Na parterze budynku, w którym pracujemy, mamy od niedawna – na samym korytarzu – dziesięć pojemników na odpady… Śmieci, odpady, pozostałości, szpargały, rupiecie, resztki, graty, makulatura, złom. Wysypiska, śmietniki, rynsztoki, ścieki. Dobry (?) temat dla literatury.
Tadeusz Różewicz napisał w „Opowiadaniu dydaktycznym”:
„bliski mojemu sercu
śmietnik wielkomiejski
poeta śmietników jest bliżej prawdy
niż poeta chmur
śmietniki są pełne życia
niespodzianek”
Temu tematowi pozostał na swój sposób wierny w całej twórczości. Kobietę bytującą na gigantycznym śmietnisku uczynił tytułową bohaterką dramatu "Stara kobieta wysiaduje”. Problemowi „surowców wtórnych” poświęcił "Grupę Laokoona". Rozkład, bałagan – jako temat i kategorię formalną – wprowadził na dobre do literatury. Drugie, to kolaż scen niezhierarchizowanych tematycznie, chronologicznie ani kompozycyjnie, zaprzeczenie rygorom gatunków – po prostu „forma otwarta” (np. „Kartoteka”).
Podobnie Miron Białoszewski. On także nieład uczynił budulcem twórczości, stanowiącej – jak w tytule! – „Szumy, zlepy, ciągi”. I tematem, np. wiersze „Obierzyny (1)”, „Obierzyny (2)”, „Obierzyny (3)”.
Śmietnik, wysypisko, rynsztok, ściek pojawiają się w baśni (np. "Dzielny ołowiany żołnierzyk", "Igła do cerowania", „Pięć ziarnek grochu” Hansa Christiana Andersena) i literaturze dla dzieci, np. „Basia i śmieci” Zofii Staneckiej, "Mam przyjaciela śmieciarza" Suzanne Schürmann, … kryminale, np. "Harrish Macbeth i śmierć śmieciarza" Marion Chesney (pseud. M.C. Beaton), "Jestem otchłanią" Donato Carrisi, "Wysypisko" Marka Ołdakowskiego, … powieści obyczajowej, np. „Lalka” Bolesława Prusa (TUTAJ, rozdział „Medytacje”), "Dziewczęta z Nowolipek" Poli Gojawiczyńskiej, … romansie, np. "Miłość znaleziona w śmietniku" Anny Głowacz, ... powieści fantastycznej, cyberpunkowej, np. "Neuromancer" Williama Gibsona, … eseju, np. "Przyszła archeologia", „Śmieci, śmieci” (ze zbioru „Moment niedźwiedzia”) Olgi Tokarczuk, … opowiadaniu, np. "Wilczęta z czarnego podwórza" Marii Dąbrowskiej, „Góra wszystkich świętych” (z „Opowiadań bizarnych”) Tokarczuk, … poezji, np. „Makulatura, złom” Ryszarda Krynickiego, „Siła niższa (full hasiok)” Konrada Góry, … dramacie, np. „Końcówka” Samuela Becketta. Znaczą lub symbolizują...
… Miejsce wyrzucania przedmiotów zużytych, zepsutych, zbędnych, np. wspomniane „Śmieci, śmieci”.
… Miejsce, w którym znajdują się (mogą się znaleźć) ukryte skarby, przedmioty wartościowe, np. Złota Kula ze Strefy w "Pikniku na skraju drogi" Arkadija i Borisa Strugackich (TUTAJ).
… Pozostałości po katastrofie, np. "Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości" Swietłany Aleksijewicz lub wojnie, np. „Pieśń” Tadeusza Borowskiego:
„Zostanie po nas złom żelazny
i głuchy, drwiący śmiech pokoleń.”
… Niezdrową, bezwartościową żywność („śmieciowe jedzenie”), np. „Gwiazdka 1995” Ludwika Jerzego Kerna (wiersz zacytowany TUTAJ).
… Zanieczyszczenie środowiska, np. "Diamenty w kopalni" Leonarda Cohena:
"Wszystkie rzeki wypełnia
Starych puszek rdza"
(Tł. Maciej Karpiński i Maciej Zembaty)
… Ubóstwo, często skrajne, np. dzielnice nędzy w "Tajemnicach Paryża" Eugène’a Sue (TUTAJ) i „Opowieści wigilijnej” Charlesa Dickensa, „Opowieści o Niewidzialnym” Érica-Emmanuela Schmitta:
"Jeśli chcesz wiedzieć, czy jesteś miejscu bogatym, czy biednym, rozglądasz się za pojemnikami na śmieci. Jeśli nie widzisz ani śmieci, ani pojemników, okolica jest bardzo bogata. Jeśli widzisz pojemniki, ale nie widzisz śmieci, jest bogata. Jeśli widzisz śmieci obok pojemników, nie jest ani bogata, ani biedna: jest turystyczna. Jeśli widzisz śmieci bez pojemników, jest biedna. A jeśli ludzie mieszkają pośród śmieci, jest bardzo, bardzo biedna.” (Tł. Barbara Grzegorzewska)
… Ojczyznę (skonfliktowaną), np. „Generał Barcz” Juliusza Kadena-Bandrowskiego („Radość z odzyskanego śmietnika”), tęsknotę, nostalgię (przenośnie), np. „Kufer” Kazimierza Wierzyńskiego ("Samotność dzika, gorycz nostalgii, / Najrozpaczliwszy rupieć”).
… Świat, np. "Ziemia jałowa" (The Waste Land) Thomasa Stearnsa Eliota (TUTAJ).
… (Postapokaliptyczną) przyszłość, np. „Końcówka” Becketta („mieszkaniami” Nagga i Nella są kubły na śmieci), „Złomiarz” Paolo Bacigalupiego, "Droga" Cormaca McCarthy'ego (TUTAJ).
… Przypadkowość, absurdalność ludzkiego życia, np. „bezsensowna” śmierć Maćka Chełmickiego z „Popiołu i diamentu” Jerzego Andrzejewskiego, którą można interpretować także w sensie politycznym – w kontekście kształtującego się nowego ustroju (wartości poprzedniego systemu są przeznaczone na „śmietnik historii”).
… Izolację, inercję, dezintegrację, do której człowiek ostatecznie się przyzwyczaja i która jest mu w jakimś sensie na rękę, gdyż w tej sytuacji nie musi podejmować obowiązków ani codziennych wyborów, np. „Wyspa” Jamesa Grahama Ballarda (TUTAJ).
… Coś nieistotnego, np. "Reszta to śmieci" Leonarda Cohena.
… W teorii literatury: formę collage’u, eklektyzm, np. powieść postmodernistyczna („Ferdydurke” Witolda Gombrowicza, "Rzeźnia numer 5" Kurta Vonneguta), … formy niedokończone, możliwe, np. "Dżin. Czerwona wyrwa w bruku ulicznym" Alaina Robbe-Grilleta (TUTAJ), czasem połączone z turpizmem, np. „Ogród” Stanisława Grochowiaka (zwalone żelastwo w miejscu, w którym spodziewalibyśmy się piękna).
... Jeszcze pojęcie - popularne w oświacie w latach 60. i 70. XX wieku - i nadal w niej "straszące": odpad szkolny, czyli liczbę uczniów, którzy nie ukończyli szkoły w wieku obowiązku szkolnego, w stosunku do wszystkich uczniów kończących naukę w danym roku szkolnym, np. „Odpad i odsiew młodzieży w szkołach średnich. Badania z terenu województwa bydgoskiego” Teresy Ciecierskiej (1963).
Temat pokrewny: Brud. Ale..., jak daleko nas zaprowadziła prosta obserwacja, że na korytarzu (bardzo) przybyło śmietników!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz