Stan wojenny w Polsce. Wprowadzony 13 grudnia 1981, zawieszony 31 grudnia 1982, zniesiony 22 lipca 1983. W tym okresie powstała sporo wierszy autorstwa nie tylko niegodzących się z rzeczywistością amatorów, ale także wybitnych poetów, np. "Przywracanie porządku" Stanisława Barańczaka, "Scena przy kominku" Ernesta Brylla, "Do Ryszarda Krynickiego - list" Zbigniewa Herberta, "Pieta Polska" Anny Kamieńskiej, "Szczególnie obraźliwe" Ryszarda Krynickiego, "La Pologne martyre" Czesława Miłosza, "Hymn" Jana Polkowskiego, "Kęska" Adama Zagajewskiego. Także tomik "Czas zamarły. Wiersze stanu wojennego" TADEUSZA KIJONKI (1936-2017).
Smutne wiersze. Wymienimy kilka dominujących tematów i motywów, czyli...
... Nawiązanie do polskiej historii, zwykle łączące patriotyzm z religijnością i podkreślające rolę Matki Bolesnej w ojczystych dziejach, np. "Męski rym", "Jeżeli jesteś":
"Co pokolenie – pokonane,
Strzaskany sztandar za sztandarem.
Pod niebem polskim błędnych planet
Znów próżne siły na zamiary. (...)
Co dom o zmroku matki bledną,
Że każda znów się stanie pietą"
... Motyw Bożego Narodzenia i przywołanie znanych kolęd, np. "Pasterka 1981":
"Znikąd gwiazdy betlejemskiej: po rękojeść wbity nóż.
Dmą syreny milicyjne zamiast łun anielskich trąb. (...)
Martwa noc. (…)
Jednak wyszli przed północą, jak na szychtę twardo brną.
W skrzepach mrozu, w ostach wiatru głuchoniemy łomot stóp.
Bo na murach zwiastowania słowa zaszły czarną krwią,
I co serce lęk, czy jeszcze żłóbek tam – czy boży grób."
i dalej - jak na poetę ze Śląska przystało - wspomnienie tragedii w KWK "Wujek":
"Słychać – wzbiera – krok za krokiem pióropuszy czarny szum:
Z „Wujka” idą, placu śmierci –
lulaj, lulaj w błyskach kul.
Lulaj, lulaj, ty, ziarenko światła śród podziemnych skał.
A na rękach niosą w darze –
Dziewięć przestrzelonych ciał."
oraz podziemnego strajku górników w kopalniach Piast" i "Ziemowit", np. "Zwiastowanie":
"Jak zwęglone zwłoki ciała powalone -
Ktoś tam czasem westchnie: pod Twoją obronę...
Pełznie pieśń błagalna, to grzmi, to opada –
Głazy ciężkich głosów błądzą po pokładach.
I znów cisza czarna wypala źrenice –
Ile dni minęło, jak nieba nie widzę?"
... Codzienna walka o zdobycie podstawowych środków do życia, np. "Mięso":
"Punkt szósta wybiegają ludzie do kolejek,
Tam tulą się do siebie w kostniejący mróz. (...)
Gdyby nie dekret, każdy byłby jeszcze wcześniej;
Gdy racje są wojenne liczy się i kość.
Co do grobu prócz mięsa człowiek z sobą weźmie
I prócz kości -
Czy jeszcze jest w człowieku coś?"
... Jednoznaczne ujęcie systemu wartości i antywartości, np. nawiązanie do postaci Kaina - archetypu pierwszego mordercy w "Braciach" i Hamleta z jego moralnymi dylematami w "Być":
"Od ojcobójstwa większą zbrodnią jest tyrania. (...)
Hamlet wie: nawet myśli już są na podsłuchu. (...)
I Hamlet musi zginąć, by pozostać sobą.
Sumienie nie ma granic, państwo - to granice."
... Wyjaskrawienie cech nieludzkiego czasu poprzez zobrazowanie dziecięcych marzeń, np. "Baśń" (tytuł także wiele "mówi"):
"Dzieciom śni się ogromna jak czołg…
Czekolada.
Jedzie, staje przed domem, kiwa lufą z wieży.
Znów ten zapach kakao z niemożliwych marzeń.
Nagle z czołgu wychodzi gromadka żołnierzy:
Są także czekolady -
Nadziane grylażem."
... Wykorzystanie religijnych gatunków literackich, np. kolędy (np. "Cicha noc") i pastorałki (np. "Pastorałka grudniowa"), pieśni, requiem (w tytule tomiku lub "Matce górniczej") oraz żałobnych ujęć wersyfikacyjnych, np. dystych elegijny skontrastowany z dziecięcą naiwnością podmiotu w "Rymowance".
Post factum. Stan wojenny zniesiono, ale epopeja cierpienia trwała. Dlatego w tomiku znalazł się wiersz "Ecce homo", upamiętniający męczeństwo ks. Jerzego Popiełuszki:
"Tę trumnę prostą niósł na barkach naród
Jak krzyż, co w niebo wrósł, by stać się wiarą"
Smutne wiersze. Świadectwo ciemnego czasu i wydarzeń, o których nie wolno zapomnieć.
Ps. Temat pokrewny: kolędy patriotyczne TUTAJ i TUTAJ.
Tadeusz Kijonka, Czas zamarły. Wiersze stanu wojennego, Warszawa 1991. ISBN 830702224X (sygn. 138829).
Można przeczytać
Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Powrót Czasu zamarłego, „Śląsk” 2011, nr 12, s. 13.
Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Przyszli nocą w uśpiony dom. Literackie echo tragedii w kopalni "Wujek", "Śląsk" 2006, nr 12, s. 15-17.
Mieczysław Inglot, O poezji stanu wojennego, „Język Polski w Szkole Średniej” 1992/93, z. 1, s. 4-16.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz