Drzewo. Pod nim leży jabłko. Obok widać ogród ze studnią. Ale to nie jest drzewo wiadomości, ale okaleczone drzewo historii. Nikogo nie interesuje, jaką wiedzę skrywa, bo wszystko jest już jasne. To obrazek z pierwszego rozdziału - epizodu, których w sumie jest dziewięć. Początek niedługiej powieści „Gdzie byłeś, Adamie?” (Wo warst du Adam?) HEINRICHA BÖLLA (1917-1985).
Całość poprzedzają dwa motta. Oto pierwsze:
"Katastrofa światowa może służyć do niejednego - także do tego, aby znaleźć alibi przed Bogiem. Gdzie byłeś, Adamie? - Byłem na wojnie światowej" (Theodor Haecker, "Tag und Nachtbücher").
Drugie pochodzi z "Lotu do Arras" Antoine’a de Saint-Exupéry’ego. A potem następują migawki z wojennej codzienności…
… Rumuńskie przedmieście. Porucznik rozmawia z żołnierzem, Feinhalsem, architektem i utalentowanym rysownikiem. A w tle rysuje się krajobraz po kolejnej przegranej bitwie…
…Pułkownik Bressen – w cywilu pracownik restauracji hotelowej – zastanawia się nad (bez)sensem sytuacji, w jakiej się znalazł…
…Węgry. Lato. Trwa pospieszna ewakuacja. Żołnierze strzelają na oślep. Trafiają w budynek mieszkalny. "Dopiero później spostrzegli, że z tamtej strony nie padł ani jeden strzał"…
…Greck - chorowity prawnik, doktor nauk – siedzi na huśtawce i wspomina matkę, która nie jest z niego dumna, bo "gdy przyjeżdżał do domu, wszyscy patrzyli na jego pierś, a na jego piersi widniały tylko nędzne odznaczenia". Inni mieli wyższe, więc kobieta bardziej ich ceni i niejednokrotnie (niby niechcący, ale z pełną premedytacją) o tym wspomina…
…Feinhals spotyka Ilonę, węgierską Żydówkę. Serce bije mu szybciej, gdy mówi, a później prosi: "czy jesteśmy zwierzętami, że tak się nas boicie? (...) Nie odchodź (...). Nie trzeba odchodzić, gdy jest wojna". A jednak gubi ją z pola widzenia…
…Podoficer Finck. Ginie, taszcząc kuferek wina, które później inni wypiją…
…Schröder rozmawia z kolegą o córeczce. Obaj wiedzą, że wojna jest anomalią. Ale nie Filskeit - posłuszny wykonawca rozkazów. Chociaż sytuacja jest niemal beznadziejna, trwa bezładna ucieczka, on czeka na kolejne zadanie…
…Słowacja. Budowa, a zaraz potem - wysadzenie mostu…
…Niemcy. Gospoda Fincka. Feinhals - w cywilnym ubraniu - wraca do domu. To już naprawdę blisko. Nie mówi rodzinie zabitego Fincka, jak zginął. Jest tu też żołnierz Berchem, który długo unikał mobilizacji, i poszedł na wojnę, gdy się kończyła. Wszyscy czekają, by Amerykanie zajęli wieś. Ale nie zajmują. Miejsce nie ma strategicznego znaczenia…
…Zakończenie opowieści? Tragiczne. Ogłuszające. Przerażające. Absurdalne.
Co pozostało czyste po tej brudnej wojnie? Ilona - pobożna węgierska Żydówka. I biała flaga (prześcieradło), na dachu domu rodziców Feinhalsa, wywieszona za późno... Za późno...
Heinrich Böll, Gdzie byłeś Adamie?, przeł. Wanda Kragen, wyd. 2, Warszawa 1973 (sygn. 59243).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz