Czas powstania. Prawdopodobnie V w. p.n.e.
 |
| Sofokles, źródło |
Tragedia antyczna, dramat grecki. Budowa - zob. przy porównaniu z dramatem Szekspira, tzn. TUTAJ.
 |
| źródło |
Temat. Mit tebański. Lajos, król Teb, syn Labdaka, uprowadził Chryzyppa, syna króla Elidy (Pelopsa), gdyż bardzo mu się spodobał. Po samobójstwie chłopaka i przekleństwie Lajosa przez ojca młodzieńca, król Teb otrzymał ostrzeżenie od wyroczni, że zabije go własny syn i ożeni się z matką. Po narodzinach dziecka kazał je więc porzucić na pastwę dzikich zwierząt. Zostało jednak uratowane i wychowane przez obcych. Otrzymało imię Edyp (opuchłonogi). Dorosły Edyp - nieświadomy swego przeznaczenia - powędrował do Teb, po drodze zabijając Lajosa. Uratowawszy miasto od groźnego Sfinksa, w dowód wdzięczności od jego mieszkańców, otrzymał w nim tytuł królewski i ożenił się z Jokastą, wdową po Lajosie. Małżonkowie mieli dwóch synów (Eteoklesa i Polinejkesa) oraz dwie córki (Antygonę i Ismenę). Jednak po czasie przeszłość Edypa wyszła na jaw, a on - przerażony tą wieścią - wykłuł sobie oczy, a władzę oddał synom. Wygnany przez nich, zmarł w Kolonie, gdzie towarzyszyła mu Antygona. Pozostawieni w kraju bracia rządzili w niezgodzie, w końcu zabijając się wzajemnie. Uchwałą senatu Eteoklesa miano pochować z honorami, a Polinejkesa rzucić zwierzynie na żer. Antygona zbuntowała się przeciw temu zarządzeniu (to jest tematem Antygony Sofoklesa).
Osią akcji jest wykrycie tajemnicy. Jej rozwój nie przynosi nowych zdarzeń, bo przecież wszystko już się wydarzyło przed rozpoczęciem utworu. Akcja polega na stopniowym odsłanianiu przeszłości.
Osią akcji jest wykrycie tajemnicy. Jej rozwój nie przynosi nowych zdarzeń, bo przecież wszystko już się wydarzyło przed rozpoczęciem utworu. Akcja polega na stopniowym odsłanianiu przeszłości.
 |
| źródło |
Treść i kompozycja.
Prolog. Procesja błagalników (hiketai). Już wiadomo (od wyroczni), że przyczyną zarazy i nieurodzaju w Tebach jest przebywanie w jego obrębie zabójcy dawnego króla.
Parodos. Chór (złożony ze starych Tebańczyków) śpiewa pieśń.
Epeisodion I. Dwie części: 1/ Orędzie Edypa. 2/ Scena z Terezjaszem, wieszczkiem, w której "ścierają się z sobą ślepy widzący i widzący ślepiec". Ten ostatni, najpierw ociąga się z przyjściem, a przybywszy - znając prawdę, nie chce jej ujawnić.
Stasimon I. Chór nie reaguje na niejasne słowa wieszczka, w których już zawiera się cała prawda, bo ich nie rozumie.
Epeisodion II. 1/ Rozmowa Edypa z Kreonem (szwagrem). 2/ Jokasta - ze strachu przed spełnieniem się przepowiedni - ujawnia niewiarę w słowa wyroczni. Broni w ten sposób swego szczęścia z ukochanym mężem i czwórką dzieci.
Stasimon II. Chór - po bluźnierczych słowach Jokasty - narzeka, że nie można nigdzie ujrzeć czci Apollina i woła do boga o znak potwierdzający mylność ludzkich opinii.
Epeisodion III. Jokasta (widząc stan duszy męża, obawiającego się, czy sam nie jest ojcobójcą) prosi o pomoc atakowanego przedtem przez siebie Apollina. Najpierw przychodzi pozornie dobra wieść z Koryntu o śmierci Polibosa, ale to już ostatnia chwila przed katastrofą. Bo Jokasta już zna prawdę i odchodzi, by zadać sobie śmierć.
Stasimon III. Chór zastanawia się, kim jest Edyp. Pieśń bez logicznego związku z całością.
Epeisodion IV. Przybycie pasterza i ostateczne wyjaśnienie tajemnicy.
Stasimon IV. Chór śpiewa o tragicznej kruchości losu człowieka, który - w jednej chwili - z wielkiego władcy stał się najnędzniejszym z ludzi.
Exodos. Zwiastun (angelos) opowiada o samobójstwie Jokasty i samooślepieniu Edypa.
Prolog. Procesja błagalników (hiketai). Już wiadomo (od wyroczni), że przyczyną zarazy i nieurodzaju w Tebach jest przebywanie w jego obrębie zabójcy dawnego króla.
Parodos. Chór (złożony ze starych Tebańczyków) śpiewa pieśń.
Epeisodion I. Dwie części: 1/ Orędzie Edypa. 2/ Scena z Terezjaszem, wieszczkiem, w której "ścierają się z sobą ślepy widzący i widzący ślepiec". Ten ostatni, najpierw ociąga się z przyjściem, a przybywszy - znając prawdę, nie chce jej ujawnić.
Stasimon I. Chór nie reaguje na niejasne słowa wieszczka, w których już zawiera się cała prawda, bo ich nie rozumie.
Epeisodion II. 1/ Rozmowa Edypa z Kreonem (szwagrem). 2/ Jokasta - ze strachu przed spełnieniem się przepowiedni - ujawnia niewiarę w słowa wyroczni. Broni w ten sposób swego szczęścia z ukochanym mężem i czwórką dzieci.
Stasimon II. Chór - po bluźnierczych słowach Jokasty - narzeka, że nie można nigdzie ujrzeć czci Apollina i woła do boga o znak potwierdzający mylność ludzkich opinii.
Epeisodion III. Jokasta (widząc stan duszy męża, obawiającego się, czy sam nie jest ojcobójcą) prosi o pomoc atakowanego przedtem przez siebie Apollina. Najpierw przychodzi pozornie dobra wieść z Koryntu o śmierci Polibosa, ale to już ostatnia chwila przed katastrofą. Bo Jokasta już zna prawdę i odchodzi, by zadać sobie śmierć.
Stasimon III. Chór zastanawia się, kim jest Edyp. Pieśń bez logicznego związku z całością.
Epeisodion IV. Przybycie pasterza i ostateczne wyjaśnienie tajemnicy.
Stasimon IV. Chór śpiewa o tragicznej kruchości losu człowieka, który - w jednej chwili - z wielkiego władcy stał się najnędzniejszym z ludzi.
Exodos. Zwiastun (angelos) opowiada o samobójstwie Jokasty i samooślepieniu Edypa.
 |
| źródło |
Tragizm. Tragedia przeznaczenia. Obraz upadku człowieka "ze szczytów szczęścia i sławy w najczarniejszą otchłań niedoli - bez żadnej winy z jego strony, jedynie na mocy nieodwołalnych wyroków Losu, z którym do końca walczył on bohatersko, ale bezskutecznie" (Stefan Srebrny, por. bibliografia).
Los Edypa nie jest dla niego karą, gdyż nie było winy. Przedstawiono go jako dobrego i mądrego władcę. "Jednym z podstawowych elementów grozy tragicznej (...), jest to, że Edyp s a m, wysiłkiem własnej woli i własnego umysłu sprowadza wykrycie tajemnicy swego losu, które strąca go w otchłań" (por. Srebrny). Otrzymawszy kiedyś w Delfach wyrocznię, odważnie przedsiębierze wszystko, co możliwe, by zapobiec jej spełnieniu, a każdy krok, który podejmuje, przybliża go do tego spełnienia (ironia tragiczna).
Los Edypa nie jest dla niego karą, gdyż nie było winy. Przedstawiono go jako dobrego i mądrego władcę. "Jednym z podstawowych elementów grozy tragicznej (...), jest to, że Edyp s a m, wysiłkiem własnej woli i własnego umysłu sprowadza wykrycie tajemnicy swego losu, które strąca go w otchłań" (por. Srebrny). Otrzymawszy kiedyś w Delfach wyrocznię, odważnie przedsiębierze wszystko, co możliwe, by zapobiec jej spełnieniu, a każdy krok, który podejmuje, przybliża go do tego spełnienia (ironia tragiczna).
Najważniejsze motywy. Przeznaczenie, władza, konflikt (i wybór) moralny, małżeństwo, kobieta [Jokasta], macierzyństwo [Jokasta], kazirodztwo, wina i kara, śmierć, mitologia grecka [mit tebański].
Uwaga! 2 i 9 maja – ćwiczenia (2 maja – głównie tematy rozprawek, 9 maja – kilka pytań na egzamin ustny, przede wszystkim z nauki o języku).
Uwaga! 2 i 9 maja – ćwiczenia (2 maja – głównie tematy rozprawek, 9 maja – kilka pytań na egzamin ustny, przede wszystkim z nauki o języku).
 |
| źródło |
Bibliografia (wybór - pozycje dostępne w PBW)
Gronek Barbara, Wtajemniczenie według Sofoklesa. Przypadek Edypa, "Język Polski w Liceum" 2007/2008, z. 1, s. 19-25
Lubach Andrzej, Edyp, w: Mit, człowiek, literatura. Praca zbiorowa, wstęp Stanisław Stabryła, Warszawa 1992, s. 151-183
Srebrny Stefan, Wstęp, w: Sofokles, Król Edyp, przeł. i oprac. Stefan Srebrny, wyd. 3, zm., Wrocław 1951, s. III-LIII
Gronek Barbara, Wtajemniczenie według Sofoklesa. Przypadek Edypa, "Język Polski w Liceum" 2007/2008, z. 1, s. 19-25
Lubach Andrzej, Edyp, w: Mit, człowiek, literatura. Praca zbiorowa, wstęp Stanisław Stabryła, Warszawa 1992, s. 151-183
Srebrny Stefan, Wstęp, w: Sofokles, Król Edyp, przeł. i oprac. Stefan Srebrny, wyd. 3, zm., Wrocław 1951, s. III-LIII
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz