Geneza. Wesele po ślubie Lucjana Rydla, poety, z Jadwigą Mikołajczykówną, córką gospodarza w Bronowicach. Panna młoda była młodszą siostrą żony Włodzimierza Tetmajera, poety, który dziesięć lat wcześniej sam osiadł w tej wsi. Wesele Rydlów odbyło się w domu Tetmajerów, po ślubie zawartym 20 listopada 1900 roku, we wtorek, w kościele Mariackim w Krakowie. Trwało kilka dni.
W genezie utworu ważna jest plastyka (przecież sam Wyspiański był również malarzem), głównie: obrazy Melancholia (1894) i Błędne koło (1897) Jacka Malczewskiego, Także Taniec Wojciecha Weissa (ok. 1900). Ponadto - opowiadanie W noc majową Włodzimierza Tetmajera (miejsce akcji jest to samo, czyli dworek w Bronowicach; w nocy do dworku przychodzą z ogrodu różne widziadła).
Pierwszą napisaną sceną utworu była scena rozmowy Gospodarza z Wernyhorą. W kwietniu 1900 r. Wyspiański zaczął pisać poemat Wernyhora, ale poniechał pracy. Fragmenty opublikował dopiero osiem lat później.
W genezie utworu ważna jest plastyka (przecież sam Wyspiański był również malarzem), głównie: obrazy Melancholia (1894) i Błędne koło (1897) Jacka Malczewskiego, Także Taniec Wojciecha Weissa (ok. 1900). Ponadto - opowiadanie W noc majową Włodzimierza Tetmajera (miejsce akcji jest to samo, czyli dworek w Bronowicach; w nocy do dworku przychodzą z ogrodu różne widziadła).
Pierwszą napisaną sceną utworu była scena rozmowy Gospodarza z Wernyhorą. W kwietniu 1900 r. Wyspiański zaczął pisać poemat Wernyhora, ale poniechał pracy. Fragmenty opublikował dopiero osiem lat później.
 |
| Źródło |
Postaci literackie i ich pierwowzory (w kolejności ukazywania się w utworze):
- Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz,
- Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa,
- Pan Młody - Lucjan Rydel (zob. uwagi wyżej),
- Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, najmłodsza siostra Anny Tetmajerowej, w rzeczywistości - wątła i słaba, nie tak rezolutna, jak w utworze,
- Marysia - starsza siostra Panny Młodej, w której kochał się Stanisław Ludwik de Laveaux, przedwcześnie zmarły malarz (zob. niżej - Widmo),
- Wojtek - narzeczony i mąż Marysi. Słabo zarysowana postać,
- Ojciec - Jacek (Jacenty) Mikołajczyk, raczej obserwator niż uczestnik wesela,
- Dziad - posługacz w karczmie, w młodości - może uczestnik, ale na pewno świadek rzezi galicyjskiej,
- Jasiek (pierwszy drużba) i Kacper (drużba, starszy od Jaśka),
- Poeta, brat Gospodarza - Kazimierz Przerwa Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza, autor "fantazji dramatycznej " Zawisza Czarny,
- Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego konserwatywnego "Czasu",
- Nos - "krzyżówka" malarzy: Tadeusza Noskowskiego i Stanisława Czajkowskiego oraz satyra na tzw. przybyszewszczyznę (styl życia krakowskiej Cyganerii). Postać epizodyczna,
- Maryna i Zosia - Maria i Zofia Pareńskie, córki lekarza, profesora medycyny. Zofia - późniejsza żona Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Maria - późniejsza Maria Grekowa,
- Radczyni - Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla, żona profesora uniwersytetu i zarazem radcy miejskiego, autorka powieści dla młodzieży (powstałych później),
- Haneczka - Anna Rydlówna, siostra Lucjana (Pana Młodego),
- Czepiec - Błażej Czepiec, wuj Gospodyni, starosta weselny i pisarz gminny (w dramacie - wójt, jak mówi Kuba),
- Klimina - Anna z Czepców, matka chrzestna Isi,
- Kuba - Jakub Mikołajczyk, najmłodszy brat Gospodyni i Panny Młodej,
- Żyd - Hersz (Hirsz) Singer, dzierżawca pobliskiej karczmy,
- Rachela - Józefa (Pepa) Singer, córka Hirsza (w rzeczywistości miała wówczas 15 lat),
- Isia - Jadwiga, najstarsza córka Tetmajerów.
- Postaci uboczne: Ksiądz, Czepcowa, Kasia, Staszek (znalazł z Kubą złotą podkowę), Muzykant.
- Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz,
- Gospodyni - Anna z Mikołajczyków Tetmajerowa,
- Pan Młody - Lucjan Rydel (zob. uwagi wyżej),
- Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, najmłodsza siostra Anny Tetmajerowej, w rzeczywistości - wątła i słaba, nie tak rezolutna, jak w utworze,
- Marysia - starsza siostra Panny Młodej, w której kochał się Stanisław Ludwik de Laveaux, przedwcześnie zmarły malarz (zob. niżej - Widmo),
- Wojtek - narzeczony i mąż Marysi. Słabo zarysowana postać,
- Ojciec - Jacek (Jacenty) Mikołajczyk, raczej obserwator niż uczestnik wesela,
- Dziad - posługacz w karczmie, w młodości - może uczestnik, ale na pewno świadek rzezi galicyjskiej,
- Jasiek (pierwszy drużba) i Kacper (drużba, starszy od Jaśka),
- Poeta, brat Gospodarza - Kazimierz Przerwa Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza, autor "fantazji dramatycznej " Zawisza Czarny,
- Dziennikarz - Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego konserwatywnego "Czasu",
- Nos - "krzyżówka" malarzy: Tadeusza Noskowskiego i Stanisława Czajkowskiego oraz satyra na tzw. przybyszewszczyznę (styl życia krakowskiej Cyganerii). Postać epizodyczna,
- Maryna i Zosia - Maria i Zofia Pareńskie, córki lekarza, profesora medycyny. Zofia - późniejsza żona Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Maria - późniejsza Maria Grekowa,
- Radczyni - Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla, żona profesora uniwersytetu i zarazem radcy miejskiego, autorka powieści dla młodzieży (powstałych później),
- Haneczka - Anna Rydlówna, siostra Lucjana (Pana Młodego),
- Czepiec - Błażej Czepiec, wuj Gospodyni, starosta weselny i pisarz gminny (w dramacie - wójt, jak mówi Kuba),
- Klimina - Anna z Czepców, matka chrzestna Isi,
- Kuba - Jakub Mikołajczyk, najmłodszy brat Gospodyni i Panny Młodej,
- Żyd - Hersz (Hirsz) Singer, dzierżawca pobliskiej karczmy,
- Rachela - Józefa (Pepa) Singer, córka Hirsza (w rzeczywistości miała wówczas 15 lat),
- Isia - Jadwiga, najstarsza córka Tetmajerów.
- Postaci uboczne: Ksiądz, Czepcowa, Kasia, Staszek (znalazł z Kubą złotą podkowę), Muzykant.
Osoby dramatu:
- Chochoł - krzak róży, okryty przed zmarznięciem zimą (tak on sam siebie nazywa),
- Widmo - Stanisław Ludwik de Laveaux, przedwcześnie zmarły malarz, narzeczony Marysi, bo jej się ukazuje. Geneza jest jednak starsza - w preromantycznej balladzie Lenora Gottfrieda Augusta Bürgera (i w kontynuacjach motywu),
- Stańczyk - ukazuje się Dziennikarzowi,
- Rycerz Czarny - Zawisza - ukazuje się Poecie,
- Hetman - Ksawery Branicki, jeden z przywódców konfederacji targowickiej - ukazuje się Panu Młodemu,
- Upiór - Jakub Szela, przywódca rabacji chłopskiej - ukazuje się Dziadowi,
- Wernyhora - lirnik kozacki z XVIII wieku, wieszcz, starzec - ukazuje się Gospodarzowi, ale też Kubie i Staszkowi. Jedyny, który pozostawia po sobie materialne przedmioty: złotą podkowę i złoty róg.
- Chochoł - krzak róży, okryty przed zmarznięciem zimą (tak on sam siebie nazywa),
- Widmo - Stanisław Ludwik de Laveaux, przedwcześnie zmarły malarz, narzeczony Marysi, bo jej się ukazuje. Geneza jest jednak starsza - w preromantycznej balladzie Lenora Gottfrieda Augusta Bürgera (i w kontynuacjach motywu),
- Stańczyk - ukazuje się Dziennikarzowi,
- Rycerz Czarny - Zawisza - ukazuje się Poecie,
- Hetman - Ksawery Branicki, jeden z przywódców konfederacji targowickiej - ukazuje się Panu Młodemu,
- Upiór - Jakub Szela, przywódca rabacji chłopskiej - ukazuje się Dziadowi,
- Wernyhora - lirnik kozacki z XVIII wieku, wieszcz, starzec - ukazuje się Gospodarzowi, ale też Kubie i Staszkowi. Jedyny, który pozostawia po sobie materialne przedmioty: złotą podkowę i złoty róg.
 |
| Źródło |
Premiera teatralna. 16 marca 1901 r. Reżyser: Adolf Walewski. Sensacja społeczno-towarzyska.
 |
| Źródło |
Budowa utworu. Dwa plany - realistyczny i fantastyczny. Utwór zaczyna się "realistycznie". Dominuje wówczas kompozycja „szopkowa” – kalejdoskopowe migawki, wypełnione dialogami zwykle dwóch, czasem trzech i więcej osób. Z czasem zastąpią ją (wraz z rozprzestrzenianiem się planu fantastycznego) liczne sceny zbiorowe. Pierwsza zapowiedź przejścia na "głębszy" plan zdarzeń i sensów, to końcowe sceny aktu 1 (od wiersza 1266), czyli prośba Racheli o zaproszenie Chochoła. Akt I zamykają słowa zaproszenia, sformułowane przez Pana Młodego. Początek aktu II jest nadal "realistyczny", ale gdy wybija północ, nastrój się zmienia. Przybywa Chochoł. Pierwsza widzi go Isia. Do aktu III będą jeszcze przewijać się sceny realistyczne (i komediowe dialogi), np. w scenach 3 i 4, czyli w rozmowach pijanego Czepca z muzykantami i żoną. Jednak od aktu II rozszerza się plan fantastyczny. "W toku mniej lub więcej pośpiesznie po sobie następujących - niby w szopce - sytuacji i dialogów zachodzi kalejdoskopowa, migotliwa wymiana dwu planów" (zob. Jan Nowakowski). Potem już ten drugi plan dominuje. Postacią je łączącą jest Wernyhora (bo pozostawia "realne" przedmioty).
W dramacie jest jeszcze jedna "dwoistość" - konfrontacja dwóch "światów", tzn. dwóch środowisk: inteligencko-miejskiego i chłopskiego.
 |
| Źródło |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz