środa, 19 grudnia 2018

Kącik Maturzysty – 92: Zmiany we współczesnym języku polskim (ich przyczyny i opis)

Dziś tylko jedno ćwiczenie, ale z bardzo rozbudowaną odpowiedzią.

Ćwiczenie
Żartobliwy wiersz Ludwika Jerzego Kerna uczyń inspiracją dla przedstawienia najnowszych zmian w języku polskim.

Sęk God, że my dożyli
Tej fantastik chwili.
Po szopach i marketach
My się nachodzili.
Giftów my nakupili,
Jak ta prynces Di
I my je podrzucili,
Tam pod to krysmas tri


Każden gift prima klasa
I wdzięczność zaskarbi:
For boys – kowbojskie lassa,
For girls – lalunie Barbie,
Szanel dla cioci Ziuty,
Łiskacz dla wujcia Tadka,
Wibrator dla babuni
I snołbord dla dziadka.


Zanim jednak brodaty
Santa Klaus się zjawi,
Gud łiszys sobie złożyć
Będziemy łaskawi.
A czym się połamiemy
Szepcząc słowa szczere?
Czym ? Pytanie!
Big – mackiem albo hamburgerem.


Odpowiedź
Polszczyzna współczesna jest zjawiskiem niejednorodnym i bardzo dynamicznym (nieustannie się zmieniającym), dlatego jej współcześni badacze często mówią raczej o „polskim uniwersum językowo-kulturowym”. Właśnie nieustanna zmienność (w różnych płaszczyznach społecznego funkcjonowania i na różnych poziomach struktury systemu języka) stanowi główną cechę współczesnego języka polskiego. Ważną cezurą – od której język zaczął się  g w a ł t o w n i e  zmieniać - jest koniec lat 80. XX wieku i okres późniejszy.

Największy wpływ na zmiany w języku mają czynniki znajdujące się na zewnątrz języka. Oto najważniejsze:
•    bogactwo duchowe i materialne narodu; jego system wartości;
•   zmiany cywilizacyjne (np. nowa kultura medialna), społeczno-polityczne (np. powstanie nowych instytucji, pluralizm polityczny, przystąpienie do Unii Europejskiej), gospodarcze i ich zawrotne tempo; globalizacja;
•  postmodernizm (relatywizacja wartości, subiektywność prawdy, mieszanie stylów, indywidualizm);
•    dominacja kultury konsumpcyjnej;
•    zmiany w sposobach pracy i odpoczynku;
•    rewolucja informatyczna.

Czynniki wewnątrz języka - wpływające na zmiany w języku – mają mniejsze znaczenie. Ich źródło tkwi w wewnętrznej ewolucji systemu. Według Stanisława Dubisza są to:
•    ekonomizacja (tendencja do upraszczania środków językowych);
•    unifikacja (tendencja do ujednolicania środków językowych);
•    kompletacja (tendencja do uzupełniania środków językowych);
•    repartycja (tendencja do wyrazistości środków językowych).
Przykłady: uproszczenia głosek i końcówek fleksyjnych (np. Wołacz brzmi jak Mianownik), usunięcie liczby podwójnej, zmiany semantyczne wyrazów (zawężanie lub rozszerzanie znaczeń), metaforyzacja języka.

Główne zmiany w polszczyźnie ostatnich lat (dotyczą głównie poziomu leksykalnego, stylistycznego, ale są też zmiany składniowe i fonetyczne), czyli:
zmiana języka polityki, spowodowana transformacją ustrojową (wielopartyjność);
•    wzmożone zabiegi nazewnicze, wynikające z konieczności nazwania tysięcy nowych produktów, firm, procesów, zjawisk, technologii (głównie informatycznych, medialnych i przemysłowych), marketyzacja języka. Konsekwencje: rozwój procesów słowotwórczych; wielki napływ wyrazów obcego pochodzenia (głównie angielskich), czyli  internacjonalizacja i amerykanizacja języka; neosemantyzacja i metaforyzacja (nadawanie nowych znaczeń wyrazom już istniejącym, np. „korek” – nie tylko do butelki, ale również uliczny); zalew polszczyzny chrematonimami, czyli  wyrazami i konstrukcjami nazywającymi obiekty konsumpcji (głównie w reklamie, np. superlatywem nie jest już „hit”, ale „absolutny mega hit”);
•    technologizacja języka (związana z rewolucją informatyczną); 
•  „eurożargon” (termin Kazimierza Ożoga), czyli rozwój nowej, urzędniczej odmiany języka (związany z wpływem Unii Europejskiej, jej strukturami i zaleceniami kulturowymi oraz politycznymi);
•    gwałtowne zanikanie gwar;
•    pojawienie się nowych, ekspansywnych stylów w przestrzeni publicznej, np. styl reklamowy, medialny, marketingowy, a także – w konsekwencji – rozwój języków specjalistycznych;
•  liczne językowe „mody, kulty i fascynacje” (termin Tony’ego Thorne’a), zwłaszcza moda na styl potoczny i mieszanie różnych stylów i sposobów mówienia (wpływ postmodernizmu);
•    upraszczanie etykiety językowej, naruszanie sfery tabu, czyli tendencja do luzu językowego i tolerancja dla wulgaryzmów w przestrzeni publicznej (szczególnie w komunikacji elektronicznej), hejtowanie;
•  demokratyzacja języka, czyli dominacja obiegowej („niskiej”), a nie literackiej odmiany polszczyzny (wpływ Internetu);
•  nieporadność językowa i składniowa wielu Polaków; tendencja do hasłowości i skrótowości tekstów; obniżenie poziomu strukturalizacji języka (por. pisownia na czatach, forach internetowych itp.); pomijanie znaków diakrytycznych; maksymalna kondensacja treści (por. np. sms-y, poczta elektroniczna);
socjalizacja językowa grup społecznych awansujących, np. przybywających ze wsi lub małych miast do wielkomiejskich szkół czy zakładów pracy;
•    liberalizacja normy językowej (w pisowni i wymowie).
Dla chcących wiedzieć więcej! Stanisław Dubisz wprowadza pojęcie moc języka oraz zwraca uwagę na fundamentalną rolę państwa i narodu w rozwoju języka:

Rozwój języka dokonuje się dzięki jego mocy wrodzonej oraz jego mocy w stosunku do innych języków. Czynniki, które decydują o mocy wrodzonej języka (…): liczba osób posługujących się tym językiem juko ojczystym; wielkość i liczebność grup posługujących się tym językiem w świecie; mobilność społeczna nosicieli danego języka; ideologia (tu: także religia) podtrzymująca (stymulująca) funkcjonowanie języka; wartości kulturowe, od których zależy promieniowanie danego języka poza jego naturalnych nosicieli i użytkowników; poziom ekonomiczny państwa, w którym dany język dominuje; sytuacja polityczna kraju, w którym dany język jest językiem oficjalnym (urzędowym, narodowym).

Dźwignią, która stymuluje rozwój języka standardowego jest instytucja państwa i narodu. Wiąże się to z podstawowymi społecznymi funkcjami języka: jednoczącą, separującą, prestiżową i normatywną. Znajduje to również podstawy w państwowotwórczych dążeniach społeczności etnicznych; nobilitującej roli państwa w stosunku do danego języka, któremu instytucja państwa nadaje walor języka oficjalnego i urzędowego; prowadzeniu przez państwo określonej polityki językowej, której podmiotem jest standardowy język narodowy.
W opracowaniu omówiłam najważniejsze zmiany dostrzeżone przez badaczy - Stanisława Dubisza i Stanisława Gajdę. Opracowałam na podstawie: Ożóg Kazimierz, Najnowsze zmiany w polszczyźnie. (Na podstawie obserwacji Stanisława Dubisza i innych badaczy), „ Poradnik Językowy” 2018, nr 4, s. 28-41. Stąd też pochodzą wszystkie cytaty.
Warto zajrzeć do: Bartmiński Jerzy (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. [2], Współczesny język polski, Wrocław 1993.


Uwaga! Następny Kącik ukaże się 2 stycznia. Za tydzień zaś mamy cieszyć się pogodną atmosferą oraz przetrawiać smakołyki, a nade wszystko – wiedzę z poprzednich Kącików.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz