piątek, 30 października 2015

Książki (nie)zapomniane - Historia zbyt prosta, by ją odczytać dosłownie.

Realistyczna, chwilami nawet naturalistyczna opowieść czy metafora? Taka myśl nawiedza czytelnika po lekturze Myszy i ludzi JOHNA STEINBECKA (1902-1968). Ta historia jest przecież… zbyt prosta, aby odebrać ją literalnie.

Przede wszystkim – konstrukcja postaci. George Milton i Lennie Small, dwaj przyjaciele, stanowią przeciwieństwa. Pierwszy – inteligentny, bystry, odpowiedzialny, drugi – ociężały umysłowo, myślący i zachowujący się jak duże dziecko. George – niski, ale bardzo wytrzymały, Lennie – potężnie zbudowany (odwrotnie niż wskazuje jego nazwisko!), nieświadomy swej siły mocarz. Wspólnie przemierzają Kalifornię w poszukiwaniu pracy. Są najemnymi robotnikami. Często przebywają w otoczeniu surowych, nawet prymitywnych mężczyzn, na co dzień widząc skutki nienawiści rasowej, wrogości, w najlepszym przypadku – obojętności. I jakoś nie bardzo pasują do otoczenia, bo wśród prostackich wypowiedzi i zachowań stanowią wyjątek. Nieustannie towarzyszy im marzenie.

Pewnego dnia… Kupią kawałek ziemi, założą farmę. Będą hodować króliki. Stale pocieszają się tą wizją. Właśnie, kochają futerkowe zwierzęta, szczególnie Lennie. Nie zdając sobie sprawy ze swej siły, niejednokrotnie – głaszcząc – zabija je. Nie ponosi jednak żadnych konsekwencji własnych działań, dopóki są to tylko myszy. Ale wreszcie obaj trafiają do dużego gospodarstwa, w którym o wszystkim decyduje syn właściciela, a jego zalotna żona bez zahamowań prezentuje pracownikom swoje wdzięki. Przychodzi także do Lenny’ego. A on lubi głaskać. I robi to… coraz mocniej. Zbyt mocno…

Po śmierci kobiety i odkryciu, kto jest winowajcą, wyrusza pościg. Jak postąpi George? Czy pozwoli na zatrzymanie przyjaciela, a w konsekwencji -  na wykonanie wyroku śmierci? Przecież Lennie zawsze był dla niego ciężarem, utrudniał znalezienie zajęcia. Ale był też kimś najbliższym, z kim dzielił najpiękniejsze marzenie…

           
Jeszcze coś dla miłośników filmu. Myszy i ludzie zostały przeniesione na ekran już w 1939 roku (reż. John Milestone). Bardziej znana jest jednak adaptacja z 1992 roku (reż. Gary Sinise), zapewne głównie ze względu na świetną rolę Johna Malkovicha jako Lenny’ego. Warto zobaczyć!

Steinbeck John, Myszy i ludzie, tł. [z ang.] Jan Meysztowicz, wyd. 3, Warszawa, „Czytelnik”, 1974. (Sygnatura: 63554).
Steinbeck John, O myszach i ludziach, tł. [z ang.] Marek Zgaiński, Poznań, SAWW, 1993. ISBN 83-85066-85-3. (Sygnatura: 137782). 

czwartek, 29 października 2015

Kącik maturzysty - 3: Lektury (III i IV etap edukacyjny)

Podpowiedzi do Ćwiczeń z poprzedniego odcinka. Przykładowa interpretacja wiersza Przybosia znajduje się w książce B. Szpytmy Poezja współczesna. Analiza i interpretacja wierszy objętych programem nauczania dla klas maturalnych, Warszawa 1995, s. 53-58, zaś wiersza Świetlickiego w  Poezja polska. Interpretacje, pod red. K. Heskiej-Kwaśniewicz i B. Zelera, Katowice 2000, s. 486-491. Obie mamy w bibliotece. 

I jednorazowa „promocja”! Jeśli ktoś jest zainteresowany ich przeczytaniem, a nie może do nas dotrzeć, wyślemy skany! W tym celu można się kontaktować pisząc do: kierownik.ib@pbw.katowice.pl lub bibliografia@pbw.katowice.pl

Jeszcze jedna uwaga! Chociaż „wielcy” interpretacje piszą, zawsze sugerujmy się… wytycznymi CKE! Interpretacja zaczyna się od analizy! Zatem nie zapominajmy o tytule, strofice, wersyfikacji, środkach stylistycznych! A potem interpretujmy, tzn. piszmy, czemu te środki służą!

