Atrofia uczuć. Stadia uwiądu woli działania społeczeństwa i jednostek. Zanikanie płaszczyzn kontaktu miedzy najbliższymi. Świat po (duchowym) kataklizmie. Oto dwa poematy THOMASA STEARNSA ELIOTA (1888-1965).
"Wydrążeni ludzie" (The Hollow Men). Aby przetrwać, " musi nas boleć to, że jesteśmy ludźmi" pisał Jonasz Kofta w "Pieśni ocalenia". Ale ludzi z poematu Eliota już nic nie boli ani nie wzrusza:
„My, wydrążeni ludzie
My, chochołowi ludzie
Razem się kołyszemy
Głowy napełnia nam słoma
Nie znaczy nic nasza mowa
Kiedy do siebie szepczemy
Głos nasz jak suchej trawy
Przez którą wiatr dmie (...)
Kształty bez formy, cienie bez barwy
Siła odjęta, gesty bez ruchu.”
Pokonała i złamała ich wolę nieznana moc. Teraz zbiorowo skarżą się na niedolę. Nie jeden do drugiego, ale jak chór bezmyślnie powtarzający refren. Stanowią formy pozbawione wnętrza. Pytają o to, co jest w drugim królestwie - krainie śmierci. Ostatnie miejsce spotkania? W martwej krainie kaktusów:
„Tutaj kraina nieżywa
Kraina kaktusowa
Tu hodują kamienne
Obrazy”
„I tak się właśnie kończy świat
Nie hukiem ale skomleniem.”
Ostatni wers w oryginale: "This is the way the world ends / Not with a bang but a whimper". "Whimper" tłumaczono też jako "skowyt" lub "kwilenie". A jeśli drugie, to... kwili niemowlę. Rodzi się nowy człowiek. Do martwej krainy powraca życie? Nadzieja?
Ps. Cytat kończący utwór został przywołany w "Czasie apokalipsy" Francisa Forda Coppoli.
Thomas Stearns Eliot, Poezje, tł. Czesław Miłosz, wyb. i posłowiem opatrzył Michał Sprusiński, Kraków 1978. Wydrążeni ludzie, tł. Czesław Miłosz, s. 90-97 (sygn. 84595).
Thomas Stearns Eliot, Poezje wybrane, Warszawa 1960. Próżni ludzie, tł. Andrzej Piotrowski, s. 126-133 (sygn. 65510).
Thomas Stearns Eliot, Wybór poezji, wyb. Krzysztof Boczkowski, Wanda Rulewicz, Wrocław, Warszawa 1989. The Hollow Men, Próżni ludzie, tł. Andrzej Piotrowski, Wydrążeni ludzie, tł. Czesław Miłosz, s. 148-161 (sygn. cz D 3/9).
"Ziemia jałowa" (The Waste Land), czyli śmietnik. Poemat w pięciu częściach: "Grzebanie zmarłych (The Burial of the Dead), Gra w szachy (A Game of Chess), Kazanie ogniste (The Fire Sermon), Śmierć w wodzie (Death by Water), Co powiedział grom (What the Thunder Said)". Olśniewa aluzjami literackimi i międzykulturowymi nawiązaniami. Tytuł pewnie nawiązuje do utworu "Sir Roland pod Mroczną Wieżą stanął" Roberta Browninga, legendy o Świętym Graalu i „Króla Leara” Szekspira. W całym tekście odnajdziemy echa m.in. kilku dzieł Szekspira („Antoniusza i Kleopatry”, "Hamleta", " Koriolana", "Burzy"), "Biblii" (Księga Ezechiela, Księga Eklezjasty, Psalmów), mitologii, „Przemian” Owidiusza, dziejów Tristana i Izoldy, "Pieśni o Nibelungach", "Opowieści kanterberyjskich" Chaucera, "Boskiej Komedii" Dantego", „Wyznań” św. Augustyna, „Raju utraconego" Miltona, pism Kyda. Z bliższych naszym czasom - Baudelaire’a, de Nervala, Verlaine'a.
Mozaika motywów, ujęta w kierunku: od realnego doświadczenia ku uogólnieniu. Plejada postaci, a wśród nich Król Rybak (najbardziej znaczący), hiacyntowa dziewczyna, Madame Sosostris, wróżka, Phlebas, Tejrezjasz ("dwa życia znający, choć ślepy") i inne, mniej istotne. Woda: Babilon, Leman, Tamiza, Ganges. Miasta: najważniejsze, czyli Nierzeczywiste miasto (Unreal City), ale też Ateny, Aleksandria, Jerozolima, Londyn, Wiedeń. Codzienność, zwyczajność:
"do domów unosi wieczorna godzina
I marynarza z niespokojnych mórz,
I maszynistę o herbatniej porze”
monotonia, nieczułość, niemoc:
„Myśląc o kluczu każdy utwierdza więzienie”
oraz natchniona chwila działania:
„Przerażająca śmiałość sekundy porywu
Jej nie wykreśli sto lat przezorności”
Przedziwny splot tradycji antycznej, chrześcijańskiej i buddyjskiej. Poemat misternie skonstruowany po to, by przekazać prawdę o duchowym stanie ludzi ogłuszonych obojętnością i atrofią miłości - jedynej siły, która mogłaby Jałową Ziemię serc i umysłów przemienić w Kwitnący Ogród...
Jeszcze jedno. Dzieło Eliota jest - jak zaznaczono - uogólnieniem. Nie należy tylko do historii literatury. Aktualność jego przesłania chyba każdy dostrzega...
Ps. Poemat był kilkakrotnie tłumaczony na język polski. Przekładu podejmowali się: Czesław Miłosz, Adam Pomorski, Krzysztof Boczkowski.
T.S. Eliot, Jałowa ziemia, tł. Czesław Miłosz, Kraków 1989. ISBN 83-08-02065-8 (sygn. 127276).
Thomas Stearns Eliot, Poezje, wyb. i posłowiem opatrzył Michał Sprusiński, Kraków 1978. Jałowa ziemia, tł. Czesław Miłosz, s. 54-89 (sygn. 84595).
Thomas Stearns Eliot, Poezje wybrane, Warszawa 1960. Ziemia jałowa, tł. Andrzej Piotrowski, s. 86-125 (sygn. 65510).
Thomas Stearns Eliot, Wybór poezji, wyb. Krzysztof Boczkowski, Wanda Rulewicz, Wrocław, Warszawa 1989. The Waste Land, Jałowa ziemia, tł. Czesława Miłosz, Ziemia jałowa, tł. Krzysztof Boczkowski, s. 79-147 (sygn. cz D 3/9).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz