I wydanie. 1579 r., Kraków.
Psalmy w Biblii. Pismo Święte Starego Testamentu dzielimy na trzy grupy: Księgi Prawa (Pięcioksiąg Mojżesza); Księgi Proroków; Księgi Pism (w tej grupie - np. Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Psalmy).
Psalm jako gatunek. Hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym.
Czas powstania Psalmów biblijnych. Prawdopodobnie od XI/X w. p.n.e. - do V w. p.n.e. Nie są więc dziełem tylko Dawida (panował w XI w p.n.e.). Stary Testament przełożono na język grecki w III w. p.n.e. (Septuaginta), zaś św. Hieronim przetłumaczył go na łacinę (Wulgata, IV/V w.) na podstawie oryginału, częściowo posługując się też Septuagintą. (Uwaga! Najważniejsze polskie tłumaczenia podamy pod koniec opracowania).
Psalmy w renesansie. Ich rola była doniosła głównie w czasie reformacji, która walczyła o udostępnienie Biblii szerokiemu kręgowi odbiorców. Powstawały wówczas setki tłumaczeń -katolickie i innowiercze. Najlepszego dokonał Szkot, George Buchanan (1565 r.).
Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego. Jest parafrazą. Jego podstawę stanowi Wulgata, choć poeta znał i inne przekłady (o czym wspominał).
Psalmy w Biblii. Pismo Święte Starego Testamentu dzielimy na trzy grupy: Księgi Prawa (Pięcioksiąg Mojżesza); Księgi Proroków; Księgi Pism (w tej grupie - np. Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Psalmy).
Psalm jako gatunek. Hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym.
Czas powstania Psalmów biblijnych. Prawdopodobnie od XI/X w. p.n.e. - do V w. p.n.e. Nie są więc dziełem tylko Dawida (panował w XI w p.n.e.). Stary Testament przełożono na język grecki w III w. p.n.e. (Septuaginta), zaś św. Hieronim przetłumaczył go na łacinę (Wulgata, IV/V w.) na podstawie oryginału, częściowo posługując się też Septuagintą. (Uwaga! Najważniejsze polskie tłumaczenia podamy pod koniec opracowania).
Psalmy w renesansie. Ich rola była doniosła głównie w czasie reformacji, która walczyła o udostępnienie Biblii szerokiemu kręgowi odbiorców. Powstawały wówczas setki tłumaczeń -katolickie i innowiercze. Najlepszego dokonał Szkot, George Buchanan (1565 r.).
Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego. Jest parafrazą. Jego podstawę stanowi Wulgata, choć poeta znał i inne przekłady (o czym wspominał).
.jpg) |
| Źródło |
Budowa. 150 psalmów podzielonych na 5 nierównej wielkości ksiąg.
Tematyka. Podmiot liryczny (jeśli to sam Dawid) występuje w rolach: poety, króla, wodza, nieszczęsnego ojca uciekającego przed synem, tryumfatora, ale też grzesznika i pokutnika. Ze względu na temat wyróżniamy Psalmy: wielbiące Boga, błagalne, dziękczynne, historyczne, dogmatyczne, mesjanistyczne, pokutne. Siedem Psalmów pokutnych (6, 32, 38, 51, 102, 130, 143) ukazało się jako osobna edycja (także w 1579 r.).
Dla chcących wiedzieć więcej. W Pieśniach Kochanowskiego rysują się dwie koncepcje poety. 1/ Orfeusz - człowiek wyjątkowy, obdarzony nadzwyczajnym darem, dawca nieśmiertelnej sławy, ale sam śmiertelny i cierpiący z powodu kaprysów Fortuny. 2/ Dawid - poeta uwikłany w konflikty z Bogiem, ludźmi i sobą, zagrożony zewnętrznie i wewnętrznie, jednocześnie dumny i pokorny, cierpiący wskutek działań nieprzyjaciół, ale głównie z powodu własnych słabości i grzechów.
Tematyka. Podmiot liryczny (jeśli to sam Dawid) występuje w rolach: poety, króla, wodza, nieszczęsnego ojca uciekającego przed synem, tryumfatora, ale też grzesznika i pokutnika. Ze względu na temat wyróżniamy Psalmy: wielbiące Boga, błagalne, dziękczynne, historyczne, dogmatyczne, mesjanistyczne, pokutne. Siedem Psalmów pokutnych (6, 32, 38, 51, 102, 130, 143) ukazało się jako osobna edycja (także w 1579 r.).
Dla chcących wiedzieć więcej. W Pieśniach Kochanowskiego rysują się dwie koncepcje poety. 1/ Orfeusz - człowiek wyjątkowy, obdarzony nadzwyczajnym darem, dawca nieśmiertelnej sławy, ale sam śmiertelny i cierpiący z powodu kaprysów Fortuny. 2/ Dawid - poeta uwikłany w konflikty z Bogiem, ludźmi i sobą, zagrożony zewnętrznie i wewnętrznie, jednocześnie dumny i pokorny, cierpiący wskutek działań nieprzyjaciół, ale głównie z powodu własnych słabości i grzechów.
 |
| Źródło |
Metoda tłumaczenia (parafrazy). Stylistyka. Bez zmiany układu całości lub konstrukcji poszczególnych utworów, czyli tłumaczenie "werset po wersecie". Złagodzenie "groźnego" obrazu Boga; przejście od lęku do uwielbienia. Częste epitety złożone, np. "Bóg władogromy", odnoszące się także do innych zjawisk czy osób (np. "morzolotne okręty", "różanoręka zorza"). Liczne nadawane Bogu epitety podkreślają Jego niepojętość, zaś Jego wizerunek jest antropomorfizowany (Bóg jest jakby wyolbrzymionym Człowiekiem). Także - epitety zaprzeczone (negativa), np. "światło niezgaszone", "nieujęty wiatr". Bogata synonimika, np.
Jeslibych cię zapomniał, o kraino święta,
Niech moja swej nauki ręka zapamięta;
Niech mi język uschnie, kiedy cię przepomnię,
Kiedy cię na początku wesela nie wspomnię. (Ps. 137)
Rozbudowane porównania, np.
Jako cień pochylony, gdy słońce gaśnie,
Tak i ja nieszczęśliwy niszczeję właśnie. (Ps. 109)
Urozmaicenie refrenów, np. Psalm 136 ma stały refren, zawierający aż 25 sposobów wyrażenia podziwu dla Boga. Oto fragment:
Chwalcie Pana, który jest Pan nad insze pany,
Bo on w swym miłosierdziu nigdy nieprzebrany.
Który sam cuda czyni przeciw ludzkiej wierze,
Bo żaden wiek litości Jego nie przebierze (...)
Jeslibych cię zapomniał, o kraino święta,
Niech moja swej nauki ręka zapamięta;
Niech mi język uschnie, kiedy cię przepomnię,
Kiedy cię na początku wesela nie wspomnię. (Ps. 137)
Rozbudowane porównania, np.
Jako cień pochylony, gdy słońce gaśnie,
Tak i ja nieszczęśliwy niszczeję właśnie. (Ps. 109)
Urozmaicenie refrenów, np. Psalm 136 ma stały refren, zawierający aż 25 sposobów wyrażenia podziwu dla Boga. Oto fragment:
Chwalcie Pana, który jest Pan nad insze pany,
Bo on w swym miłosierdziu nigdy nieprzebrany.
Który sam cuda czyni przeciw ludzkiej wierze,
Bo żaden wiek litości Jego nie przebierze (...)
 |
| Źródło |
I tak jeszcze ponad 20 razy mamy wersy zaczynające się - na przemian - od Który oraz Bo.
Podobnie - Psalm 118 (117). Początek brzmi tak:
Chwalcie Pana przez dobroć Jego niewymowną
I prze(z) litość wiekom rowną.
Izrael niechaj powie, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Dom Aronów niech powie, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Słudzy Pańscy niech mówią, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Tu już mamy dosłowne powtórzenie. Jeszcze inny interesujący środek stylistyczny, to nagromadzenie zdań pytających:
Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoję
Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moję
Frasunki trapić będą, Ojcze dobrotliwy?
Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy? (Ps. 13)
Strofika. Jest przebogata. Poeta zastosował w sumie 32 rodzaje strof. Dodając układy rymowe wierszy stychicznych - mamy ich tu ponad 40.
Dla chcących wiedzieć więcej. Dwa główne imiona starotestamentowego Boga: 1/ Jahveh (Dominus, Pan) = Bóg narodu wybranego [przy okazji - sprostowanie: forma "Jehowa" jest błędna, stanowi skutek niepoprawnej wymowy. Nie występuje w Biblii]; 2/ Elohim (Deus, Bóg) = Bóg całej ludzkości, którego zwiastują natura i rozum. Kochanowski zaś wykazuje niesamowitą inwencję w "podawaniu" wielu Imion Boga, np. ""Bóg władze wiecznej", "mocny Pan", "Ojciec litościwy", "wiekuisty", "Sędzia nienaganiony", "Sprawca niebieskiego domu" itp.
Podobnie - Psalm 118 (117). Początek brzmi tak:
Chwalcie Pana przez dobroć Jego niewymowną
I prze(z) litość wiekom rowną.
Izrael niechaj powie, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Dom Aronów niech powie, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Słudzy Pańscy niech mówią, że Pańskiej dobroci
Wszystkokrotny wiek nie kroci.
Tu już mamy dosłowne powtórzenie. Jeszcze inny interesujący środek stylistyczny, to nagromadzenie zdań pytających:
Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoję
Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moję
Frasunki trapić będą, Ojcze dobrotliwy?
Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy? (Ps. 13)
Strofika. Jest przebogata. Poeta zastosował w sumie 32 rodzaje strof. Dodając układy rymowe wierszy stychicznych - mamy ich tu ponad 40.
Dla chcących wiedzieć więcej. Dwa główne imiona starotestamentowego Boga: 1/ Jahveh (Dominus, Pan) = Bóg narodu wybranego [przy okazji - sprostowanie: forma "Jehowa" jest błędna, stanowi skutek niepoprawnej wymowy. Nie występuje w Biblii]; 2/ Elohim (Deus, Bóg) = Bóg całej ludzkości, którego zwiastują natura i rozum. Kochanowski zaś wykazuje niesamowitą inwencję w "podawaniu" wielu Imion Boga, np. ""Bóg władze wiecznej", "mocny Pan", "Ojciec litościwy", "wiekuisty", "Sędzia nienaganiony", "Sprawca niebieskiego domu" itp.
 |
| Źródło |
Poezja hebrajska nie zna rymów ani rytmów. Jej głównym środkiem wyrazu jest tzw. paralelizm członów: dwa człony zdania (całe zdania, grupy zdań) tworzą całość na zasadzie podobieństwa lub przeciwieństwa. Jeśli oba wyrażają tę samą myśl, mamy paralelizm synonimiczny, np.
Chwalcie Pana z dobroci Jego nieprzebranej,
Chwalcie z litości wiekom żadnym niepoddanej! (Ps. 136)
Jeśli przeciwstawną - antytetyczny, np.
Kogo wieczór zafrasuje,
Tego rano umiłuje. (Ps. 30)
Jeśli drugi dopełnia to, co znajduje się w pierwszym - syntetyczny, np.
Tyś jest, Panie, moja zasłona,
Tyś moja cześć i mojej głowy korona (Ps. 3)
W języku polskim nie w pełni było możliwe zachowanie tych zasad, ale najczęściej są one dość wierne oryginałowi, np. Psalm 91 [Kto się w opiekę...], Psalm 24 [I ziemia, i cokolwiek na niej sie najduje] czy Psalm 41 [Szcześliwy, który ludzi upadłych ratuje].
Religijność Kochanowskiego. Religijność nie tylko międzywyznaniowa, ale także szukająca zgody między różnymi systemami teologiczno-filozoficznymi kultury śródziemnomorskiej, synkretyczna (por. niespokojne czasy reformacji!). Psalmy za "swoje" uznawali zarówno katolicy, jak protestanci. Postawa w nich wyrażona zbliża się do poglądów Erazma z Rotterdamu (humanizm chrześcijański): szukanie podobieństw "na styku religijności starotestamentowej, antyczno-pogańskiej i chrześcijańskiej" (określenie Jerzego Ziomka).
Muzyka. Melodie na Psałterz polski Mikołaja Gomółki (1580).
Polskie tłumaczenia i parafrazy Psalmów (uwaga! Pismem pogrubionym podano uchodzące za najlepsze). Do czasów Kochanowskiego najbardziej znane były: Psałterz floriański (koniec XIV w.), Psałterz puławski (koniec XV w.), tłumaczenia Walentego Wróbla (I poł. XVI w.), Jakuba Lubelczyka, jednego z tłumaczy kalwińskiej Biblii Brzeskiej (1563); Mikołaja Reja (przed 13 lutego 1546), Jana Leopolity (w Biblii Leopolity, 1561); parafrazy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (1601, tomik wydany 20 lat po śmierci poety, zawierający również inne utwory). Późniejsze: Jakub Wujek (1599 – tłumaczenie całej Biblii), Franciszek Karpiński (1786), Roman Brandstaetter (1968 – całość Psałterza, niektóre przetłumaczone teksty ukazały się wcześniej), Biblia Tysiąclecia (tłumaczenie zespołowe Benedyktynów z Tyńca, 1965 i kolejne wydania), Czesław Miłosz (1979).
Chwalcie Pana z dobroci Jego nieprzebranej,
Chwalcie z litości wiekom żadnym niepoddanej! (Ps. 136)
Jeśli przeciwstawną - antytetyczny, np.
Kogo wieczór zafrasuje,
Tego rano umiłuje. (Ps. 30)
Jeśli drugi dopełnia to, co znajduje się w pierwszym - syntetyczny, np.
Tyś jest, Panie, moja zasłona,
Tyś moja cześć i mojej głowy korona (Ps. 3)
W języku polskim nie w pełni było możliwe zachowanie tych zasad, ale najczęściej są one dość wierne oryginałowi, np. Psalm 91 [Kto się w opiekę...], Psalm 24 [I ziemia, i cokolwiek na niej sie najduje] czy Psalm 41 [Szcześliwy, który ludzi upadłych ratuje].
Religijność Kochanowskiego. Religijność nie tylko międzywyznaniowa, ale także szukająca zgody między różnymi systemami teologiczno-filozoficznymi kultury śródziemnomorskiej, synkretyczna (por. niespokojne czasy reformacji!). Psalmy za "swoje" uznawali zarówno katolicy, jak protestanci. Postawa w nich wyrażona zbliża się do poglądów Erazma z Rotterdamu (humanizm chrześcijański): szukanie podobieństw "na styku religijności starotestamentowej, antyczno-pogańskiej i chrześcijańskiej" (określenie Jerzego Ziomka).
Muzyka. Melodie na Psałterz polski Mikołaja Gomółki (1580).
Polskie tłumaczenia i parafrazy Psalmów (uwaga! Pismem pogrubionym podano uchodzące za najlepsze). Do czasów Kochanowskiego najbardziej znane były: Psałterz floriański (koniec XIV w.), Psałterz puławski (koniec XV w.), tłumaczenia Walentego Wróbla (I poł. XVI w.), Jakuba Lubelczyka, jednego z tłumaczy kalwińskiej Biblii Brzeskiej (1563); Mikołaja Reja (przed 13 lutego 1546), Jana Leopolity (w Biblii Leopolity, 1561); parafrazy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (1601, tomik wydany 20 lat po śmierci poety, zawierający również inne utwory). Późniejsze: Jakub Wujek (1599 – tłumaczenie całej Biblii), Franciszek Karpiński (1786), Roman Brandstaetter (1968 – całość Psałterza, niektóre przetłumaczone teksty ukazały się wcześniej), Biblia Tysiąclecia (tłumaczenie zespołowe Benedyktynów z Tyńca, 1965 i kolejne wydania), Czesław Miłosz (1979).
 |
| Źródło |
Bibliografia (wybór)
Michałek Barbara, Czesław Miłosz jako tłumacz Psalmów. (Kilka uwag na temat przekładu artystycznego w pracy polonisty), "Wszystko dla Szkoły" 2010, nr 11, s. 12-14.
Ziomek Jerzy, Renesans, wyd. 5 popr., Warszawa 1995. ISBN 83-01-11766-4 (i wydania wcześniejsze).
Ziomek Jerzy, Wstęp, w: Kochanowski Jan, Psałterz Dawidów, Wrocław, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1960, s. III-CLXXVIII.
Michałek Barbara, Czesław Miłosz jako tłumacz Psalmów. (Kilka uwag na temat przekładu artystycznego w pracy polonisty), "Wszystko dla Szkoły" 2010, nr 11, s. 12-14.
Ziomek Jerzy, Renesans, wyd. 5 popr., Warszawa 1995. ISBN 83-01-11766-4 (i wydania wcześniejsze).
Ziomek Jerzy, Wstęp, w: Kochanowski Jan, Psałterz Dawidów, Wrocław, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1960, s. III-CLXXVIII.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz