środa, 28 lutego 2018

Kącik maturzysty: 69. Lektury. Zofia Nałkowska, Granica

I wydanie. 1935 rok.

Gatunek. Granica była interpretowana jako powieść psychologiczna, obyczajowa, społeczna, polityczna, a nawet - filozoficzna.
Z. Nałkowska - źródło
Tytuł. Granice:
- Granice psychologiczne i normy moralne.
- Problem filozoficzny. W sporze między księdzem Adolfem Czerlonem a Karolem Wąbrowskim (młodym naukowcem, synem Cecylii Kolichowskiej z pierwszego małżeństwa), tzn. spór między metafizyką a materializmem i racjonalizmem.
- Bariery społeczno-obyczajowe.
- Ściany (odgradzające ludzi, więźniów od wolnych itp.). Piętra.
- Kres (jakiegoś) procesu, np. romansu.
- Łańcuch podwórkowego psa.

Główne problemy.
- Pytanie o istotę człowieka jako jednostki i części społeczeństwa. Jest wolny czy zdeterminowany? Schematyczny czy niepowtarzalny? Co jest ważniejsze: jego funkcje społeczne czy indywidualne, dążenia, pragnienia, intencje?
- Niewspółmierność między subiektywnym obrazem siebie a oceną jednostki przez innych ludzi.
- Refleksja na temat powstawania i funkcjonowania norm moralnych.
Edycja - Biblioteka Narodowa-Wydawnictwo
Bohaterowie.
Zenon Ziembiewicz. Absolwent paryskiej Szkoły Nauk Politycznych. Publicysta "Niwy", a później - za cenę małych ustępstw na rzecz bogatych, arystokratyczno-ziemiańskich sfer - jej redaktor (po Czechlińskim). Jako narzeczony pasierbicy ministra Niewieskiego, otrzymuje fotel prezydenta miasteczka. Interesują go tylko własne racje; unika "sprawdzenia się w społecznej opinii, wystarczają mu dobre intencje, nie zaś obiektywna wymowa jego czynów" (zob. Włodzimierz Wójcik, bibliografia poniżej). Nie przyjmuje do wiadomości informacji o torturowaniu więźniów politycznych. Wmawia sobie, że "Niwa" jest pismem bezpartyjnym. Jednak narrator dopowiada: "Justyna była (...) uczciwą dziewczyną, którą uwiódł korzystając z jej zakochania. Elżbieta była narzeczoną, którą zdradził. Taki był faktyczny stan rzeczy". Tym samym upodabnia się do romansującego ojca, Waleriana, którego krytycznie oceniał. Podobnie - w działalności publicznej. Mając szlachetną intencję budowania domów robotniczych, podejmuje - pomimo ostrzeżeń ze strony narzeczonej - współpracę z rządzącym reżimem. Konfrontacja własnych dobrych intencji z wymową faktów zmusza go wreszcie do stwierdzenia: "Jest się takim, jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest".

Elżbieta Biecka. Siostrzenica Kolichowskiej. Poważna, rozsądna, życzliwa, ale niewyrozumiała dla chorej ciotki. "Głos sumienia" Zenona. Z pozoru chłodna, nieustannie staje przed wyborami: między szczęściem osobistym a krzywdą innej kobiety (Justyny), racjami ciotki a racjami ludzi "spod podłogi", argumentami męża (wówczas prezydenta miasta) a losami aresztowanych bezrobotnych, od których otrzymuje grypsy.

Justyna Bogutówna. Córka kucharki Tczewskich. "Ofiara" Zenona, ale jednocześnie osoba kapryśna, nieodpowiedzialna, często prostacka. Najpierw widzimy ją w Boleborzy, na końcu – jako obłąkaną (po aborcji) sublokatorkę rodziny Niestrzępów.
Wydawnictwo GREG
Obraz społeczeństwa.
Ziemiaństwo.
- Hrabiostwo Tczewscy. Wojciechowa Tczewska - choć już niemłoda - biega się za mężczyznami. Nadto jest obłudna: zajmuje się filantropią, pokrywając tą działalnością wady charakteru. Wojciech Tczewski - wielbiciel teatru (i Luci Wisłowskiej) oraz dobrego jedzenia. Oni uzależniają od siebie bezpartyjny dziennik "Niwa" oraz decydują o karierze Czechlińskiego i Zenona.
- Plenipotent Czechliński.
- Walerian Ziembiewicz – ojciec Zenona. Po utracie majątku - zarządca u hrabiostwa Tczewskich w Boleborzy. Brutalnie traktujący chłopów (choć udający troskliwego) i nieudolnie gospodarujący.

Drobnomieszczaństwo. Cecylia Kolichowska. Z domu Biecka. Dwukrotna wdowa: po Konstantym Wąbrowskim - rewolucjoniście, który popełnił samobójstwo za granicą, oraz po rejencie, Aleksandrze Kolichowskim; właścicielka kamienicy przy ul. Staszica. Boleśnie przeżywa swą starość. Jej kamienica - to "swoista mikrostruktura systemu społecznego całego kraju". Z nią wiążą się - bezpośrednio lub pośrednio - losy wszystkich głównych, drugoplanowych i epizodycznych postaci utworu.

Inni reprezentanci drobnomieszczaństwa: Marian Chązowicz (cukiernik) i  Toruciński (właściciel sklepu galanteryjnego).

Kapitał. Hettner (właściciel huty) i Niewiescy. Pani Niewieska - matka Elżbiety. Rozwiodła się z mężem, gdy jej córka miała rok. Stale przebywa za granicą, nawiązując nowe romanse z mężczyznami wysoko postawionymi w hierarchii społecznej. Pan Niewieski - ojczym Elżbiety. Minister. Dwukrotnie rozwiedziony, przed wojną -  działacz ruchu robotniczego.

Ludzie pracy. Borboccy, Chąśbowie (głównie Marian), BogutowaGoląbscy. Jasia Gołąbska - reprezentantka ludzi "spod podłogi". Matka cierpiąca, patrząca na śmierć trójki swoich dzieci.

"Margines społeczny".
Andrzej Podebrak - kryminalista, zabójca żony i przyjaciela, jej (rzekomego) kochanka. Oskarżony przez władze (ze względu na swą przestępczą przeszłość) o spowodowanie rozruchów robotniczych w mieście.
Wydawnictwo GREG
Ukazanie tworzenia się klanów rządzących w Polsce sanacyjnej (i to nie najwyższym szczeblu, ale w prowincjonalnym miasteczku) oraz prezentacja tych, którzy się na to nie godzą (Franek Borbocki i Marian Chąśba) - pozwala klasyfikować Granicę jako powieść polityczną.

Kompozycja. Liczne inwersje czasowe, włącznie z początkową (jak w powieści psychologicznej). Jej osią - losy Zenona. Układając je po kolei, mamy taki przebieg zdarzeń: pobyt Zenona w gimnazjum (czas I wojny światowej) - studia w Paryżu (po "cudzie nad Wisłą", 1920 r.), przyjaźń z Karolem Wąbrowskim i romans z Adelą (jej śmierć - 30 lipca) - wakacje w domu - ukończenie studiów - powrót do Polski - kilkumiesięczna praca w "Niwie" - małżeństwo - podróż poślubna - narodziny syna - początek kariery politycznej i jej rozwój (do tragicznego końca).

Paralele kompozycyjne:
- Życie erotyczne Zenona - powtórzeniem stylu życia jego ojca, Waleriana.
- Egzystencja Zenona wśród starych kobiet - analogią do bytowania młodej Bieckiej w domu ciotki.
- Przebaczanie mężom ich romansów - zarówno przez Elżbietę, jak i Walerianową.
Wydawnictwo Zielona Sowa
Język. Liczne komentarze uogólniające (narratora). Dyskretna stylizacja językowa, np.
- prowincjonalizmy - w wypowiedziach Justyny: wiedziałam, że się wrócisz; iść na pannę do sklepu (zostać ekspedientką); coś tu przyszedł? (po co przyszedłeś?);  żeby się popsuć (żeby przerwać ciążę);
- skłonność do frazesu i ogólników - w wypowiedziach Zenona;
- liczne przysłowia, sentencjonalny sposób mówienia i nieporadna, a chętnie stosowana francuszczyzna - to styl pani Żanci Ziembiewiczowej.

Główne motywy. Dom (kamienica), inteligencja (grupa społeczna), kariera, krzywda społeczna, małżeństwo, obłęd, pieniądz, rodzina, zdrada małżeńska, zemsta.
Edycja - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Kaluta Izabela, Granica Zofii Nałkowskiej, gdzie leży prawda?, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 28-38
Kirchner Hanna, O „Granicy” Zofii Nałkowskiej, w: Brodzka Alina, Żabicki Zbigniew (red.), Z problemów literatury polskiej XX wieku, księga zbiorowa, t. 2, Warszawa 1965, s. 330-367
Kołtek Anna, Schemat czy wyjątek? - gdzie przebiega granica, "Polonistyka" 2010, nr 2, s. 32-36
Wójcik Włodzimierz, W kręgu tradycjonalizmu i nowatorstwa – „Granica” Zofii Nałkowskiej, w: Grzeszczuk Stanisław, Niewolak-Krzywda Anna, Arcydzieła literatury polskiej.  Interpretacje, t. 1, Rzeszów 1987, s. 193-212
Wójcik Włodzimierz, Wstęp, w: Nałkowska Zofia, Granica, Wrocław 1971, s. III-XCV
Zaworska Helena, "Granica" Zofii Nałkowskiej, wyd. 3 popr., Warszawa 1991

poniedziałek, 26 lutego 2018

Po co się uczyć?

Nauczyciele, uczniowie i studenci rozpoczęli kolejny semestr nauki. Z tej okazji dedykujemy Im przewrotną maksymę, prosząc, by jej zanadto nie rozważali i nie uczynili dewizą życiową:

Im więcej się człowiek uczy, tym więcej umie. Im więcej umie, tym więcej zapomina. Im więcej zapomina, tym mniej umie. Im mniej umie, tym mniej zapomina. Więc po co się uczyć?

A teraz przypomnimy kilka ciekawostek z historii nauki.

Oto anegdota z czasów starogreckich. Platon zaproponował swej akademii określenie człowieka jako stworzenia dwunożnego bez piór. Diogenes oskubał wtedy koguta i pokazał greckim mędrcom, drwiąc: "Oto człowiek według definicji Platona". Akademicy uzupełnili zaś swą definicję, nadając jej następujące brzmienie: "Człowiek - dwunożne stworzenie bez piór i z szerokimi, płaskimi paznokciami".
źródło
Najmłodszym profesorem w dziejach był Colin Mac Laurin (1698-1746), który w wieku 19 lat został profesorem matematyki w Marischal College w Aberdeen (Szkocja). W 1725 r. - za rekomendacją Izaaka Newtona - Uniwersytet w Edynburgu powierzył mu katedrę matematyki.

William Thomson (1824-1907), późniejszy lord Kelvin, został studentem Uniwersytetu w Glasgow w październiku 1834 r. Miał wtedy 10 lat i 4 miesiące.

Alphonse Durande, nauczyciel muzyki z Paryża, nazwał siedmioro swych dzieci Do, Re. MI, Fa, Sol, La, Si. Gdy urodziło się ósme, nadał mu imię Octave.
źródło
Wilma Horton uczęszczała w latach 1933-1943 do 265 różnych szkół na terenie Stanów Zjednoczonych. Jej rodzice byli aktorami estradowymi i bardzo często zmieniali miejsca występów. Wilma wędrowała wraz z nimi po całym kraju i nieraz w ciągu jednego miesiąca przenosiła się do 4-5 szkół. Zdołała jednak zdać maturę.
źródło
Źródło: Kozłowski Marian, Lamus ciekawostek, Warszawa 1976. (Sygnatura: 72992).

piątek, 23 lutego 2018

Medycyna estetyczna, historia kremu Nivea, efekty spotkania mózgu z jelitem i to, co nauczyciel (reformowanej szkoły) powinien wiedzieć… Prasówka z aktualnych czasopism

Najpierw zaprezentujemy dwa czasopisma, które od bieżącego roku znajdują się w naszej prenumeracie, a następnie – jak zwykle – niektóre interesujące artykuły z aktualnej prasy.

„Medycyna Estetyczna i Anti-Aging”

To nowe czasopismo w prenumeracie PBW. Kwartalnik. Przeznaczony głównie dla kobiet. Porusza tematykę zdrowia, pielęgnowania urody i zdrowego stylu życia. Obowiązkowa lektura dla studentów i słuchaczy medycyny estetycznej. U nas od numeru 4(40) grudzień 2017-luty 2018.

„Głos Pedagogiczny”

Miesięcznik o nachyleniu bardzo praktycznym. Można w nim znaleźć np. najbardziej aktualne zagadnienia dotyczące prawa oświatowego, materiały do diagnozy i pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, interesujące pomysły na lekcje i efektywną współpracę z rodzicami, nowatorskie rozwiązania metodyczne, kwestie związane z profilaktyką i sporo innych. Bardzo pożytecznym działem jest Narzędziownia (umieszczona zawsze w środku numeru). Mamy tu gotowe wzory dokumentacji, np. plany pracy. Kilka przykładów: Arkusz kontrolny zasad funkcjonowania szkolnych stron internetowych (nr 88 [2017]), Program pracy terapeutycznej z dziećmi przejawiającymi zaburzenia zachowania (nr 80 [2016]), Analiza zagrożeń i ryzyka związanego z przetwarzaniem danych osobowych (nr 80 [2016]), Arkusz diagnozy sytuacji ucznia w rodzinie (nr 94 [2017]), Praktyczne wskazówki dotyczące indywidualizacji i dostosowania wymagań w pracy z uczniem o SPE (nr 95 [2018]), Wielospecjalistyczna ocena poziomu i funkcjonowania ucznia. (Załącznik do IPET) (nr 95 [2018]).

Bienek Tomasz, Śląskie przygody kremu NIVEA, „Śląsk” 2017, nr 12, s. 53-59

Podobno na całym świecie co sekundę sprzedaje się jedno opakowanie produktu NIVEA, jeśli nawet to do końca nie jest prawdą, (...)  jednak zdanie to brzmi wspaniale i mogłoby być finałem (…) historii, która zaczyna się pod koniec XIX wieku na Górnym Śląsku i w hanzeatyckim Hamburgu.

Dzieje firmy Beiersdorf - od zarejestrowania w urzędzie patentowym (28 marca 1882 r.) po współczesność. W tej historii – jak autor zaznacza – występują geniusze, wizjonerzy i męczennicy, a także ludzie banalnie zwyczajni. Czyli epopeja obejmująca ponad stulecie i… kilka stron.

Walczak Małgorzata, Kiedy mózg spotyka jelito, czyli o znaczeniu odżywiania dla zdrowia psychicznego, „ Psychologia w Praktyce” 2017, nr 6, s. 16-21
Obecnie ponad 300 mln ludzi na świecie żyje z depresją, a tylko pomiędzy 2005 a 2015 rokiem odnotowano dwudziestoprocentowy wzrost zachorowalności. (…) Pomimo stosowania różnych form leczenia, takich jak psychoterapia, leczenie ambulatoryjne czy szpitalne i mimo stosowania nowych leków, ogólne zdrowie psychologiczne populacji pogarsza się. Ta niepokojąca perspektywa motywuje naukowców do intensywnych poszukiwań nowych możliwości oddziaływania.

Co to jest psychiatria żywieniowa? Czy pokarm może być środkiem terapeutycznym? Czy można go ujmować w kategoriach medycznych? W jaki sposób odżywianie decyduje o stanie naszego zdrowia? Najbardziej aktualna wiedza – przekazana w przystępny sposób.

Wrona Jerzy, Geografia w herbach miast świata, „Geografia w Szkole” 2018, nr 1, s. 8-11
Herby miejskie, poza elementami heraldyczno-historycznymi, zawierają wiele informacji przyrodniczo-geograficznych. (…) Herby miast zaczęły pojawiać się w zachodniej Europie pod koniec XII w., wraz z tworzeniem praw miejskich.. Po lokacji miasta władze sporządzały pieczęć uwierzytelniającą wydawane dokumenty, a umieszczony na niej znak (godło) miał tę jednostkę osadniczą identyfikować. Godła z pieczęci miejskich, po umieszczeniu na tarczy heraldycznej i uzyskaniu własnych barw, stawały się później herbami.

Najczęstsze motywy starych herbów to mury miejskie, zamki i kościoły. Z czasem pojawiały się coraz bardziej wymyślne, bogate motywy, często również związane ze specyfiką grodu, jego patrona lub zwierzęce. W artykule dokonano ich przeglądu. Całość – w zależności od wiodącego elementu w herbie - podzielono na podrozdziały: Mury, bramy i budowle miejskie, Religia w herbach, Herby własnościowe, Herby a nazwa miasta, Różnorodna symbolika geograficzna herbów.

„Dyrektor Szkoły” 2018, nr 1

W numerze wiele ważnych dla nauczycieli i artykułów. Między innymi:

Bugdalski Bogdan, Ile kosztuje reforma edukacji?, s. 14-18;
Popławski Marcin, Kontrola zarządcza a pomoc psychologiczno-pedagogiczna, s. 18-21;
Majchrzak Aneta, Reguły finansowania zadań oświatowych, s. 34-37;
Gąsiorek Piotr, Zmiany w Karcie Nauczyciela, s. 38-40, 42-43;
Gąsiorek Piotr, Nowe zasady awansu zawodowego, s. 44-48;
Nowak Małgorzata, Problemy siódmoklasistów, s. 54-57.

Ponadto kilka artykułów o aranżacji przestrzeni szkolnej.

„Meritum” 2017, nr 4

Numer w całości poświęcony nauczaniu programowania w szkole podstawowej, szczególnie w klasach początkowych. Zawiera omówienie kilku środowisk programowania, np. App Lab, Scratch Koder, Python i Processing. W szczegółach - między innymi:

Sysło Maciej M., Zajęcia informatyczne w nowej odsłonie, „Meritum” 2017, nr 4, s. 2-7;
Rostkowska Małgorzata, Wspomaganie powszechnej nauki programowania - jak można je znaleźć w podstawach programowych innych przedmiotów niż informatyka?, „Meritum” 2017, nr 4, s. 8-15;
Borowiecka Agnieszka, SCRATCH, matematyka i klocki LEGO, „ Meritum” 2017, nr 4, s. 26-33;
Borowiecki Maciej, Chechłacz Krzysztof, Od programowania wizualnego do tekstowego, „Meritum” 2017, nr 4, s. 34-38  [tu: zastosowanie kodu w języku Python i kodu JavaScript];
Wierzbicki Janusz S[tanisław], Nauka programowania na iPadzie - od zera do bohatera. Programowanie na tablecie lub z robotem - nie tylko na informatyce, „Meritum” 2017, nr 4, s. 60-68;
Czechowska Zyta, Majkowska Jolanta, Programowanie na specjalne zamówienie, „Meritum” 2017, nr 1, s. 69-78 [przykład dobrej praktyki - nauka programowania w szkole specjalnej]

środa, 21 lutego 2018

Kącik Maturzysty: 68. Lektury. Stanisław Lem, Solaris

Dziś lektura szczególnie interesująca, z powodu braku czasu nie zawsze omawiana w szkole. Jeśli ktoś jej nie zna, naprawdę warto doczytać (po maturze?). Pozycja obowiązkowa dla koneserów fantastyki naukowej, ale także dla każdego, kogo interesują dylematy rozwoju i etyki badań Kosmosu.

I wydanie. 1961 rok.
Stanisław Lem, źródło
Fantastyka naukowa (science fiction) - główne cechy gatunku:
- perspektywy rozwoju cywilizacji i technologii jako temat,
- lokalizacja akcji w odległej przyszłości i na dalekiej planecie,
- pokazanie osiągnięć techniki, nierealnych w czasie powstania utworu (ze względu na aktualny stan wiedzy),
- przedstawienie tej rzeczywistości w sposób realistyczny, przy pomocy racjonalistycznej (eliminującej nadprzyrodzoność) motywacji działania bohaterów i opartej na wiedzy naukowej autora.
źródło
Solaris na tle gatunku. Zachowując podstawowe cechy s-f, dodano elementy z innych rejonów tradycji. Ta wielopłaszczyznowość stała się "ilustracją skomplikowanych problemów psychologicznych, etycznych i poznawczych" (por. Maciej Płaza w bibliografii poniżej).

Elementy innych gatunków literackich i dziedzin nauki w Solaris:
- Powieść grozy: małe, ale niepokojące zmiany w otoczeniu (bałagan, brak robotów), atmosfera zagrożenia, poczucie bycia obserwowanym, zjawy z innego świata (Harey i inni "goście").
- Mitologia (Eros i Psyche).
- Psychoanaliza ("goście" jako emanacja ukrytych pragnień).
- Teoria względności Alberta Einsteina i teoria nieoznaczoności Wernera Heisenberga, czyli dylemat: czy wszechświat jest deterministyczny i możliwy do poznania i opisania, albo czy element niepoznawalności i nieograniczoności należy do jego istoty.
źródło

Solaris. Treść. Kris Kelvin (psycholog) przybywa na zainstalowaną na odległej planecie stację badawczą. Nie wiadomo, jakie prace miał tu przeprowadzić, ale na pewno zostały one pokrzyżowane. Stację zamieszkują dwie osoby: Sartorius (fizyk) i Snaut (cybernetyk). Trzeci, Gibarian, popełnił samobójstwo tuż przed przybyciem Kelvina. Wieloletnia praca badaczy w tym miejscu polegała na bezskutecznym nawiązaniu kontaktu z mieszkańcami planety, tzn. z myślącym galaretowatym oceanem, pokrywającym prawie cały jej obszar. Obecnie - prawdopodobnie pod wpływem użytego przez ludzi promieniowania RTG - ocean zaczyna tworzyć kopie ludzi, będących zmaterializowanymi emanacjami ukrywanych przez badaczy wspomnień. Te istoty - zewnętrznie nie do odróżnienia od ludzi, choć od nich silniejsze i regenerujące się po "uszkodzeniach" - różnią się od ludzi jedynie "składem chemicznym" (są zbudowane z cząstek zwanych neutrinami). Tak więc Gibarianowi nieodłącznie towarzyszyła duża Murzynka - pewnie jego seksualna fantazja - a nie mogąc się od niej wyzwolić, popełnił samobójstwo. Istoty odwiedzające Sartoriusa i Snauta są przez nich ukrywane, zaś do Kelvina zaczyna przychodzić Harey, która wybrała samobójstwo dziesięć lat temu, gdy ją porzucił. Jego stosunek do "fantomu" ewoluuje: od odrazy, po akceptację, nawet miłość. Harey także - poznawszy swe pochodzenie - prosi Sartoriusa (który wynalazł generator antymaterii i może zniszczyć takie istoty, jak ona) - by ją zabił i uwolnił od niej ukochanego. Po zniszczeniu nieludzkich gości ocean na nowo milknie.
źródło
Akcja. Kompozycja. Narracja pierwszoosobowa, subiektywna. Akcja niemal w całości rozgrywa się na terenie stacji (poza nią - scena początkowa, czyli lot "Prometeusza" i końcowa, czyli rekonesans helikopterem w celu zobaczenia z bliska kawałka powierzchni globu).
Stacja badawcza. Jej centrum - biblioteka. Jedyne pomieszczenie bez okien, tzn. "symbol zamkniętej przestrzeni ludzkiego umysłu, w której trwa nieustanny proces (...) interpretacji kosmosu" przez człowieka (zob. Płaza). Biblioteka to zatem swoisty labirynt, uniemożliwiający człowiekowi wyjście poza własne intelektualne ograniczenia.
Czas akcji. Około 6 tygodni. Relacja obejmuje najważniejsze momenty pobytu Kelvina na stacji - kilka pierwszych i kilka ostatnich dni. Okres "pośrodku" zostaje streszczony. Retrospekcja - we wspomnieniach kontaktów z Harey i znajomości z Gibarianem z czasów, gdy przebywali na Ziemi.
źródło
Bohaterowie. Każdy z nich różnie reaguje na "gości": Kelvin – ostatecznie z akceptacją i miłością, Snaut - z wstydem i niechęcią, Sartorius - z nienawiścią. Jednocześnie wszyscy pragną ich odejścia.
Kris Kelvin. Narrator. Psycholog, czyli naukowiec, który wnosi do badań element humanistyczny.
Snaut. Naukowiec o bystrym umyśle. Z jego rozmów z Kelvinem dowiadujemy się o odwiedzających ich "gościach". Czasem jest głosem wewnętrznym Kelvina i jego powiernikiem, a także wyrazicielem poglądów samego autora. To on - w dobrej intencji - likwiduje Harey.
Sartorius. Kontrast dla tamtych. Nie rozważa, nie snuje refleksji; jego działanie polega głównie na niszczeniu.
źródło
Sens, ogólne przesłanie utworu. Podstawowy problem: perspektywy kontaktu człowieka z obcą świadomością. Ocean nie nawiązuje kontaktu, ale tworzy różne ruchome, zmieniające się formy (długonie, mimoidy, symeriady). Może właśnie to jest formą jego komunikowania się. Solaryści nie potrafią zrozumieć, dlaczego tak się dzieje, bo sami nie są świadomi własnej istoty. Możliwe, że Ocean - generując "gości" - próbuje stworzyć podstawę porozumienia z ludźmi (bo materia tych istot była z Oceanu, a idea - z ludzkich umysłów).
Niektóre prawdy:
- Możliwości poznawcze nauki są ograniczone.
- Rozwój nauki nie rozwija nas etycznie, nie sprawia, że stajemy się lepsi.
- Każde wydarzenie jest niepowtarzalne (odrodzenie miłości Kelvina i Harey sprawiło, że dziewczyna... musiała umrzeć ponownie, czyli "nic się nie zmieniło" po tym, gdy powtórnie do niego przyszła).

Najważniejsze motywy. Fantastyka, kosmos, nauka i jej etyczne dylematy, biblioteka, człowiek jako tajemnica, labirynt, komunikacja między ludzka i jej ograniczenia, odbicie [bohaterowie "przeglądają się" w "gościach"], odpowiedzialność moralna, poznanie (i jego granice), samopoznanie, tajemnica.
"Solaris" (film), źródło
Bibliografia (wybór - wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Caillois Roger, Od baśni do „science-fiction”, w: tegoż, Odpowiedzialność i styl, wybór Macieja Żurowskiego, [przeł. Jan Błoński i inni], Warszawa 1967, s. 29-65
Czapliński Przemysław, Stanisław Lem - spirala pesymizmu, "Teksty Drugie" 2001, nr 6, s. 59-75
Hayles N. Katherine, Chaos jako dialektyka. Stanisław Lem i przestrzeń pisania, przeł. Jerzy Jarzębski, "Teksty Drugie" 1992, nr 3, s. 5-29
Kajtoch Wojciech, Wstęp do "Solaris", w: Pykosz Wojciech, Bugajski Leszek (red.), Lektury licealisty. Szkice, Wrocław 1986, s. 137-148
Krywak Piotr, Z problemów poetyki science fiction. Konstrukcja powieści fantastyczno-naukowej Stanisława Lema, "Ruch Literacki" 1973, z. 5, s. 301-308
Lichański Jakub Z., Stanisław Lem - filozof i pisarz. (Dyskusja z lemologami), "Przegląd Humanistyczny" 2000, nr 3, s. 45-52
Płaza Maciej, Nadzieja, marzenie o prawdzie i kosmiczna samotność. O Solaris Stanisława Lema, w: Chomiuk Aleksandra (red.), W poszukiwaniu nowego kanonu. Interpretacje współczesnej prozy i dramatu, Goleszów 2003, s. 116-128
Stoff Andrzej, Czy science fiction może pomóc w rozumieniu rzeczywistości?, w: Koss Agata (red.), „Metafizyczne” w literaturze współczesnej. Materiały z II Tygodnia Polonistów, Lublin 1992, s. 57-77

poniedziałek, 19 lutego 2018

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Kowboje, Indianie i rozległe przestrzenie. Po prostu western

Nigdy nie był na Dzikim Zachodzie. Część życia spędził we więzieniu, ale właśnie tam, w izolacji od świata, powstały książki, które go unieśmiertelniły. Pełne przygód opowieści z Nowego Świata. Jego Upiora z Llano Estacado wspomniałyśmy w tekście Od upiorów "klasycznych" do e-upiorów (TUTAJ), który przez wiele miesięcy był w czołówce najchętniej czytanych tekstów. KARL MAY (1842-1912), twórca Winnetou i Skarbu w Srebrnym Jeziorze, 25 lutego obchodziłby kolejną rocznicę urodzin. Miła okazja, by napisać kilka słów o westernie.
Do klasyków westernu filmowego (bo on bez wątpienia jest bardziej znany niż literacki) zaliczamy m.in. reżyserów: Johna Forda (np. Żelazny Koń, 1924, Dyliżans, 1939 - jego niezwykłe dzieje zob. też TUTAJ, Miasto bezprawia = My Darling Clementine, 1946, współtwórca Jak zdobyto Dziki Zachód, 1962), Roberta Aldricha (Ostatnia walka Apacza, 1954, Vera Cruz, 1954, Ostatni zachód słońca, 1961), Michaela Curtiza (Dodge City, 1939), Delmera Davesa (Złamana strzała, 1950, Ostatni wóz, 1956, Ranczo w dolinie, 1956, 15.10 do Yumy, 1957), Williama Wylera (Człowiek z Zachodu, 1940, Biały Kanion, 1958), Henry'ego Hathaway'a (Nevada Smith, 1966), Howarda Hawksa (Rzeka Czerwona, 1948, Rio Bravo, 1958), Andrew V. McLagena (Shenandoah, 1965, Zachodni szlak, 1967), George'a Stevensa (Jeździec znikąd = Shane, 1953), Johna Sturgersa (Ostatni pociąg z Gun Hill, 1959, Siedmiu wspaniałych, 1960). Ale pierwszy był Napad na ekspres (1903) Edwina S. Portera, a po nim Wirgińczyk (1914) Cecila B. de Mille’a i Karawana (1923) Jamesa Cruze’a. Wśród arcydzieł wymieniamy "statyczne", porównywane do klasycznego dramatu W samo południe (1952) Freda Zinnemanna. Pojawili się też burzyciele konwencji, np. Arthur Penn i Sam Peckinpah, wnosząc do klasycznej poetyki okrucieństwo i niespotykaną wcześniej brutalność.
źródło
Co zatem należy do poetyki westernu? Strój kowboja, rekwizyty, atrybuty (broń, konie, wozy osadników), specyficzne miejsce akcji (prerie, skaliste góry, wielkie rzeki, pustynie, czyli plenery Arizony, Teksasu, Kolorado) oraz miasteczko (a tu: ulica, saloon, dom publiczny, hotel, biuro szeryfa, zakład golibrody), nawiedzane przez ludzi „z zewnątrz", zwykle - choć nie zawsze - złoczyńców. Oczywiście, tematyka: samotny mściciel, ale też osadnictwo, kolonizacja Zachodu przez karawany pionierów, budowa kolei (np. Szlak północno-zachodni Kinga Vidora, 1940), walka szlachetnych jednostek z zawodowymi rewolwerowcami. Co szczególnie ważne - w klasycznym westernie mamy czarno-biały układ postaci. Jasno określa się (także przez kolor odzieży!), kto jest dobry, a kto zły.
źródło
A western literacki? W Polsce jego prekursorem był... Henryk Sienkiewicz (pisałyśmy o tym TUTAJ), ale chyba najlepszym realizatorem gatunku okazał się Wiesław Wernic, autor cyklu o przygodach Karola Gordona i jego przyjaciela, Jana (pierwszy tytuł: Tropy wiodą przez prerię). Trzeba też wspomnieć Longina Jana Okonia (Tecumseh, Czerwonoskóry generał, Śladami Tecumseha), Krystynę i Alfreda Szklarskich (trylogia Orle pióra) czy Adama Bahdaja (Czarne sombrero). W Niemczech mamy - oczywiście! - Karla May'a i Friedricha Gerstäckera (Poskramiacze z Arkanzasu, Strzały nad Red River), ale najważniejsza jest ojczyzna gatunku - Stany Zjednoczone. Wśród tamtejszych pisarzy nie można pominąć Jamesa Fenimoore'a Coopera, Noela M. Loomisa, Ernesta Haycoxa, Breta Harte'a, Bennetta Fostera, Stewarda Edwarda White'a czy O.Henry'ego (Williama Sydney'a Portera, którego - zaznaczamy, że niewesternowe - opowiadanie prezentowałyśmy TUTAJ). Wiele mamy w zbiorach.
źródło
A oto jeszcze kilka interesujących pozycji dostępnych w PBW:

Jopkiewicz Tomasz, Bohater naszych czasów, "Kino" 1994, nr 12, s. 28-29. Bohaterowie westernu na przykładzie Tombstone George'a P. Cosmatos i Wyatta Earpa Lawrence'a Kasdana.
źródło
Kletowski Piotr, Współcześni kowboje, "Kino" 2013, nr 7/8, s. 24-26. Żywotność klasycznego westernu we współczesnym kinie.
źródło
Helman Alicja, Było ich siedmiu. Portrety filmowe, "Kino" 2017, nr 60-64. Siedmiu wspaniałych Johna Sturgersa widział zapewne każdy miłośnik gatunku. Autorka prezentuje genezę filmu, jego wzorce i późniejsze mutacje.
źródło
Jacek Ostaszewski, Konteksty westernu, w: Helman Alicja (red.), Kino gatunków, Kraków 1991,, s. 69-83. Historia westernu, jego najważniejsze realizacje i znaczenie w historii kina. Bardzo staranne, sumienne opracowanie poetyki gatunku.

 
źródło
Kuberski Hubert, Blueberry - archetyp westernu, "Mówią Wieki" 2014, nr 1, s. 76-77. Seria komiksów Michaela Stevena Donovana (Mike’a S.) o lieutenancie US Cavalry, Blueberry’m.
źródło
Pieczonka Ewa, Epos narodowy czy western. (Propozycja lekcji o ,,Potopie”), "Polonistyka" 1986, nr 9, s. 681-689. Zestawienie cech gatunkowych powieści Sienkiewicza z poetyką westernu.
źródło
Stępień Tomasz, Polski western. Próba poetyki. (Na przykładzie twórczości Wiesława Wernica), w: Bujnicki Tadeusz, Opacki Ireneusz (red.), Studia z krytyki i literatury XX wieku, Katowice 1978, s. 106-125. Trzy grupy westernu (literackiego lub filmowego), wyróżnione ze względu na priorytet danego wątku i specyficzną optykę narracji. 1/ Western indiański. 2/ Właściwy, biały western (jego osią fabularną są kwestie związane z osadnictwem i stabilizacją życia na zasiedlonych  terenach, wątek przepędu bydła przez prerię, relacje szeryf - bandyta). 3/ Western „na równi” z białymi i Indianami. Ustalenie, że twórczość Wernica najbliższa jest trzeciemu typowi oraz bliższe omówienie tego schematu fabularnego na konkretnych przykładach.
źródło
 

piątek, 16 lutego 2018

Książki (nie)zapomniane - Ballada zagrana na strunach serca

Opowieść pachnąca stepem i zachwycającą przyrodą Besarabii. Unoszą się nad nią dźwięki cygańskich melodii. Owszem, użyjmy tego pięknego epitetu, opalizującego kolorami bogatej kultury. Użyli go przecież autor i tłumacz. I niech w naszej wyobraźni zacznie rozwijać się ni to realistyczna, ni to baśniowa historia o miłości i wolności, snuta przy wieczornym ognisku. Po prostu Makar Czudra MAKSIMA GORKIEGO (właśc. Aleksieja Maksimowicza Pieszkowa, 1868-1936).

Gorki uchodzi za twórcę socrealizmu. Ale jego wczesne utwory są zupełnie odmienne. Uroczym, metaforycznym opowiadaniom z młodzieńczego okresu najbliżej do tradycji romantycznej. Wystarczy wspomnieć podniosłą Pieśń o sokole i takąż Pieśń o zwiastunie burzy, albatrosie, który jak czarna błyskawica, z krzykiem zwały chmur przeszywa, skrzydłem pianę fal roztrąca - wiedząc, że chmury słońca nie zakryją.

Właśnie taki - wolny, dziki i nieposkromiony - był młody Łojko Zobar, Cygan z Bukowiny, najprzystojniejszy wśród przedstawicieli swojego plemienia. Stara Nonka zna jego historię i opowiada pobratymcom przy stepowym ognisku. Iskry pryskają dokoła. Płomień wesoło tańczy. Suche gałązki co i rusz trzaskają, dając miłe ciepło o wieczornej porze. A zebrani słuchają...

Zobar był koniokradem. Zuchem nad zuchami. Nie było w okolicy człowieka, który by go nie znał i nie podziwiał - za odwagę, swoisty kodeks moralny, grę na skrzypcach i wygląd. Dostrzegała te walory także Radda - śliczna córka Daniły, niezależna i buntownicza jak ten, do którego wyrywało się jej serce. Harda pokochała hardego. Z wzajemnością. I młoda, urodziwa para zaczęła prowadzić ze sobą swoistą grę. Krok ku sobie, krok od siebie. Jedno próbowało oswoić drugie. Ale żadne nie chciało zostać pokonane jako pierwsze. Dumna Radda upokarzała Zobara, a on poniżał ją. Może im to nawet odpowiadało, ale dziewczyna posunęła się o krok za daleko. Miłośnik swobody tego nie wytrzymał. Zabił ją. A potem jej ojciec pomścił córkę...

Opowieść przy wieczornym ognisku. Trochę gawęda, trochę dumka czy ballada. Pełna romantycznej pasji. Szkoda, że pisarstwo Gorkiego poszło w inną stronę. Nieprzewidywalna Historia połamała życie kolejnego artysty...

Ps. Opowiadanie zostało sfilmowane. Tabor wędruje do nieba (1975, reż. Emil Łotianu [Loteanu]) był w roku, w którym wszedł na ekrany, absolutnym hitem. Bił rekordy oglądalności. Wspominam go jak przez mgłę, ale z sentymentem dla pięknie ukazanej, barwnej kultury i niesamowitej muzyki.

Aneks! Tomik, z którego pochodzi Makar Czudra, zawiera również opowiadanie Stara Izergil, którego fragment (legenda pod tytułem Płonące serce Danka) był w czasach, gdy chodziłam do szkoły podstawowej, lekturą uzupełniającą w VII klasie.

Gorki Maksym, Makar Czudra, tłum. Jerzy Jędrzejewicz, w: Tegoż, Legendy i opowiadania, Warszawa 1974, s. 13-27. (Sygnatury: 61676, 83357).

środa, 14 lutego 2018

Kącik Maturzysty: 67. Lektury. Sławomir Mrożek, Tango

Pierwodruk. 1964 rok.

Idea ogólna. „Tango” to sztuka ukazująca diagnozę rozwoju nowoczesnego społeczeństwa, uwikłanego w tyranię awangardy, która otwiera drogę tyranii politycznej. Rzeczywistość została ukazana w utworze w sposób groteskowy (A. Juszczyk, por. bibliografia na końcu opracowania).
S. Mrożek
Treść. Bohaterowie. Mieszkanie małżeństwa, Eleonory i Stomila, „dawnych uczestników awangardy kulturowej”. Wraz z nimi przebywają tu: Artur – ich syn, Eugenia – matka Eleonory, Eugeniusz – brat Eugenii, Ala – narzeczona Artura i Edek – prymitywny, prostacki kochanek Eleonory.

Stomil zajmuje się (od młodości) robieniem eksperymentów artystycznych, Eugenia i Edek stale grają w karty, a Eugeniusz stara się wszystkim podporządkować. Rodzina nie przestrzega tradycyjnych reguł, np. mężowi nie przeszkadza kochanek żony, brak dawnej hierarchii. To nie podoba się Arturowi. Chce się (tradycyjnie!) zbuntować, ale nie ma przeciwko czemu, bo żadnych zasad już nie ma:

Brak norm stał się waszą normą. A ja się mogę buntować tylko przeciwko wam, czyli przeciwko waszemu rozpasaniu.

Decyduje, że powróci do zasad, które kiedyś budowały rodzinę. Przy pomocy tradycji chce pokonać nowoczesność (dokonać antyrewolucji obyczajowej), czyli:
- zawrzeć „staroświecki” związek małżeński, a nie żyć w wolnym związku;
- namówić ojca do zabicia kochanka żony (Edka), co mu się nie udaje, bo Stomil wybiera… grę w karty z Edkiem;
- prosić babcię o błogosławieństwo dla swego narzeczeństwa z Alą.
Na wspólnika w tych działaniach wybiera Eugeniusza.

Gdy rodzina jest już „tradycyjnie” ubrana (Stomil nawet zakłada gorset), wchodzi pijany Artur i ogłasza, że ślub się nie odbędzie. Zrozumiał powierzchowność swego buntu i brak przewodniej idei. W tym samym czasie Eugenia kładzie się na katafalk i umiera. Wówczas Artur nagle odnajduje ideę: absolutną władzę nad innymi (rodziną) i wywoływanie w nich strachu przed nią. Usiłując w pełni zapanować nad rozprzężeniem w rodzinie, znajduje nowego sojusznika, Edka, który dysponuje odpowiednią siłą fizyczną. Panują teraz razem – do chwili, gdy Ala - chcąc zniszczyć pewność siebie Artura - informuje go, że zdradziła go z Edkiem. Jej cel zostaje osiągnięty. Artur traci ideę i chce zabić Edka. Jednak ten ostatni sam zabija Artura i – powołując się nadal na argument siły (rewolwer) - zdobywa pełną władzę. Zapowiada „ludzkie” rządy, pod warunkiem, że wszyscy będą mu posłuszni. Na koniec zaprasza do tanga (La Cumparsita) Eugeniusza, teraz swego pokornego sługę.
okładka edycji Wydawnictwa Literackiego
Interpretacja. Alegoria stanu cywilizacji. Awangardowy bunt z początku XX w., dążąc – w imię postępu - do zniesienia tradycji, nadszarpnął fundamenty kultury. Pozostawił chaos (por. zagracone mieszkanie Eleonory i Stomila). Bunt dla buntu nie jest produktywny ani twórczy, prowadzi jedynie do zanegowania wszystkiego, a niczego nie tworzy. „Awangardowość” i „postęp” nie rozwiązują podstawowych problemów ludzkości, np. doświadczenia starzenia się czy śmierci (por. śmierć Eugenii).

Ludzkości pozostają dwie drogi, spośród których musi wybrać tę, którą chce pójść:
1/ powrót do dawnych zasad i idei;
2/ narzucenie siłą jakiejś wizji świata.
Ta pierwsza jest bardzo trudna lub niemożliwa (?) do spełnienia (por. klęska Artura), a druga stanowi największe zagrożenie dla cywilizacji. W imię postępu człowiek doprowadza świat do regresu (zasad, wartości, człowieczeństwa w ogóle). Konflikt między tradycjonalistami (Artur i Eugeniusz) a zwolennikami łamania zasad, wyzwolonymi z obyczajowych norm (małżeństwo Stomilów) nie prowadzi do niczego. Umożliwia tylko dojście do władzy Edkowi, który nie jest zainteresowany jakimikolwiek konfliktami, a jedynie manifestacją brutalnej siły.

Zauważ! Autor dostrzegł istotny związek awangardowych ruchów początków XX stulecia z totalitaryzmem (por. futuryści, faszystowskie utwory Marinettiego).

Inne ważne motywy:

Konflikt pokoleń. Tu – przedstawiony na odwrót, tzn. syn broni tradycji, a rodzice są jej przeciwni. Młode pokolenie musi więc przywrócić tradycyjne normy, by następnie móc się przeciw nim zbuntować.

Kobieta w społeczeństwie. Artur pragnie wymusić na niej małżeństwo nie z miłości, ale po to, by zrealizować swój plan. Traktuje ją więc cynicznie, za co ona mści się na nim informacją o zdradzie. Podobnie przedmiotowo traktuje Stomil swą żonę; nie obchodzi go jej romans, bo jest mu w zasadzie obojętna. Podobnie traktuje ją Edek.

Intelektualista w społeczeństwie. Artur jako intelektualista. Jego dylematy i klęska.

Pozostałe motywy: bunt,
inteligencja (grupa społeczna), małżeństwo, młodość, taniec, totalitaryzm, zdrada małżeńska.

Budowa utworu. Dramat w 3 aktach. Elementy symboliczne (obraz społeczeństwa) i realistyczne (obraz codzienności, zasugerowany w didaskaliach). Humor (paradoks, ironia, groteska, parodia). Formalne pokrewieństwo z teatrem absurdu (np. nakazanie Eugenii, by leżała na katafalku, założenie Eugeniuszowi klatki na głowę).

Dialog z polską tradycją literacką. Nawiązania do:
- Dziadów części III Adama Mickiewicza – Artur walczący o rząd dusz, owładnięty ideą zbawienia świata;
- Wesela Stanisława Wyspiańskiego – motyw tańca;
- Szewców Stanisława Ignacego Witkiewicza – motyw totalitarnej władzy (Edek); budowa utworu, alegoryczność.

Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Chojka Joanna, Dramaturgia Sławomira Mrożka. Tango, Emigranci, Gdańsk 1994. ISBN 83-85864-38-5
Fręś Jan Andrzej, Prądy i konwencje w dramacie i teatrze, Kraków 1995, s. 110-120
Juszczyk Andrzej, Tango Sławomira Mrożka. Taniec na gruzach, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 122-128
Rzęsikowski Stanisław, W rytmie tanga, w: Pykosz Wojciech, Bugajski Leszek (red.), Lektury licealisty. Szkice, Wrocław 1986, s. 183-188
Stephan Halina, Mrożek, Kraków 1996. ISBN 83-08-02650-8
Sugiera Małgorzata, Od tanga Stomila do tanga Edka. Historiozoficzna parabola Mrożka, w: Nycz Ryszard, Jarzębski Jerzy, Lektury polonistyczne. Literatura współczesna, t. 1, Kraków 1997, s. 149-162

poniedziałek, 12 lutego 2018

Znowu coś o futerkowcach

Niektórzy kochają je bezgranicznie. Inni twierdzą, że wolą psy. Kolejni, że jedne i drugie. Chyba jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by uczcić MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ KOTA, przypadający 17 lutego. W jaki sposób? Oczywiście, testem wiedzy. I znowu - jak zawsze - powtarzamy: można się nim inspirować w opracowaniu własnych testów na potrzeby szkoły, innej placówki czy na użytek prywatny. Miło nam też będzie, jeśli ktoś zechce odesłać do tego bloga swoich znajomych :). Przy okazji nadmieniamy, że o kotach pisałyśmy już TUTAJ, TUTAJ i TUTAJ. Kotka Juliana Tuwima - w tłumaczeniu na język łaciński - opublikowałyśmy TUTAJ. Pojawiały się też w teście umieszczonym TUTAJ (tym razem piszemy o innych!).
źródło
Pytania.
1. Kto napisał O kotku, który szukał czarnego mleka?
2. Kto napisał Kocią mamę i jej przygody?
3. Od czego zależała pomyślność w leczeniu Chorego kotka Stanisława Jachowicza?
4. Jak brzmi tytuł książki Jana Grabowskiego zaczynającej się od słowa Puch...?
5. Kto jest autorem książki Myszołów, kot wspaniały?
6. Czyją własnością był kot w tytule powieści Waltera Moersa?
7. Gdzie kwaterował tytułowy kot w słynnym wierszu Wisławy Szymborskiej? 
8. Co śniło się Kotkowi z wiersza Juliana Tuwima?
9. Jak się nazywał kot Wolanda z Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa?
10. Oto fragment wiersza Koty (tłum. Artur Międzyrzecki): Kochankowie namiętni i sawanci chłodni, / Kiedy czas ich dojrzewa, jednako sprzyjają / Pysznym kotom łagodnym (…). Kto jest jego autorem?
11. Z jakiej powieści (tytuł, autor) pochodzi postać stale uśmiechniętego Kota-Dziwaka z Cheshire?
12. Z jakiego dużego utworu pochodzi Siedem kotów Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego?
13. W jakiej powieści (tytuł, autor) pojawia się kot zwany Kotykiem?
14. Jak brzmi tytuł klasycznego kryminału Edgara Allana Poe’a z kotem w głównej roli?
15. Jaką barwę futra posiada tytułowy kot z Pieśni Łowcy Tada Williamsa?
16. Jakie mają imiona i barwy futerka koty z książki Dwa koty i pies trzeci Marii Terlikowskiej?
17. Kto napisał Bajkę o gęsim jaju, raku Nieboraku, kogucie Piejaku, kaczce Kwaczce, kocie Mruczku i psie Kruczku?
18. Jakie imię nosi kot z książki Salve Roma! Koci kryminał Akifa Pirinçci?
19. Z którego wieku pochodzi najstarsza zapisana wersja baśni ludowej Kot w butach?
20. Z jakiej książki pochodzi Dewey Readmore Books?
21. Który kot był “dorosły”, a który mały w bajce Filemon i Bonifacy Sławomira Grabowskiego i Marka Nejmana?
22. Kto napisał książkę Buraski, czarnuchy…?
23. W jakim otoczeniu znajduje się kot w tytule kryminału Agathy Christie?
24. Jak ma na imię kocur z książki Jamesa Bowena, której podtytuł brzmi Jak kocur i człowiek znaleźli szczęście na ulicy oraz jak brzmi jej pełny tytuł?
25. Kto napisał książkę Kłębuszek snu?
źródło
Odpowiedzi.

1. Helena Bechlerowa.
2. Maria Buyno-Arctowa.
3. Od przestrzegania ścisłej diety (czyli konsumpcji kleiku) i przystawiania pijawek.
4. Puch, kot nad koty.
5. Andrzej Urbańczyk.
6. Alchemika.
7. W pustym mieszkaniu.
8. Wielka rzeka, pełna mleka / Aż po samo dno.
9. Behemot.
10. Charles Baudelaire.
11. Alicja w Krainie Czarów Lewisa Carrolla.
12. Teatrzyk Zielona Gęś.
13. W krainie kota Doroty Terakowskiej.
14. Czarny kot.
15. Jest rudy.
16. Puszek (czarny) i Mruczek (biały).
17. Ewa Szelburg-Zarembina.
18. Francis.
19. Z XVI w. (wyd. Giovanni Francesco Straparola).
20. Wielki kot w małym mieście Vicki Myron.
21. Filemon – mały, Bonifacy – dorosły.
22. Teofor Goździkiewicz.
23. Kot wśród gołębi.
24. Bob; Kot Bob i ja. Jak kocur i człowiek znaleźli szczęście na ulicy.
25. Ryszard Marek Groński.
źródło

piątek, 9 lutego 2018

Nowości książkowe w zbiorach

Jeżewska-Krasnodębska Ewa, Skałbania Barbara (red. nauk.), Diagnoza i terapia w pracy logopedy i nauczyciela terapeuty. Konteksty teoretyczne i praktyka, Kraków 2017. ISBN 978-83-8095-296-6 (sygnatura: 178328, cz K XXII-2/20 d)

Podstawowe zagadnienia: diagnoza logopedyczna i pedagogiczna, diagnoza zespołu Aspergera, pierwotna afazja postępująca, zaburzenia oddychania u osób jąkających się, dzieci chore na padaczkę w obszarze działań logopedy, współpraca psychologa i logopedy w diagnostyce zaburzeń poznawczych i komunikacyjnych dzieci z FASD, działalność Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori, stan wiedzy z zakresu profilaktyki logopedycznej rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, problemy psychoonkologiczne chorego na raka krtani, dysleksja rozwojowa, profilaktyka i usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu, nauczanie języka polskiego jako obcego w szkole podstawowej, kształtowanie się i rozwój mowy dziecka dwujęzycznego, wspomaganie społeczno-emocjonalne ucznia z alergią, zaburzenia mowy u dzieci z dysfunkcjami procesów integracji sensorycznej, narracja w terapii pedagogicznej.

Godawa Joanna (red.), Osoba z niepełnosprawnością na ścieżkach życia. Kultura, społeczeństwo, terapia, Kraków 2017. ISBN 978-83-8095-339-0, ISBN 978-83-8095-389-5 (sygnatury: 178220, cz D XIII-5/11)

Wieloaspektowe spojrzenie na niepełnosprawność. Niektóre zagadnienia: metody pracy z dziećmi autystycznymi w opiniach rodziców, zastosowanie metody Freda Warnkego w terapii dzieci z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego, społeczne funkcjonowanie dorosłych osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie szkolnej, uczniowie chorzy przewlekle w klasie integracyjnej, możliwości udostępniania muzeów osobom z niepełnosprawnością intelektualną, działalność plastyczna uczniów lekko niepełnosprawnych intelektualnie.

McCready Amy, Epidemia egoizmu, przeł. Jolanta Lenkiewicz, Warszawa 2017. ISBN 978-83-7788-867 (sygnatura: 178374)

Na okładce czytamy: Jak być konsekwentnym rodzicem i stawiać dziecku granice. Ten poradnik, zawierający trzydzieści pięć narzędzi wspomagających rodziców w wychowaniu, jest właśnie o tym. Napisany przystępnym, zrozumiałym językiem oraz – co najważniejsze! – oparty na bardzo dobrze dobranych przykładach. Bez teoretyzowania, tylko konkrety!

Surma Jerzy, Cyfryzacja życia w erze Big Data. Człowiek, biznes, państwo, Warszawa 2017. ISBN 978-83-01-19606-6 (sygnatura: 178326)

Szanse i zagrożenia płynące z permanentnej cyfryzacji życia jednostek i społeczeństw. Wpływ informacji, jakie pozostawiamy, korzystając np. ze smartfona, poczty elektronicznej, serwisów społecznościowych i kart kredytowych, na prywatność osób, ich zachowania społeczne, modele instytucji, a nawet na bezpieczeństwo narodowe. Rzeczowa, wszechstronna analiza, wolna od często bezkrytycznego spojrzenia na Big Data.

Badowska-Hodyr Monika (red. nauk.), System penitencjarny w kontekście społecznych zagrożeń i szans, Rzeszów 2016. ISBN 978-83-7996-372-0 (sygnatury: 178284, cz LXIII-5/5)

Kolejna pozycja z bardzo poszukiwanej tematyki. Tytuły rozdziałów: Pojęcie norma – dewiacja w psychologii i resocjalizacji. Prawo do odmienności w społeczeństwie postmodernistycznym, Zagrożenia dla bezpieczeństwa jednostek penitencjarnych wynikające z organizacji i funkcjonowania Służby Więziennej, Przeciwdziałanie zachowaniom suicydalnym w warunkach izolacji penitencjarnej, Przemoc i agresja w instytucji penitencjarnej a opinie skazanych na temat tego zjawiska, Wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec osadzonych uzależnionych od alkoholu, środków odurzających lub psychotropowych – wybrane aspekty, Prawne, penitencjarne i społeczne dylematy resocjalizacji instytucjonalnej.

Pisarek Jolanta, Fortuna Paweł, Filmowy leksykon psychologii, Lublin 2017. ISBN 978-83-63566-87-6 (sygnatura: cz V-3/35)

Leksykon to 111 haseł, 650 filmów i co najmniej 1000 życiowych inspiracji – tak reklamują go wydawcy. A co, konkretnie, zawiera? Zestawienie filmów ilustrujących zagadnienia z wielu dziedzin psychologii. Mamy tu więc filmy (fabularne) pokazujące zjawiska z psychologii biznesu, klinicznej, poznawczej, pozytywnej, rozwojowej i społecznej. Są to - między innymi - podam tylko po jednym przykładzie z każdej litery alfabetu (a jest ich zdecydowanie więcej!): adolescencja, bezsenność, cynizm społeczny, dehumanizacja, fobia społeczna, grupa, humanitaryzm, innowacyjność, katatonia, lęk przed porażką, manipulacja, niepełnosprawność, odwaga, przyjaźń, rywalizacja, strach, twórczość, uzależnienia, wypalenie zawodowe, zespół sawanta, żałoba. Prawda, że niesamowita różnorodność? Do tego mamy jeszcze barwne zdjęcia oraz interesujące opisy.

środa, 7 lutego 2018

Kącik Maturzysty: 66. Lektury. Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat (zapiski sowieckie)

I wydanie w języku polskim. 1953 r. (Wielka Brytania, Londyn), 1990 r. (Polska).
G. Herling-Grudziński, źródło
Treść. Bohaterowie. Losy narratora - więźnia (utożsamionego z autorem) - najpierw w Witebsku, potem kolejno w: Leningradzie, Wołogdzie, Jercewie (w kargopolskim zespole obozów pracy). W Jercewie pracował jako tragarz w elitarnej brygadzie nr 42. Tutaj miał nienormowany czas pracy, lepszą odzież i większe racje żywnościowe, a także możliwość kradzieży podczas rozładowywania pociągów. Ta sytuacja uległa zmianie po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej (czerwiec 1941 r.). Skierowano go do ciężkiej pracy przy ładowaniu drzewa na wagony. Nie objęty (wraz z pięcioma innymi więźniami) ogłoszoną wówczas amnestią dla Polaków, podjął wraz z nimi głodówkę protestacyjną. W konsekwencji trafił do "izolatora" (karceru), a potem przeniesiono go do "trupiarni", w której spędził Boże Narodzenie. Na początku 1942 r. został zwolniony. Skierował się - przez Wołogdę, Buj, Swierdłowsk i Czelabińsk - do powstającej w Kazachstanie polskiej armii, by w końcu wraz z nią ewakuować się do Iranu. Ostatni rozdział (Epilog: upadek Paryża) dotyczy już czasu powojennego - spotkania w Rzymie ze znajomym z witebskiego więzienia.
źródło
Jednak nie jego losy są na pierwszym planie, ale historie innych ludzi, ich życie i cierpienie w obozach pracy. Dlatego przedstawia różne sytuacje z życia obozowego i jego funkcjonowanie, np.:
- dzień wolny od pracy, przypadający raz na kilka miesięcy,
- wizytę w łaźni,
- spotkania więźniów z rodzinami,
- występ teatru obozowego,
- budynki obozowe: "trupiarnię" (miejsce powolnej śmierci więźniów już niezdolnych do dalszej pracy), "izolator" (karcer), szpital, baraki skazańców i elitarny (inżynierów),
- podział więźniów na politycznych i kryminalnych (urków, którym władze obozowe ufały),
- obyczajowość obozu, np. nocne polowania urków na dziewczyny pozostające po zmierzchu poza barakiem (np. los Marusi, ofiary zbiorowego gwałtu, która później stała się kochanką swego gwałciciela, Kowala, a on ją "przehandlował" kolegom),
- normy żywnościowe za wykonanie pracy, czyli kotły: I (najmniejszy), II (zwykły) i III (największy). Jednak w praktyce nikt nie zasługiwał na III.
Mapa obozów GUŁag
Niektóre postaci:
- Michał Aleksiejewicz Kostylew. Młody inżynier, skazany po długim śledztwie za światopoglądowy idealizm i podziw dla francuskiej literatury. Pragnąc zachować człowieczeństwo, dzielił się w obozie żywnością i zawyżał współtowarzyszom wyniki pracy. Za to został skazany na najcięższą pracę. By ocalić swe zasady, dobrowolnie poddawał się cierpieniu (co jakiś czas wkładał rękę do ognia). Jednak załamał się (popełnił samobójstwo) na wieść, że pojedzie na Kołymę i nie zobaczy matki, jadącej do niego na widzenie.
- Kozak Panfiłow. Stary chłop ukraiński. Pracował, by zasłużyć na pozwolenie widzenia z synem, radzieckim oficerem. Hardego człowieka załamał list od syna, w którym ten wyrzekł się ojca. Jednak niebawem obaj spotkali się w Jercewie, bo syn także został skazany. Wówczas Panfiłow - paradoksalnie - znowu nabrał ochoty do życia i pracy.
- "Zabójca Stalina". Człowiek, który po pijanemu strzelił w portret Stalina, zadenuncjowany i zesłany. Oszalał z głodu i uwierzył, że istotnie zabił Wodza, by sobie samemu wytłumaczyć, że nie cierpi daremnie.
- Natalia Lwowna. Życzliwa, ofiarna i wrażliwa. Próbowała samobójstwa.
- Jewgienija Fiedorowna. Pielęgniarka. Żona lekarza, Jegorowa. Zakochana w młodym studencie, Jarosławie. Umarła rodząc jego dziecko.
- Gorcew. Były pracownik NKWD, zesłany do najcięższej pracy. Rozpoznany przez jednego z więźniów, stał się przedmiotem obserwacji i satysfakcji skazanych (władze obozu zdawały się podzielać ich "radość"), gdy mogli patrzeć na jego powolną śmierć.
- Borys Łazarowicz N. Oczytany, kulturalny człowiek, którego głód doprowadził do obłędu.
- Trzy siostry zakonne. Uwięzione i zabite za wiarę.
- Obcokrajowcy. Olaf, Hans i Stefan - trzej niemieccy komuniści. Dobrowolnie przyjechali do Rosji Sowieckiej po dojściu do władzy Hitlera. Przeżyli rozczarowanie systemem, który przedtem podziwiali. Rusto Karinen, jeden z Finów. Uciekł z obozu, ale strach kazał mu dobrowolnie wrócić. Zelik Lejman. Żyd z Warszawy. Były komunista, rozczarowany tą ideologią. Donosiciel, pięknie grający na skrzypcach.
źródło
Idea. Obraz człowieka XX stulecia, jego moralności. Także kwestia cierpienia (fizycznego i duchowego), które może być: 1/ torturą, 2/ sposobem ocalenia człowieczeństwa (Kostylew), 3/ manifestacją wolności (gdy człowiek je przyjmuje i godzi się z nim).

"Anatomia" terroru. Narrator: 1/ obserwuje rzeczywistość obozu, jest świadkiem zdarzeń i 2/ snuje refleksje nt. systemu władzy radzieckiej, analizuje funkcjonowanie terroru:

(...) system pracy przymusowej (...) nastawiony jest, bardziej niż na ukaranie przestępcy, na jego wyeksploatowanie gospodarcze i całkowite przeobrażenie. (...) O co chodzi naprawdę, to nie tyle o wymuszenie na oskarżonym podpisu pod zmyślonym i fikcyjnym aktem oskarżenia, ile o kompletną dezintegrację jego osobowości.
źródło
Tytuł. Świat obozowy jest nieludzki, ale, jak pisze Herling:

(...) człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach, i uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich

Narrator, pisząc z wyrozumiałością o innych, sam stara się jednak zachować moralność, by móc kiedyś powrócić do społeczeństwa. Chociaż jest miłosierny wobec ludzkiego upadku w czasie nieludzkim, nie chce przebaczyć spotkanemu w ostatnim rozdziale zesłańcowi, którego donos spowodował śmierć czterech osób. Przyjął bowiem jedną moralność, wystrzegając się drugiej, "tymczasowej", a taki gest zrujnowałby jego z trudem "ocaloną" etykę. Utwór jest zatem nie tylko dokumentem, ale również traktatem filozoficzno- moralnym.
źródło
Gatunek. Styl. Elementy:
- pamiętnika (przedstawianie zdarzeń z własnego życia narratora),
- eseju (analiza mechanizmów społecznych i politycznych),
- opowiadania (historie ludzi z obozu).

Wielostylowość. Czasem jest to styl informacyjny, obiektywny, niemal naturalistyczny, innym razem - prawie poetycki, metaforyczny (np. porównanie baraku do śpiącej załogi skazańców).
źródło
Kontekst literacki. Wspomnienia z domu umarłych Fiodora Dostojewskiego. Tytuł utworu Herlinga nawiązuje do tej powieści (cytat z Dostojewskiego: Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego nie podobny...). Ponadto Natalia Lwowna daje bohaterowi tę książkę do przeczytania. Autor w ten sposób sugeruje, że Rosja carska i Sowiecka nie różnią się. W obu człowiek jest przedmiotem, skazanym na straszliwe cierpienie.

Dla chcących wiedzieć więcej! Inne dzieła należące do tzw. literatury łagrowej, to np. Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego, Mój wiek Aleksandra Wata, Wszystko, co najważniejsze Oli Watowej, Archipelag GUŁag oraz Jeden dzień z życia Iwana Denisowicza Aleksandra Sołżenicyna, Opowiadania kołymskie Warłama Szałamowa. Kontekstem dla nich jest również, tzw. literatura obozowa (o niemieckich obozach zagłady), np. opowiadania z tomu Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego, Medaliony Zofii Nałkowskiej.

Główne motywy literackie. Cierpienie, głód, nadzieja, praca, totalitaryzm, władza, wojna, wybór moralny, zło.
źródło
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Błoński Jan, Borowski i Herling. Paralela, w: Nycz Ryszard, Jarzębski Jerzy, Lektury polonistyczne. Literatura współczesna, t. 1, Kraków 1997, s. 5-14
Bolecki Włodzimierz, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, wyd. 2 zm., Warszawa 1997
Buryła Sławomir, Herlinga-Grudzińskiego spór z Borowskim wokół koncepcji rzeczywistości koncentracyjnej, "Ruch Literacki" 1998, z. 1, s. 65-81
Dąbrowski Mieczysław, Literatura polska 1945-1995. Główne zjawiska, Warszawa, Pułtusk 1997, s. 211-221
Juszczyk Andrzej, Inny świat (zapiski sowieckie) Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Człowiek na nieludzkiej ziemi, w: Kuziak Michał, Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Kraków 1999, s. 111-121
Marzec Anna, Gustaw Herling-Grudziński – naoczny świadek i refleksyjny badacz łagrów w Innym świecie, w: Żbikowski Piotr (red.), Wśród starych i nowych lektur szkolnych. Zbiór analiz i interpretacji, Rzeszów 1994, s. 339-359
Marzec Anna, Wstrząsająca wizja łagru w Innym świecie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, "Język Polski w Szkole Średniej" 1990/91, z. 2, s. 52-61
Michałek Barbara, Opracowania lektur i wierszy [bibliografia online] - http://katowice.pbw.katowice.pl/ib/oprac_lektur_i_wierszy.pdf
Stabro Stanisław, Gustaw Herling-Grudziński – Inny świat. Fenomenologia cierpienia, w: Nycz Ryszard, Jarzębski Jerzy (red.), Lektury polonistyczne. Literatura współczesna, t. 1, Kraków 1997, s. 15-32
Stabro Stanisław, Od Emila Zegadłowicza do Andrzeja Bobkowskiego. O prozie polskiej XX wieku, Kraków 2002, s. 289-312