Za tydzień przedstawimy sławną antyutopię George'a Orwella. Dziś - jedną z najwartościowszych, a jednocześnie najbardziej mrocznych powieści XX wieku. Nie wszyscy omawiali ją w szkole. Ale każdemu warto ją polecić. Dla tych, którzy tę powieść znają - powtórka, dla pozostałych - zachęta do przeczytania. Naprawdę warto!
I wydanie. 1954 (w Polsce – 1967).
Treść. Po katastrofie nuklearnej dorośli wysłali w podróż samolotem grupę chłopców, by ich ocalić od ogarniającej świat zagłady. W katastrofie samolotu pilot ginie, a chłopcy urządzają na bezludnej wyspie podstawy społeczeństwa. Z czasem – walcząc o przywództwo - dzielą się na dwie grupy. Braterstwo zamienia się we wrogość, osiągającą swe apogeum w zbrodni. Powieść traktuje o upadku stworzonej przez człowieka kultury.
Etapy destrukcji. Każdy element socjalizacji ma swoje przeciwieństwo, co - narastając - spowoduje katastrofę:
- Wybór wodza. Ustanowienie praw. - Bezproduktywność zebrań, bo chłopcy nie potrafią się porozumieć).
- Podział pracy: maluchy, średniaki i starsi. - Uchylanie się od przydzielonych obowiązków.
- Posłuszeństwo (znaczenie konchy). - Rozłam (Jack neguje przywództwo Ralfa).
- Troska o najmłodszych. - Śmierć najmłodszego. Polowanie na maluchy.
- Braterstwo. - Niechęć (np. do Prosiaczka). Wrogość.
- Poczucie bezpieczeństwa. - Strach (po rozłamie).
- Hierarchia wartości niepodzielnych (ognisko – symbol tego, co najważniejsze). - Negacja wartości.
Upadek „władzy”, wybranej „legalnie i demokratycznie” i narodziny tyranii na wyspie (Jack: Wódz powiedział; Widzisz, robią, co im każę) korespondują z zanikiem zasad moralnych u chłopców.
I wydanie. 1954 (w Polsce – 1967).
Treść. Po katastrofie nuklearnej dorośli wysłali w podróż samolotem grupę chłopców, by ich ocalić od ogarniającej świat zagłady. W katastrofie samolotu pilot ginie, a chłopcy urządzają na bezludnej wyspie podstawy społeczeństwa. Z czasem – walcząc o przywództwo - dzielą się na dwie grupy. Braterstwo zamienia się we wrogość, osiągającą swe apogeum w zbrodni. Powieść traktuje o upadku stworzonej przez człowieka kultury.
Etapy destrukcji. Każdy element socjalizacji ma swoje przeciwieństwo, co - narastając - spowoduje katastrofę:
- Wybór wodza. Ustanowienie praw. - Bezproduktywność zebrań, bo chłopcy nie potrafią się porozumieć).
- Podział pracy: maluchy, średniaki i starsi. - Uchylanie się od przydzielonych obowiązków.
- Posłuszeństwo (znaczenie konchy). - Rozłam (Jack neguje przywództwo Ralfa).
- Troska o najmłodszych. - Śmierć najmłodszego. Polowanie na maluchy.
- Braterstwo. - Niechęć (np. do Prosiaczka). Wrogość.
- Poczucie bezpieczeństwa. - Strach (po rozłamie).
- Hierarchia wartości niepodzielnych (ognisko – symbol tego, co najważniejsze). - Negacja wartości.
Upadek „władzy”, wybranej „legalnie i demokratycznie” i narodziny tyranii na wyspie (Jack: Wódz powiedział; Widzisz, robią, co im każę) korespondują z zanikiem zasad moralnych u chłopców.
 |
| Źródło |
Moralistyka. Im bardziej Zło zwycięża w chłopcach, tym bardziej piękna, bujna przyroda okazuje złowrogie oblicze, co także zostało ukazane na zasadzie przeciwieństw, np.:
- Początkowo widzieli piękno plaży (brzeg jeżył się palmami, za granitową płytą były jeszcze inne cuda). - Po rozłamie dostrzegli co innego (nieczuła brutalność oceanu, w rafie czyhały zębate rekiny, plaża była czysta niby brzytwa).
- Najpierw: powódź kwiatów wylewała się z kotlinki, opadała jak wodospad na korony drzew (...) W powietrzu roiło się od motyli. - Potem: gnijące kokosy (przypominają trupie czaszki), spadł deszcz połamanych gałęzi i liści.
- Najpierw: noc to cudowne zjawisko migotania gwiazd. - Potem: groźba nadejścia nocy.
- Najpierw: miodowe pręgi słońca. - Potem: jak złe oko spoglądało na dół słońce i wiele innych opozycji.
Bohaterowie.
- Ralph. Zdobywa przywództwo w głosowaniu. Logicznie myślący, konsekwentny w działaniu, racjonalnie oceniający sytuację. Dąży do kompromisu.
- Jack. – Dyktator. Popularny wśród chłopców, bo odwołuje się do pierwotnych ludzkich instynktów. Świadomie łamie prawa. Demonstruje siłę. Kontestuje decyzje Ralpha i tworzy własną grupę, opartą na ślepym posłuszeństwie. Zaczyna polowanie na Ralpha, co kończy się pożarem całej wyspy.
- Prosiaczek. Pierwszy doradca Ralpha. Inteligentny, roztropny. Ze względu na słaby wzrok, astmę i otyłość ma niewielki wpływ na grupę. Jego śmierć przyspiesza dezorganizację zasad, którymi chłopcy kierowali się po przybyciu na wyspę.
- Roger. Współpracownik Jacka. Sadysta. Morderca Prosiaczka. Symbol brutalnej, ślepej i bezkarnej przemocy.
- Początkowo widzieli piękno plaży (brzeg jeżył się palmami, za granitową płytą były jeszcze inne cuda). - Po rozłamie dostrzegli co innego (nieczuła brutalność oceanu, w rafie czyhały zębate rekiny, plaża była czysta niby brzytwa).
- Najpierw: powódź kwiatów wylewała się z kotlinki, opadała jak wodospad na korony drzew (...) W powietrzu roiło się od motyli. - Potem: gnijące kokosy (przypominają trupie czaszki), spadł deszcz połamanych gałęzi i liści.
- Najpierw: noc to cudowne zjawisko migotania gwiazd. - Potem: groźba nadejścia nocy.
- Najpierw: miodowe pręgi słońca. - Potem: jak złe oko spoglądało na dół słońce i wiele innych opozycji.
Bohaterowie.
- Ralph. Zdobywa przywództwo w głosowaniu. Logicznie myślący, konsekwentny w działaniu, racjonalnie oceniający sytuację. Dąży do kompromisu.
- Jack. – Dyktator. Popularny wśród chłopców, bo odwołuje się do pierwotnych ludzkich instynktów. Świadomie łamie prawa. Demonstruje siłę. Kontestuje decyzje Ralpha i tworzy własną grupę, opartą na ślepym posłuszeństwie. Zaczyna polowanie na Ralpha, co kończy się pożarem całej wyspy.
- Prosiaczek. Pierwszy doradca Ralpha. Inteligentny, roztropny. Ze względu na słaby wzrok, astmę i otyłość ma niewielki wpływ na grupę. Jego śmierć przyspiesza dezorganizację zasad, którymi chłopcy kierowali się po przybyciu na wyspę.
- Roger. Współpracownik Jacka. Sadysta. Morderca Prosiaczka. Symbol brutalnej, ślepej i bezkarnej przemocy.
Gatunek. Parabola (przypowieść). Cechy gatunku - TUTAJ (Aneks. Inne ważne pojęcia). Także antyutopią (dystopią) – ukazuje, nieudaną próbę zbudowania idealnej społeczności w doskonałych warunkach zewnętrznych, której powstaniu przeszkadza zło znajdujące się w człowieku: skłonność do przemocy, okrucieństwa, chęci panowania itp.
Dla chcących wiedzieć więcej. Niektóre literackie parabole: Dżuma Alberta Camusa, Proces Franza Kafki, Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupéry'ego.
 |
| Źródło |
Nawiązania do Biblii (poza apokaliptyką).
Wąż – symbol niejednoznaczny. Oznacza Kusiciela, Złego – i tak też jest przedstawiony w powieści. Strach i zło jawią się dzieciom jako węże. Jednak Biblia sugeruje także symbolikę odkupieńczą, tu nieobecną.
Ogród – raj i wygnanie. Nakaz, by podporządkować sobie ziemi, tu przekłada się na destrukcję. Ludzkie tworzenie prowadzi do odrzucenia wszelkich norm i w efekcie zostaje złowroga imitacja tego, co było na początku. Przyjaźń (podobna do braterskiej) zamienia się stopniowo we wrogość: Jack – potencjalny morderca – poluje na Ralfa jak na zwierzę.
Ogień – symbol również wieloznaczny: zagłada i oczyszczenie, ofiara. U Goldinga występuje w swej dwoistości – niszczy (ogień buchał z samolotu), ale też – wypalając zło – chroni przed ostateczną zagładą (zakończenie).
Ciemność – kolejna dwoistość. Wiele wydarzeń z historii biblijnej miało miejsce nocą. Również nocą Chrystus został zdradzony. W powieści ciemność także narasta. Rozgwieżdżone niebo, które nie przeraża, gdy chłopcy tworzą wspólnotę, staje się groźne, gdy nastąpił rozłam. Z ciemnego nieba przybywa zagrożenie (bomba lub strach, którego chłopcy nie rozpoznają jako spadochroniarza). W Biblii Bóg często przemawiał do ludzi we śnie; tu - wszyscy posnęli i nie zauważyli znaku ze świata dorosłych. Ciemność zewnętrzną poprzedziła ciemność wewnętrzna.
Światło – to zerwanie ze złem, łaska. U Goldinga symbolem jasności są okulary Prosiaczka, bez których jest on całkowicie bezradny, ślepy.
Baranek ofiarny – ofiara ludu wybranego powtarza się w ofierze Chrystusa. Simon zostaje zabity, gdy chce uwolnić rozbitków od strachu.
Powtórne przyjście. Paruzja tutaj, to przybycie oficera, niosącego ocalenie.
Prawo. Kamienne Tablice mają odpowiednik w muszli, która ulega destrukcji. Człowiek odrzuca Prawo i wszystko ulega zachwianiu.
Bunt przeciw Prawu – ofiary dla bożków; kult złotego cielca. Chłopcy składają dar dla Zwierza.
Oczekiwanie. Jak mądre panny oczekiwały Oblubieńca, a głupie posnęły, tak Ralf stale przypomina o konieczności podtrzymywania ognia, ale chłopcy zapominają o obowiązku. Gdy przybywa oczekiwany okręt, nawet go nie dostrzegają, zajęci polowaniem.
Powieść zawiera też elementy kilku innych gatunków:
Powieść fantastycznonaukowa. Akcja dzieje się w przyszłości.
Powieść katastroficzna. Chłopcy przybyli na wyspę z rzeczywistości ogarniętej kataklizmem, a swój pobyt na niej także zakończyli katastrofą: w dziedzinie moralnej (upadek wartości), społecznej (zanik więzi), „ekologicznej” (pożar).
Powieść przygodowa i robinsonada. Rozbitkowie (młodzi) na wyspie, wyprawa w głąb wyspy i zagospodarowanie jej, schronienie (Skalny Zamek), okręt jako oczekiwany ratunek, tajemnica.
Bajka i baśń. Elementy myślenia magicznego (irracjonalny strach chłopców), groźny potwór-smok (jego funkcję pełni Zwierz – uwewnętrznione Zło), moralizatorstwo.
Mit. Symbolika (np. koncha) i wyobrażenie przestrzeni wypełnionej żywiołami, które mogą zagrozić człowiekowi. Słońce może zapalać, burza – napełniać przerażeniem. Złe bóstwo (Władca much), któremu synowie ziemi – rozbitkowie muszą złożyć ofiarę (Simona). Ludzie sprawili, że przyroda ukazała najbardziej złowrogie oblicze; ich próba „oswojenia” tajemnicy przez eskalację zła doprowadziła do krachu podstaw, na których wspierał się ład zastany na wyspie. Końcowy pożar przypomina ostateczną katastrofę przepowiedzianą na przykład w mitologii skandynawskiej.
Apokalipsa. Katastrofa - pożar wyspy.
Wąż – symbol niejednoznaczny. Oznacza Kusiciela, Złego – i tak też jest przedstawiony w powieści. Strach i zło jawią się dzieciom jako węże. Jednak Biblia sugeruje także symbolikę odkupieńczą, tu nieobecną.
Ogród – raj i wygnanie. Nakaz, by podporządkować sobie ziemi, tu przekłada się na destrukcję. Ludzkie tworzenie prowadzi do odrzucenia wszelkich norm i w efekcie zostaje złowroga imitacja tego, co było na początku. Przyjaźń (podobna do braterskiej) zamienia się stopniowo we wrogość: Jack – potencjalny morderca – poluje na Ralfa jak na zwierzę.
Ogień – symbol również wieloznaczny: zagłada i oczyszczenie, ofiara. U Goldinga występuje w swej dwoistości – niszczy (ogień buchał z samolotu), ale też – wypalając zło – chroni przed ostateczną zagładą (zakończenie).
Ciemność – kolejna dwoistość. Wiele wydarzeń z historii biblijnej miało miejsce nocą. Również nocą Chrystus został zdradzony. W powieści ciemność także narasta. Rozgwieżdżone niebo, które nie przeraża, gdy chłopcy tworzą wspólnotę, staje się groźne, gdy nastąpił rozłam. Z ciemnego nieba przybywa zagrożenie (bomba lub strach, którego chłopcy nie rozpoznają jako spadochroniarza). W Biblii Bóg często przemawiał do ludzi we śnie; tu - wszyscy posnęli i nie zauważyli znaku ze świata dorosłych. Ciemność zewnętrzną poprzedziła ciemność wewnętrzna.
Światło – to zerwanie ze złem, łaska. U Goldinga symbolem jasności są okulary Prosiaczka, bez których jest on całkowicie bezradny, ślepy.
Baranek ofiarny – ofiara ludu wybranego powtarza się w ofierze Chrystusa. Simon zostaje zabity, gdy chce uwolnić rozbitków od strachu.
Powtórne przyjście. Paruzja tutaj, to przybycie oficera, niosącego ocalenie.
Prawo. Kamienne Tablice mają odpowiednik w muszli, która ulega destrukcji. Człowiek odrzuca Prawo i wszystko ulega zachwianiu.
Bunt przeciw Prawu – ofiary dla bożków; kult złotego cielca. Chłopcy składają dar dla Zwierza.
Oczekiwanie. Jak mądre panny oczekiwały Oblubieńca, a głupie posnęły, tak Ralf stale przypomina o konieczności podtrzymywania ognia, ale chłopcy zapominają o obowiązku. Gdy przybywa oczekiwany okręt, nawet go nie dostrzegają, zajęci polowaniem.
Powieść zawiera też elementy kilku innych gatunków:
Powieść fantastycznonaukowa. Akcja dzieje się w przyszłości.
Powieść katastroficzna. Chłopcy przybyli na wyspę z rzeczywistości ogarniętej kataklizmem, a swój pobyt na niej także zakończyli katastrofą: w dziedzinie moralnej (upadek wartości), społecznej (zanik więzi), „ekologicznej” (pożar).
Powieść przygodowa i robinsonada. Rozbitkowie (młodzi) na wyspie, wyprawa w głąb wyspy i zagospodarowanie jej, schronienie (Skalny Zamek), okręt jako oczekiwany ratunek, tajemnica.
Bajka i baśń. Elementy myślenia magicznego (irracjonalny strach chłopców), groźny potwór-smok (jego funkcję pełni Zwierz – uwewnętrznione Zło), moralizatorstwo.
Mit. Symbolika (np. koncha) i wyobrażenie przestrzeni wypełnionej żywiołami, które mogą zagrozić człowiekowi. Słońce może zapalać, burza – napełniać przerażeniem. Złe bóstwo (Władca much), któremu synowie ziemi – rozbitkowie muszą złożyć ofiarę (Simona). Ludzie sprawili, że przyroda ukazała najbardziej złowrogie oblicze; ich próba „oswojenia” tajemnicy przez eskalację zła doprowadziła do krachu podstaw, na których wspierał się ład zastany na wyspie. Końcowy pożar przypomina ostateczną katastrofę przepowiedzianą na przykład w mitologii skandynawskiej.
Apokalipsa. Katastrofa - pożar wyspy.
 |
| Źródło |
BIBLIOGRAFIA (wszystkie pozycje są dostępne w PBW)
Hynes Samuel, William Golding, przeł. Grażyna Cendrowska, „Literatura na Świecie” 1984, nr 11, s. 187-220.
Marczuk Anna, W kręgu zła, czyli literackie parabole w powieściach Władca much W. Goldinga i Folwark zwierzęcy G. Orwella, „Język Polski w Szkole Średniej” 1999/2000, nr 4, s. 13-25.
Michałek Barbara, Współczesny mit czy parabola? ("Władca much" Williama Goldinga), „Wszystko dla Szkoły” 2008, nr 2, s. 13-16.
Terlikowska Małgorzata, Wyzwolenie od zła w twórczości Williama Goldinga, „Przegląd Powszechny” 2004, nr 7-8, s. 191-205.
Hynes Samuel, William Golding, przeł. Grażyna Cendrowska, „Literatura na Świecie” 1984, nr 11, s. 187-220.
Marczuk Anna, W kręgu zła, czyli literackie parabole w powieściach Władca much W. Goldinga i Folwark zwierzęcy G. Orwella, „Język Polski w Szkole Średniej” 1999/2000, nr 4, s. 13-25.
Michałek Barbara, Współczesny mit czy parabola? ("Władca much" Williama Goldinga), „Wszystko dla Szkoły” 2008, nr 2, s. 13-16.
Terlikowska Małgorzata, Wyzwolenie od zła w twórczości Williama Goldinga, „Przegląd Powszechny” 2004, nr 7-8, s. 191-205.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz