poniedziałek, 31 lipca 2023

Nasze Skarby – Jan Kuchta, „Dziecko włóczęga” (ok. 1934, 1936)

Jan Kuchta (rocznik 1900) był naukowcem wszechstronnym. Pisał książki nie tylko pedagogiczne, ale także psychologiczne, socjologiczne, etnograficzne (tych najmniej). Oto dwie pozycje o tym samym tytule, ale znacznie różniące się objętością. Pierwsza liczy ponad 170 stron, druga – niecałe 60.

„Dziecko – włóczęga”. Pozycja wydana w warszawskim Wydawnictwie M. Arcta, około 1934 roku. Na stronie tytułowej go nie podano. Trafiła do naszych zbiorów z daleka. Aż ze Stanisławowa. Na okładce i stronie przedtytułowej ma stosowną pieczątkę. Ukazała się w cyklu „Dzieci trudne do wychowania”. Składa się z sześciu części, z których każda dzieli się na mniejsze całości. Są to (w oryginalnej pisowni):
I.    Typy dzieci-włóczęgów.
II.    „Próba podziału dzieci-włóczęgów na „typy” z puntu widzenia socjologji.
III.    Organizacje dzieci-włóczęgów.
IV.    Dążenia do kompensacji u dziecka-włóczęgi a postawa wychowawcza.
V.    Instynkt włóczęgowski – jako jedna z przyczyn aspołeczności dziecka-włóczęgi. (Analiza możliwości ewolucji i przeobrażeń).
VI.    Zabawy krakowskich „dzieci-włóczęgów” w porze zimowej.

W treści – dla każdego coś istotnego. Prezentuje zjawisko dziecięcego włóczęgostwa z różnych punków widzenia. Wnikliwa, interesująca (nawet dzisiaj) publikacja.

Jan Kuchta, Dziecko – włóczęga, Warszawa ok. 1934 (sygn. 6801).

„Dziecko włóczęga”, wydane również w latach 30. minionego wieku, w Lwowskiej Księgarni Towarzystwa Szkoły Ludowej. Reprezentuje ten sam cykl („Dzieci trudne do wychowania”) i zaczyna się tak samo. Pojawia się podział na włóczęgi: patologiczne, normalne (?!), romantyczne w okresie pokwitania, w późniejszym wieku pokwitania („przedsiębrane z chęci uwolnienia się z więzów społecznych, obcowania z przyrodą, romantycznej nadziei przygód”), których źródłem jest środowisko. Szczególnie te ostatnie wywierają spore wrażenie także na współczesnym czytelniku. Oto jeden z licznych przykładów:

„Stanisław T., lat 12 – bezdomny, nieletni włóczęga. Wygląda bardzo charakterystycznie. Włosy jego, nieznające nożyc, przybrały kształt słomianego chochoła. Nie nosi czapki, bo nie ma na zbytkowne części ubrania: zresztą niestrzyżona czupryna stanowi najlepsze i najbardziej higieniczne pokrycie głowy. Jeszcze dzisiejszej nocy (zima – 23. XII. – dzień wigilijny) chodził  b o s o, bez szkody dla zdrowia. (…) Zimna nie odczuwa.”

Ta pozycja zawiera sporo opisów konkretnych włóczęgów. Brak w niej rozbudowanej teorii z warszawskiej edycji, ale jest cierpienie nazwanych z imienia osób. Cierpienie, które chwyta za gardło. Poraża. Na pewno warto do niej zajrzeć. Nawet po latach.

Jan Kuchta, Dziecko włóczęga, Lwów1936 (sygn. ZS 9997, 8942).

Ps. O literackich włóczęgach pisałyśmy TUTAJ.

piątek, 28 lipca 2023

Książki (nie)zapomniane - "Przechodzić w tłumie, nie zwracając na siebie uwagi"

ALAIN ROBBE-GRILLET (1922- 2008). Jeden z najbardziej rozpoznawalnych pisarzy "nouveau roman". Utworem tego nurtu jest Dżin. Czerwona wyrwa w bruku ulicznym (Djinn. Un trou rouge entre les pavés disjoints). Dziwna, by nie powiedzieć - dziwaczna historia.

Szymon Lecoeur. Tajemnicza postać. Nieuchwytna. Bez rodowodu (nikt nie znał jego krewnych), narodowości (podawano różne), nawet bez nazwiska (to, którego używał, było jednym z wielu). Pracował jako wykładowca współczesnego języka francuskiego. Tu mówiono do niego "Yann". Nie wiadomo, dlaczego. Pewnego dnia zniknął. Pozostawił w mieszkaniu tekst zatytułowany "Spotkanie", składający się z ośmiu rozdziałów.

Wszystko (czyli co?) zaczęło się, gdy w hangarze spotkał Dżinn. Kobietę? Mężczyznę? Manekina? I otrzymał nieoczekiwane zadanie. "Będzie pan musiał przechodzić w tłumie, nie zwracając na siebie uwagi". Potem pokierowano go na wyższe piętro, gdzie usłyszał nowe polecenie. Tym razem miał udać się na dworzec, by odebrać enigmatycznego przybysza z Amsterdamu. Nie dotarł na miejsce w oznaczonym czasie. Zatrzymał go (zamierzony - przez kogo?) wypadek uliczny, w którym ranny został chłopiec. Odprowadziwszy poszkodowanego do domu, otrzymał od jego siostry kolejne zlecenie. Miał wziąć udział w zebraniu tajnej organizacji, stawiającej sobie za cel wyzwolenie ludzi spod tyranii maszyn. Uczestnikiem mityngu miał(a) być też Dżinn lub tylko jej (jego) kuszący głos...

W następnych rozdziałach przeżywamy zasadniczo tę samą historię, ale z innych punktów widzenia. Pojawiają się nowe elementy układanki. Okazuje się, że praprzyczyną wszystkich nieporozumień był uszkodzony mózg rannego chłopca, dowolnie mieszającego czasy. Szymon za jakiś czas zostanie ojcem małego Janka. Obecnie jest swoim przyszłym "ja". Z każdą stroną jest już tylko bardziej tajemniczo, niezrozumiale, niejasno. Czy Szymon jeszcze żyje? Kim był(a) Dżinn? Kobietą? Przybyszem z egzotycznej baśni? Istotą ze snu? Kto w ogóle był (jest) człowiekiem, a kto manekinem?

Książka nie jest skończoną opowieścią, ale zaproszeniem do wzięcia udziału w jej tworzeniu lub w wyborze optymalnej wersji. To historia na etapie powstawania. Swoisty happening. Mamy do czynienia z utworem autotematycznym. Z pisaniem o pisaniu. O procesie, który się nie kończy. Bo dzieło autorskie jest zaledwie "możliwością", którą dopełni czytelnik. Dekonstruując zamierzone przez pisarza sensy, zbuduje nową rzeczywistość. I kto wie, co ważniejsze - tekst podstawowy czy ten, który każdy odbiorca "stworzy" inaczej. Wzbogaci o kolejne sensy tylokrotnie, ilu będzie czytelników. "Nouveau roman" to zawsze utwór niedokończony, eksperymentalny. Inna rzecz, czy każdy czytelnik lubi (i chce) eksperymentować, dopowiadać, szczególnie w kontekście słów jednej z postaci: "prawdziwa historia z natury rzeczy jest w czasie przeszłym". Czyli jednak jednoznaczna, zamknięta...

Alain Robbe-Grillet, Dżin. Czerwona wyrwa w bruku ulicznym, przeł. Loda Kałuska, Kraków, Wrocław 1984. ISBN 830801254X (sygn. 108694, 109327).

poniedziałek, 24 lipca 2023

Zamki, pałace, siedziby magnackie Polsce… Polecamy (nie tylko) na lato. Cz. 3. Pomorze, Warmia i Mazury, Podlasie

„Pomorze Zachodnie” Elżbiety Marszałek (152410), „Pomorze Zachodnie. Mały przewodnik” Czesława Piskorskiego (90915), „Pomorze Zachodnie. Panorama turystyczna” Kazimierza Kłosia (89950), „Pomorze Zachodnie poprzez wieki”, pod red. Jana Marii Piskorskiego (151221), „Warmia i Mazury” Eugeniusza Paukszty (41163), „Warmia i Mazury. Mały przewodnik” Jana Bałdowskiego (99716), „Warmia i Mazury. Panorama turystyczna” Tomasza Jurasza (88098), „Warmia, Mazury, Podlasie” Floriana Plita (cz II A-6/38), „Zamki Warmii i Mazur” Lucjana Czubiela (116580).

•    Augustów i okolice (96400)
•    Bartoszyce (49072)
•    Białystok (78686; 87145; 89227)
•    Człuchów (76362)
•    Drohiczyn i Siemiatycze (cz XX-1/31)
•    Elbląg (81124; 97781)
•    Frombork (56357; 57602)
•    Gdańsk, Gdynia, Sopot (17923; 60366; 76638-9; 78625; 85366; 99999; cz XXV-5/27)
•    Kamień Pomorski (67411)
•    Kętrzyn (80164)
•    Kolno i Grajewo (cz XX-1/23)
•    Kołobrzeg i okolice (50532; 93591)
•    Koszalin (65148; 103153)
•    Kościerzyna, Skarszewy i okolice (cz XX-1/9)
•    Lidzbark Warmiński (93594)
•    Lubawa (100441)
•    Malbork (51990; 58636; 63376; 98564; 114869; 116283)
•    Mogilno, Strzelno i okolice (cz XX-1/24)
•    Nidzica (70141)
•    Olsztynek (47955)
•    Ostróda (70500)
•    Pelplin (83572)
•    Pruszcz Gdański i okolice (cz XX-1/11, cz XX-1/22)
•    Sejny (113081)
•    Słupsk (50388; 97341)
•    Stargard Szczeciński i okolice (86899)
•    Szczecin i okolice (53904; ZS 152549)
•    Toruń (cz XX-1/26)
•    Węgorzewo (51509)
•    Włocławek (cz XX-1/29-30)

Dodatek

Do europejskich zamków i pałaców może zaprosimy za rok? A w ramach suplementu jeszcze cztery książki, których tytułowym – dosłownym lub metaforycznym – „bohaterem” jest zamek. Tylko cztery, bo o gotyckich czy romantycznych zamczyskach warto napisać osobno. Już się do tego przymierzamy:). Oto wspomniane utwory:

„Jestem królem zamku” Susan Hill. Wdowiec Hooper i wdowa Kinshaw postanawiają wspólnie ułożyć sobie życie. Zamieszkują razem. Nie dostrzegają (lub nie chcą widzieć), że ich nastoletni synowie (Edmund i Charles) tworzą zamknięty, przerażający mikroświat, w którym jeden jest okrutnym dręczycielem, a drugi – zaszczutą, bezwolną ofiarą… (106557).

„Pałac lodowy” Tarjei Vesaasa
. Piękna, metaforyczna opowieść o dziewczęcej przyjaźni i pierwszych życiowych dramatach, pełna niedopowiedzeń i skandynawskiej Tajemnicy… (86408, TUTAJ).

„Zamczysko w Otranto” Horatio Walpole’a. Klasyczna powieść gotycka, czyli lochy, labirynty, groza, mroczna tajemnica i zbrodnia…

„Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego. Romantyczna powieść poetycka, której tłem historycznym jest koliszczyzna, czyli powstanie hajdamackie z 1768 roku. W tych realiach rozgrywa się dramat Nebaby i jego ukochanej Orliki, zmuszonej do niechcianego małżeństwa z innym mężczyzną i przyszłej mężobójczyni, obłąkanej Ksieni i innych – nie tylko realistycznych – postaci… (155810, ZS 11781, cz D V-1/44).


piątek, 21 lipca 2023

Zamki, pałace, siedziby magnackie Polsce… Polecamy (nie tylko) na lato. Cz. 2. Małopolska, Lubelszczyzna i Podkarpacie; Mazowsze, Wielkopolska, Kujawy

Małopolska, Lubelszczyzna i Podkarpacie

Z prac przekrojowych wato polecić „Dziedzictwo kulturowe w regionie Małopolska. Ścieżkę edukacyjną” (sygn. 165876), „Lubelszczyznę. Przewodnik” Henryka Gawareckiego (84848), „Pomniki sztuki w Polsce. T. 1, Małopolskę” Jerzego Zygmunta Łozińskiego (114067), „Rolę Krakowa i Małopolski w sztuce” Adama Bochniaka (56201).

O Krakowie warte odnotowania są przede wszystkim: „Kraków. Spacery po mieście i okolicach” Emilii Krzyżanowskiej-Kalkowskiej (86295) i „Kraków i okolice. Przewodnik” Leszka Ludwikowskiego (81290). O Zamku Królewskim i Królewskiej Katedrze na Wawelu też mamy sporo pozycji, które – w wyborze – podajemy w nawiasie (21604; 23417; 26194; 51585; 87343; 93544; 99231; ZS 1449; ZS 13307; ZS 17677; ZS 70857; cz XXV-5/5).

Inne miejscowości:
•    Chełm (61085; 85298)
•    Czorsztyn i Niedzica (102001)
•    Ojców - Pieskowa Skała (73665)
•    Kazimierz Dolny (54471; 85294; 104772; 121627)
•    Kielce (95442)
•    Kolbuszowa, Mielec i okolice (cz XX-1/1)
•    Kurozwęki (93697)
•    Leżajsk (cz XX-1/2-3)
•    Lubartów (97780)
•    Lublin (52531; 62627; 71739; 88440; 102172)
•    Łańcut (66671; 91221; 111853; 146301)
•    Mogilany (71338)
•    Nałęczów (85292)
•    Olkusz i okolice (cz XIX-1/1 i)
•    Puławy (97734)
•    Sokołów Małopolski (cz XX-1/2)
•    Włodawa (cz XX-1/14)
•    Zamość (66060; 76885)

Mazowsze, Wielkopolska, Kujawy

„Barokowe rezydencje w Wielkopolsce” Ewy Kręglewskiej-Foksowicz (96850), „Pałace wielkopolskie z okresu klasycyzmu” Zofii Ostrowskiej-Kębłowskiej (48004), „Siedziby wielkopolskie doby romantyzmu” Zofii Ostrowskiej-Kębłowskiej (67953), „Zamki i pałace Wielkopolski” Brunona Cynalewskiego (117775). Ponadto: „Mazowsze” Floriana Plita (143372), „Mazowsze. Mały przewodnik” Tomasza Chludzińskiego (83161), „Mazowsze. Panorama turystyczna” Jerzego Głowni (84737).

Warszawa

„Księga pałaców Warszawy” Tadeusza Stefana Jaroszewskiego (112418).

- Belweder (73820; ZS 116622)
- Łazienki Królewskie (86891; ZS 116622
- Pałac Blanka (60401)
- Pałac Branickich (63551)
- Pałac Czapskich (49469)
- Pałac Krasińskich (53138)
- Pałac Króla Jana III w Wilanowie (80139; 81412; 99359; 100703; 110908; ZS 114938; ZS 130761)
- Pałac Lubomirskich (49878)
- Pałac Małachowskich i Dom Roeslera (97652)
- Pałac Pod Blachą (59816)
- Pałac Pod Czterema Wiatrami  (107073)
- Zamek królewski w Warszawie (59686)

Inne miejscowości:

•    Gniezno (52046; 82235; 88101; 100005)
•    Gołuchów (59604; 101152)
•    Gorzów Wielkopolski i okolice (142940; 145853)
•    Kalisz (76837; 84065; 87012; 89017; 121897)
•    Konin (87569)
•    Kórnik i Rogalin (96399; 98304)
•    Leszno (95853)
•    Maków Mazowiecki (cz XX-1/17)
•    Nieborów - Muzeum w Nieborowie i Arkadii (cz II C-2/30; 82544; 113833)
•    Nowy Dwór Mazowiecki (cz XX-1/18)
•    Opinogóra (cz XXIV-9/19)
•    Piła (83152)
•    Płock i okolice (cz XX-1/19)
•    Płońsk (cz XX-1/20)
•    Poznań i okolice (16944; 91665; 105640; 169469; cz XIX-1/14 i)
•    Radom i okolice (146778)
•    Sochaczew i okolice (cz XX-1/21)
•    Szamotuły (129290)
•    Trzemieszno i okolice (cz XX-1/24)
•    Zakroczym, Czerwińsk i Wyszogród (97827)
•    Zielona Góra (64509; 90702)

poniedziałek, 17 lipca 2023

Zamki, pałace, siedziby magnackie Polsce… Polecamy (nie tylko) na lato. Cz. 1. Wstęp. Śląsk (Górny, Dolny, Cieszyński, Opolski)

Zamki, pałace, dwory magnackie… Sporo ich na polskiej ziemi. Niemało też o nich informacji w naszych zbiorach. Może przydadzą się (nie tylko) tego lata?

Zaczniemy z dreszczykiem, czyli od zamków, w których (podobno) straszy. Pisałyśmy już o nich TUTAJ. W Czytelni można przejrzeć „Leksykon duchów” Petera Haininga (sygn. cz XXXVI-4/22) oraz artykuł „Białe damy, czarny pies” Edwarda Wieczorka („Śląsk” 2022, nr 3), a w Wypożyczalni otrzymać świetnie napisaną książkę „Duchy polskie czyli Krótki przewodnik po nawiedzanych zamkach, dworach i pałacach” Bogny Wernichowskiej i Macieja Marii Kozłowskiego (sygn. 104095). O niektórych „nawiedzonych” posiadłościach – chociaż z przymrużeniem oka - poczytamy też TUTAJ.

Z prac przekrojowych polecamy między innymi:

„Siedziby wielkich Polaków. Od Reja do Kraszewskiego” Barbary Wachowicz (sygn. 170270), „W cieniu katedr i zamków” Michała Rożka (125552, cz D VIII-1/17 b), „Zamki, dwory i pałace” Piotra Cieśli (176402), „Zamki i twierdze w Polsce. Historia i legendy” Ryszarda Rogińskiego (cz XXIII-9/22), „Zamki w Polsce” Bohdana Guerquin (63750, 162378, ZS 110476), „Zamki i ich tajemnice” Tomasza Jurasza (55967).
Uwaga do zapisu sygnatur poniżej! Po przecinkach umieszczono sygnatury jednego tytułu, po średnikach – inne pozycje na ten temat.

Śląsk (Górny, Dolny, Cieszyński, Opolski)

Zanim przejdziemy do konkretnych miejscowości, jeszcze kilka szerszych ujęć, czyli: „Górnośląskie zamki i pałace. Województwo śląskie. Historie zamków i pałaców, dzieje rodów, legendy, herby” (ZS 153050), „Grodziska Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego z lotu ptaka” Wojciecha Gorgolewskiego i Eugeniusza Tomczaka (147012-13), „Na Śląsku Opolskim” Stanisława Wasylewskiego (17984, 122510), „Orle Gniazda” Adama Bujaka (86275), „Róże w błękitnym polu. Podania i opowieści o zamkach Dolnego Śląska” Kornelii Dobkiewiczowej (96885), „Szkarłatny rycerz. Podania i opowieści o zamkach śląskich” Kornelii Dobkiewiczowej (79822), „Warownie i zamki jurajskie” („Śląsk” 2014, nr 8)„Zamki Śląska” Bohdana Guerquina (178081), „Zamki śląskie” Bohdana Guerquina (169892, ZS 24997).

•    Bardo (92124)
•    Bielsko-Biała (ZS 170272)
•    Brzeg (84847; cz IB IX-1/18 f)
•    Byczyna (cz IB IX-3/32)
•    Bystrzyca Kłodzka (cz XX-1/3 a)
•    Cieszyn (cz XIX-1/16 i)
•    Głogówek („Śląsk” 2020, nr 4)
•    Głuchołazy (76392)
•    Kłocko (146299)
•    Legnica (78613, cz XXV-5/1)
•    Milicz, Żmigród, Twardogóra i okolice (cz XX-1/8)
•    Moszna (cz IB IX-1/1/12 f)
•    Niemodlin (66325)
•    Ogrodzieniec (144058)
•    Oleśnica (48707)
•    Oława (107839; cz K IX-4/903)
•    Opole (47962; 70299; 98206; 137868; cz XX-1/13)
•    Otmuchów i Paczków (98410)
•    Pszczyna (B 1677; 61889)
•    Racibórz (42172; 43302)
•    Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice (cz XX-1/6-7; 90551)
•    Trzebnica (57984; 75474)
•    Wałbrzych – Zamek Książ („Help” nr 59 (2020) – tekst: TUTAJ)
•    Wrocław (48367; 69998; 81702; 87367; cz IB IX-3/42)


piątek, 14 lipca 2023

Książki (nie)zapomniane - Nie trzeba jechać daleko po Wielką Przygodę

Nie trzeba jechać daleko po Wielką Przygodę. Wystarczy udać się na Mazury. Nawet w peerelowskiej szarzyźnie było to możliwe. Doświadczyła tego „Dziewczyna z Wyspy Słońca” z powieści MONIKI WARNEŃSKIEJ (1922-2010).

Małgorzata Jastkowska urodziła się w drugiej połowie lat pięćdziesiątych minionego stulecia. Wiedzie dość prozaiczne życie pomiędzy domem a uniwersytetem, gdzie studiuje historię. Szczególnie interesuje ją kultura peruwiańska. Matka, bibliotekarka, nie poznała jej z biologicznym ojcem. Dziewczyna go nie zna. Czasem za nim tęskni, ale przywykła. Jest jednak ktoś, kto wie. Ciotka. Pewnego dnia podzieli się tą wiedzą…

Wielkim marzeniem Małgosi jest podróż do Paryża – miasta pełnego architektonicznych i kulturalnych cudów. Jednak tego lata będzie musiała zadowolić się Mazurami, gdzie – jako harcerka – uda się na obóz. Atrakcją wakacyjnego wyjazdu stanie się pogadanka sławnego archeologa, Piotra Konarskiego, znawcy dawnego Peru. Nad jeziora pojedzie również córka naukowca, Teresa, druhna niedawno poznana przez Jastkowską. Gdy spotykają się po raz pierwszy, spostrzegawcza Małgorzata zauważa zastanawiającą rzecz. Tamta jest bardzo podobna do niej samej. Wręcz uderzająco. A gdy zaprasza ją do domu, matka dziwnie się zachowuje. Też to widzi. Więcej, wie, ale zachowuje milczenie. Zbyt wymowne, by je pozostawić bez echa.

Jastkowska jedzie do Katowic. Teraz jest właściwa pora, by zapytać ciotkę o przeszłość. Krewna niezbyt chętnie powraca do tego, co minione. Wreszcie ustępuje.

Malownicze Mazury. Lato i słońce zachęcają do wypoczynku. Ale to tylko jeden z celów zgrupowania. Młodzież - zafascynowana wiedzą specjalnego gościa - zagłębia się w dzieje Ameryki Południowej, w wyobraźni biegając po zaatakowanym przez czas wzgórzu Machu Picchu, na którym rozciągało się przed wiekami inkaskie miasto. Słucha. Uczy się. A w wolnych chwilach? Małgosia ma cel, ale nim zdąży go zrealizować, zaskakuje ją Konarski. Sam przyznaje się do ojcostwa. Cieszy się, że Teresa ma przyrodnią siostrę. Próbuje wytłumaczyć się z niewłaściwych młodzieńczych wyborów. A Jastkowska słucha. Chce zrozumieć ojca. Wybaczyć. Pokochać. Wreszcie – zaprosić do domu. Ale czy matka zechce? Czy zgodzi się na spotkanie po latach?

„Dziewczyna z Wyspy Słońca”. Powieść nie tylko dla młodzieży. Porusza ważną tematykę. Pomijając peerelowskie realia, których tu zresztą nie mamy wiele, z pożytkiem możemy czytać ją również dzisiaj. I polecać młodym. Warto.

Monika Warneńska, Dziewczyna z Wyspy Słońca, Lublin 1986. ISBN 8322203845 (sygn. 116656).

poniedziałek, 10 lipca 2023

Zagadki z dawnego podręcznika

Pani Basia wyruszyła w podróż sentymentalną. Wypożyczyła dawne podręczniki, z których przed laty się uczyła, i wypisała z jednego kilka zagadek. Czas nie pozbawił ich uroku. Możemy zabawić się w ich odgadywanie także z kolejnym pokoleniem. Zechcesz?

Zagadki

1.
W krzaku jałowca skryło się zwierzę.
Poszukaj dobrze, jeśli nie wierzysz.

2.
W gęstwinie wielkich liści
różowią się i bielą.
Potem, gdy wiatr powieje,
pod drzewem dywan ścielą.
Później w zielone kulki
stroją się jak choinki,
a dzieci z kulek robią
mebelki i drabinki.

3.
Przez „b” na początku
zęby w ziemię wsuwa.
Przez „w” na początku
i kracze, i fruwa.

4.
Jakie jest miasto
w polskiej krainie,
co powinno płynąć,
a nigdy nie płynie?

5.
Pierwsza – pół teki,
druga – lew niecały,
a trzecia – lekki
odważnik mały.
Całość zwiastuje różne nowiny
albo życzenia na urodziny.

6.
Pierwsza trzyliterowa –
to gruszki prawie połowa.
Druga – jest wokół
od rana do zmroku.
Całość – miesiąc zimowy
gotowy.

7.
Z połowy łyżki,
z połowy ławy
na lodzie śliskim
dużo zabawy.

8.
Pierwsze trzy litery słowa
"piorun" albo "piołun"
i szarady część gotowa,
nie ma z nią mozołu.
Drugą – także łatwo znajdziesz,
zawsze cię otoczy,
gdy znużony spać się kładziesz
i zamykasz oczy.
Trzecią – damy ci gotową:
"ka" i całość dobierz,
a gdy masz już całe słowo,
to zaśpiewaj sobie.

9.
Wprost – przystań okrętów
nad rzeką lub morzem.
Wspak – ślad, po którym
Znaleźć zwierza możesz.

10.
Myślę, że to żart jest chyba,
By w leszczynie była ryba.

Odpowiedzi

1. Owca. 2. Kasztany. 3. Brona, wrona. 4. Łódź. 5. Telegram. 6. Grudzień. 7. Łyżwa. 8. Piosenka. 9. Port. 10. Leszcz.

Źródło: Stanisław Aleksandrzak, Zbigniew Przyrowski, A czy znasz ty, bracie młody… Czytanki dla klasy IV, wyd. 17, Warszawa1978 (Wypożyczalnia).


piątek, 7 lipca 2023

Kraj Miliona Słoni, Łza Indii, Dar Nilu..., czyli wakacje i urlopy w egzotycznych krainach

Kraj Miliona Słoni, Łza Indii, Dar Nilu... Prawda, że ładnie brzmią te nazwy? Wakacje i urlopy sprzyjają podróżowaniu. Zapraszamy do rozwiązania testu obejmującego niektóre geograficzne peryfrazy. Prosimy o udzielenie odpowiedzi na pytania o nazwy geograficzne. Oto wzór. Pytanie: Co ukrywa się pod nazwą "Archipelag Siedmiu Tysięcy Wysp"? Odpowiedź: Filipiny.

PYTANIA

Państwa, wyspy, kontynenty

Jakie to nazwy: Czarny Ląd; Czerwona Wyspa; Dach Afryki; Dar Nilu; Kraina tysiąca jezior; Kraj dębu korkowego; Kraj fiordów lub Ojczyzna wikingów; Kraj kangurów; Kraj Klonowego Liścia; Kraj Miliona Słoni; Kraj na antypodach lub Kraj kiwi; Kraj ognia i lodu; Kraj papryki; Kraj półksiężyca lub Kraj nad Bosforem; Kraj tulipanów i wiatraków; Kraj tysiąca jezior; Kraj Tysiąca Pagód; Kraj tysiąca wysp; Kraj tysiąca wzgórz; Kraj Kwitnącej Wiśni lub Kraj Wschodzącego Słońca; Łza Indii lub Perła Oceanu Indyjskiego; Miasto Siedmiu Wzgórz; Miasto trzech rzek; Ojczyzna corridy i flamenco; Ojczyzna klocków Lego; Państwo Środka; Perła Antyli; Stolica Apostolska lub Stolica Piotrowa; Szmaragdowa Wyspa; Tybet Ameryki; Wyspa Afrodyty; Wyspa goździków; Wyspa korzenna.

Inne nazwy

Miasto Braterskiej Miłości; Miasto dzwonów; Miasto fiołkami wieńczone; Miasto lilii; Miasto stu wież; Miasto Światła; Miasto Trzech Króli; Stan Samotnej Gwiazdy; Święte Miasto Koptów; Wyspa Boga Słońca; Zakazane Miasto.

ODPOWIEDZI

Państwa, wyspy, kontynenty


Czarny Ląd – Afryka.
Czerwona Wyspa – Madagaskar (o nim TUTAJ).
Dach Afryki – Etiopia.
Dar Nilu – Egipt.
Kraina tysiąca jezior – Mazury.
Kraj dębu korkowego – Portugalia.
Kraj fiordów, Ojczyzna wikingów – Norwegia.
Kraj kangurów – Australia.
Kraj Klonowego Liścia – Kanada.
Kraj Miliona Słoni – Laos.
Kraj na antypodach, Kraj kiwi – Nowa Zelandia.
Kraj ognia i lodu – Islandia.
Kraj papryki – Węgry.
Kraj półksiężyca, Kraj nad Bosforem – Turcja.
Kraj tulipanów i wiatraków – Niderlandy.
Kraj tysiąca jezior – Finlandia.
Kraj Tysiąca Pagód – Mjanma (- Birma, Myanmar - Burma).
Kraj tysiąca wysp – Indonezja.
Kraj tysiąca wzgórz – Rwanda.
Kraj Kwitnącej Wiśni, Kraj Wschodzącego Słońca – Japonia.
Łza Indii, Perła Oceanu Indyjskiego – Sri Lanka (Cejlon).
Miasto Siedmiu Wzgórz – Rzym. Wzgórza: Awentyn, Celius, Eskwilin, Kapitol, Kwirynał, Palatyn, Wiminał.
Miasto trzech rzek – Pasawa (Passau) – miasto w Dolnej Bawarii. Zbiegają się tu Dunaj, Inn i Ilz.
Ojczyzna corridy i flamenco – Hiszpania.
Ojczyzna klocków Lego – Dania.
Państwo Środka – Chiny.
Perła Antyli – Kuba.
Stolica Apostolska, Stolica Piotrowa – Watykan.
Szmaragdowa Wyspa – Irlandia (tak występuje także w tytule książki George’a Bidwella „Szmaragdowa wyspa elfów”).
Tybet Ameryki – Boliwia.
Wyspa Afrodyty – Cypr.
Wyspa goździków – Zanzibar.
Wyspa korzenna – Grenada.

Inne nazwy

Miasto Braterskiej Miłości – Filadelfia (Stany Zjednoczone).
Miasto dzwonów – Strasburg (Francja).
Miasto fiołkami wieńczone – Ateny (Grecja, termin pochodzi z komedii Arystofanesa).
Miasto lilii – Florencja (Włochy).
Miasto stu wież – Pawia (Włochy, Lombardia).
Miasto Światła (La Ville lumiere) – Paryż (Francja).
Miasto Trzech Króli – Kolonia (Niemcy).
Stan Samotnej Gwiazdy (Lone Star State) – oficjalny przydomek stanu Teksas (USA).
Święte Miasto Koptów – Aksum (Etiopia).
Wyspa Boga Słońca – Rodos (Grecja).
Zakazane Miasto – Lhasa (Tybet, Chiny).

Źródła
Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, wyd. 2, Warszawa 1987. ISBN 8306008618 (i wyd. wcześniejsze, sygn. 121727, 122530, cz VI-5/6 c).
Jerzy Wrona, Geograficzne przydomki krajów. Część 1. Europa, "Geografia w Szkole" 2016, nr 4, s. 38-43.
Jerzy Wrona, Geograficzne przydomki krajów. Część 2. Azja, "Geografia w Szkole" 2016, nr 5, s. 40-44.    
Jerzy Wrona, Geograficzne przydomki krajów. Część 3. Ameryka, "Geografia w Szkole" 2016, nr 6, s. 44-46.
Jerzy Wrona, Geograficzne przydomki krajów. Część 4. Afryka i Australia, "Geografia w Szkole" 2017, nr 1, s. 44-46.
Jerzy Wrona, Liczebnikowe przydomki, określenia i pojęcia geograficzne, "Geografia w Szkole" 2010, nr 2, s. 14-18.

Fotografia: Pixabay.com

poniedziałek, 3 lipca 2023

Groch z kapustą, czyli ciekawostki ze starych zbiorów

Przeglądając zbiory - szczególnie starsze - natrafiamy na mnóstwo ciekawostek. To wiedza "niepotrzebna", ale... przyjemnie poczytać. Na przykład...

O małżeństwie

W Denver (stan Colorado) mieszkali małżonkowie Langhofer. Oboje mieli ojców i identycznym imieniu i nazwisku - Godfrey Langhofer, choć nie byli spokrewnieni. Obaj ci mężczyźni mieli też braci o imieniu Rinehardt i po dwie siostry - Kate i Mary.

Źródło: Marian Kozłowski, Lamus ciekawostek, Warszawa 1976 (sygn. 72992).

Z życia miasta, powiedzmy - o... chuliganach?

Wyraz "chuligan" pochodzi z języka angielskiego. Niektórzy twierdzą, że wziął się od rodziny irlandzkich zabijaków - Haulihan, która w 1895 roku rozrabiała w londyńskiej dzielnicy Borough. Inni twierdzą, że ta rodzina zamieszkiwała Southwark i nazywała się Hooligan. Jeszcze inni - że wyraz pochodzi od "Hooley gang" (gang Hooley'a), czyli bandy nastolatków dowodzonych właśnie przez Hooley'a.

Źródło: Cienkowski Witold Paweł, Z tajemnic języka, Warszawa 1963 (sygn. 33665).

O motoryzacji

Informacja z przedwojennej prasy młodzieżowej: "1 sierpnia 1927 r. ilość samochodów w Polsce wynosiła 16.554 (w r. 1924 - było niespełna 8.000), z czego w Warszawie 3.794. Niewielka to liczba w porównaniu z ogólną liczbą samochodów na świecie, a mianowicie 27.507.967. Na początku rb. w Stanach Zjednoczonych było 22.000.000 samochodów, w Wielkiej Brytanii 984.000, we Francji 901.000, w Kanadzie 820.000."

Źródło: Płomykowe kroniki, lata 1922-1939, wybór Maria Kochanowska, Warszawa 1984 (sygn.106906).

Mieszkaniec Londynu, Charlie Crook, wybrał się samochodem do Gloucester, by odwiedzić kuzyna, Johna Barkera. Nie widzieli się przez 8 lat. Tamten wybrał się w zaś tego samego dnia do Londynu, w celu odwiedzenia Charliego. Spotkali się w pół drogi, a konkretnie - ich auta zderzyły się w Amersham (hrabstwo Buckingham).

Motocyklista Frederick Chance zderzył się w brytyjskim Stourbridge z samochodem prowadzonym przez człowieka o takim samym imieniu i nazwisku. A "chance" znaczy "przypadek, traf, zbieg okoliczności"...

Na drodze Martindale-Hinkleton (stan Pensylwania) pewnej nocy zderzyły się trzy samochody. Żaden z kierowców nie odniósł obrażeń. Wszyscy nosili to samo nazwisko - Martin, chociaż nie łączyło ich żadne pokrewieństwo ani wspólne miejsce zamieszkania.

Harrington, farmer ze stanu Delaware, pewnego razu zasnął za kierownicą. Zjechawszy z szosy zatrzymał się między dwoma drzewami. Wyszedł z tej opresji bez szwanku. Trzy lata później w tym samym miejsce przydarzył mu się identyczny wypadek, a protokół spisał ten sam policjant.

Źródło: Marian Kozłowski, Lamus ciekawostek, Warszawa 1976 (sygn. 72992).

O owocach

Wyraz "renkloda" pochodzi od francuskiego "Reine Claude", czyli "królowa Klaudia". Ten gatunek śliwek nazwano na cześć żony króla Francji - Franciszka I (panował w latach 1515-1547).

Źródło: Cienkowski Witold Paweł, Z tajemnic języka, Warszawa 1963 (sygn. 33665).

O literaturze

Wczesnorenesansowy włoski poeta, Francisco Maria Grapaldo, miał podobno jednocześnie pisywać po dwa wiersze. Jeden prawą, drugi lewą ręką.

Źródło: Marian Kozłowski, Lamus ciekawostek, Warszawa 1976 (sygn. 72992).