Nasz Mały leksykon Filmowy - Powstania śląskie w polskim filmie fabularnym i dokumencie fabularyzowanym. Na marginesie Roku Powstań Śląskich

Rok bieżący będziemy obchodzić m.in. jako Rok Powstań Śląskich. Za Uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 20 lipca 2018 r. (M.P. 2018 poz. 730) głosowało w 418 posłów, przeciw było 2, od głosu wstrzymał się 1. Mieszkamy na Górnym Śląsku, zatem to ważna dla nas sprawa.

Pragniemy włączyć się w rocznicowe obchody. Zdajemy sobie sprawę z tego, że okolicznościowych materiałów nie zabraknie. Podejmiemy tematykę powstańczą w obszarze kultury, a konkretnie – filmu fabularnego i dokumentu fabularyzowanego. Ilustracją będą wybrane materiały historyczne z naszych zbiorów. A zatem filmy:

Wyglenda "Traugutt" Jan, Plebiscyt i powstania śląskie, Opole 1966

Nie damy ziemi, skąd nasz ród (inne tytuły: Męczeństwo ludu górnośląskiego, Krwawa walka na Górnym Śląsku), reż. Władysław Lenczewski, niemy, 1920. Nie zachował się.

Historia młodego sztygara, który – dowiadując się o wybuchu powstania - wraca z frontu wschodniego i (wraz z zakochaną w nim dziewczyną szlacheckiego pochodzenia) przyłącza się do walczących...

Dyba Krystyna, Siwczyk Danuta, Sfrunął na Śląsk orzeł biały (...), Katowice 2001 - okładka przednia i tylna

Rodzina Milcarków, reż. Józef Wyszomirski, 83 min., 1962.

Sztygar Kurt, Niemiec z pochodzenia, jest mężem Barbary Milcarkówny - córki śląskiego górnika. Ten ostatni nie jest zadowolony z mariażu dziewczyny. Tymczasem w kopalni wybucha strajk, będący konsekwencją niekorzystnych dla Ślązaków wyników Plebiscytu. Kurt zostaje zaangażowany do przeprowadzenia akcji sabotażowej. Otrzymuje zlecenie wysadzenie tamy i zalania kopalni. Wykonując zadanie, trafia na opór teścia i zabija go. Sam natomiast ginie z ręki brata swojej żony.

Dygacz Adolf, Śląskie pieśni powstańcze 1919-1921, Katowice 1958 - okładka i s. 56

Pięciu, reż. Paweł Komorowski, 97 min., 1964.

Obraz dziejów Śląska od powstań po lata 60. Wątek pierwszoplanowy obejmuje losy dwóch górników oraz (we współczesności) trzech chłopców z różnych środowisk. Wszyscy bohaterowie spotykają się w chwili, gdy zostają zasypani podczas katastrofy w kopalni. Jeden z dwójki najstarszych usiłuje wydostać się na powierzchnię. Drugi jest obezwładniony tragicznymi wspomnieniami z II wojny światowej, podczas której mimowolnie został sprawcą śmierci syna tamtego mężczyzny. Pierwszy ginie podczas próby odpalenia ładunku mogącego utorować drogę do wyjścia, a pozostali zostaną uratowani.

Jasiński Zenon, Śląski kogel-mogel (...), Opole 1981 (lub 1982)

Wzgórze Marsa albo powrót powstańca śląskiego, reż. Antoni Halor, 22 min., 1968.

Szkolna etiuda fabularyzowana, której temat precyzyjnie oddaje druga część tytułu.

Księga poległych w powstaniach śląskich 1919-1920-1921, Katowice 2005, s. tytułowa i s. 13

Sól ziemi czarnej, reż. Kazimierz Kutz, 98 min., 1969 (produkcja, 1970 – premiera).

Chyba najbardziej znany, poetycki film o powstaniach śląskich, a konkretnie – o II powstaniu. Historia rodziny górnika, którego siedmiu synów wyruszyło w bój. Młodzieńcy - wraz z innymi walczącymi - opanowują miasteczko. Gabriel, najmłodszy z nich, w niemieckim mundurze zakrada się na stronę wroga, gdzie z miejsca zakochuje się w sanitariuszce. Jednak to nie czas na liryczne wyznania. Niemcy atakują coraz silniej. W zażartej walce ginie ojciec chłopaków. Kule dopadają także innych powstańców. Ranny Gabriel forsuje graniczną rzeczkę… na ramionach dziewcząt. Po „bezpiecznej” stronie spotyka trzech braci. Pozostali zginęli.

Pachoński Jan, Kraków wobec powstań śląskich i plebiscytu, Warszawa 1981

Gdy nad Anną gorzało niebo, reż. Włodzimierz Dobrzyński, 79 min., 1980.

Dokument fabularyzowany. Telewizyjny. Dzieje powstań, szczególnie ostatniego, w dokumentach z epoki: fotografiach, plakatach, ulotkach.

Lewek Michał, Górnośląski Plebiscyt z roku 1921 oraz udział w nim duchowieństwa katolickiego, Chorzów 1991

Blisko, coraz bliżej, reż. Zbigniew Chmielewski, 19 odcinków (każdy po ok. 70 min.), 1982-1986 (produkcja, 1983 – premiera).

Serial telewizyjny, prezentujący historię walk Polaków z niemieckim zaborcą na Śląsku w latach 1863-1945. Głównym bohaterem pierwszych odcinków jest Franciszek Pasternik, a w kolejnych obserwujemy dzieje jego licznych dzieci i wnuków. Wątki powstańcze pojawiają się w odcinkach 7-10 (Ojcowski dom. Rok 1919; Niepokój i gniew. Rok 1919; Stąd mój ród. Rok 1920; Witajcie w domu. Rok 1921/22).

Kończy się I wojna światowa. Polska odradza się po długoletniej niewoli. Ale na Śląsku wciąż jest niespokojnie. Wybuchają dwa nieudane postania. Zmianę sytuacji przynosi dopiero trzeci zryw. Rodzina Pasterników dzielnie walczy. Ale oto  - niespodziewanie dla wszystkich - Wojciech Korfanty zawiesza działania zbrojne i rozpoczyna ofensywę dyplomatyczną, przynoszącą efekty bardzo korzystne dla walczących. 20 czerwca 1922 r. polskie oddziały – a wśród nich Pasternikowie - wkraczają na Górny Śląsk.

Racki Henryk, Orły na hałdach. Z dziejów walk o polski Śląsk, Warszawa 1981

Magnat, reż. Filip Bajon, 176 min. (2 części: 91 i 85 min.), 1986 (produkcja, 1987 – premiera).

Dzieje arystokratycznego rodu niemieckiego, pochodzącego z kresach zachodnich, ukazane na tle znaczących wydarzeń historycznych. Fabułę osnuto wokół źródłowych dokumentów związanych z rodem książąt pszczyńskich von Pless. Akcja rozpoczyna się w 1900 r., a kończy po II wojnie światowej. W filmie pojawiają się także nawiązania do powstań śląskich.

Wszechnica Górnośląska, XIV. Obraz powstań śląskich w sztuce, Katowice, Opole, Cieszyn 1996

Książki (nie)zapomniane - Jednostka doceniona, skromna, koleżeńska, apetyczna...

Elegancko ubrani panowie siedzą na krzesłach usytuowanych na dryfującej tratwie. To trzej rozbitkowie, bohaterowie groteskowej jednoaktówki Na pełnym morzu SŁAWOMIRA MROŻKA (1930-2013).

Gruby, Średni i Mały płyną już od jakiegoś czasu. Gdy poczuli głód i zaczęli szukać żywności, dostrzegli, że nie mają żadnej konserwy. A przecież powinna jeszcze być. Cóż, pozostaje jedno rozwiązanie. Należy skonsumować jednego z nich. Ponieważ żaden dobrowolnie nie chciałby dokonać takiego aktu poświęcenia, a losowanie jest "przejawem ciemnoty", należy - zgodnie z zasadami demokracji - urządzić wybory powszechne, poprzedzone autoprezentacjami kandydatów.

Najpierw Średni proponuje Grubemu wspólny blok wyborczy. Wówczas Mały nieśmiało wtrąca, że "parlamentaryzm się przeżył". Gruby natychmiast replikuje: "Ale nie ma innej drogi. Jeżeli woli pan dyktaturę, chętnie obejmę władzę". W takiej sytuacji Mały przystaje na wybory, ale bez bloków i z obowiązkowym etapem propagandy przedwyborczej. Uzyskuje akceptację Średniego, pewnie już bardzo głodnego: "No to agitujmy, byle szybko!" I oto rozpoczyna się jedyna w swoim rodzaju (anty)kampania wyborcza. Każdy zachwala siebie jako NIEzdatnego do zjedzenia. Potem następuje doniosły akt głosowania. Podczas liczenia głosów okazuje się, że padły... cztery.

Wreszcie któryś podsuwa myśl o nominacji. Gruby natychmiast ochoczo godzi się objąć władzę, ale Średni zgłasza veto: "Demokracja nie wyszła, dyktatura się nie przyjmie". I oto powstaje swoista koalicja Grubego i Średniego, wspólnie wmawiających Małemu, iż pragnie się poświęcić dla ogółu: "Pan tęskni, aby przejść do naszej pamięci jako jednostka doceniona, skromna, koleżeńska, apetyczna...". Gdy Mały wciąż uparcie odmawia, na horyzoncie pojawia się nowy kandydat na przymusowego ochotnika. Listonosz, który rozbitkom wydaje się zupełnie świeży, ale ten - widząc, że sytuacja nie jest bezpieczna - szybko odpływa. W jego miejsce do tratwy dobija Lokaj, demaskujący hrabiego (czyli Grubego), z takim zapałem prawiącego o "sprawiedliwości dziejowej". Koalicja jednak ostatecznie zwycięża. Nieodwołalnie zapada decyzja o zjedzeniu Małego. Gdy ten wygłasza pożegnalną, płomienną mowę o PRAWDZIWEJ wolności, która "jest tylko tam, gdzie nie ma zwyczajnej wolności”, Średni znajduje zagubioną konserwę, cielęcinę z groszkiem, ale Gruby powstrzymuje go przed ujawnieniem znaleziska. Mały bowiem już uwierzył w misję, którą ma do spełnienia wobec społeczeństwa. I już jest na swój sposób szczęśliwy.

Na pełnym morzu. Arcydzieło zwięzłości, skrzące się dowcipem językowym. Ale jego wymowa jest bardzo poważna.

Mrożek Sławomir, Na pełnym morzu, "Dialog" 1961, nr 2 (58), s. 53-63 (sygnatura: cz M XIX-1/12)

Kącik Maturzysty - 109: Sposoby wyrażania wartości w języku. Adaptacja filmowa

Dzisiaj zastanowimy się nad sposobami wartościowania w języku i jeszcze raz pochylimy się nad adaptacją filmową.

Pytania

Ćwiczenie 1
Wykorzystując hasła reklamowe:

Najbielsze zęby? Tak, bo myte wiodącą pastą do zębów!
Syrop X - bezpieczny dla dziecka, bezwzględny dla choroby! –

oraz przykłady z własnego doświadczenia życiowego, omów niektóre sposoby wyrażania wartości w języku.

Ćwiczenie 2
Zdefiniuj adaptację filmową oraz - odwołując się do znanych Ci tekstów kultury - omów jej niektóre sposoby.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Pomocny termin:
Aksjologia - nauka o wartościach i o kryteriach wartościowania; też: konkretny system wartości (wg Słownika Języka Polskiego PWN).

W podanych sloganach reklamowych wartościowanie wyrażono poprzez:
1/ użycie przymiotnika w stopniu najwyższym (najbielsze) oraz imiesłowu wartościującego wiodący(-a);
2/ przeciwstawienie wyrazów nacechowanych wartościująco - pozytywnie (bezpieczny) i negatywnie (bezwzględny). Wyraz bezwzględny - paradoksalnie - w zestawieniu z chorobą  otrzymuje zabarwienie pozytywne (bo zwalcza chorobę, która kojarzy się negatywnie).

Wartościowanie w języku wyrażamy poprzez:
Wyrazy (leksemy) lub wyrażenia (zwroty frazeologiczne) w których definicji zawarta jest informacja wartościująca, czyli dodatkowe znaczenie, że coś jest dobre lub złe. Są to:
•    rzeczowniki, np. dobro, wstręt, lęk, niesmak itp.;
•    czasowniki, np. zabić, olśnić (kogoś), uśmiechnąć się;
•    przymiotniki, np. cudowny, przebrzydły, znakomity, zły;
•    przysłówki, np. przepięknie, najsłabiej;
•    wykrzykniki, np. o rety!;
•    związki frazeologiczne, np. biedny jak mysz kościelna, wyglądać jak miss.

Metafory uwarunkowane kulturowo, np. góra - dół, jasny - ciemny, święty (boski) - diabelski; nazwanie kogoś gwiazdą, określenie uśmiechu jako olśniewającego itp.

Morfemy wnoszące wartościowanie:
•    przyrostki (sufiksy): -ek (tworzący zdrobnienia, np. kotek, domek); -usia, -isia (tworzące spieszczenia, np. Anusia, Dominisia); -uch, -isko (tworzą zgrubienia, np. brzydaluch, dziewuszysko);
•    przedrostki (prefiksy): super-, prze-, hiper- (dodające pozytywne zabarwienie emocjonalne, np. superchłopak, przepięknie, hiperzabawny).

Uwaga! Mimo że te morfemy posiadają określone nacechowanie wartościujące, w określonych kontekstach mogą nabrać wartości przeciwnej (np. Cóż za piękne kocisko!).

Fleksja:
•    pejoratywna końcówka M. I. mn. rzeczowników rodzaju niemęskoosobowego -y w połączeniu z rzeczownikiem osobowym rodzaju męskiego (np. chłopy, belfry);
•  morfemy służące wartościowaniu w stopniowaniu przymiotników i przysłówków: naj-, -szy, -ej (np. najzdolniejszy, najlepiej).

Składnia (konstrukcje składniowe). Najczęstsze:
•    zdania podrzędne celowe (np. Aby pięknie wyglądać, stosuj krem X), w których zastosowano spójnik wartościujący aby;
•    zdania warunkowe (np. Jeśli chcesz kogoś poznać, napisz do…), w których zastosowano spójnik jeśli;
•    zdania rozkazujące, np. Nie bądź bierny, zacznij działać!;
•    wypowiedzi, w których porównuje się treści wyrażone z użyciem spójnika niż (np. Myślę, że istnieją filmy bardziej wartościowe niż telenowele);
•    konstrukcje (wartościujące negatywnie) z leksemami zbyt, brak (np. Twoje wymagania są zbyt wygórowane; W artykule brak konkretów).
•    stopniowanie wartości pozytywnych, odnoszących się do jednej osoby lub przedmiotu (np. Był nie tylko utalentowanym muzykiem, ale również wybitnym filozofem i poetą).

Wypowiedź na temat wartości może (to zależy od sformułowania tematu!) zawierać także pola znaczeniowe wartości (hierarchię wartości), czyli (od najniższych do najwyższych, wg: Jadwiga Puzynina, Język wartości): wartości odczuciowe (przyjemność), witalne (życie), obyczajowe (zgodność z obyczajem), moralne (dobro), estetyczne (piękno), poznawcze (prawda), transcendentne (świętość).

Opracowałam na podstawie: Wrześniewska-Pietrzak Marta, Język w kręgu wartości, „Polonistyka” 2005, nr 3, dodatek nr 4, Matura - egzamin wewnętrzny, s. (8-10)

Ćwiczenie 2
Adaptacja filmowa (ekranizacja) to transpozycja dzieła (utworu literackiego, plastycznego, scenicznego, muzycznego), dokonana dla potrzeb filmu, tzn. ponowne wykonanie danego dzieła (pierwowzoru) w języku filmu. Polega na twórczym dostosowaniu adaptowanego utworu do wymogów odmiennego tworzywa, tj. przystosowaniu materiału jednego utworu w celu stworzenia drugiego utworu. Adaptacja może być w miarę wierna, ale może też być parafrazą lub pozostawać w luźnym związku z adaptowanym tekstem, a nawet stanowić jego „twórczą zdradę”.

Podstawowe operacje modyfikacyjne na różnych poziomach utworu:
•  redukcja (wyeliminowanie niektórych elementów pierwowzoru), np. eliminacja (ważnego w książce) wątku sędziego Kosseckiego w Popiele i diamencie Andrzeja Wajdy;
•    inwersja (przestawienie ich pierwotnego układu), np. w filmie jak wyżej – uczynienie postacią pierwszoplanową Maćka Chełmickiego;
•   substytucja (wymiana pewnych elementów na inne), np. w serialu Elementary (twórca: Robert Doherty, od 2012) - doktor Watson, literacki współpracownik Sherlocka Holmesa - zostaje "wymieniony" na terapeutkę, Joan Watson. Podobnie – w adaptacji kryminału Uwikłanie Zygmunta Miłoszewskiego (film Jacka Bromskiego, 2010). Prokuratora Teodora Szackiego zastąpiła tu prokurator Agata Szacka, zaś akcja została przeniesiona z Warszawy (w książce) do Krakowa (w filmie).
•    amplifikacja (dodanie nowych elementów), np. w telewizyjnym filmie 20000 mil podmorskiej żeglugi (reż. Rod Hardy, 1997), adaptacji prozy Julesa Verne’a, dodano kobiecą postać. Także w Tajemniczej wyspie (również adaptacji powieści Verne’a, reż. Cy Endfield, 1961) zmieniono liczbę postaci (i ich nazwiska) oraz dodano postaci kobiece. W tym ostatnim przypadku odstępstwa od oryginału są bardzo duże.

Adaptacja filmowa obejmuje nie tylko dłuższe utwory literackie – prozę i dramat (najczęściej), ale również poezję (np. Lokomotywa Juliana Tuwima i animowany film Zbigniewa Rybczyńskiego, 1976),  komiks (np. Superman, Batman), operetkę (np. Baron cygański, reż. Arthur Maria Rabenalt, 1975), operę (np. Traviata, reż. Franco Zeffirelli, 2002), obraz malarski (np. Młyn i krzyż, reż. Lech Majewski, 2011 – wg Drogi na Kalwarię Pietera Bruegla), nawet piosenkę (np. All I Want for Christmas is You, film animowany, reż.  Guy Vasilovich, 2017 - na podstawie piosenki Mariah Carey), fotografię czy happening.

Uwaga! Wykaz najważniejszych gatunków filmowych i najkrótsza historia filmu (wraz z terminami objętymi Podstawą programową) - TUTAJ. Kompendium dotyczące języka filmu - TUTAJ, TUTAJ, TUTAJ i TUTAJ. Ps. Za tydzień - ostatni Kącik w tej edycji, a w nim kilka bardzo ważnych i trudnych zagadnień.

Dlaczego Anglik ciszy się, że nie jest Chińczykiem?

23 kwietnia brytyjczycy celebrują English Language Day. Ponieważ ten język jest również bardzo popularny w Polsce, proponujemy połączenie zabawy i nauki, czyli coś do poczytania po angielsku. Kto chce poznać więcej dowcipów (konkretnie – aż 180), zachęcamy do wypożyczenia książki, z której pochodzą.

Jeremy Taylor, English-Polish Joke Book = Zbiór dowcipów angielsko-polski, il. Mirosław Pokora, Warszawa 1996. ISBN 83-214-1054-5 (sygnatura: 144426)

1.
- I've read so many books about smoking and drinking that I've decided to give it up.
- Smoking or drinking?
- Reading.

- Przeczytałem tyle książek o paleniu i piciu, że zdecydowałem się to rzucić.
- Palenie czy picie?
- Czytanie.

źródło

2.
Boss (to manager): How many people work in your department?
Manager: About half of them, sir.

Szef do kierownika: Ilu ludzi pracuje w pańskim dziale?
Kierownik: Połowa, proszę pana.

3.
A headmaster had always wanted a pair of crocodile shoes. One day he got the opportunity to go on a safari down the River Nile. After three days the headmaster saw the crocodile that he wanted, and, with a knife between his teeth, he dived into the water. For three days and three nights, the headmaster fought with the crocodile. Finally the headmaster killed the crocodile and pulled him onto the bank of the river. The headmaster rolled the crocodile onto its back and then started crying.
- What's wrong? What's wrong? - shouted his friend.
- Look! - shouted the headmaster. - He isn't wearing any shoes!

Kierownik zawsze marzył o butach z krokodyla. Pewnego dnia miał okazję udać się na safari w dół Nilu. Po trzech dniach zobaczył odpowiedniego krokodyla i wskoczył do wody z nożem w zębach. Walczył z nim przez trzy dni i trzy noce. Wreszcie zabił krokodyla i wyciągnął go na brzeg. Przewrócił go na plecy i wybuchnął płaczem.
- Co się stało? - zawołał przyjaciel.
- Spójrz! - krzyknął kierownik. - On nie ma butów!

źródło

4.
- I've lost my dog!
- You should put an advertisement in the newspaper.
- That's crazy! He can't read.

- Zaginął mi pies!
- Powinieneś dać ogłoszenie do gazety.
- To nie ma sensu. On nie umie czytać.

źródło

5.
Why the birds fly south?
Because it's too far to walk.

Dlaczego ptaki lecą na południe?
Bo to za daleko, żeby iść pieszo.

6.
- Why did the chicken cross the road?
- I don't know.
- To get to the other side.

- Dlaczego ten kurczak przeszedł przez drogę?
- Nie wiem.
- Żeby się dostać na drugą stronę.

źródło

7.
A vicar was showing his congregation the evils of alcohol.
- Last week I put one worm into a glass of water, and one into a glass of whisky. Look for yourselves! (He held up the two glasses). The worm in the water is still alive but the one in the whisky is dead. What does this tell us?
A man at the back shouted:
- If you suffer from worms, drink whisky.

Pastor mówił swoim wiernym o szkodliwości alkoholu.
- W minionym tygodniu włożyłem jednego robaka do szklanki z wodą, a drugiego do szklanki pełnej whisky. Spójrzcie sami! (Podniósł do góry dwie szklanki). Robak w wodzie jest nadal żywy, a ten we whisky jest martwy. Jaka stąd płynie nauka?
Mężczyzna siedzący z tyłu krzyknął:
- Jeśli cierpisz na robaki, pij whisky.

źródło

8.
A headmaster and his friend were using a sledge on the winter. They shared it equally between them. The headmaster had all the uphill parts and his friend had all the downhill parts.

Pewnej zimy kierownik jeździł na sankach z przyjacielem. Dzielili je między sobą równo: kierownik jeździł zawsze pod górę, a przyjaciel z góry.

9.
A headmaster was working on a building site. The foreman told him to dig a hole ten metres deep.
- And what shall I do with all the soil I dig out?
- Dig another hole and put it in there, said he foreman.

Kierownik pracował na budowie. Brygadzista kazał mu wykopać dziesięciometrowy dół.
- A co mam zrobić z tą ziemią, którą wykopię?
- Wykop drugi dół i zakop ją tam - odpowiedział brygadzista.

10.
Did you hear about the headmaster who bought a dictionary? He said he couldn't understand the story but was very happy that each word was explained.

Czy słyszałeś o kierowniku, który kupił sobie słownik? Powiedział, że nie może zrozumieć akcji, ale bardzo się cieszy, że każde słowo jest objaśnione.

źródło

11.
- Did you enjoy your meal?
- Well, the chips were nice but I didn't like the pie.
- What? Are you saying that my pies are bad? I've been making pies since before you were born!
- Perhaps the one I ate was one of them.

Gospodyni: Smakowało panu?
Lokator: Frytki były dobre, ale ciasto mi nie smakowało.
Gospodyni: Co? Chce pan powiedzieć, że moje ciasto jest niedobre? Piekłam takie placki, kiedy pana jeszcze nie było na świecie!
Lokator: Może ten, który jadłem, był właśnie jednym z nich.

źródło

12.
A headmaster came back from a holiday in Austria.
- Did you like the scenery, asked his friend.
- Well, actually, said the headmaster, I couldn't see much scenery because there were mountains everywhere.

Kierownik wraca z urlopu spędzonego w Austrii.
- Podobał ci się krajobraz? - pyta przyjaciel.
- Prawdę mówiąc - odpowiada kierownik - nie widziałem dużo krajobrazu, bo wszędzie były góry.

źródło

13.
- Waiter, I'd like to cancel my order for fresh fruit salad.
- I'm sorry, sir, but the chef has just opened the tin.

- Proszę pana (do kelnera), chciałbym odwołać zamówienie na sałatkę ze świeżych owoców.
- Przykro mi, ale szef kuchni już otworzył puszkę.

14.
Because 90 % accidents occur in the home – we advise you to move.

Ponieważ 90 % wypadków ma miejsce w domu, radzimy ci się przeprowadzić.

źródło

15.
- I'm glad I'm not Chinese.
- Why is that?
- I can't speak Chinese.

- Cieszę się, że nie jestem Chińczykiem.
- Dlaczego?
- Bo nie mówię po chińsku.

źródło

 

Podróż (na papierze) na Wyspę Wielkanocną

Zbliża się Wielkanoc, więc temat sam się "wprasza" - Wyspa Wielkanocna. Polinezyjczycy zwą ją Rapa Nui, ludy hiszpańskojęzyczne - Isla de Pascua albo Territorio Especial de Isla de Pascua, Anglicy - Easter Island. Jest znana głównie ze wzniesionych na niej kamiennych posągów przedstawiających głowy (moai).

Mamy w zbiorach o niej (i innych wyspach regionu) kilka bardzo wartościowych pozycji. Książek i artykułów. Może warto (którąś) przeczytać?

Buck Peter H., Wikingowie Pacyfiku, przeł. Mirosława i Aleksander Posern-Zielińscy, Warszawa 1983. ISBN  83-06-00644-5 (sygnatura: 100455)

Peter H. Buck (1880-1951), nazywany również Te Rangi Hiroa, to interesująca postać. Syn  Irlandczyka i Maoryski. Nowozelandzki antropolog, lekarz i polityk, badacz ludów Polinezji. Pierwsze wydanie tej najbardziej znanej książki Bucka pochodzi sprzed II wojny światowej, ale nadal jest opracowaniem fundamentalnym. Wraz z nim wchodzimy w barwny, wielowymiarowy świat lokalnych mitów, tradycji, kultury.

Heyerdahl Thor, Ekspedycja Ra, przeł. Zygmunt Łanowski, Warszawa 1974 (sygnatura: 60114)

Opis wyprawy na statku z trzciny przez Atlantyk. Kilkadziesiąt dni i nocy, wypełnionych zmaganiami z morskim żywiołem. Pięknym i groźnym. Dodatkowym walorem książki jest cudowny styl autora.

Heyerdahl Thor, Fatu Hiva, przeł. Bronisław Zieliński, Warszawa 1978 (sygnatura: 83546)

Piękna relacja z przedwojennego pobytu podróżnika i jego żony na malowniczej wyspie na Markizach w Polinezji Francuskiej.

Heyerdahl Thor, Z kontynentu na kontynent. Początki żeglugi i migracji, przeł. Maria Moszkowska-Kozakiewicz, Gdańsk 1983. ISBN 83-215-3258-6 (sygnatury: 106862, cz XXVIII-1/13)

Historia żeglowania, będąca w pewnym sensie próbą uzasadnienia śmiałej teorii Heyerdahla o istnieniu ścisłych związków pomiędzy kulturą dawnych mieszkańców wysp Pacyfiku z przedkolumbijską Ameryką. Kolejne bardzo znane dzieło tego autora - zapis podróży tratwą przez ocean, czyli Wyprawę Kon-Tiki - przedstawiłyśmy TUTAJ.

Holmsen Sverre, Polinezyjski pasat, przeł. Witold Nowicki, wyd. 2, Warszawa 1968 (sygnatura: 43549)

Znowu interesująca relacja z wieloletniej podróży po południowych morzach, tym razem autorstwa szwedzkiego podróżnika, Sverre Holmsena (1906–1992). Pozycja pełna frapujących opisów bujnej przyrody oraz lokalnych obyczajów, kultury, codziennych zajęć mieszkańców.

Kondratow Aleksander, Zaginione cywilizacje, przeł. Stefan Michalski, wyd. 6, Warszawa 1988. ISBN 83-06-01629-7 (sygnatury: 169102, i wyd. wcześniejsze – 106684, cz XXVII-1/14)

Cywilizacje i ludy, które przeminęły, a do dziś – owiane mgłą tajemnicy - fascynują. Etruskowie, Kreteńczycy, mieszkańcy mitycznej Atlantydy. Także Wyspy Wielkanocnej. W tym ostatnim przypadku – również dogłębne rozważania o piśmie tego regionu. Warto przeczytać, bo czyż każdy np. wie, co to był odwrócony bustrofedon?
 

Pietraszek Edward (red.), Australia i wyspy Pacyfiku. Ludy i kultury, Wrocław 1983 (sygnatura: K IX-3/594)

Wybór artykułów z wrocławskiej konferencji naukowej (1-2 grudnia 1979 r.), dotyczącej tradycyjnych kultur Australii i Oceanii w przeszłości i współcześnie.

Pisz Antoni Jerzy, "Marią" przez Pacyfik, Gdańsk 1982. ISBN 83-215-4399-5 (sygnatura: 98357)

Relacja z (trwającego kilka lat!) rejsu przez Pacyfik. Opis nie tylko oglądanych miejsc, ale również sytuacji wśród zmieniającej się w tym długim czasie załogi.

Szałek Benon Zbigniew, Korzenie Wyspy Wielkanocnej, Szczecin 1995 (sygnatura: LVI-6/280 a)

Profesor Szałek (ur. 1948) to kolejna interesująca postać. Lingwista, poliglota i ekonomista. Odczytanie pisma obrazkowego z Wyspy Wielkanocnej zajęło mu prawie 30 lat. W tym czasie nauczył się 20 języków w stopniu pozwalającym korzystać z literatury pięknej i fachowej. Czyż to nie jest wystarczająca zachęta, by sięgnąć po wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego?

Wolniewicz Janusz, Wyspy szmaragdowego Pacyfiku, Warszawa 1986. ISBN 83-203-1641-3 (sygnatura: 116105)

Wolniewicza (1929-2006) – pisarza, dziennikarza, publicysty i podróżnika – przedstawiać nie trzeba. Jego barwne opisy równie barwnego świata do dziś fascynują. Tym razem prezentujemy pozycję o podróży po wyspach Mikronezji, Nowej Gwinei, Hawajach, Bora Bora, Fidżi i Filipinach.

Jaguś Andrzej, Machowski Robert, Rzętała Mariusz, Wyspa Wielkanocna. Tajemniczy skrawek lądu na Pacyfiku, „Geografia w szkole” 2014, nr 2, s. 16-18 (Czytelnia) oraz Łabuń Małgorzata, Na Wyspie Wielkanocnej. Scenariusz zajęć przeprowadzonych w drugiej klasie integracyjnej szkoły podstawowej, „Grupa i Zabawa” 2002, nr 1-2, s. 40-42 (Czytelnia)

Materiały praktyczne dla nauczycieli. Scenariusze lekcji.

Kącik Maturzysty - 108: Gramatyka. Lektury z gwiazdką

Nawiązując do ostatniego odcinka, powtórzmy konwencję: od gramatyki do historii literatury. W tym ostatnim przypadku - skupimy się na lekturach z gwiazdką.

Pytania

Ćwiczenie 1
Poniższe sformułowania są błędne. Popraw je, krótko uzasadniwszy wybór poprawnej formy.
a)Wzajemna współpraca, b) w miesiącu grudniu; c) kontynuować dalej; d) zabić na śmierć; e) fakt autentyczny; f) cięta riposta; g) banalnie proste; h) pełny komplet; i) akwen wodny; j) spadać w dół; k) wrócić z powrotem.
Jak nazywa się pojęcie określające zbędne powtórzenie?

Ćwiczenie 2
W opracowaniach Dziadów części III Adama Mickiewicza często czytamy o dualizmie ukazanego w nich świata. Wypisz kilka opozycji, np. nisko (Ziemia) – wysoko (niebo); na ziemi (jawność działania) – „pod ziemią” (spiskowanie); realizm – oniryzm itp.

Ćwiczenie 3
Wyjaśnij termin synkretyzm i udowodnij, że Pan Tadeusz Adama Mickiewicza jest dziełem synkretycznym. Podaj po minimum jednym dowodzie na to, że poemat zawiera elementy: a) gawędy szlacheckiej, b) parodii romansu, c) poematu heroikomicznego, d) powieści gotyckiej, e) powieści obyczajowej, f) sielanki.

Ćwiczenie 4
Podaj znaczenia słów gęba, łydka i pupa w Ferdydurke Witolda Gombrowicza.

Ćwiczenie 5
Które z wymienionych postaci pochodzą z mitologii greckiej, a które z rzymskiej?

Augiasz, Ceres, Dejanira, Demeter, Diana, Echo, Hefajstos, Hera, Janus, Jowisz (Jupiter), Junona, Latona, Leda, Mars, Merkury, Narcyz, Posejdon, Saturn, Syzyf, Wenus, Westa.

Ćwiczenie 6
Który z tych gatunków nie występuje w Biblii: oda, pieśń, przypowieść, tren.

Ćwiczenie 7
Z jakimi postaciami wiążą się te "rekwizyty": 30 srebrników, arka, jabłko, kamienne tablice, miska soczewicy, proca. Które pochodzą ze Starego, a które z Nowego Testamentu?

Ćwiczenie 8
Odwołując się do treści dramatu Tango Sławomira Mrożka podaj przykłady zawartych w nim aluzji do: a) Wesela Stanisława Wyspiańskiego, b) Ferdydurke Witolda Gombrowicza, c) Dziadów części III Adama Mickiewicza.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a) Współpraca, bo współpraca zawsze jest wzajemna;
b) w grudniu, bo „grudzień” jest nazwą miesiąca, więc dodanie rzeczownika „miesiąc” byłoby zbędnym powtórzeniem;
c) kontynuować, bo „kontynuacja” zakłada ciąg dalszy;
d) zabić, bo człowiek zabity na pewno nie żyje;
e) fakt, bo fakt zawsze jest być autentyczny, wykluczywszy – rzecz jasna – przypadek manipulacji :);
f) riposta – ona zawsze jest „cięta, co wynika z jej definicji;
g) proste, bo „banalne” jest wyrazem bliskoznacznym do „prostego”;
h) komplet, bo on zawsze jest „pełny”;
i) akwen, bo łac. aqua = woda;
j) spadać, bo – zgodnie z prawem powszechnego ciążenia – nie sposób spadać w górę;
k) wrócić, bo wraca się zawsze „z powrotem”.
Zbędne powtórzenie to pleonazm.

Ćwiczenie 2
Dobro (Bóg) - Zło (Szatan); pycha (osoby, Konrad) - pokora (osoby, ks. Piotr); walka (bunt) –przyjęcie cierpienia (mesjanizm); dorosłość (obarczona winą) – dziecięctwo (niewinność); starość (skorupa) – młodość (lawa); indywidualizm – zbiorowość; zemsta, odwet – przebaczenie; polskość – europejskość; polityka (historyzm) – metafizyka (transcendencja).

Ćwiczenie 3
Synkretyzm - łączenie w obrębie jednego dzieła różnych rodzajów i gatunków literackich, oraz technik pisarskich.
a) Gawęda szlachecka - np. opowieść Wojskiego o Domeyce i Doweyce.
b) Parodia romansu - np. spotkanie Tadeusza i Telimeny zakończone spotkaniem z mrówkami.
c) Poemat heroikomiczny - np. opis ostatniego zajazdu na Litwie (i pustoszenia kurnika).
d) Powieść gotycka - posępna historia zamku.
e) Powieść obyczajowa - np. dzieje Jacka Soplicy lub Tadeusza.
f) Sielanka - np. Zosia w sadzie lub prezentowanie zalet szlachcica w otoczeniu przyrody.

źródło: M. Nagajowa, Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturalnego dla klasy pierwszej gimnazjum, Warszawa 1999, s. 61

Ćwiczenie 4
Gęba - sztuczność, poza;
Łydka - nowoczesność, kult "postępu, swoboda obyczajowa (Młodziakowie);
Pupa - infantylizm, niedojrzałość.

Ćwiczenie 5
Mitologia grecka. Augiasz, Dejanira, Demeter, Echo, Hefajstos, Hera, Latona, Leda, Narcyz, Posejdon.
Mitologia rzymska. Ceres, Diana, Janus, Jowisz, Junona, Mars, Merkury, Saturn, Wenus, Westa.

źródło: S. Botticelli, Narodziny Wenus (ok. 1486), w: S.K. Stopczyk, Plastyka. Podręcznik dla klasy szóstej szkoły podstawowej, wyd. 12 popr., Warszawa 1998, s. 87

Ćwiczenie 6
Oda.

Ćwiczenie 7
30 srebrników - Judasz (NT),
arka - Noe (ST),
jabłko - (Adam i) Ewa (ST),
kamienne tablice - Mojżesz (ST),
miska soczewicy - Ezaw (ST),
proca - Dawid (ST).

źródło: L. Cranach, Adam i Ewa (1526), w: Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. Nr 54, Sochaczew 1999, s. 11

Ćwiczenie 8
a) Motyw tanga (aluzja do chocholego tańca) i wesela (u Mrożka - Artura z Alą).
b) Portret "nowoczesnego" małżeństwa Eleonory i Stomila oraz ich dość obojętny stosunek do syna przypominają rodzinę Młodziaków.
c) Artur - jak Konrad - jest romantycznym buntownikiem (ponoszącym klęskę).

Głos. I tylko głos…

Podstawowe narzędzie pracy nauczyciela. Jest bardzo ważny. Bez niego nie ma lekcji. 16 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Głosu. Czasem pisałyśmy już o nim, przedstawiając niektóre artykuły. Dziś – zestawienie tego, co posiadamy w zbiorach na jego temat. Jako dodatek – kilka utworów literackich lub paraliterackich z „głosem” w głównej roli lub w tytule (te mamy w wyborze).

W katalogu pod hasłem „emisja głosu” jest 9 książek. Ale to nie znaczy, że nie ma ich więcej. Należałoby przecież doliczyć wszystkie pozycje na temat fonetyki i fonologii, scenariusze zajęć na ten temat, a także opracowania medyczne o chorobach głosu. Podobnie w kartotece zagadnieniowej – pod samym tylko hasłem „głos” (z określnikami, np. „szkolenie”, „badanie”, „zaburzenia” itp.) znajduje się blisko 70 opisów. Jest w czym wybierać.

A oto dwa wielkie teksty kultury, w których nie brak pięknych fragmentów o głosie. Mitologiczna Echo. Nieszczęśliwie zakochała się w Narcyzie, który nikogo nie widział poza sobą. Marniała z miłości, aż wreszcie został z niej tylko głos. Smutna historia. Wspomnijmy też pokornego człowieka, który sam siebie nazwał tylko głosem. Jana Chrzciciela (Mk 1, 3).

Coś z publicystyki? Dwa przykłady: Głos wolny, wolność ubezpieczający Stanisława Leszczyńskiego. A jeśli ktoś zechce z XVIII stulecia przemieścić się do współczesności – proponujemy dokument Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy Swietłany Aleksijewicz.

Głos szczególnie mocno jest słyszalny w literaturze współczesnej. Wystarczy wspomnieć kilka powieści, które mają go w tytule: Inne głosy, inne ściany Trumana Capote'a, Wściekłość i wrzask Williama Faulknera, Głosy w ciemności Juliana Stryjkowskiego, Głosy Geoffrey'a Saxa. Także prozę autobiograficzną, czyli np. Notatki Pära Lagerkvista:

Mów cicho, przyjacielu. Cały świat krzyczy. - Mów cicho, wówczas będzie słychać, co mówisz.

Jednak najwięcej "głosów" mamy chyba w poezji. Na przykład uroczą balladę Dziewczyna  Bolesława Leśmiana, Głos anonima Tadeusza Różewicza, Głos wewnętrzny Zbigniewa Herberta, Głos w sprawie pornografii Wisławy Szymborskiej. I dające do myślenia zakończenie Wydrążonych ludzi Thomasa Stearnsa Eliota. A dla dzieci – kalendarz przyrodniczy Głos przyrody Marii Kowalewskiej.

Twórcami operującymi „ściszonymi głosami" lub wręcz ciszą (będącą "głosem na wspak") można by nazwać Annę Kamieńską i Romana Brandstaettera. U pierwszej takich wierszy jest najwięcej: Głosy, Szeptem, *** [Nie wiem czy starczy mi milczenia], Niewiara... U drugiego znajdujemy np. dwa dramaty Milczenie oraz Cisza, ale też niemało liryków.

Różne są te literackie "głosy". Od wrzasku, krzyku - po szept, a nawet milczenie. To ostatnie także jest bogato reprezentowane w tekstach kultury (por. TUTAJ).

Książki (nie)zapomniane - Wzorzysty dywan z Orientu

Ta książka łączy poetykę powieści politycznej z romansem. Chociaż jest coś jeszcze (ale o tym za chwilę). Została ukończona w 1965 roku, czyli w okresie PRL-u. Stworzył ją autor o poglądach raczej zgodnych z dominującym nurtem ówczesnej literatury i wpisujący się w grono pisarzy "socjalistycznych". Nosi tytuł ewidentnie nawiązujący do Księgi Wyjścia, co, jak widać, żadnemu cenzorowi nie przeszkadzało. Stała się najchętniej czytaną i najczęściej wznawianą pozycją polskiego literata po wojnie. Kamienne tablice WOJCIECHA ŻUKROWSKIEGO (1916-2000).

Rok 1955. Hałaśliwe ulice New Delhi, a na jednej z nich - budynek węgierskiej ambasady. Istvan Terey jest jej pracownikiem. Ma za sobą doświadczenie II wojny światowej, w duszy jest katolikiem, z wyznawanych poglądów - komunistą, ale niezbyt ortodoksyjnym. Chętnie bywa w luksusowych klubach i wśród bogatych Hindusów, którzy okazują mu wiele życzliwości. Pisze też wiersze i wykazuje sporą wrażliwość na kobiece piękno. Interesująca postać. Aha, w kraju ma rodzinę, która już dawno powinna do niego dołączyć, ale na razie nie dotarła.

I oto na horyzoncie pojawia się Magrit Ward. Australijska okulistka pracująca w Indiach na zlecenie agendy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zamożna, inteligentna, energiczna, urodziwa i po przejściach. Wschodnioeuropejski dyplomata i spragniona uczucia lekarka rozpoczynają gorący romans. Tak, w powieści żar dosłownie leje się z nieba.

Indie. Rozpalone ulice wielkiego miasta i barwna, egzotyczna prowincja, na której kobieta wypełnia swą misję, to chyba - z perspektywy lat - najbardziej interesująca część dwutomowej pozycji. Istvan i Margit żyją równie intensywnie i w pośpiechu, jak mieszkańcy subkontynentu. Tutaj wszystko bujnie rośnie, rozwija się, niezwykle brzmi, odurzająco pachnie i cudownie smakuje. Także miłość lub to, co bohaterowie - chwilowo zatraciwszy świadomość w symfonii zdarzeń, dźwięków i kolorów - zdecydowali się za nią uważać.

Otrzeźwienie nastąpi niebawem. Burzliwy rok 1956. Do ambasady raz po raz docierają niepokojące wieści z Węgier. W placówce polaryzują się stanowiska. W jej zamknięte środowisko wdziera się też coraz szerszym nurtem światowa polityka, a sercem Istvana zaczynają targać troska o zagrożoną podczas rozruchów rodzinę i wyrzuty sumienia. Bo przekroczył pewną etyczną granicę. Złamał prawo zapisane na dwóch kamiennych tablicach. Ponadczasowe. Obowiązujące - nawet bezwiednie - człowieka moralnego. Aktualne pod każdą szerokością geograficzną. Odzywa się w nim chyba prawdziwa miłość. Do żony, dzieci, może również Ojczyzny...

Tutaj należy dopowiedzieć to, co zasugerowałam nawiasem w drugim zdaniu. To nie jest tylko powieść polityczna i romansowa (wysublimowanych opisów erotyki jest w niej sporo). Nieoczekiwanie, niespodziewanie książka rozwija się jak... wschodni, wzorzysty dywan. Dopatrujemy się w niej także innych odmian powieści - filozoficznej, podróżniczej, chociaż wędrówki mają miejsce tylko w jednym kraju, oraz etnograficznej. To wielobarwna, orientalna mozaika życia w Indiach połowy minionego wieku. Właściwie - samo życie. Codzienność, odświętność, kultura, religia, legendy, tradycja...

Jak postąpił Istvan? Co wybrała Margit? Wrócili do swoich domów, obowiązków, małych radości i ran, czy wybrali wspólną wędrówkę przez drogi i bezdroża Indii?

Żukrowski Wojciech, Kamienne tablice, t. 1-2, Warszawa 1973 (sygnatura: 57014)

Kącik Maturzysty - 107: Onomastyka (nazewnictwo). Język środowiskowy. Historia literatury

Oto swoisty przekładaniec (tematyczny). Zaczniemy od językoznawstwa, a skończymy na historii literatury.

Pytania

Ćwiczenie 1
W napisanej w języku łacińskim Bulli gnieźnieńskiej (tzw. Złotej Bulli) znajdujemy ponad 400 polskich nazw osobowych i miejscowych. Zanalizuj sposób utworzenia nazw:
a) miejscowości: Dolsko i Myślęcino,
b) osób: Budzisław i Dobek (Dobiesław).

