Kącik Maturzysty - 95: (Znowu) epoki literackie

Dzisiaj jeszcze raz powrócimy do epok literackich.

Pytania
Ćwiczenie 1
O jakiej epoce pisze autor? Dzięki którym twierdzeniom ją rozpoznajesz (minimum trzy)?

Dystans między cierpieniem i radością (…) wydawał się wówczas o wiele większy (…). Każde zdarzenie, każdy czyn ujmowany był w określone i wyraziste formy, zdominowany przez podniosłość rygorystycznie utrwalonego stylu życia. Wielkie zdarzenia: urodziny, małżeństwo, śmierć, opromieniał - dzięki sakramentowi - blask boskiej tajemnicy. Ale również i drobniejszym sprawom, jak podróż, praca, odwiedziny, towarzyszyły tysiące błogosławieństw, ceremonii, przysłów i form towarzyskich. Nędzarze i ułomni mniej zaznawali ulgi niż dzisiaj, cierpienia te były groźniejsze i cięższe do zniesienia. Choroba stanowiła silniejszy niż dziś kontrast ze zdrowiem, ostry mróz i przerażające ciemności zimy były złem bardziej istotnym niż dziś. Sławą i bogactwem cieszyło się gwałtowniej i bardziej pożądliwie; wyraźniejsza niż dziś dzieliła je granica o żałosnego ubóstwa i lichoty. (…) Wszystkie sprawy życiowe działy się publicznie zarówno w swym przepychu, jak i w okrucieństwie. (…) Możni panowie nie wyruszali nigdy bez zbytkownej broni i okazałego orszaku, wzbudzając tym zawiść i strach (…). Zakochany nosił barwy swojej damy, towarzysz cechowy - oznakę swego bractwa, stronnictwo - barwy i herb swego przywódcy. (…) Na skutek trwałych kontrastów, na skutek różnorodności form, poprzez które wszystko przenikało do umysłu, życie codzienne miało w sobie żywiołowy wdzięk i namiętną sugestywność, ujawniające się w nastrojach zróżnicowanych, od prymitywnej rozwiązłości, gwałtownego okrucieństwa aż po serdeczne wzruszenia; pomiędzy takimi przeciwieństwami oscylowało (…) życie miejskie.

Ćwiczenie 2
O jakiej epoce pisze autorka? Jakie teksty z epoki możesz przedstawić na poparcie jej tezy wyrażonej w cytacie (minimum jeden utwór)?

Istnieje pewien uderzający paralelizm pomiędzy myślą naukową, filozoficzną a myślą estetyczną (…) okresu. Człowiek (…) nieporównanie silniej niż w stuleciach poprzednich odczuł tajemnicę istnienia – własnej istoty i nieskończonego wszechświata. Idea nieskończoności nie tylko uczyła pokory (…), ale przede wszystkim uświadamiała ograniczoność pojmowania spraw i zjawisk dla człowieka najważniejszych.

Ćwiczenie 3
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Łacina jako język uniwersalny; skupienie się tematyki wielu utworach na wątkach religijnych; anonimowość artystów; rozwój szkolnictwa przykościelnego.

Ćwiczenie 4
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Powrót do antyku; humanizm; rozwój mecenatu; akcentowanie ludzkiej wolności.

Ćwiczenie 5
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Jednostka powinna być użyteczna dla społeczeństwa, jest jednym z jego elementów; należy zainteresować się losem najuboższej części narodu i wykształcić w społeczeństwie poczucie tożsamości narodowej; dzieło literackie powinno ukazywać rzeczywistość prawdopodobną, pełnić funkcję utylitarną, proponować wzorce zachowań akceptowanych przez społeczeństwo; kobieta jest pełnoprawnym członkiem społeczeństwa, ma prawo kształcić się i podejmować pracę zarobkową; świat ludzki należy do świata przyrody i powinno się go badać tymi samymi metodami; każde ludzkie działanie (naukę, sztukę, literaturę, technikę) powinna cechować społeczna użyteczność.

Ćwiczenie 6
Jaką epokę charakteryzuje ten cytat? Uzasadnij tezy zawarte w cytacie przywołując przykłady utworów literackich (po jednym do każdej tezy) z tej epoki (możesz wymienić także utwory znane jedynie z tytułu).

[Polscy pisarze] nie tylko wykorzystywali najnowsze idee i gatunki, szukali także oparcia w tradycji, w odległych epokach wynajdywali wzory stylistyczne, uniwersalne tematy i zespoły wartości. Szczególnie cenili Biblię, Boską Komedię Dantego i dramaty Szekspira. Biblia stanowiła (…) niewyczerpany rezerwuar motywów i rozwiązań stylistyczno-gatunkowych. Z niej zapożyczali m.in. modele poezji psalmicznej, różne warianty przypowieści (paraboli) czy topikę apokaliptyczną. Z Biblii wywodziła się (…) koncepcja literatury profetycznej (wieszczej). Do Biblii odwoływali się, tworząc wielkie systemy historiozoficzne (…). Z Biblią w naturalny sposób łączył się nurt liryki religijnej, poezja dyskursu z Bogiem. Do kręgu wielkich marzeń (…) zaliczyć należy pragnienie przenikania granic świata nadprzyrodzonego i zrozumienia tajemnicy śmierci. Dlatego ich mistrzem stał się Dante Alighieri (…).

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
O średniowieczu. Źródło: Johann Huizinga, Jesień Średniowiecza, przeł. T. Brzostowski. Cytaty identyfikujące, np. blask boskiej tajemnicy; Możni panowie nie wyruszali nigdy bez zbytkownej broni i okazałego orszaku; Zakochany nosił barwy swojej damy, towarzysz cechowy - oznakę swego bractwa.

Ćwiczenie 2
O baroku. Źródło: Jadwiga Sokołowska, Dwie nieskończoności. Szkice o literaturze barokowej Europy. Utwory – np. Cień oraz Krótkość żywota Daniela Naborowskiego.

Ćwiczenie 3
Średniowiecze.

Ćwiczenie 4
Renesans (odrodzenie).

Ćwiczenie 5
Pozytywizm.

Ćwiczenie 6
Romantyzm. Źródło: Chrząstowska Bożena (red.)., Skarbiec języka, literatury, sztuki. podręcznik dla klas I-III liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony. Nawiązanie do:
a) dramatów Szekspira, np. Balladyna (postać kobiety-zabójczyni) i Kordian [Przygotowanie] Juliusza Słowackiego nawiązują do Makbeta;
b) Boskiej Komedii Dantego, np. "szpaki Danta" w scenie 1 Kordiana; Poema piasta Dantyszka o piekle Juliusza Słowackiego;
c) Biblii:

•   psalmiczność, hymniczność, np. Psalmy przyszłości Zygmunta Krasińskiego; Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” (Do autora trzech Psalmów) Juliusza Słowackiego; Hymn [Smutno mi, Boże...], Hymn [Bogarodzico Dziewico...] Słowackiego;
•   paraboliczność, np. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza; Anhelli Słowackiego (w tych utworach - także styl biblijny);
•   apokaliptyczność, np. Reduta Ordona Mickiewicza ("Bóg wysadzi tę ziemię jak on swą redutę"); Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego;
•    profetyczność, np. Dziadów część III Mickiewicza;
• historiozofia, np. Nie-boska komedia Krasińskiego; Genezis z Ducha Słowackiego;
•  liryka religijna, np. Hymn [Smutno mi, Boże...] Słowackiego; Rozum i wiara Mickiewicza.

Urok dawnych reklam (jeszcze raz)

Jakiś czas temu przypomniałyśmy (TUTAJ) niektóre reklamy z naszych dawnych zbiorów. Ich lekko staroświeckie słownictwo i składnia mają niezwykły urok. Dziś zajrzymy do "Przeglądu Oświatowego", w którym reklam znajdujemy naprawdę dużo. 

"Przegląd Oświatowy. Miesięcznik Towarzystwa Czytelni Ludowych poświęcony sprawom oświatowym i kulturalnym" (red. Antoni Ludwiczak), który mamy w zbiorach, obejmuje lata 1920-1926. Reklamy niżej prezentowane dotyczą właśnie tego czasu i - na ogół - instytucji poznańskich. Tylko jedna pochodzi z Warszawy. Od niej więc zaczniemy, ponieważ bezpośrednio jest związana ze szkolnictwem. Oto instytucja, w której można było kupić "latarnie projekcyjne, przezrocza, kinomatografy [tak!], globoskopy":

A teraz już placówki z Poznania. Coś (nie tylko) dla studentek i studentów. Jednak tę grupę eksponujemy, ponieważ mogła liczyć na zniżki. "Magazyn wykwitnego [tak!] obuwia":

Jeśli już jesteśmy przy odzieży... Najpierw "eleganckie artykuły męskie":

Teraz "hurtowny i cząstkowy skład towarów bławatnych" (z ich bardzo długim wyliczeniem):

Wreszcie "przedsiębiorstwo handlowe branży włóknistej" - wraz z obszernym opisem, co przyjmuje się do "mereszkowania", farbowania oraz chemicznego czyszczenia:

Oto reklama dla bogatszych - "najwspanialszy wybór brylantów, biżuterji i zegarków":

Na koniec coś dla branży budowlanej i pokrewnych - towary "żelazne i stalowe" oraz inne:

Pięknie brzmią te dawne reklamy. Cóż za język! Można się nim inspirować przy tworzeniu własnych ogłoszeń. Warto również zwrócić uwagę na "wysokie" numery telefoniczne. A jeśli ktoś zna Poznań lub w nim mieszka, może zrobi mały rekonesans po wskazanych miejscach? Co się tam obecnie znajduje? Czy instytucje przetrwały?

Co działo się u nas w końcówce 2018 roku?

Skończył się 2018 rok, zatem dziś przypomnimy niektóre działania podjęte przez Wydział w jego końcówce - oczywiście, poza standardową działalnością.

6 listopada odwiedziły nas dzieci z Miejskiego Przedszkola nr 52 w Katowicach. Spora grupa. Ponad czterdziestoosobowa. Zajęcia przygotowały koleżanki z Czytelni, a przedstawicielka Informacji (pisząca te słowa) współpracowała przy zorganizowaniu zajęć plastycznych.

Jeszcze na korytarzu dowiedziałam się, że...
... czterech rezolutnych chłopaków bardzo lubi historie o piratach,
... mama jednego z nich należała do naszej biblioteki. Przy okazji serdecznie Ją zapraszam, do kolejnych odwiedzin. Inne Mamy (i Ojców) również.

Zajęcia plastyczne polegały na narysowaniu przez kolejne grupy (podzielone na jeszcze mniejsze zespoły) czterech pór roku. Troje dzieci rysowało wiosnę, troje lato i tak dalej. Gotowe prace umieściłyśmy w kolorowych okładkach. W ten sposób powstało kilka książeczek, które mali artyści zabrali ze sobą. Pewnie uświetnią jakąś gablotkę lub tablicę. W trakcie rozmów prowadzonych z dziećmi ustaliłyśmy - one i my - szereg ważnych spraw, między innymi te:
... że klamka jest bardzo ważnym elementem domu i koniecznie trzeba ją wyraźnie zaznaczyć na malowidle,
... że jeśli okno nie zmieści się na rysunku, można przyjąć jako pewnik, iż jest poza jego obrębem, czyli w domyśle,
... że twórca może bardzo niestandardowo postrzegać rzeczywistość, czyli nikogo nie powinno dziwić, iż na przykład namaluje niebieską trawę,
... że sos z kurek jest bardzo smaczny...

Tak, to była udana i piękna podróż w krainę dziecięcej wyobraźni.

28 listopada pisząca te słowa wystąpiła podczas seminarium Porozmawiajmy o klimacie - edukacja globalna a szczyt klimatyczny, zorganizowanego przez Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli "WOM". Spotkanie wpisywało się w atmosferę kolejnego szczytu klimatycznego ONZ, który w minionym roku odbył się w Katowicach. Tematem referatu reprezentującego naszą placówkę była Edukacja globalna w zbiorach PBW i ich twórcze wykorzystanie na zajęciach z uczniami.

Zebrani usłyszeli m.in. o zasobach biblioteki w zakresie takich szczegółowych zagadnień, jak: degradacje środowiska, zmiany klimatyczne, klęski elementarne, epidemie, choroby cywilizacyjne, uzależnienia i cyberuzależnienia, katastrofy antropogeniczne, dzieci żołnierze, terroryzm, cyberterroryzm i bezpieczeństwo informatyczne, problemy demograficzne i migracje, handel ludźmi, łamanie praw człowieka, analfabetyzm i nierówności edukacyjne, ubóstwo, głód oraz inne problemy zglobalizowanego świata (np. agresja, przestępczość, działalność sekt itp.).

13 i 14 grudnia odwiedzili nas uczniowie z Katowickiego Centrum Edukacji Zawodowej im. Powstańców Śląskich wraz z ich przemiłą Nauczycielką. Gościliśmy najpierw klasę pierwszą, a następnego dnia – maturalną. Zajęcia dotyczyły metodyki pisania rozprawki oraz interpretacji wiersza. Tę drugą omówiliśmy na konkretnych przykładach. Czytaliśmy Horacego, Leopolda Staffa, Tymoteusza Karpowicza, Adama Zagajewskiego i innych poetów. Uczniom należy się naprawdę wielki szacunek, bo przyjechali po i przed lekcjami. Dobrowolnie. Dlatego, że chcieli się czegoś nowego dowiedzieć, nauczyć, a także powtórzyć czy utrwalić. I – jak zawsze – byli bardzo sympatyczni!

Co jeszcze udało się zrobić w tym czasie? Przygotować bibliografie na tematy: Owady w literaturze (dla polonistycznej "olimpijki"), Styl życia, niepełnosprawność intelektualna, rodzice dzieci niepełnosprawnych (dla doktorantki), kilka innych większych zestawień tematycznych oraz odbyć parę miłych spotkań naukowych ze studentem historii. I oczywiście, codzienność Wydziału, czyli "zwykłe" porady. Oto wybór zagadnień, o które nas pytano:
- artystyczne układanie kwiatów;
- czasopisma dla wychowawców w przedszkolach;
- wychowanie patriotyczne w przedszkolach;
- cierpienie (w aspektach: filozoficznym, teologicznym, psychologicznym i socjologicznym);
- samodzielność dziecka;
- wiatrak jako symbol;
- dziecko a tradycja;
- czas wolny w rodzinie;
- festiwale muzyczne w Polsce;
- kobiety w Ameryce Południowej;
- gra w szachy;
- motyw komara w literaturze;
- pewność siebie a młodzież.
Jaki widać, pytania dotyczą nie tylko pedagogiki i psychologii, chociaż te zdecydowanie przeważają. Dziękujemy za każde zapytanie. Za obecność. Wierzymy, że również w bieżącym roku będziemy potrzebne.

Kącik Maturzysty - 94: Epoki literackie

Dzisiaj pojawi się kilka pytań o epoki literackie.

Pytania

Ćwiczenie 1
Dla jakich epok były charakterystyczne: a) powieść epistolarna; b) powieść gotycka; c) powieść poetycka; d) powieść tendencyjna; e) powieść walterscotowska (odmiana powieści historycznej). 

Ćwiczenie 2
Z jakimi epokami wiążą się te pojęcia i co oznaczają (podaj krótkie definicje): a) chanson de geste; b) élan vital; c) filister; d) język ezopowy; e) kwietyzm; f) millenaryzm; g) naturalizm; h) pietyzm; i) secesja; j) "Żagary"?

Ćwiczenie 3
Połącz osoby (nie tylko pisarzy!) z epoką, w której żyli:
a) Henrik Ibsen, Edvard Munch, August Strindberg.
b) Erazm z Rotterdamu, Niccolo Machiavelli, Michel Montaigne, Thomas More, Nostradamus, Tycjan.
c) Pierre Corneille, Benjamin Franklin, Immanuel Kant, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, James Watt.
d) Johannes Kepler, John Locke, John Milton, Blaise Pascal.
e) Pierre Abelard, królowa Jadwiga (św.), Hans Memling, François Villon.
f) Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński.

Ćwiczenie 4
Pierwsze zdanie w języku polskim znajduje się w (wybierz właściwy tytuł): a) Kronice Thietmara, b) Kronice Galla Anonima, c) Księdze Henrykowskiej, d) dokumencie Dagome Judex.

Ćwiczenie 5
Podaj imiona kobiet kochanych przez bohaterów: a) Dante, b) Tristan, c) Romeo Montecchi, d) Filon (z sielanki Franciszka Karpińskiego), e) Gustaw (z Dziadów części IV Adama Mickiewicza), f) Stanisław Wokulski.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a) Powieść epistolarna - głównie oświecenie (np. Jean-Jacques Rousseau).
b) Powieść gotycka - przełom oświecenia i romantyzmu, zwłaszcza w literaturze angielskiej (np. Zamczysko Otranto Horace'a Walpole'a).
c) Powieść poetycka - romantyzm (np. Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza).
d) Powieść tendencyjna - pozytywizm (np. Marta Elizy Orzeszkowej).
e) powieść walterscotowska, odmiana powieści historycznej - romantyzm (np. Waverley, Ivanhoe, Rob Roy Waltera Scotta).

Ćwiczenie 2
a) Chanson de geste - średniowiecze. Gatunek literacki; opowieść o wybitnych czynach wielkich rycerzy na polu walki.
b) Élan vital – modernizm. Twórcza, życiowa siła „napędowa” istot żywych, będąca podstawą wszelkiego działania, także w dziedzinie artystycznej. Pojęcie sformułowane przez Henri Bergsona.
c) Filister – modernizm. Człowiek ograniczony, bez wyższych aspiracji, zakłamany moralnie. Pojęcie pojawia się też w następnych epokach (np. Mieszkańcy Juliana Tuwima).
d) Język ezopowy – pozytywizm. Formowanie wypowiedzi nie wprost, sugerowanie treści w sposób pośredni, często przy pomocy paraboli, alegorii i innych środków. Dwa przykłady z Lalki Bolesława Prusa: Misiewiczowa rozmawia z Rzeckim o jego „pobycie za granicą” (czyli udziale w Wiośnie Ludów), Wokulski „Gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka” (= wziął udział w powstaniu styczniowym i był za to represjonowany). Termin pochodzi od Ezopa, greckiego bajkopisarza.
e) Kwietyzm – barok. Mistyczna doktryna religijno-etyczna, uznająca za podstawę życia religijnego modlitwę, kontemplację i całkowitą bierność, czyli zdanie się wyłącznie na wolę Boga. W Polskiej literaturze jego elementy znajdujemy w poezji Sebastiana Grabowieckiego.
f) Millenaryzm – średniowiecze. Pogląd religijny głoszący bliskie nadejście tysiącletniego panowania Królestwa Bożego na Ziemi. Obecny także w czasach nowożytnych (np. anabaptyści, adwentyści, mormoni, Świadkowie Jehowy). 
g) Naturalizm – 1/ kierunek w literaturze i sztuce pozytywizmu, którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, bez ich selekcji i oceny. 2/ Uwydatnienie czegoś nieprzyjemnego, brzydkiego lub brutalnego (pokrewne turpizmowi). 3/ Kierunek filozoficzny tłumaczący całość zjawisk (fizycznych i duchowych) działaniem praw przyrody. Ma także swe odniesienia w pedagogice i socjologii.
h) Pietyzm – 1/ nurt religijny w luteranizmie w okresie baroku, kładący nacisk na intensywną modlitwę, studiowanie Biblii, rygorystyczną moralność i działalność charytatywną. 2/ Wielka dbałość o coś, rzadziej o kogoś, wynikająca z głębokiego szacunku dla tej rzeczy lub osoby.
i) Secesja - styl w sztuce modernistycznej.
j) "Żagary" – dwudziestolecie międzywojenne. Polska grupa poetycka, powstała w Wilnie w 1931 roku, działająca w obrębie tzw. Drugiej Awangardy. Nazwa pochodzi od wydawanego przez nią z początku czasopisma „Żagary”. Program: orientacja lewicowa, radykalizm, katastrofizm. Główni przedstawiciele: Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz.

Ćwiczenie 3
a) Modernizm, b) renesans (odrodzenie), c) oświecenie, d) barok, e) średniowiecze, f) okres II wojny światowej i okupacji.

Ćwiczenie 4
c) W Księdze Henrykowskiej.

Ćwiczenie 5
a) Beatrycze, b) Izolda, c) Julia Capuletti, d) Laura, e) Maryla, f) Izabela Łęcka.

Nowości książkowe w naszych zbiorach

Pojawiły się niedawno, a już część z nich znalazła amatorów. Pierwsze wypożyczenie nastąpiło następnego dnia po przekazaniu do magazynu. Prezentujemy kilka (spośród kilkudziesięciu) nowości.

Grzegorzewska Iwona, Cierpiałkowska Lidia, Uzależnienia behawioralne, Warszawa 2018. ISBN 978-83-01-19823-7 (sygnatura: 178825, cz D XIV-2/1 d)

Bardzo ważna pozycja ze stale poszukiwanej u nas tematyki. Omówienie specyfiki uzależnień behawioralnych, czyli uzależnień od: od hazardu, Internetu, portali społecznościowych, telefonu komórkowego (i innych mediów elektronicznych), nałogowego uprawiania sportu, opalania się, operacji plastycznych i zakupów. Ponadto znalazły się tu: przejadanie się, erotomania, pornografia i pracoholizm.

Stankowska Magdalena, Teściowe i synowe. Studium relacji, Warszawa 2018. ISBN 978-83-8085-697-4 (sygnatury: 178820, cz B XV-2/1)

Rola teściowej wydaje się jedną z najtrudniejszych spośród rodzinnych rol. Teściowa w powszechnej opinii jest często postrzegana negatywnie. (…) J. Podgórska (…) powołuje się na szwajcarskie badanie stosunków rodzinnych, gdzie relacja synowa-teściowa została określona jako najgorsza spośród rodzinnych relacji, a teściowe zostały uznane za bezpośrednią przyczynę 7 % rozwodów. Z kolei część badań naukowych pokazuje, że stosunki synowa-teściowa można określić jako dobre.

Skąd więc te rozbieżności? Autorka nie tylko omówiła literaturę przedmiotu, ale również przeprowadziła własne badania. Jakie są jej ustalenia? Interesującym elementem prowadzonego wątku jest również omówienie pozycji teściowej w rodzinie w wybranych kręgach kulturowych, a konkretnie – w krajach arabskich, Indiach, Chinach, Japonii, krajach Europy Południowej, skandynawskich oraz w zachodnim kręgu kulturowym.

Kardaras Nicholas, Dzieci ekranu. Jak uzależnienie od ekranu przejmuje kontrolę nad naszymi dziećmi - i jak wyrwać je z transu, tłum. Agnieszka Jarosz, Warszawa 2018. ISBN 978-83-8102-133-3 (sygnatury: 178768, cz LXII-7/26 a)

Kapitan Kirk to był czad. Przynajmniej tak uważałem jako zauroczony piątoklasista w 1974 roku. Oglądając powtórki Star Trek, wyobrażałem sobie, że towarzyszę skurczybykowi Kapitanowi Kirkowi i cudownemu Mr. Spockowi w podróży do miejsca, gdzie nikt jeszcze nie był; pędzę z prędkością światła w kierunku egzotycznych planet i z pewnością siebie uwodzę zielone kobiety – czegóż więcej mógłby chcieć dziarski chłopiec? (…). Niestety, wydaje się, że jako społeczeństwo, zawarliśmy pakt z diabłem. Tak, mamy te niesamowite podręczne cuda ery cyfrowej – tablety i smartfony – cudownie jarzące się urządzenia, które łączą ludzi na całym świecie i które dosłownie zapewniają nam dostęp do sumy całej wiedzy zgromadzonej przez człowieka za jednym ruchem dłoni. Jaka jednak jest cena za tę technologię przyszłości? Psychika i dusza całego pokolenia.

Wstrząsająca, momentami przerażająca książka „specjalisty od uzależnień”, jednoznacznie dowodząca, jak technologia wpływa (negatywnie!) na mózgi dzieci. Efekt wielu lat pracy klinicznej, badań i obserwacji autora. Dodatkowym atutem obszernej analizy jest wspaniały styl naukowca. Czyta się go rewelacyjnie!

Tanaś Maciej, Galanciak Sylwia (red.), Cyberprzestrzeń - człowiek – edukacja, t. 3, Mistrz i uczeń w cyberprzestrzeni, Kraków 2018. ISBN 978-83-8095-186-0, ISBN 978-83-7850-853-3 (seria) (sygnatury: 176175/3, cz LXII-7/3 c)

Trzeci tom chętnie czytanej pozycji (tomy 1-2 ukazały się w 2015 roku). Tematem kluczowym jest relacja „mistrz – uczeń” w różnych kontekstach. Szczegółowe zagadnienia to między innymi: cyberprzestrzeń i pedagogika twórczości; mistrzowie uczniów zdolnych; mistrz i uczeń w hybrydowym świecie; nauczyciel w cyfrowej szkole (nauczyciel w klasie wirtualnej, nauczyciele akademiccy wobec studentów pokolenia Y i pokolenia Z, adolescent jako „mistrz” nauczyciela w cyberprzestrzeni); przekaz treści religijnych; obraz mistrza i ucznia w grach MMORPG (na przykładzie World of Warcraft – The Burning Crusade).

Bednarek Józef, Andrzejewska Anna (red.), Cyberprzestrzeń - człowiek – edukacja, t. 4, Rodzic, dziecko, nauczyciel w przestrzeni wirtualnej, Kraków 2018. ISBN 978-83-8095-187-7, ISBN 978-83-7850-853-3 (seria) (sygnatury: 176175/4, cz LXII-7/4 c)

Kolejny tom tej pozycji. Części, na które ją podzielono, to: Przestrzeń wirtualna w perspektywie pedagogicznej oraz Indywidualny i społeczny wymiar zagrożeń przestrzeni wirtualnej. Niektóre bardziej szczegółowe zagadnienia: nauczyciel i uczeń w przestrzeni cyfrowej; cyberprzestrzeń w nauczaniu; młodzież a internetowa pornografia; media cyfrowe jako narzędzie doskonalenia kompetencji personelu medycznego; nowe formy uzależnień młodzieży w świecie wirtualnym (uzależnienie od komputera i Internetu, wirtualny zakupoholizm, fonoholizm), YouTube i Facebook; manipulacja w wirtualnym świecie; fora internetowe; seksting.

Jędrzejko Mariusz Z., Szwedzik Adam (red. nauk.), Pedagogika i profilaktyka społeczna. Nowe wyzwania, konteksty, problemy, Milanówek, Warszawa 2018. ISBN 978-83-7545-868-8, ISBN 978-83-951691-0-6 (sygnatury: 178800, cz LXIII-3/8 d)

Opracowanie podzielone na cztery części: Cyfrowy świat wielkich szans i wielotypowych zagrożeń; Uzależnienia chemiczne, czyli wielkie pułapki; Nowe pułapki; Varia. W poszukiwaniu rozwiązań we współczesnym świecie. Główne zagadnienia: gry wideo, fonoholizm uczniów, cyberbullying, patostream, cyberpornografia, cyberpedofilia i seksting, środki psychoaktywne, psychologiczne konsekwencje ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży, społeczne konsekwencje pracoholizmu rodziców, źródła kryzysów w rodzinie, godność i sumienie człowieka w nauczaniu Kościoła Katolickiego, znaczenie edukacji w hierarchii wartości człowieka dorosłego.

Ps. W pierwszej dekadzie lutego przedstawimy kolejne nowości.

Książki (nie)zapomniane - Spotkanie Artysty i Filozofa, czyli synteza (pozornych) przeciwieństw

Połączenie w harmonijną jedność Uczucia i Rozumu, czyli Spotkanie Artysty i Filozofa. Nieoczekiwana, ale przecież nie aż tak rewolucyjna, jak mogłoby się wydawać, konstatacja, że jedno i drugie ma tę samą wartość poznawczą, więc oba mogą prowadzić do Pełni. Pokonanie dualizmu (lub usprawiedliwienie go, znoszące krańcowość właściwą przeciwieństwom) jest możliwe. Tak brzmi, jak się wydaje, przesłanie Narcyza i Złotoustego - wielkiej, olśniewającej barwami średniowiecza powieści HERMANNA HESSEGO (1877-1962).

Niemiecki klasztor Mariabronn. Młodziutki Narcyz ukończył nowicjat i ujawnił wszelkie cechy doskonałego zakonnika: pokorę, opanowanie, zamiłowanie do ascezy. Ponadto niebywałe zdolności, dlatego zlecono mu nauczanie w klasztornej szkole, do której pewnego dnia przybył Złotousty - chłopak prędki w działaniu, popędliwy. I zmysłowy. Jego osobowość zdawała się być drugą - zaprzeczoną, świadomie odrzuconą naturą Narcyza, czego mnich zdawał się mieć świadomość. Darzył podopiecznego wyjątkową sympatią - nawet wówczas, gdy tamten uciekł i po manowcach świata gonił wciąż za nowymi przygodami, łapczywie chłonąc uroki i grozę życia, by wreszcie zdobyć rozległą, praktyczną wiedzę o rozkoszy, ale też o cierpieniu.

Długo już wędrował Złotousty, rzadko nocując dwa razy w tym samym miejscu, wszędzie pożądany i uszczęśliwiany przez kobiety, opalony od słońca na brązowo, wychudzony od wędrówki i skąpego jadła. Wiele kobiet żegnało się z nim o brzasku i odchodziło, niektóre ze łzami (...). Żadna nie prosiła go poważnie, aby pozostał, żadna nie prosiła, aby ją zabrał, nie była gotowa z miłości podzielić z nim dolę i niedolę wędrówki.

I on żadnej kobiecie tego nie proponował, bo bardziej od nich kochał wolność. Wreszcie na dłużej zatrzymał się u mistrza Mikołaja. Ponieważ posiadał wielki talent, zaczął tworzyć posąg świętego Jana (to też imię Narcyza jako opata, o czym nie wiedział!), będący połączeniem wysublimowanej zmysłowości z najczystszą duchowością. To jakby on i Narcyz - Jan w jednej osobie. Utrwalił w nim własne grzeszne życie i najwznioślejsze tęsknoty.

Ale i stąd uciekł. Tym razem... do piekła, czyli wprost w ognisko Zarazy. Szedł przez królestwo orgiastycznego nihilizmu i okrucieństwa, niemal depcząc po piętach tańczącej Śmierci.

A Narcyz czekał na powrót marnotrawnego brata. I dawny chłopak, a teraz już dojrzały, poorany przeciwnościami życia mężczyzna, wrócił. Został klasztornym rzeźbiarzem, ale wnet przekonał się, że natchnienie umiał znaleźć tylko tam, gdzie czuł się wolny. Na gościńcach i bezdrożach świata.

Znowu odszedł, by jeszcze raz wrócić. Po raz ostatni. Wyniszczony, zmęczony, słaby. Już nie miał siły, by uciec. A jednak niespokojny duch znalazł drogę. Uleciał. W zaświaty.

I Złotousty, i opat Jan odkryli Tajemnicę, której każdy z nich poszukiwał inaczej. Połączyła ich wyjątkowa więź zrozumienia, ponieważ w istocie tworzyli jedność. Pełną, ludzką naturę. Rozum wzniósł się ku Prawdzie, a zmysły już nie przeszkadzały w dotarciu do Niej. Poznali Ją, bo każdy z nich - jeden w klasztorze, drugi w wirze świata - dogłębnie poznał siebie.

Hesse Hermann, Narcyz i Złotousty, [przeł. z niem. Marceli Tarnowski], Warszawa 1991 (sygnatura: 132733)

Kącik Maturzysty - 93: Gatunki literackie. Kategorie estetyczne. Stylistyka

Dzisiaj przećwiczymy znajomość niektórych gatunków literackich i kategorii estetycznych (odnoszących się także do innych niż literatura tekstów kultury).

Pytania

Ćwiczenie 1
Jakich gatunków literackich dotyczą te definicje?

a) Wierszowany utwór epicko-liryczny o budowie stroficznej. Zazwyczaj opowiada o wydarzeniu wokół którego panuje nastrój tajemniczości, czasem grozy.  Fabuła nie jest wyraźnie zarysowana, zawiera liczne niedomówienia. Wśród  bohaterów pojawiają się postaci nie tylko realistyczne, ale również fantastyczne (elfy, rusałki, duchy).

b) Długi, wierszowany utwór epicki, ujęty w księgi, ukazujące dzieje bohaterów narodowych lub (i) mitycznych na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.

c) Utwór prozą, którego świat przedstawiony ma za zadanie demonstrować w sposób jawny (choć często przewrotny) tezę światopoglądową lub moralną.

d) Obszerny utwór prozą. Jego głównym elementem jest rozbudowana, wielowątkowa fabuła, obejmująca dzieje licznych bohaterów. Wypowiedzi opowiadającego akcję narratora organizują jej materiał fabularny i ideowy.

e) Utwór synkretyczny, tzn. łączący elementy rodzajów i gatunków literackich. Jego akcja jest dramatyczna, pełna luk i niedomówień, przeplatana opisami, przedstawiana w sposób niechronologiczny oraz odznaczający się subiektywnością.

Ćwiczenie 2
Jakich kategorii estetycznych dotyczą te definicje?

a) Deformacja rzeczywistości, uzyskiwana zazwyczaj w wyniku połączenia silnie skontrastowanych elementów, np. naturalistycznych z fantastycznymi itp.
b) Konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka, chociaż pobudki jej działania są szlachetne i czyste, ponosi klęskę.
c) Wyrażenie stosunku do rzeczywistości w formie zamierzonych niezgodności, a najczęściej przeciwieństw, skłóconych dążeń i konfliktowych racji. Stanowi formę zdystansowania się wobec tych przeciwieństw.
d) Właściwość estetyczna bytu, nacechowana pozytywnie, wynikająca z zachowania proporcji, harmonii, stosowności, umiaru i użyteczności. Odnosi się do spraw materialnych i duchowych.
e) Kategoria realizująca się przez prezentację rzeczy i zjawisk wielkich i niezwykłych, budzących zdumienie, czasem nawet przerażenie.
f) Kategoria przejawiająca się w przedstawianiu zjawisk uznanych za wyjątkowo doniosłe i monumentalne lub odznaczające się szczególnymi walorami emocjonalnymi (np. namiętność, rozpacz).

Ćwiczenie 3
Oto główne gatunki epok historycznoliterackich. Przyporządkuj do nich właściwe epoki:
a) Ballada, poemat dygresyjny, powieść poetycka.
b) Bajka, oda, poemat heroikomiczny, powiastka filozoficzna, powieść edukacyjna, satyra.
c) Fraszka, hymn, pieśń, sonet.
d) Felieton, kronika tygodniowa, nowela, powieść realistyczna, powieść tendencyjna.
e) Dramat liturgiczny, kronika, legenda hagiograficzna, misterium, moralitet, żywot.

Ćwiczenie 4
Jak nazywa się środek stylistyczny zastosowany w zdaniu Zapuścili motor, brody (Miron Białoszewski)?

Ćwiczenie 5
Jaki środek stylistyczny (poza epitetem czarnoleska rzecz) zastosował Cyprian Kamil Norwid w poniższym fragmencie Mojej piosnki I?

Czarnoleskiej ja rzeczy
Chcę - ta serce uleczy!

Ćwiczenie 6
Jaki środek stylistyczny zastosował Juliusz Słowacki w poniższym fragmencie Hymnu [Smutno mi, Boże…]?

Stoję rozkoszy próżen i dosytu...

Ćwiczenie 7
Jak nazywa się podkreślony środek stylistyczny w wierszu Drzewiej Juliana Przybosia?

Za potokiem rozłóg gałęził się i pienił
i co krok było cieniściej i drzewiej.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a) Ballada, b) epos, c) powiastka filozoficzna, d) powieść, e) powieść poetycka.

Ćwiczenie 2
a) Groteska, b) tragizm, c) ironia, d) piękno, e) wzniosłość, f) patos.

Ćwiczenie 3
a) Romantyzm, b) oświecenie, c) renesans (odrodzenie), d) pozytywizm, e) średniowiecze.

Ćwiczenie 4
Syllepsis. Ta nazwa rzadko pojawia się na lekcjach, a ponieważ środek stylistyczny, o którym mowa, jest bardzo podobny do elipsy, zatem - jeśliby takie pytanie padło - można odpowiedzieć, że to właśnie elipsa.

Ćwiczenie 5
Przerzutnię.

Ćwiczenie 6
Inwersję.

Ćwiczenie 7
Neosemantyzm, czyli odmiana neologizmu polegająca na nadaniu nowego znaczenia wyrazowi już istniejącemu. W języku potocznym także istnieje i jest jednym ze sposobów bogacenia słownictwa (np. goryl = „rasa małpy”, ale także „ochroniarz”). W wierszu Przybosia „drzewiej” znaczy „więcej drzew”, zaś pierwotne, staropolskie znaczenie wyrazu - to „dawniej” (por. nieco archaizujące powiedzenie: „jak drzewiej bywało”).