Oczywiście, opisy biblijne. Bez nich nie byłoby tematu :). Już w Starym Testamencie, w Księdze Izajasza, mamy zapowiedź tego zdarzenia (Iz 7,14; 9,1-3.5-6). W Nowym Testamencie, spośród Ewangelistów wiele szczegółów podaje św. Łukasz: informację o spisie ludności (z rozporządzenia cezara Augusta), żłóbku, pasterzach i chórach anielskich (Łk 2,1-20). Św. Mateusz zaś zaczyna od rodowodu Jezusa i dopowiada inne fakty: o Mędrcach (Magach), dwulicowości i okrucieństwie Heroda, rzezi niewiniątek oraz ucieczce do Egiptu (Mt 1,18-25; 2,1-15). Św. Marek pomija kwestie dzieciństwa Chrystusa, a św. Jan - interpretuje bardzo teologicznie (Prolog o Słowie, J 1,1-14). Do tych wydarzeń nawiązuje św. Paweł w Liście do Galatów we fragmencie o wolności synów - współdziedziców Królestwa (Ga 4,4-5).
 |
| Źródło |
EPIKA
Dzieła prozatorskie o tej tematyce - najbardziej znane ze znanych - to chyba opowieści wigilijne Charlesa Dickensa. Tak, w liczbie mnogiej. Bo o Wigilii mowa w: Opowieści (Kolędzie) wigilijnej o duchu, Świerszczu za kominem, czyli bajce o domowym ognisku oraz w Nawiedzonym. Wewnętrzna przemiana w wieczór wigilijny dokonała się nie tylko w sercu Ebenezera Scrooge'a u Dickensa, ale również w Elce z powieści Noelka Małgorzaty Musierowicz. Nie zaszła zaś, niestety, w ludziach obojętnie mijających Dziewczynkę z zapałkami z baśni Hansa Christiana Andersena, co biedne dziecko przypłaciło życiem. Smutne były też losy Czwartego króla z opowiadania ks. Mieczysława Malińskiego, który nigdy nie dotarł do Betlejem, gdyż po drodze rozdał potrzebującym dary przygotowane dla Dzieciątka. Równie wzruszające są apokryfy składające się na Legendy Chrystusowe Selmy Lagerlöf oraz powieść Najgłupszy anioł Christophera Moore’a.
Przejdźmy do ujęć realistycznych. Rodzime tradycje wigilijne we wiejskiej gromadzie barwnie zobrazował Władysław Stanisław Reymont w Chłopach. Samotność w te szczególne dni jest natomiast osią tematyczną Zdążyć przed pierwszą gwiazdką Katarzyny Grocholi. Piękne, rodzinne Święta stanowią czasem tło dla tragedii. Tak dzieje się w kryminale Boże Narodzenie Herkulesa Poirot (= Morderstwo w Boże Narodzenie) Agathy Christie.
Coś z autobiografii? Zajrzyjmy do Listów do Matki Juliusza Słowackiego lub Uśmiechu dzieciństwa Marii Dąbrowskiej.
 |
| Źródło |
LIRYKA
Najbardziej znana jest Pieśń o Narodzeniu Pańskim Franciszka Karpińskiego. Skrząca się jak choinka... wspaniałymi realizacjami środków stylistycznych, na przykład dominującymi w niej antytezami, które pomagają zbliżyć się do Tajemnicy. Przyjście Mesjasza Adama Asnyka reprezentuje poezję pozytywistyczną, a Psalm Wigilii Cypriana Kamila Norwida czy dwuwiersz w Zdaniach i uwagach Adama Mickiewicza - romantyczną. Leopold Staff, poeta czterech pokoleń (od modernizmu do okresu powojennego), chętnie podejmował ten temat (*** [Patrzyli z oczu ogromną dziwotą], Wigilia w lesie, Gwiazda). Również inni poeci przedwojenni lub zaczynający pisać przed wojną, to np. Rainer Maria Rilke (Chrystusowe narodziny), a z Polaków: Jan Kasprowicz (Przy wigilijnym stole), Bolesław Leśmian (Betlejem), Jan Lechoń (Kolęda), Mieczysław Jastrun (Noc Bożego Narodzenia), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (W święto rodziny). I Konstanty Ildefons Gałczyński. Powrót wspominam z rozrzewnieniem, gdyż co roku w okresie przedświątecznym jego fragment cytowano na szkolnej gazetce w korytarzu:
A podobno jest gdzieś ulica
(lecz jak tam dojść? którędy?),
ulica zdradzonego dzieciństwa,
ulica Wielkiej Kolędy.
A potem był dalszy ciąg... o rodzinie składającej sobie życzenia, ciszy i blasku choinkowych świec.
 |
| Źródło |
Smutne są utwory bożonarodzeniowe powstałe w czasie drugiej wojny światowej, np. Aniołowie biali, Święta Bożego Narodzenia lub Z szopką Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, 1942. Noc wigilijna Tadeusza Gajcego, oświęcimska Kolęda obozowa Tadeusza Borowskiego.
Do ludowego zwyczaju nawiązują pastorałki. Wśród licznych reprezentantek gatunku mamy tomik Tytusa Czyżewskiego pod takim tytułem, również Pastorałkę Stanisława Grochowiaka. Gatunek z definicji stanowi udramatyzowaną kolędę. Często rozrastał się do form parateatralnych (dramatycznych).
Szczególną głębią wyróżnia się poezja Romana Brandstaettera. Parabolą, wierszem "teologicznym" jest pełna niezwykłych metafor Przypowieść o Narodzeniu Pańskim. Zamyślenia nad Inkarnacją, to Baśń wigilijna Czesława Miłosza, wiersze ks. Jana Twardowskiego (np. Boże Narodzenie, Dlaczego jest Boże Narodzenie, Na Boże Narodzenie) i Całą noc padał śnieg Mariana Hemara.
Piosenki. Chyba najłatwiej trafiają do odbiorcy. Dzień jeden w roku Czerwonych Gitar (tekst: Krzysztof Dzikowski, kompozytor: Seweryn Krajewski), Pieśń wigilijna Marka Grechuty i obfitująca w tę tematykę, skłaniająca do refleksji twórczość Jacka Kaczmarskiego (np. Nad uśpioną Galileą).
 |
| Źródło |
DRAMAT
Wymienimy najsławniejsze: Dziadów cz. III Adama Mickiewicza (wigilijny wieczór w celi Konrada), utwór religijno-patriotyczny Betlejem polskie Lucjana Rydla oraz Kolędę-Nockę (musical) Ernesta Brylla.
Spokojnych, radosnych, pogodnych Świąt Bożego Narodzenia, które już się zbliżają! Wiele nadziei w nadchodzącym Nowym Roku! A my, niezależnie od pory świątecznej czy powszedniej, będziemy Wam dostarczać materiału do przemyśleń i lektur... do ewentualnego przeczytania. Już w najbliższy piątek - kolejna pozycja z cyklu Książki (nie)zapomniane. A niebawem - nieco więcej o polskich kolędach okolicznościowych (tak sobie je nieformalnie nazwiemy), tzn. związanych z aktualną sytuacją narodu na przestrzeni jego dziejów. Zostańmy razem i w te Święta, i w okresie poświątecznym. Ps. A kto lubi twórczość Marka Oramusa (ale inni też!), może jeszcze pomedytować nad zdaniem napisanym przez niego w "Teologii kosmicznej", że po Bożym Narodzeniu „nasza planeta zyskała status sanktuarium na skalę wszechświata”. Piękne, prawda?
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz