Ziemia jest wielką jabłonią, czyli także jabłka (i inne owoce) mają swoje święto

Świat nie jest taki zły,
Świat nie jest wcale mdły,
Niech no tylko zakwitną jabłonie,
To i milion z nieba kapnie,
I dziewczyna kocha łatwiej,
Jabłonie, kwitnące jabłonie...

Źródło

To motto do dzisiejszego rozważania. Tekst napisał Jerzy Afanasjew, melodię skomponował Janusz Hajdun (1967 r.). Piosenkę pierwotnie śpiewała Halina Kunicka, a po niej - Rena Rolska i Anna Maria Jopek.

1 lipca przypada Międzynarodowy Dzień Owoców, a 28 września - Światowy Dzień Jabłka. Połączmy te okazje i przyjrzyjmy się niektórym przedstawieniom jabłka w literaturze. Gdybyśmy jeszcze zechcieli dołożyć malarstwo i film, powstałaby spora rozprawa. Zatem - jednak literatura, chociaż... wypada zacząć od mitologii, będącej nieustającym źródłem (także literackich) inspiracji.

Źródło

Mitologia celtycka. Wyspa Avalon, czyli swoisty raj usytuowany na mitycznym Oceanie Zachodnim. Nazywana także Wyspą Jabłek, Wyspą Jabłoni lub Wyspą Kobiet. Tu ma odpoczywać po bojach Król Artur. Tu niektórzy umieszczają miejsce przechowywania Świętego Graala. Mitologia grecka. Więcej obrazów i sytuacji związanych ze smacznym owocem. Złota jabłoń w ogrodzie Hesperyd. Jabłka Hippomenesa, który przy ich pomocy pokonał niedoścignioną do tej pory Atalantę. Jabłko Polifema, traktowane przez niego jak klejnot, którym obdarowywał nimfę Galateę. Jabłko niezgody, rzucone przez boginię Eris, co miało dalekosiężne i tragiczne skutki dla ludzi. Jabłko Akontiosa, zakochanego w Kidyppe i ujawniającego swój afekt podczas uroczystości w Delos.

Baśnie - kolejna kopalnia "owocowych" tematów. Jeden przykład. Jabłko miało - w zamyśle złej czarownicy - pomóc w zabiciu ślicznej Królewny Śnieżki u braci Grimm.

Źródło

Biblia. Wielki tekst kultury, w którym już na pierwszych stronach czytamy o "drzewie wiadomości" i "zakazanym owocu" (Księga Rodzaju). Tradycja (i ikonografia) połączyła je z jabłonią, chociaż, jeśli zapytamy przyrodnika, odpowie nam, iż nazwa "fructus paradisi" odnosi się w systematyce do... grejpfruta. O jabłku - oraz innych owocach! - pisze się w Pieśni nad Pieśniami. A lubiącym ciekawostki podpowiemy, że w całym Piśmie Świętym wspomina się więcej gatunków owoców, co skrupulatnie wyliczyła s. Dorothea Förstner (Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990).

Źródło

Jabłka w dramaturgii? Oczywiście! W szkolnej lekturze, czyli w Dziadów części II Adama Mickiewicza. Kruk oskarża Widmo, czyli złego pana, że nie miał litości dla głodnego, który "otrząsnął jabłek kilka"... I w Balladynie Juliusza Słowackiego, gdy Grabiec życzy sobie od Skierki królewskiego jabłka... W Niemcach Leona Kruczkowskiego, będących lekturą jeszcze w latach 80. minionego wieku. Dwie wymowne sceny, połączone jednym motywem. Najpierw żandarm Hoppe, zdjęty nagłą litością, częstuje jabłkiem wygłodniałe żydowskie dziecko, które przecież ostatecznie zabije. Następnie, będąc - wraz z jednym z trójki swych dzieci - z wizytą u Sonnenbrucha, przerażony zobaczy, iż profesor właśnie takim owocem częstuje jego syna. Prosty gest obudzi sumienie w żandarmie - zabójcy, cieszącym się opinią dobrego człowieka...

Źródło

Coś z epiki? Jabłko jest wspomniane w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego (Cezary ugania się za panną Szarłatowiczówną przez sąsieki pełne jabłek). W polskiej literaturze młodzieżowej - jako "obiekt" poczęstunku lub kradzieży (np. Opium w rosole Małgorzaty Musierowicz, Ten obcy Ireny Jurgielewiczowej). Także w literaturze obcej. Nim raczył się Tomek, gdy kumple zawzięcie malowali parkan (Przygody Tomka Sawyera Marka Twaina). Ono miało (niestety, nieskutecznie!) załagodzić skutki niefortunnej wypowiedzi Gilberta na temat koloru włosów koleżanki z klasy (Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery)... A w groźnej antyutopii, Folwarku zwierzęcym George'a Orwella, zwierzęta na próżno łudziły się, iż dojrzałe jabłuszka będą równo między nie dzielone. Przypadły w udziale (podobnie jak mleko) tym, które pracują umysłami. Czyli świniom... Wielką amatorką jabłek, których spory zapas zawsze ma pod ręką, jest panna Ariadne Olivier, autorka kryminałów i przyjaciółka detektywa Herkulesa Poirota w utworach Agathy Christie (np. Słonie mają długą pamięć, Pani McGinty nie żyje, Trzecia lokatorka, Zbrodnia na festynie)... Nawet współczesny pisarz australijski, Michael Faber, zapewne rozkoszuje się smakiem tych owoców, ponieważ wydany jedenaście lat temu zbiór opowiadań zatytułował po prostu Jabłko.

Źródło

Poezja? Tu chyba przykładów mamy najwięcej. Od staropolszczyzny (Na lipę Jana Kochanowskiego), przez wieki późniejsze (np. Złoty kubek Teofila Lenartowicza), aż po XX wiek (jeden z wierszy w cyklu W malinowym chruśniaku Bolesława Leśmiana, Jabłko Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Jabłka Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Jabłonka Wisławy Szymborskiej, Jabłoń Agnieszki Osieckiej). Ja szczególnie lubię ten: Jak pięknie by mogło być Jonasza Kofty:

Jak pięknie by mogło być,
Ziemia jest wielką jabłonią,
Starczy owoców, starczy cienia
Dla tych, co pod nią się schronią.

Źródło

Lekki niepokój wprowadza natomiast Krajobraz z wilgą i ludzie Marka Grechuty:

Gdzie jest ta miłość chodząca bezkarnie?
W ubiorze błazna, ptaka i anioła
Ona spod ziemi niebieskie latarnie
Tańczącą stopą pod sad nasz przywoła
Ludzie wieczorem siedząc pod jabłonią
Będą się modlić i zabijać o nią.

Bolesny motyw opozycji Wygnania i Królestwa już wyraźnie podejmuje jego Kantata:

Jeszcze z daleka samego Królestwa
świeci ostatnie jabłko na jabłoni...

Źródło

Czyli wracamy do Księgi Rodzaju. Zacznijmy więc od początku... Już to kiedyś cytowałyśmy TUTAJ, czyli Passing Through Leonarda Cohena (tł. Maciej Zembaty):

Kiedy Adam raj opuszczał
z jednym jabłkiem w dłoni swej
zapytałem go, co dalej będzie z nim.
„Będę orał, sadził, siał
o deszcz modlił się co dnia.

Teraz całkiem sam zostałem, muszę iść - tak jak ty”.

Źródło