Rycerze, awanturnicy, kochankowie, naukowcy, mnisi…, czyli literackie portrety mężczyzn (cz. 3)

Kochankowie. Uwodziciele. Narzeczeni

No, tu już każdy sobie pewnie dopisze dziesiątki postaci. Nieszczęsny Orfeusz. Tristan o smętnym obliczu. Młodziutki Romeo. Nazwisk twórców wymieniać nie trzeba, bo wszyscy znamy. Nieco eteryczny, rodem z poezji wzięty Filon w sielance Franciszka Karpińskiego (Laura i Filon). Prototypy wszystkich kochanków i uwodzicieli: Lovelace z Clarissy Samuela Richardsona oraz Valmont z Niebezpiecznych związków Pierre'a Choderlosa de Laclos. Preromantycy (Werter) i romantycy, których całą galerię mamy u Byrona, także Słowackiego i Mickiewicza. Mroczny Heathcliff z Wichrowych wzgórz Emily Brontë oraz Edward Fairfax Rochester z Dziwnych losów Jane Eyre autorstwa jej siostry, Charlotte. Ale oto wkracza (przez okno, które zastępuje mu drzwi) nieromantyczny romantyk - Gucio (Śluby panieńskie Aleksandra Fredry). Na jego tle jawią się jako nieco "wodniste", ale sympatyczne męskie postaci z powieści Jane Austen. Chyba najbardziej "krwisty" jest Darcy z Dumy i uprzedzenia. Ps. Jeśli ktoś bardzo lubi prozę tej pisarki, serdecznie przepraszam za żartobliwy ton. Wreszcie XX wiek. Melodramatyczni kochankowie u Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (Znachor) i Heleny Mniszkówny (Trędowata). Bardziej zdecydowane postaci w literaturze angielskiej, czyli u Davida Herberta Lawrence’a (Kochanek Lady Chatterley, Synowie i kochankowie) i Thomasa Hardy’ego (np. Juda Nieznany, Tessa d’Urberville). Także w literaturze francuskiej: Diabeł wcielony (Opętanie) Raymonda Radigueta. Plejada facetów u Jarosława Iwaszkiewicza (Panny z Wilka, Brzezina i sporo innych). Nie sposób ich wszystkich wymienić...

Źródło

Mężowie. Ojcowie. Teściowie

Wielu widzimy już w najstarszych tekstach kultury. Na przykład biblijny Jakub. Kochający Rachelę, a jednocześnie małżonek (niekochanej?) Lei (Rdz 29 i nast.). Na przykład mitologiczny Edyp - syn i mąż. Inni mężowie? Bardzo wiele zapadających w pamięć postaci znajdujemy w utworach realistycznych i naturalistycznych - u Honoré de Balzaca, Guy de Maupassanta, Emila Zoli. Są patriarchowie rodów w powieściach-rzekach. W polskiej literaturze XX wieku szczególne wrażenie wywiera opiekuńczy, odpowiedzialny Bogumił Niechcic z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Piękną, udramatyzowaną przypowieść o małżeństwie stanowi Przed sklepem jubilera Karola Wojtyły.

Ojcowie? W Biblii słowo "ojciec" pojawia się - w różnych kontekstach - ponad 6800 razy. Z postaci mitologicznych zapewne pamiętamy nieszczęsnego Priama (Iliada Homera). Pogrążeni w żałobie ojcowie, to także autorzy cyklów poetyckich: Jan Kochanowski (Treny), Wacław Potocki (Pieśni albo Treny) i Władysław Broniewski (Anka). Nie sposób zapomnieć cierpień Króla Leara Wiliama Shakespeare'a, Ojca zadżumionych Juliusza Słowackiego, Juranda z Krzyżaków Sienkiewicza, Ojca Goriota Balzaca. Z literatury XX wieku: Dominika z Doktora Piotra Stefana Żeromskiego czy Henryka z Mojej córeczki Tadeusza Różewicza. Tak, ojcostwo to trudne zadanie. Są też tacy, którzy mu nie sprostali. Na przykład rodzice Romea i Julii...

Teściowie w literaturze? Znowu, sporo ich w Biblii. Na przykład chytry Laban, teść Jakuba (Rdz 31,38-51) i Jetro, teść Mojżesza (Wj 2,16-21). A w twórczości swojskich pisarzy? Najlepiej chyba pamięta się okrutnego Wojewodę z Marii Antoniego Malczewskiego.

Źródło

Ludzie pracy

... Robotnicy: z kopalń, fabryk, hut, warsztatów (Dym Marii Konopnickiej, Germinal Emila Zoli, Ziemia Obiecana Władysława Stanisława Reymonta, bohaterowie Gustawa Morcinka i powieści socrealistycznych, np. Aleksandra Ścibora-Rylskiego, Andrzeja Brauna, Tkacze Gerharda Hauptmanna, Następny do raju Marka Hłaski),
... rolnicy, np. gromada z Chłopów Reymonta, bohaterowie powieści Władysława Orkana,
... przedstawiciele wolnych zawodów. Tu także pisarze, bibliofile (np. Dwaj poeci Balzaca, Zbrodnia Sylwestra Bonnarda Gustava Flauberta) i artyści. Malarze  i rzeźbiarze (Pasja życia Irvinga Stone'a), cyrkowcy, "magicy" i klauni (Człowiek śmiechu Victora Hugo, Sztukmistrz z Lublina Isaaca Bashevisa Singera, Zwierzenia klowna Heinricha Bölla, Syn cyrku Johna Irvinga, Zygfryd Jarosława Iwaszkiewicza). Jeszcze "artysta" szczególny. Kto czytał Pachnidło Patricka Süskinda, wie, o kim mowa...,
... przedstawiciele innych zawodów...

Źródło

Mężczyźni na bakier z prawem

Poprzez powieść wymienioną powyżej doszliśmy do tej grupy. Są w niej przeróżne postaci. Galernicy (Nędznicy Victora Hugo). Mafiosi (Ojciec chrzestny Mario Puzo). Gangsterzy, złodzieje (Benek Kwiaciarz, Ten stary złodziej Marka Nowakowskiego). Mordercy (Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Z zimną krwią Trumana Capote'a). Więźniowie (Skazani na Shawshank Stephena Kinga), także osadzeni niesłusznie (Hrabia Monte Christo Dumasa). I ci, których pobyt we więzieniu doprowadził do wielkiej przemiany (Za pięć godzin zobaczę Jezusa Jacques'a Fescha). Wielu innych...

Dla czujących niedosyt...

... bo za mało utworów zostało wymienionych, za mało zagadnień poruszonych.... Bo chciałoby się czytać więcej - zamieszczona poniżej bibliografia :).

Źródło

Górski Jarosław, Męska rzecz, Warszawa, Bielsko-Biała 2011. ISBN 978-83-262-1001-3. (Sygnatury: 177119, cz XLVII-1/36).

Kotlińska Zofia, Sceny z pojedynczego życia, "W Drodze" 2013, nr 9, s. 39-45. (Czytelnia).

Radomski Andrzej, Truchlińska Bogumiła (red.), Męskość w kulturze współczesnej, Lublin 2008. ISBN 978-83-277-2799-7. (Sygnatura: cz  K XV-2/21 f).

Śmieja Wojciech, Delimitacja polskiej męskości, "Pamiętnik Literacki" 2016, z. 2, s. 161-178. (Czytelnia).

Tomasik Tomasz, Uwagi do wciąż nie napisanej historii męskości w Polsce, "Pamiętnik Literacki" 2016, z. 2, s. 5-17. (Czytelnia).

Rycerze, awanturnicy, kochankowie, naukowcy, mnisi…, czyli literackie portrety mężczyzn (cz. 2)

Ci, którzy cierpieli

... Z różnych powodów, na przykład choroby (Idiota Fiodora Dostojewskiego, Czarodziejska góra Thomasa Manna, Ptasiek Williama Whartona),
... ułomności, powodującej ludzkie odrzucenie (Quasiomodo z Katedry Marii Panny w Paryżu Victora Hugo),
... samotności - przymusowej (bo związanej z chorobą: Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego) i wybranej (Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego),
... rozłąki, oddalenia od wszystkiego, co kochali (Latarnik Sienkiewicza),
... wojny, nieludzkich systemów politycznych (Sól ziemi Józefa Wittlina, Jeden dzień Iwana Denisowicza oraz Archipelag GUŁag Aleksandra Sołżenicyna, Doktor Żywago Borisa Pasternaka, Wszystko płynie Wasilija Grossmana),
... w sposób niezawiniony (Księga Hioba, Mąż Boleści, Iz 53,10-12 - Chrystus, Mt 26, 47-27,49=Mk 14,43-15,37=Łk 22,47-23,46=J 18-19).

Źródło

Filozofowie. Naukowcy. Odkrywcy i wynalazcy

Zamknięci w swych pracowniach lub uczelniach. Usiłujący odgadnąć odwieczne tajemnice. Czasem zmagający się z biedą, niezrozumieniem, także... własną pychą. Na przykład zdający sobie sprawę z potęgi, jaką daje wiedza (kapłani z Faraona Bolesława Prusa). Na przykład Mistrz Polikarp z De Morte Prologus. Na przykład Faust. Najbardziej znane jego oblicze przedstawił Johann W. Goethe, ale w literaturze jest ich sporo. Genialny kapitan Nemo (20 000 mil podmorskiej żeglugi Juliusza Verne'a). Geist, Ochocki, Szuman z Lalki Prusa. Naukowcy bezwiednie dzierżący w dłoniach klucze do furtki, po której uchyleniu można wejść w rzeczywistość skutkującą nieobliczalną katastrofą (Golem Gustava Meyrinka, Frankenstein Mary Shelley, Doktor Jekyll i Pan Hyde Roberta L. Stevensona, Fizycy Friedricha Dürrenmatta, Wyspa doktora Moreau Herberta G. Wellsa). Wreszcie ci, którzy granicę człowieczeństwa przekroczyli, stając się ślepymi narzędziami ideologii (Doktor Spanner - w zbiorze Medaliony Zofii Nałkowskiej).

Źródło

Przyjaciele

Uff, ciężkie, przygnębiające są niektóre książki o naukowcach. Może więc temat przyjemniejszy? Mężczyźni jako przyjaciele. Piękne, szkolne lektury o chłopcach i młodzieńcach. Pierwszy z nich przybył prosto... z kosmosu, czyli Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupery'ego. Po nim następują wspaniałe postaci z Chłopców z Placu Broni Ferenca Molnara i Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego. "Dorosłe", prawdziwie wzruszające, męskie przyjaźni, to więź Dawida z Jonatanem (1 Sm 20), Achillesa i Patroklosa (Iliada Homera), Ignacego Rzeckiego ze Stanisławem Wokulskim (Lalka Prusa), "niedokończona", niedopowiedziana przyjaźń Rieux i Tarrou (Dżuma Alberta Camusa). Oczywiście, nie możemy zapomnieć o Trzech Muszkieterach (właściwie - czterech, bo D'Artagnan na stałe do nich dołączył) Alexandra Dumasa i barwnych bohaterach Trylogii Sienkiewicza.

Bracia

Mitologiczni Romulus i Remus, Kastor i Polluks. Biblijni Kain i Abel (Rdz 4,1-16), Jakub i Ezaw (Rdz 25,19-34 i nast.), Józef i jego bracia (Rdz 37 i nast.)... Nie pominiemy Braci Karamazow, wielkiej powieści Fiodora Dostojewskiego. Ze współcześniejszej literatury - dwa pokolenia braci z Na wschód od Edenu Johna Steinbecka. "Dobry" Rudi i "zły" Wesley z Pogody dla bogaczy (Rich Man, poor Man) Irvinga Shawa i ten sam schemat w Kane i Abel Jeffrey'a Archera. I czterej "chłopcy" ze skalistej Skandynawii, czyli Bracia z Olsoya Olava Duuna.

Źródło

Kapłani, zakonnicy, mnisi, pastorzy

To także spora literacka galeria. Są księża (lub zakonnicy) pokorni (Pamiętnik wiejskiego proboszcza Georgesa Bernanosa, Ład serca Jerzego Andrzejewskiego, ks. Kazuro z Szatana z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego, ks. Piotr z III części Dziadów Mickiewicza) i noszący w sobie rany, np. nałogi (Noc iguany Tennessee Williamsa). Nieustannie ścigani przez uosobione Zło (Pod słońcem szatana Bernanosa) i muszący rozwiązać niełatwe dylematy moralne (Kościół w Skaryszewie Jarosława Iwaszkiewicza). Przechodzący wielką metamofrozę (Panneloux z Dżumy Camusa) i występni (Klątwa Stanisława Wyspiańskiego, Ptaki ciernistych krzewów Colleen  McCullough). Zaangażowani - jak serialowy Ojciec Mateusz - w rozwiązywanie zagadek kryminalnych (Przygody księdza Browna Gilberta Keitha Chestertona). Zabawni (Don Camillo Giovanniego Guareschi'ego). Wizjonerzy (Ksiądz Marek Słowackiego). Święci (biskup Benvenuto Myriel z Nędzników Hugo, ks. Kordecki z Potopu Sienkiewicza).

Mnisi prawosławni. Świątobliwy starzec Zosima z Braci Karamazow Dostojewskiego i Trzej starcy Lwa Tołstoja. Ale także grzeszący rzekomą pokorą Ojciec Sergiusz (Tołstoja), która przywiedzie go do upadku.

Pastorzy. Surowa postać narratora z Symfonii Pastoralnej André Gide'a, bohaterowie powieści Jane Austen czy Daphne de Maurier (Jamaica Inn). Ojciec tytułowej Córki proboszcza George'a Orwella i przyszły ojciec z Morderstwa na plebanii Agathy Christie. Dwie opozycyjne postaci pastorów (jeden już nieżyjący) z Pollyanny Eleanor Porter. Wystarczy?!

Źródło

(Dokończenie, czyli Kochankowie. Uwodziciele. Narzeczeni. Mężowie. Ojcowie. Teściowie. Ludzie pracy. Mężczyźni na bakier z prawem - w poniedziałek, 20 marca).

Rycerze, awanturnicy, kochankowie, naukowcy, mnisi…, czyli literackie portrety mężczyzn (cz. 1)

Minął 8 marca. Wiadomo. Kobiety twierdzą, że tego dnia nie lubią. Może niektóre nawet mówią szczerze. Na ogół jednak większość "świętuje". Obdarowywane tulipanem (lub innym kwieciem), cukierkiem, a przez skrajnie niezamożnych - jedynie promiennym uśmiechem. I też jest dobrze. Jednak mija ten dzień. I następny. Oto na kalendarzowej kartce 10 marca, czyli Dzień Mężczyzn. Ponieważ w społeczeństwie jest zdecydowanie mniej popularny, uczcimy go... przeglądem niektórych literackich męskich portretów. Ponadto, by panów, których święto jest tak "niszowe", dowartościować, napiszemy tekst obszerniejszy. Trzyczęściowy.

Źródło

Mężczyźni prapoczątków

Bohaterowie mitów. Przemyślny Odyseusz. Waleczny Ajaks. Odważny Herakles. Liryczny Orfeusz. Postaci tragiczne - Edyp i Syzyf. Inni. Barwna galeria, żyjąca od tysięcy lat na kartach niezliczonych dzieł literackich. Nieustająca inspiracja.

Podobnie - osoby wyjęte z kart Biblii. Adam z jabłkiem w dłoni. Abraham, Izaak, Jakub - dostojni patriarchowie. Mojżesz - przywódca. Jefte - nieroztropny w składaniu obietnic. Hiob - najtragiczniejszy z tragicznych. Dawid - "awansujący" z pasterza na władcę. Jego syn, Salomon, którego mądrość słynie po dzień dzisiejszy. Daniel, przechadzający się w towarzystwie lwów. Wielcy i mniejsi prorocy. Jan Chrzciciel - stuprocentowo męski prorok z pogranicza Starego i Nowego Testamentu. Można wyliczać bez końca....

Źródło

Mali mężczyźni

Zdolni, utalentowani, niedocenieni przez bliskich (i obcych), biedni... "Nieśmiertelny" Antek (Bolesława Prusa), Janko Muzykant (Henryka Sienkiewicza), Oliver Twist (Charlesa Dickensa) i inni bohaterowie wyjęci z kart pozytywistycznej literatury. Których uczyć kazano i których uczyć nie chciano. A w XX wieku? Na przykład Chłopcy Henri de Montherlanta czy Chłopcy z ulic miasta Haliny Górskiej. Nie może zabraknąć chłopaków ze smugą cienia, kładącą się w poprzek życia. To na przykład Bracia Lwie Serce Astrid Lindgren, Colin z Tajemniczego ogrodu Frances H. Burnett, Oskar, bohater Oskara i pani Róży Erica-Emmanuela Schmitta. I zbuntowanych nastolatków (Buszujący w zbożu Jerome'a D. Salingera, Siedemnastolatek Bootha Tarkingtona). Chłopców okrutnych i złych (Władca much Williama Goldinga). Brytyjskich "młodych-gniewnych". Także tych, którzy musieli przedwcześnie dorosnąć - wśród huku wojen, powstań, przewrotów (np. Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego, Szkarłatne godło odwagi Stephena Crane'a, Chłopiec w pasiastej piżamie Johna Boyne'a). Niektórzy z nich pozostali w historii czy legendzie. Jak rycerze.

Źródło

Rycerze
Król Artur i otaczający go faceci w zbrojach. Wierni, choć czasem, jak Lancelot, dopuszczający się zdrady. Kolejne postaci z baśniowego średniowiecza: niewinny, dziewiczy Galahad i podstępny Malagant. Doskonały, nieskazitelny Zawisza Czarny (w dramacie Juliusza Słowackiego, ale także w Krzyżakach Sienkiewicza). Królowie-rycerze: Ryszard II i Ryszard III Williama Shakespeare'a. Rycerze zuchwali (Robin Hood Howarda Pyle'a) i błędni (Don Kichot Cervantesa). I nieugięci, czyli na przykład tytułowy Roland z Pieśni o Rolandzie lub Cyd Pierre'a Corneille'a. Waleczni bohaterowie siedemnastowiecznych i późniejszych wojen Polski z najeźdźcami ze wschodu, południa, północy. Praktycznie - ze wszystkich kierunków. Fryderyk Herburt (Pieśń V. O Frydruszu... Mikołaja Sępa Szarzyńskiego), Stanisław Żółkiewski (Początek i progres wojny moskiewskiej), Stefan Czarniecki (Potop Sienkiewicza), Jan III Sobieski (np. Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego Kazimierza Sarneckiego)... "Rycerze" amerykańskiej prerii (bohaterowie westernów Karola May'a, Friedricha Gerstäckera, Wiesława Wernica), argentyńskiej pampy (Martin Fierro José Hernandeza) i brazylijskich przestrzeni (Syn pustkowia José de Alençara). Chłopcy z frontów I i II wojny światowej. "Rycerzyki" XX stulecia. Z powieści Ericha Marii Remarque'a (Na Zachodzie bez zmian), Josepha Hellera (Paragraf 22), Irvinga Stone'a (Młode lwy), Jamesa Jonesa (Stąd do wieczności)... "Brylanty" z powstania warszawskiego i "podziemia" - Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński, Wacław Bojarski... Sporo bezimiennych. I wreszcie ci z kosmicznych szlaków - elektrycerze (Bajki robotów Stanisława Lema).

Źródło

Awanturnicy. Wędrowcy. Żeglarze

... Którzy nie potrafili usiedzieć na miejscu. Żądni przygód lub sławy. Robinson Crusoe Daniela Defoe'a. Tytułowy bohater Podróży Gullivera Jonathana Swifta. Obieżyświat Kandyd Woltera. Childe Harold George'a G. Byrona. Peer Gynt Henrika Ibsena i Niels Lyhne Jensa Petera Jacobssena - niespokojne duchy. Liczni bohaterowie powieści Juliusza Verne'a. I bardzo nieszczęśliwy Enoch Arden Alfreda Tennysona, który przekonał się, że powrót może być pełen goryczy. Wędrowcy do granic świata i po zaświatach (Boska Komedia Dantego). Nawet dalej, poza Układ Słoneczny, hen, w Nieskończoność (u Stanisława Lema i licznych autorów gatunku science fiction). Także ci, których wędrówki oznaczono na bardzo dokładnych mapach, ale jednak tych miejsc odnaleźć nie sposób, to znaczy bohaterowie Johna R.R. Tolkiena.

Źródło

Ci, którzy rzucili wyzwanie

... Żywiołom... Bohaterowie powieści Josepha Conrada (np. Tajfun, Wilk morski). Uparty kapitan Ahab (Moby Dick Hermana Melville'a). Pracownicy morza Victora Hugo.
... Swoim słabościom i ograniczeniom... Santiago (Stary człowiek i morze Ernesta Hemingway'a), Manuel Garcia czyli Niepokonany (również Hemingway'a), Meksykanin Jacka Londona, Maratończyk Williama Goldmana.
... Nałogom... Alkoholowi (Kotka na gorącym blaszanym dachu Tennessee Williamsa), narkomanii (Heroina Amadeo Visconsiniego, Ćpun Melvyna Burgessa).
... Złu, które chciało ich zwyciężyć... Na przykład Ben Hur Lewisa Wallace'a.
... Wszystkiemu i wszystkim, dziko walcząc o przetrwanie, to znaczy bohaterowie Drogi Cormaca McCarthy'ego.

(Ciąg dalszy - w poniedziałek, 13 marca)