Ćwiczenie 2
Akcja powieści Marka Hłaski pt. Następny do raju rozgrywa się w środowisku szoferów. Wskaż w poniższym tekście elementy języka zawodowego:

(…) Powolnym ruchem dopchnął pedał akceleratora. Ziemia jęczała. Uśmiechnął się i zacisnął palce na kole kierownicy: całe ciało jego przenikała teraz wibracja wozu. Położył rękę na wyłączniku przednich reflektorów i rozdął na chwilę ciemność, by potem znów pogrążyć się w nią, stale zwiększając szybkość. Dziewiątka patrzył na podnoszącą się wskazówkę szybkościomierza. (...) Pięćdziesiąt - powiedział. - Pięćdziesiąt mil, synku.

Ćwiczenie 3
Połącz pisarzy z tytułami utworów.
Pisarze: Jan Andrzej Morsztyn; Daniel Naborowski; Ignacy Krasicki; Adam Mickiewicz; Juliusz Słowacki; Kazimierz Przerwa-Tetmajer; Jan Kasprowicz; Leopold Staff; Zbigniew Herbert; Wisława Szymborska.
Utwory: Elegia na odejście pióra atramentu lampy; Lubię, kiedy kobieta; Sowiński w okopach Woli; Przedśpiew; Wołanie do Yeti; Żona modna; Krzak dzikiej róży; Do trupa; Reduta Ordona; Cień.

Ćwiczenie 4
Pytanie dotyczy znajomości poezji XX wieku. Kto napisał te utwory?
a) Elegia miasteczek żydowskich,
b) Rzecz czarnoleska,
c) Prawa i obowiązki,
d) Apollo i Marsjasz,
e) Koniec i początek,
f) Z Tatr,
g) Pokolenie,
h) Płonąca żyrafa,
i) Piosenka o końcu świata,
j) Karuzela z madonnami,
k) Serwus madonna,
l) Wypełnić czytelnym pismem.

Ćwiczenie 5
Wymień po trzy utwory poetyckie następujących pisarzy (pominąwszy ewentualnie ujęte w poprzednim ćwiczeniu):
a) Jan Kochanowski, b) Adam Mickiewicz, c) Juliusz Słowacki, d) Cyprian Kamil Norwid, e) Maria Konopnicka, f) Kazimierz Przerwa-Tetmajer, g) Julian Tuwim, h) Konstanty Ildefons Gałczyński, i) Bolesław Leśmian, j) Krzysztof Kamil Baczyński, k) Tadeusz Różewicz, l) Czesław Miłosz, ł) Ewa Lipska, m) Wisława Szymborska, n) Stanisław Barańczak, o) Miron Białoszewski, p) Zbigniew Herbert; q) Jan Twardowski.

Odpowiedzi
Ćwiczenie 1
a) Miejscowości: Dolsko (dół) - nazwa pochodzi od ukształtowania terenu; Myślęcino (Myślęcin) - od imienia lub nazwiska.
b) Osoby: Budzisław (budzący sławę, mający być sławnym) - imię zawierające przyszłe cechy osoby; Dobek (Dobiesław) - skrót i zdrobnienie.

Ćwiczenie 2
pedał akceleratora; kierownica; wibracja wozu; wyłącznik przednich reflektorów; wskazówka szybkościomierza.

Ćwiczenie 3
Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa;
Daniel Naborowski, Cień;
Ignacy Krasicki, Żona modna;
Adam Mickiewicz, Reduta Ordona;
Juliusz Słowacki, Sowiński w okopach Woli;
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Lubię, kiedy kobieta;
Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży;
Leopold Staff, Przedśpiew;
Zbigniew Herbert, Elegia na odejście pióra atramentu lampy;
Wisława Szymborska, Wołanie do Yeti.
 

Ćwiczenie 4
a) Antoni Słonimski, b) Julian Tuwim, c) Tadeusz Różewicz, d) Zbigniew Herbert, e) Wisława Szymborska, f) Julian Przyboś, g) Krzysztof Kamil Baczyński, h) Stanisław Grochowiak, i) Czesław Miłosz, j) Miron Białoszewski, k) Konstanty Ildefons Gałczyński, l) Stanisław Barańczak.

Ćwiczenie 5
a) Jan Kochanowski, np. Hymn [Czego chcesz od nas, Panie]; Pieśń świętojańska o Sobótce; Pieśń XXIV [Niezwykłym i nieleda piórem opatrzony...].
b) Adam Mickiewicz, np. Romantyczność; Świtezianka; Do matki Polki.
c) Juliusz Słowacki, np. Grób Agamemnona; Testament mój: Hymn [Smutno mi, Boże...].
d) Cyprian Kamil Norwid, np. Moja piosnka II; W Weronie; Fortepian Szopena.
e) Maria Konopnicka, np. Rota; A jak poszedł król na wojnę...; Pieśń o domu.
f) Kazimierz Przerwa-Tetmajer, np. Melodia mgieł nocnych; Evviva l'arte; Hymn do Nirwany.
g) Julian Tuwim, np. Mieszkańcy; Do prostego człowieka; Ars poetica.
h) Konstanty Ildefons Gałczyński, np. Pieśń o żołnierzach z Westerplatte; Zaczarowana dorożka; Prośba o wyspy szczęśliwe.
i) Bolesław Leśmian, np. Dziewczyna; Pan Błyszczyński; W malinowym chruśniaku.
j) Krzysztof Kamil Baczyński, np. Mazowsze; Bajka; Elegia o … (chłopcu polskim).
k) Tadeusz Różewicz, np. Ocalony; Zostawcie nas; Bez.
l) Czesław Miłosz, np. Campo di Fiori; Przypowieść o maku; Który skrzywdziłeś.
ł) Ewa Lipska, np. Egzamin; Ucz się śmierci; My. (Uwaga! Interpretacja wiersza Ludzie dla początkujących - TUTAJ).
m) Wisława Szymborska, np. Radość pisania; Pierwsza fotografia Hitlera; Kot w pustym mieszkaniu.
n) Stanisław Barańczak, np. Widokówka z tego świata; Spójrzmy prawdzie w oczy; Określona epoka.
o) Miron Białoszewski, np. Mironczarnia; Podłogo, błogosław!; Szare eminencje zachwytu.
p) Zbigniew Herbert, np. Przesłanie Pana Cogito; U wrót doliny; Pan od przyrody.
q) Jan Twardowski, np. Do moich uczniów; Mrówko ważko biedronko; Spieszmy się.