widzeniu (np. brudne obłoki, mgły, dym). Kruk, zadający ostateczną klęskę widzeniu. Orzeł – ten, z którym walczy kruk.

Wielka Improwizacja. Motywy:
- Samotność. Niemożność nawiązania kontaktu z ludźmi. Jej przyczyny: nieumiejętność zrozumienia pieśni przez słuchaczy; rozdźwięk między myślą (i uczuciami) a sposobami ich wyrażenia; niemożność zrozumienia poety przez „zwykłych” ludzi.
- Poezja. Bliższa Kosmosu (Boga) niż ludzi (pogarda dla nich). Pycha, przejawiająca się w opinii, że tylko Bóg byłby godnym słuchaczem tej pieśni. Poeta – człowiek „kosmiczny”, sięgający nieba (platonizm). Hiperbolizacja. Odwoływanie się do wzroku i słuchu. Pogarda dla innych poetów.
- Miłość. Prometeizm. Tytanizm. „Wszechstronna” miłość poety do narodu („jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec”), domagająca się   a b s o l u t n e j (!) władzy nad nim.
- Spór z Bogiem. Jego istotą – wyrażone wyżej pragnienie władzy nad duszami; na wzór władzy Bożej (bo miłość poetę do tego uprawnia). Prowokowanie Boga – za pomocą „żądań, gróźb, szantażu, perswazji i wreszcie wyzwisk”, by odpowiedział. Grzech Konrada polega na pysze i nieuszanowaniu wolności ludzi, którymi chce (absolutnie) władać. Odpowiedzią na tę postawę są pokora ks. Piotra i miłosierdzie Oleszkiewicza. Te cnoty będzie musiał wyrobić w sobie Konrad – w przyszłości.
Źródło
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Cieśla-Korytowska Maria, "Dziady" Adama Mickiewicza, Warszawa 1995. ISBN 83-02-05282-5 (i wyd. następne).
Dopart Bogusław, Piętno buntu metafizycznego. Z symboliki III cz. "Dziadów, „Ruch Literacki: 1989, z. 4-5, s. 301-316.
Kallenbach Józef: Wstęp, w: Mickiewicz Adam, Dziady wileńskie, wyd. 5, Kraków 1929.
Kubacki Wacław, Arcydramat Mickiewicza. Studia nad 3 cz. "Dziadów", Kraków 1951.
Majchrowski Zbigniew, Kuszenie księdza Piotra, „Ogród” 1991, nr 3, s. 146-162.
Michałek Barbara, Opracowania lektur i wierszy [bibliografia, online] - http://katowice.pbw.katowice.pl/ib/oprac_lektur_i_wierszy.pdf
Mityk Iwona, III część "Dziadów" a moralitet, „Język Polski w Liceum” 2006/2007, nr 3, s. 32-38.
Stokwiszewski Henryk, Ptak małego lotu. Eksplikacja Małej Improwizacji z Dziadów cz. III A. Mickiewicza, „Język Polski w Szkole Średniej” 1994/95, z. 2, s.60-81.
Stokwiszewski Henryk, Romantyczny demiurg. Eksplikacja fragmentu Wielkiej Improwizacji z "Dziadów" cz. III A. Mickiewicza, „Język Polski w Szkole Średniej” 1996/97, z. 2, s. 38-54.

poniedziałek, 9 stycznia 2017

Od Anonima do Kaczmarskiego, czyli historia w polskich kolędach (cz. 2)

Rok 1939. Zapada bardzo długa noc, trwająca... kilka lat. Kolęda odzwierciedla wszystkie znaczące chwile tej nocy. Klęskę wrześniową... Oto wyjątkowej urody, przejmująca Kolęda warszawska 1939 Stanisława Balińskiego:

O, Matko, odłóż dzień Narodzenia
Na inny czas.
Niechaj nie widzą oczy Stworzenia
Jak gnębią nas.

Niechaj się rodzi Syn najmilejszy
Wśród innych gwiazd.
Ale nie u nas, nie w najsmutniejszym
Ze wszystkich miast.

Bo w naszym mieście, które pamiętasz
Z dalekich dni,
Krzyże wyrosły, krzyże i cmentarz,
Świeży od krwi.

Bo nasze dzieci pod szrapnelami
Padły bez tchu.
O, Święta Mario, módl się za nami,
Lecz nie chodź tu.

A jeśli chcesz już narodzić w cieniu
Warszawskich zgliszcz,
To lepiej, zaraz po narodzeniu
Rzuć Go na Krzyż!
Źródło
...Noce okupacji. I dni – do nocy podobne... Wojenna kolęda Aleksandra Rymkiewicza:    

Lulajże Jezuniu, w biednym polskim kraju,
lulajże Jezuniu, od chłodu fioletowy,
Wędrowiec krzyż całuje, na śniegu przystaje,
chłopi na postronku pociągnęli krowę.

       
...Wygnanie, gułagi, obozy... Do przyjaciół w obozie wiersz wigilijny Tadeusza Borowskiego:
A teraz milczcie, przyjaciele.
Niech dzban poezji się przechyli,
a ty, poeto, w serca przelej
im słowa z księgi z dnia wigilii (...)
Godziny lęku i rozpaczy,
tęsknoty ludzkiej i nadziei –
znów trzeba przeżyć i odwracać
karta za kartą – po kolei.
       
Wszystko jest śnione. Jak w teatrze
kłębi się dym, obrazów rzeka.
Lecz czemu oczy martwo patrzą
i kamienieje ból człowieka?

Źródło
Po wojnie kolędy patriotyczne pisano rzadko. A może były, lecz zaginęły? Skomplikowane losy Polski uwieczniano w innych utworach. Kolędy odrodziły się dopiero w latach osiemdziesiątych. Szczególnie – w okresie stanu wojennego (1981-1983). Kolęda związkowa A.D. 1981 nieznanego autora. Napisana na pewno na Śląsku:

Lulajże Jezuniu w tę noc grudniową
Przez obcych skłamaną przez swoich zdradzoną
Nie poznasz Ty Polski – taka zbolała,
W kolejkach milczących, w kajdanach cała. (...)
Czekali Cię Jezu na szychcie w sztolni,
Przeszyły ich kule, bo chcieli być wolni,
Dziś przyszli fedrować razem do Ciebie
Połam się opłatkiem z nimi – tam w niebie.

           
Kolejny tekst powstały w naszym regionie. Pastorałka grudniowa Tadeusza Kijonki:

Małym fiatem, czy osiołkiem, pustą autostradą –
Święty Józef i Maryja w noc grudniową jadą
Wiatr za nimi, wiatr przed nimi, zaspy jak upiory –
A tu ledwo lichuteńkie tlą się reflektory

Żeby chociaż gwiazda biedna, okno rozświetlone –
Patrzy Józef zatroskany na brzemienną żonę
Już godzina policyjna, kraj w bezruchu zastygł –
Czerń przed nimi, czerń za nimi, wiatr i mróz kolczasty (...)
Mario, Mario, patrz kapliczka z pochylonym krzyżem
I bezdomny pies, co nóżki Dzieciątku obliże
Mario, Mario, łzy twe krzepną, uśmiechniętaś błogo...
I umarła Matka Boska tej nocy w połogu.

Źródło
Wspomnienie strajków w kopalni. W 1981 r., po pacyfikacji przez władze kopalni „Wujek” w Katowicach, a potem „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju, pod ziemią protestowali jeszcze górnicy z kopalń „Ziemowit” i „Piast” w Tychach. Właśnie o tych podziemnych protestach powstał wiersz Zwiastowanie - również Tadeusza Kijonki:

W katakumby kopalń na kamienne leże
Zbiegli w noc pogromu węglowi pasterze.
Pokład nad pokładem – w litej skale prycze:
Co pokład pokotem górnicze gorycze.
Jak zwęglone zwłoki ciała powalone –
Ktoś tam czasem westchnie: pod Twoją obronę...
Pełznie pieśń błagalna, to grzmi, to opada –
Głazy ciężkich głosów błądzą po pokładach.
I znów cisza czarna wypala źrenice –
Ile dni minęło, jak nieba nie widzę?

           
Polskie kolędy. Od najstarszych tekstów, przez Symfonie anielskie Jana Żabczyca (1630 r.), po kolędy współczesne (Jacka Kaczmarskiego, Tadeusza Kijonki, Marka Grechuty). Setki lat tradycji. Jeśli ktoś jest zainteresowany tematem, zachęcamy do skorzystania z Bibliografii.
Źródło
Bibliografia (wybór)       
Adrjański Zbigniew, Złota księga pieśni polskich. Pieśni, gawędy, opowieści, Warszawa 2000. ISBN 83-11-08676-1. (Sygnatura: 153825).
Fryckowski Jerzy, Antologia poezji wigilijnej, Warszawa 1995. ISBN 83-86510-87-0. (Sygnatura: 145983).
Szymanderscy Hanna i Witold (wybór i oprac.), Polskie kolędy patriotyczne. 1830 – do dzisiaj, Warszawa1989. (Sygnatura: cz  D I-7/3 b).
Przybylski Bogusław, Kolędy i pastorałki na gitarę, Warszawa 1992. ISBN 83-02-04977-8. (Sygnatura: 136991).