Wierne, bohaterskie, mądre, czyli nie tylko o psach

Może znowu coś o zwierzątkach? Mamy kilka arcyinteresujących ciekawostek (o psach), więc najpierw one, a potem - wzorem ubiegłego roku (zob. TUTAJ) - test wiedzy. Oczywiście, inny niż rok temu! :)

Na początku bieżącego roku (w lutym) media obiegła wiadomość, że odszedł Rico, owczarek niemiecki, zasłużony "żołnierz" 436. Eskadry Sił Bezpieczeństwa Amerykańskich Sił Powietrznych. Wraz ze swym przewodnikiem, sierż. sztab. Jasonem Spangenbergiem przebywał w Afganistanie i wspólnie wykryli 45 kg materiałów wybuchowych w trakcie ponad 100 misji, otrzymując - także razem - Brązową Gwiazdę. Ciało zwierzęcia pożegnał szpaler salutujących żołnierzy, a departament Obrony Stanów Zjednoczonych umieścił zdjęcie z tej ceremonii na swojej stronie internetowej.

Barry, szwajcarski bernardyn, ma swój pomnik na Sekwanie pod Paryżem. Wyrzeźbiono go z dzieckiem na grzbiecie, a na płycie wyryto słowa: „Barry z Wielkiej Przełęczy Świętego Bernarda uratował życie czterdziestu ludziom. Zabił go czterdziesty pierwszy”. W nocy 1814 roku, pies – podczas zamieci uznany za wilka – został zastrzelony.

Barry na staraj pocztówce, źródło

W Nowej Południowej Walii (Australia) stoi pomnik psa na skrzynce z żywnością („Dog on the Tucker Box”). Podobno pewien pasterz zlecał mu pilnowanie swojego pudła ze śniadaniem. Nim się oddalał, pies wskakiwał na pudło i nikt nie był w stanie zmusić go do zejścia, zanim pan powrócił.

źródło

W Japonii żył pies Hachiko. Jego właściciel, profesor Ueno, codziennie dojeżdżał pociągiem do pracy. Pies towarzyszył  mu na stację, a wieczorem o określonej godzinie oczekiwał na jego powrót. Kiedy profesor zmarł na udar mózgu, pies każdego dnia, przez 11 lat, nadal oczekiwał na stacji.

źródło

Lee Duncan, żołnierz amerykański walczący we Francji podczas I wojny światowej, znalazł na polu bitwy wynędzniałego psa, owczarka niemieckiego. Zlitował się nad nim i zabrał ze sobą, nazywając Rin-Tin-Tin. Ponieważ zwierzę było bardzo pojętne, nauczyło się wielu sztuczek i zostało międzynarodową "gwiazdą", występując w ponad dwudziestu filmach. O jego „karierze” także później nakręcono film.

źródło

 Trwamy w roku jubileuszowym stulecia odzyskania niepodległości. Warto zatem przypomnieć również Baśkę Murmańską, czyli łagodną niedźwiedzicę polarną, „przyjętą” do batalionu Murmańczyków (oddziału I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego). Jej opiekunem był kpr. Smorgoński. Umiała salutować i maszerować. Przeszła z oddziałem cały szlak bojowy, a następnie stacjonowała wraz z nim w  Twierdzy Modlin. Wzięła udział w defiladzie na warszawskim Placu Saskim w 1919 r., podczas której pewien odcinek drogi pokonała na dwóch łapach, zasalutowała przed Naczelnikiem - Józefem Piłsudskim i podała mu na powitanie łapę. Zginęła zimą tego samego roku, z rąk chłopów, gdy (po kąpieli w Wiśle) udała się do wsi.

A teraz już krótki test, który można wykorzystać na lekcji czy w trakcie zabawy.

Pytania.
1.    Jak miała na imię koza, która wykarmiła Zeusa?
2.    Jak miał na imię koń – przodownik pracy w Folwarku Zwierzęcym George’a Orwella?
3.    Jak brzmiało imię psa panny Skowronek w Mary Poppins Pameli L. Travers?
4.    Czyim przyjacielem był pies Ir w Lalce Bolesława Prusa?
5.    Jak brzmiało imię psa tytułowej Anielki Bolesława Prusa?
6.    Kto napisał książkę Życie, miłość i najgorszy pies świata?
7.    Jak nazywał się pies Borynów w Chłopach Władysława St. Reymonta?
8.    Kto napisał wiersz Wół wiosnowaty?
9.  Ile prac Heraklesa (Herkulesa) było bezpośrednio związanych ze zwierzętami? Czy potrafisz je wymienić?
10. Jak miał na imię mądry niedźwiedź z Księgi dżungli Rudyarda Kiplinga, przyjaciel Mowgliego i wilcząt, którym opowiadał o Prawie Dżungli?

źródło

Odpowiedzi.
1.    Amalteja.
2.    Boxer.
3.    Duduś.
4.    Ignacego Rzeckiego.
5.    Karusek.
6.    John Grogan.
7.    Łapa.
8.    Bolesław Leśmian.
9.  Dziesięć. Zabicie lwa nemejskiego i Hydry lernejskiej, schwytanie łani kerynejskiej i dzika erymantejskiego, oczyszczenie stajni Augiasza, przepędzenie ptaków stymfalijskich, schwytanie byka kreteńskiego i klaczy Diomedesa, prowadzenie wołów Geriona, sprowadzenie Cerbera z Hadesu.
10.  Baloo.

Amalteja, źródło

Lampo, Ryczypisk, Hachiko, Ulisses... Mały teścik ze znajomości literacko-filmowych zwierząt

Zwierzęta są w literaturze od jej początków. Sporo ich w mitologii (np. Cerber, lew lernejski, łania kerynejska, byk kreteński, wilczyca rzymska). Nie może się bez nich obejść bajka i baśń (np. Ptaszki w klatce, Kot w butach). Są bohaterami literatury pięknej (np. proza Jacka Londona czy Jamesa Olivera Curwooda, Moby Dick albo biały wieloryb Hermana Melville'a, Pies Baskerville'ów Arthura Conana Doyle'a) i literatury faktu (np. Zwierzęta z lasu dziewiczego Arkadego Fiedlera). Także utworów parabolicznych czy metaforycznych (np. Folwark zwierzęcy George'a Orwella, Wilk stepowy Hermanna Hessego). Sporo ich też w poezji (np. Wół wiosnowaty Bolesława Leśmiana, Koty Charlesa Baudelaire'a).

źródło

Zwierzęta to także niezliczeni bohaterowie filmów animowanych. Jelonek Bambi, królik Bugs, kaczor Donald (i jego siostrzeńcy), słonik Dumbo, pszczółka Maja, rybka Dora, szczur Remy, psy (Reksio, Tramp, Scooby Doo), koty (Filemon, Klakier, Tom, wiecznie uganiający się - z wzajemnością - za myszą Jerry, Pan Jinks, którego zawsze przechytrzają myszy – Pixie i Dixie), misie (np. Uszatek) i wiele innych. Często grają główne role w fabule (np. Uwolnić orkę Simona Wincera, Szczęki Stevena Spielberga).

"Uwolnić orkę" S. Wincera, źródło

Niektóre zwierzęta weszły do historii powszechnej, np. konie - Bucefalos Aleksandra II Wielkiego czy Kasztanka Józefa Piłsudskiego… Wierzchowiec Tadeusza Kościuszki, o którym pisałyśmy TUTAJ... Wojtek – niedźwiedź adoptowany przez kompanię z 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, „walczący” pod Monte Cassino i posiadający stopień kaprala… Łajka, Biełka i Striełka – psy, które były w kosmosie...

niedźwiedź Wojtek, źródło

Dzisiaj proponujemy mały test ze znajomości literackich i filmowych bohaterów zwierzęcych. Podamy ich imiona, a zadaniem Czytelnika będzie dopowiedzenie, jaki to gatunek zwierzęcia (są tu również stworzenia fantastyczne) oraz tytuł i autora (w przypadku filmu - ewentualnie reżysera). Tuż po pytaniach - odpowiedzi. Miłej zabawy!

Post scriptum. Quiz można także wykorzystać - według potrzeb zmodyfikowawszy - w szkole, na zabawie, imprezie rodzinnej, towarzyskiej itp. Autorka na to pozwala :).

Książki

Argos, Czarny Książę, Dingo, Duduś, Dunaj, Elza, Fernando, Filonek Bezogonek, Finek, Grizraz Pożeracz Serc, Iorek Byrnison, Kaa, Lampo, Lassie, Lotna, Łysek, Maleństwo, Marley, Mruczysław, piaskal (czerw pustyni), Rogaś, Rosynant, Ryczypisk, Saba, Shere Khan, Top i Jup, Tu-Tu, Vicewersy Dzikie, Wielki A'Tuin, Wtorek, Zwierzątko Mojej Mamy.

Odpowiedzi

 
Argos - pies. Odyseja Homera.
Czarny Książę - koń. Czarny Książę (Black Beauty) Anny Sewell. 

źródło

Dingo - pies (dingo). Cykl o Tomku Wilmowskim Alfreda Szklarskiego.
Duduś - pies. Mary Poppins Pameli L. Travers.
Dunaj - pies. Ten obcy Ireny Jurgielewiczowej.
Elza - lwica. Moja lwia rodzina Joy Adamson.
Fernando - byk. Byczek Fernando Munro Leafa.
Filonek Bezogonek - kot. Przygody Filonka Bezogonka Gösty Knutssona.
Finek - pies. Finek Jana Grabowskiego.
Grizraz Pożeracz Serc - kot. Pieśń Łowcy Tada Williamsa.
Iorek Byrnison - niedźwiedź polarny. Mroczne Materie Philipa Pullmana.
Kaa - wąż (pyton). Księga dżungli, Druga księga dżungli Rudyarda Kiplinga.
Lampo - pies. O psie, który jeździł koleją Romana Pisarskiego.

Campiglia Marittima  - pomnik psa Lampo, źródło

Lassie - pies (owczarek szkocki, collie). Lassie, wróć! Erica Knighta.
Lotna - koń. Lotna Wojciecha Żukrowskiego.
Łysek - koń. Łysek z pokładu Idy Gustawa Morcinka.
Maleństwo - kangurek. Kubuś Puchatek Alana Alexandra Milne'a.
Marley - pies (labrador). Marley i ja Johna Grogana.
Mruczysław - kot. Kota Mruczysława poglądy na życie Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna.
Piaskal (czerw pustyni) - nazwa gatunku. Zwierzę podobne do monstrualnej pierścienicy. Diuna, Mesjasz Diuny Franka Herberta.Rogaś - sarenka. Rogaś z Doliny Roztoki Marii Kownackiej.
Rosynant - koń. Przemyślny szlachcic Don Kichote z La Manczy Miguela de Cervantesa Saavedry.
Ryczypisk - mysz. Opowieści z Narnii Clive'a Staplesa Lewisa.
Saba - pies (mastif). W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza (tu także słoń King).
Shere Khan - tygrys (ludojad). Księga dżungli, Druga księga dżungli Rudyarda Kiplinga.

„Księga dżungli”, film (2016), reż. Jon Favreau, źródło

Top i Jup – pies i małpa. Tajemnicza wyspa Juliusza Verne’a.
Tu-Tu - sowa. Doktor Dolittle i jego zwierzęta Hugha J. Loftinga.

źródło

Vicewersy Dzikie - Zwierzęta Odbite w Lustrze. Bromba i inni Macieja Wojtyszki.
Wielki A'Tuin - olbrzymi gwiezdny żółw. Świat Dysku Terry'ego Pratchetta.
Wtorek - pies. Rilla ze Złotego Brzegu Lucy Maud Montgomery.
Zwierzątko Mojej Mamy - nieduże, kudłate, zmienne w zależności od nastroju. Trzynaste piórko Eufemii Macieja Wojtyszki.

Filmy

Babe, Baltazar, Beethoven, Cywil, Hachiko, Karino, Marley, Paulie, Remy, Rin Tin Tin, Sylwester, Ulisses, Watson.

Odpowiedzi

Babe – świnka. Babe - świnka z klasą, reż. Chris Noonan, 1995 (i kontynuacja).
Baltazar - osioł. Na los szczęścia, Baltazarze, reż. Robert Bresson, 1966.
Beethoven - pies (bernardyn). Beethoven, reż. Brian Levant, 1992 (i kontynuacje).

źródło

Cywil – pies (owczarek niemiecki). Przygody psa Cywila (serial), reż. Krzysztof Szmagier, 1970.
Hachiko – pies. Mój przyjaciel Hachiko, reż. Lasse Hallström, 2009. Także japoński pierwowzór, reż. Seijiro Koyama, 1987.
Karino - koń. Karino (serial), reż. Jan Batory, 1974. Też: późniejsza wersja kinowa, 1976.
Paulie - ptak (papuga). Paulie - gadający ptak, reż. John Roberts, 1998.
Rin Tin Tin – pies (owczarek niemiecki). Rin Tin Tin, reż. Danny Lerner, 2007.

Rin Tin Tin - "aktor" filmowy, źródło

Sylwester - koń. Koń imieniem Sylwester, reż. Tim Hunter, 1985.
Ulisses - koń. Film pokazywano pod różnymi tytułami: Koń zwany Ulissesem, Szczęśliwy jak Ulisses, oryg. Heureux qui comme Ulysse, reż. Henri Colpi, 1970.
Watson - pies. Ojciec Mateusz (serial), reż. Maciej Dejczer i inni, od 2008.

Narodowy Rezerwat Przyrody Camargue (Francja), źródło

Literackie obrazy zwierząt - odcinek 3: Wiernie kroczące z człowiekiem i wędrujące własnymi drogami, czyli psy i koty

Ks. Jan Twardowski powiedział w jednym z wywiadów:

Ciekawe, iż w języku angielskim na zwierzę mówi się animal, a słowo to wywodzi się z łacińskiego rzeczownika anima, czyli dusza. Zwierzę ma więc nie tylko ciało, ale i ducha (...). Nigdy zatem nie powiem: pies zdechł, lecz wyzionął ducha, o koniu mówię, że padł, o pszczole, że usnęła.

WIERNE DO KOŃCA

Najwierniejsze z wiernych. Pokornie idą za człowiekiem. Mają swoje radości i rany. W milczeniu przeżywają cierpienie. Psy. Zatem słowem-kluczem dla psa jest wierność. Do końca. Gdy rozmawiam z młodzieżą na temat lektur, które najmilej wspominają, na ogół wymieniają Małego Księcia Antoine'a de Saint-Exupéry'ego oraz... O psie, który jeździł koleją Romana Pisarskiego. Szkoda, że nie znają opowiadania Wierność psa Luigi Pirandella! Ale W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza też przedstawia piękny "portret" psa będącego zawsze blisko człowieka.

Jest bohaterem utworów poetyckich, np. Bałem się oraz Czekanie wspomnianego ks. Twardowskiego,  Do zbłąkanego pieska Ewy Szelburg-Zarembiny, Psa w słońcu Leopolda Staffa, ale także niepokojącego wiersza Lasem (pies to czy wilk?) Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i filozoficznego tomiku Piesek przydrożny Czesława Miłosza. Nie można pominąć Ferdynanda Wspaniałego Ludwika Jerzego Kerna. Pojawia się też w prozie. I są to, rzecz znamienna, nierzadko smutne teksty, np. Wilk, psy i ludzie Adolfa Dygasińskiego, Lassie, wróć! Erica Knighta, Biały Kieł Jacka Londona. Często widzimy go w literaturze dziecięcej (Finek; Puc, Bursztyn i goście Jana Grabowskiego, Kajtuś Czarodziej Janusza Korczaka, Ucho, dynia, sto dwadzieścia pięć! Marii Krüger, O chłopcu, który szukał domu Ireny Jurgielewiczowej). Gości w kryminałach (np. Pies Baskerville’ów Arthura Conana Doyle'a), a nawet w dramatach (Pies ogrodnika Lopego de Vega). W Biblii (Mt 15,21-28) i Mitologii (Cerber).

Pies ma też swą dzikszą "odmianę". Wilka. Te dwie strony łączy Kazan, the Wolf-Dog Jamesa Olivera Curwooda. Dziki zew słyszymy w metaforycznym Wilku stepowym Hermanna Hessego. Wilk ze swą posępną naturą nader często jest widoczny w bajkach. Zawsze w złym oświetleniu. Obaj pojawiają się w licznych związkach frazeologicznych. Przykłady? Tylko niektóre, bo jest ich mnogość! Pies. Czuć się jak zbity pies; goić się jak na psie; łgać jak pies; na psa urok; ni pies, ni wydra; nie dla psa kiełbasa; pies go lizał; pies z kulawą nogą; pieskie życie; pod psem; psa żal wyrzucić; psi obowiązek; psie pieniądze; psu na budę; psy szczekają, karawana idzie dalej; schodzić na psy; traktować jak psa; tu jest pies pogrzebany; wieszać na kimś psy; wypędzić jak psa; zdechł pies; zimno jak w psiarni; żyć jak pies z kotem. Wilk. Najczęściej jest w owczej skórze. Często jest się głodnym jak wilk. Można mieć też np. wilcze ślepia. Człowiek człowiekowi (bywa) wilkiem. Ale lepiej przejdźmy do milszego zwierzątka.

Źródło

CHODZĄ WŁASNYMI DROGAMI
 

Są śliczne, ale nie zawsze mówi się o nich dobrze. Bo mają charakter(ek). I swoje drogi. Niekoniecznie tożsame z ludzkimi. A człowiek lubi panować. Średnie pokolenie zapewne czytało Moją lwią rodzinę Joy Adamson i (lub) widziało serial Elza z afrykańskiego buszu (1974, prod. Columbia Pictures Television) zrealizowany na jej podstawie. Dziś jednak wspomnimy mniejsze kotki.

Są bohaterami licznych utworów adresowanych do młodego czytelnika, np. O kotku, który szukał czarnego mleka Heleny Bechlerowej, Kocia mama i jej przygody Marii Buyno-Arctowej, Buraski, czarnuchy… Teodora Goździkiewicza, Puch, kot nad koty Jana Grabowskiego, SłFilemon i Bonifacy Sławomira Grabowskiego i Marka Nejmana, Kocie historie Jamesa Herriota, Myszołów, kot wspaniały Andrzeja Urbańczyka, Dwa koty i pies trzeci Marii Terlikowskiej, Pieśń Łowcy Tada Williamsa, Eragon Christophera Paoliniego... I mnóstwo innych. Nie darujemy sobie jednak notatki o kilku "klasykach": słynnym łakomczuszku, czyli Chorym kotku Stanisława Jachowicza, Szkolnych przygodach Pimpusia Sadełko Marii Konopnickiej, Przygodach Filonka bezogonka Gösty Knutssona, Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. I o sprytnym Kocie w butach Charlesa Perraulta! Wzmianka należy się też poematowi Koty Charlesa Baudelaire'a i scence dramatycznej Siedem kotów Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, wchodzącej w skład Teatrzyku "Zielona Gęś". Tu koty zjadły Gęś, która jednak "postanowiła na własną rękę zmartwychwstać" w następnym odcinku przedstawienia...

Koty nierzadko goszczą w kryminałach czy horrorach. Bo miewają skrytą, tajemniczą naturę. Budzą niepokój. Przywołajmy choćby opowiadanie Czarny kot Edgara Allana Poe'a. Bywają, niestety, figurą (bo trudno byłoby powiedzieć, że "uosobieniem"!) zła, jak w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa. Często towarzyszą czarnoksiężnikom czy alchemikom (Kot alchemika Waltera Moersa). Mają swoją filozofię życiową (Kota Mruczysława poglądy na życie Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna) i cierpienia (Kot w pustym mieszkaniu Wisławy Szymborskiej). Pomimo swego "indywidualizmu" potrafią zaprzyjaźnić się z człowiekiem. Tak jest na przykład w Koralinie Neila Gaimana i w bestsellerze ostatnich lat - autentycznej historii Bob i ja. Jak kocur i człowiek znaleźli szczęście na ulicy Jamesa Bowena.

Długo by jeszcze wymieniać... Dopiszmy we własnym zakresie dalszy ciąg. Aby nie zostać posądzonymi o monotemat, zamkniemy już ten cykl. Dodamy jeszcze tylko wybór związków frazeologicznych o kotach, bo może się komuś przydadzą. Na lekcję. W celu zaszpanowania podczas konwersacji. Z innych powodów. Zatem mała wyliczanka: bawić się z kimś jak kotek z myszką; drzeć z kimś koty; kocia muzyka; kota nie ma, więc myszy harcują; kupić kota w worku; mieć kota; odwracać kota ogonem; pierwsze koty za płoty; tyle, co kot napłakał.

Aneks. Aha! Uprzejmie przypominam, że ptaki pokrótce omówiłyśmy TUTAJ.

Źródło

 

Literackie obrazy zwierząt - część 2: Wolne, piękne i malownicze

Są piękne i wolne. Malowniczo potrząsają grzywami. Z dzieciństwa pamiętam śliczny film Szczęśliwy, kto jak Ulisses (1970, reż. Henri Colpi). Tytuł jest nawiązaniem do utworu poetyckiego Joachima du Bellay, przedstawiciela renesansu. Nigdy nie zapomnę widoku "tańczącego" z innymi końmi Ulissesa w parku narodowym Vaccares. Arcydzieło. I westerny... Ale dziś tylko incydentalnie wspominamy filmy.

W NAJWIĘKSZYCH TEKSTACH KULTURY

Tradycyjnie, zacznę od tekstów największych. Skrótowo, punktowo, ale pominąć nie sposób.

Biblia. Przykład najbardziej znany - czterej jeźdźcy z Apokalipsy św. Jana (Ap 6,1-8). I konie. Są to - według Biblii Tysiąclecia - mustangi: biały (którego dosiada zwycięzca), "barwy ognia" (mający odebrać Ziemi pokój), czarny (trzymający wagę) i "trupio blady" (ze Śmiercią jako jeźdźcem).

Mitologia. Koń trojański - najbardziej czytelny symbol podstępu. Klacze Diomedesa – ich uprowadzenie było jedną z prac Heraklesa. Nieuporządkowana stajnia Augiasza. Skrzydlaty Pegaz - metafora natchnienia. Ujeżdżanie koni przez Kastora i Polluksa... Pamiętajmy też o antycznej rzeźbie. O rumakach wyrzeźbionych przez Lizypa, a uwiecznionych w literaturze popularnonaukowej za sprawą Zenona Kosidowskiego (w książce właśnie tak zatytułowanej: Rumaki Lizypa).

W KRĘGU RYCERSKIEJ LEGENDY, (ROMANTYCZNEJ) GROZY I BAŚNI

Konie średniowiecznych Rycerzy Okrągłego Stołu i rycerskich zakonów, krzyżowców, władców. Jeździec na siwym koniu - romantyczna nowela Theodora Storma, przywołująca historię z dawnego podania. Inny romantyk. Amerykanin, Edgar Allan Poe, to autor przedziwnego opowiadania Metzengerstein. Lepiej nie czytać w nocy. Aż strach się bać. I  opowiadanie nawiązujące do polskiego mitu narodowego, choć napisane w XX wieku. Obrazek z kampanii wrześniowej 1939 roku: Lotna Wojciecha Żukrowskiego. A ujęcia baśniowe? Bardzo liczne, np. inteligentny Konik Garbusek Piotra Jerszowa albo baśń o Szklanej górze.

W KRĘGU REALIZMU (I NATURALIZMU)

Coś z epoki pozytywizmu: Nasza szkapa Marii Konopnickiej. Późniejsze utwory o smutnym losie zwierzęcia, to Black Beauty Anne Sewell czy Łysek z pokładu Idy Gustawa Morcinka (płakaliśmy nad nim w szkole, bo był lekturą). Wymieńmy jeszcze realistyczne przedstawienie dziejów Kasztanka Johna Steinbecka, Konia z Hogget Tarjei Vesaasa i Zaklinacza koni Nicholasa Evansa (któż nie pamięta uroczego Roberta Redforda w jego filmowej adaptacji z  1998 roku?).

Źródło

W KRĘGU UJĘĆ POETYCKICH

Tu warto wspomnieć modernistyczną pisarkę, Beatę Obertyńską. Piszącą przed i po wojnie Ewę Szelburg-Zarembinę (Koń). Także wiersz pod tym samym tytułem autorstwa Władysława Sebyły, lirycznego kolejarza, który młodo zobaczył oblicze śmierci w lesie katyńskim. I koniecznie przeraźliwie smutny tekst Końskie kolana Kazimierza Wierzyńskiego. W obrębie meliki (a przecież z niej wywodzi się poezja!) mamy legendarne Konie Władimira Wysockiego. Drżeliśmy z wrażenia, słuchając nieco zachrypniętego głosu barda, który zawarł w tym tekście wszystkie tęsknoty własne i swojego pokolenia.

KU METAFORZE

Jeśli przenośnia, to modernizm. Na przykład O bohaterskim koniu i walącym się domie Jana Kasprowicza. Dziś rzeczownik "dom" odmienilibyśmy inaczej, prawda? Ale w tytule jest właśnie tak. Z najsławniejszych tekstów wymieńmy jeszcze filozoficzne Podróże Gullivera Jonathana Swifta, awangardowe, surrealistyczne opowiadanie Koń na księżycu Luigi Pirandella oraz Folwark zwierzęcy George'a Orwella. Także Czyż nie dobija się koni? Horace'a McCoy'a. Ale to o tańcu. Powieść z koniem zapewne ma tę styczność, że chyba trzeba mieć końskie zdrowie, by wytrzymać morderczy taniec.

W ZWIĄZKACH FRAZEOLOGICZNYCH

Końskie zdrowie... Właśnie, związki frazeologiczne. Czarny koń; darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby; i w sto koni nie dogoni; konia z rzędem; konie z kimś kraść; koń by się uśmiał; koń, jaki jest, każdy widzi; koń trojański; końska dawka (kuracja); łaska pańska na pstrym koniu jeździ; mieć konika (czyli "pozytywnego" bzika); pańskie oko konia tuczy; pędzić co koń wyskoczy; postawić na dobrego konia; silny jak koń (czasem - wymiennie - tur); słowo się rzekło, kobyłka u płotu(a); wsiąść na dobrego konia; zjeść konia z kopytami; znać się jak łyse konie; zrobić w konia. Kto wymieni jeszcze inne, niech... będzie dumny, że tyle wie :). 

ANEKS

Może jeszcze co o innych kopytnych? Są do koni podobne, a jednak stanowią, by tak rzec, swoistą karykaturkę mustangów. Osły. O biblijnych osiołkach była mowa w poprzednim odcinku. Do tych ujęć nawiązuje w swej poezji ks. Jan Twardowski (np. Taki mały). Często spotykamy to sympatyczne zwierzątko w bajkach lub baśniach (np. Ośla Skórka Charlesa Perraulta). Zagościło również w wielkim tekście kultury - w Mitologii greckiej (mit o Królu Midasie z oślimi uszami).

A które zwierzęta przedstawimy za tydzień? Najwierniejsze z wiernych. I te, które chodzą własnymi drogami.

Źródło

Literackie obrazy zwierząt - część 1: (Nie tylko szklana) menażeria

10 października. Ostatni dzień Światowego Tygodnia Zwierząt. Obchodzi się go od 1931 roku, tzn. od konwencji ekologicznej we Florencji, która za jego początek uznała 4 października, ustanawiając wtedy Światowy Dzień  Zwierząt. Jest to zarazem wspomnienie św. Franciszka z Asyżu, wielkiego miłośnika wszystkich stworzeń. Celem tych dni jest zwrócenie uwagi na los cierpiących, bezdomnych zwierząt, nielegalne hodowle psów przeznaczonych do krwawych walk, wyeksponowanie ich nędznych warunków bytowania i okrutnego traktowania przez człowieka. Chociaż mija 85 lat od przyjęcia konwencji, w Polsce po raz pierwszy zorganizowano te dni w 1993 roku. Wcześniej mówiło się czasem o październiku jako Miesiącu Dobroci dla Zwierząt, ale znacząca akcja informacyjna pojawiła się właśnie we wspomnianym czasie.

Przez trzy najbliższe poniedziałki (właśnie w tym Miesiącu!) będziemy przypominać niektóre najsławniejsze literackie ujęcia fauny oraz odniesienia językoznawcze (związki frazeologiczne, w których zwierzęta pełnią "główną rolę”).

W DZIECIĘCYM ŚWIECIE

 

Prezentując literackie motywy, tradycyjnie rozpoczynamy od największych tekstów kultury. Dziś będzie nieco inaczej. Zwierzęta nader często pojawiają się w literaturze dziecięcej, czasem także młodzieżowej. One więc inaugurują wyliczenie.

O tym, że zwierzęta potrafią mówić, wie każdy, kto czyta(ł) baśnie. Świetnie porozumiewali się z nimi Doktor Dolittle, bohater cyklu powieści Hugha Loftinga, czy Mowgli z Księgi dżungli Rudyarda Kiplinga. Głosu Złotej rybki słuchał rybak z popularnej baśni. Słowik konwersował u Hansa Christiana Andersena z cesarzem, a Tarzan - bohater stworzony przez Edgara Rice’a Burroughsa - zdobył nawet nad nimi niemałą władzę. Natomiast fakt, iż zwierzęta (nierzadko pomimo różnych ras i miejsc zamieszkiwania na okręgu Ziemi) rozmawiają ze sobą, nie jest niczym specjalnie odkrywczym w tym gatunku literackim. Wystarczy przypomnieć O czym szumią wierzby Kennetha Grahame'a albo Kubusia Puchatka Alana Alexandra Milne'a. Akurat te ostatnie wszystkie "kwaterowały" w Stumilowym Lesie, zatem w pobliżu siebie. Z sympatią zapewne myślimy o Muftim, osiołku Laili Aliny Centkiewicz, mądrej, Rosochatej-Matce-Łani z Białego statku Czyngiza Ajtmatowa, Baranku z Małego Księcia Antoine'a de Saint-Exupéry'ego. No, może o wężu już mniej...

Inne lekturowe wspomnienia? Z najmłodszych szkolnych lat chyba pamiętamy Rogasia z Doliny Roztoki Marii Kownackiej, na którym, powiedzmy niezupełnie poprawnie, ćwiczyłam po lekcjach "piękne czytanie" (przed konkursem). Działo się to pod czujnym spojrzeniem wymagającej bibliotekarki. W szkole zachwyciłam się Zwierzętami z lasu dziewiczego Arkadego Fiedlera. Nie były lekturą, ale, wypożyczywszy jedną książkę tego autora, ochoczo sięgałam po kolejne (np. Małego Bizona czy Radosnego ptaka drongo i wszystkie pozostałe). A potem były książki Jamesa Olivera Curwooda i Jacka Londona! Kochałam je. Wszystkie.

NAJWIĘKSZE TEKSTY KULTURY

Największe z wielkich, to - rzecz jasna - Biblia oraz Mitologia grecka i rzymska, niewyczerpane źródła motywów.

Biblia. Zwierzęta wspomina się już w Księdze Rodzaju, w opisie stworzenia świata (Rdz, 1,20-26) czy w historii Noego (Rdz 6,8 - 9,29). Potem mamy węża - widzialne wcielenie kusiciela. Symbol to zresztą niejednoznaczny. (Wystarczy wspomnieć wywyższenie go na pustyni, Lb 21,4 – 9, lub w wizji przyszłego przyjacielskiego życia wszystkich stworzonych istot, Iz 11,6-8). Kilkakrotnie pojawia się też osioł (np. oślica Balaama, Lb, 22,27-34, ewangeliczny wjazd Jezusa do Jerozolimy). Zwierzęta są symbolami samych Ewangelistów (lew – św. Marka, wół lub byk - św. Łukasza, orzeł - św. Jana)... Poprzestańmy na tych egzemplifikacjach, dla porządku dodając, iż Dorothea Förstner w imponującej rozmiarami monografii Świat symboliki chrześcijańskiej (mamy w czytelni!) wymienia 47 gatunków. Ich charakterystyka zajmuje aż 87 stron!

Przejdźmy do Mitologii. Tutaj znowu mamy przeobfitość. Lew lernejski, łania kerynejska, byk kreteński, liczne "przebrania" Zeusa, wilczyca rzymska...

Źródło

OD DOSŁOWNOŚCI KU METAFORZE

Wszystkie zwierzątka – nawet najmniejsze (np. mrówka, chrabąszcz, myszka) są przedmiotem zachwytu poety-przyrodnika, ks. Jana Twardowskiego. Mrówko, ważko, biedronko; Pytanie; Uświęcenie… I wiele innych. Pogodne obrazki natury niepostrzeżenie potrafią zamieniać się w metaforę (np. „buldog sumienia”). Jeśli już jesteśmy w kręgu poezji, przypomnijmy jeszcze sensualistyczne ujęcia Bolesława Leśmiana (Wół wiosnowaty). A coś z prozy? Groźny-niegroźny wilk z Gubbio w Kwiatkach św. Franciszka z Asyżu. Przy okazji: o wilku w literaturze można by napisać spory rozdział!

Oto alegorie. Pełno ich w bajkach, niekoniecznie adresowanych do dzieci. Szerokie spektrum twórców i epok: od Ezopa, przez Jeana de La Fontaine’a, Ignacego Krasickiego, Stanisława Trembeckiego, Adama Mickiewicza, aż do Wiesława Drabika i innych współczesnych autorów.

Jeszcze kilka największych (rozmiarami) metafor literackich ze zwierzętami w „rolach głównych”: Moby Dick albo Biały wieloryb Hermana Melville’a, Wilk stepowy Hermanna Hessego, Folwark zwierzęcy George’a Orwella, Słoń Sławomira Mrożka, Szklana menażeria Tennessee Williamsa. I tych najmniejszych – Robak zdobywca Edgara Allana Poe’a.

Źródło

WE FRAZEOLOGII

... I w związkach frazeologicznych. Mamy ich mnóstwo. Na przykład... Bazgrać jak kura pazurem; mieć węża w kieszeni; siedzieć cicho, jak mysz pod miotłą; słoń w składzie porcelany; pasować jak wół do karety; przyszła koza do woza; sprytny jak lis itd. Dlatego zadanie domowe: wymyślmy ich kilka...

Na dzisiaj wystarczy. A co za tydzień? Zwierzęta wolne, piękne i malownicze.

Źródło