A teraz spis lektur! Uwaga! * oznacza lekturę z * w Podstawie programowej. Znak / oznacza „lub”. Drukiem pogrubionym – zaznaczono utwory najważniejsze (wśród liczniejszych do wyboru). Kolor fioletowy oznacza nazwiska pominięte w Podstawie programowej, a obecne w wielu podręcznikach; warto wiedzieć o ich istnieniu. Także - najważniejsze dzieła (pomocne w kontekście matury ustnej).

Autor
Tytuły
ANTYK GRECKO-RZYMSKI; BIBLIA
Sofokles
Antygona; Król Edyp
Homer
Iliada; Odyseja (fragmenty) lub Jan Parandowski: Przygody Odyseusza
Horacy
Pieśni (wybór)
Jan Parandowski
Mitologia (wybór, np. Dedal i Ikar; Demeter i Kora [Persefona]; Syzyf; Tantal; Niobe; Prometeusz; Orfeusz i Eurydyka; Eros i Psyche; Ariadna; Herakles; Apollo i Marsjasz; Muzy); Przygody Odyseusza [zob. Homer]
-
Biblia: opis stworzenia świata (Rdz 1); Psalmy (np. Psalm 51); Pieśń nad Pieśniami; Księga Hioba; wybrane przypowieści ewangeliczne (np. o synu marnotrawnym, o miłosiernym Samarytaninie); Hymn św. Pawła o miłości (1 Kor 13); Apokalipsa św. Jana
Safona: wybór wierszy
ŚREDNIOWIECZE
-
* Bogurodzica; Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią; Legenda o świętym Aleksym; Lament świętokrzyski (= Żale Matki Boskiej pod krzyżem = Posłuchajcie, bracia miła)
-
Pieśń o Rolandzie (fragm.)
Dante Alighieri
Boska Komedia (fragm.)
Joseph Bédier
Dzieje Tristana i Izoldy [Uwaga! Utwór powstał w 1900 r., ale tematycznie jest związany ze średniowieczem; stanowi rekonstrukcję średniowiecznej opowieści]
Najstarsze zabytki języka polskiego: Złota bulla (gnieźnieńska, 1136 r.); Księga Henrykowska (I część, ok. 1270 r.); Anonim tzw. Gall (Kronika polska); Przecław Słota (?):Wiersz o chlebowym stole (= O zachowaniu się przy stole); Jakub de Voragine (Złota legenda);  François Villon (Wielki testament)
RENESANS (ODRODZENIE)
Jan Kochanowski
- *Fraszki (np. Na lipę; Na dom w Czarnolesie; O żywocie ludzkim; Na zdrowie; O doktorze Hiszpanie)
- Odprawa posłów greckich
- *Treny (V, VII, VIII i inne – wybór)
- Pieśni: Hymn [Czego chcesz od nas, Panie]; Pieśń świętojańska o Sobótce (wybór); inne pieśni (wybór)
- wybrane Psalmy [przekład – parafraza]
Mikołaj Sęp Szarzyński
np. Sonet I. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem; Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego
William Shakespeare
Makbet; Romeo i Julia
Miguel de Cervantes y Saavedra
Don Kichot (fragm.)
Mikołaj Rej (Żywot człowieka poczciwego);  Łukasz Górnicki (Dworzanin polski);  Francesco Petrarca (Sonety do Laury); Giovanni Boccaccio (Dekameron)
BAROK
Molière
Świętoszek / Skąpiec
Jan Andrzej Morsztyn
Do trupa
Daniel Naborowski
Cień
Jan Chryzostom Pasek
Pamiętniki (fragm.)
Wacław Potocki (Transakcyja wojny chocimskiej = Wojna chocimska)
OŚWIECENIE
Ignacy Krasicki
- *Bajki (np. Ptaszki w klatce; Przyjaciele; Dewotka; Malarze)
- Monachomachia (fragm.)
- Satyry (np. Żona modna; Pijaństwo; Do króla)
Franciszek Karpiński
Laura i Filon (fragm.); Pieśń o Narodzeniu Pańskim (= Bóg się rodzi)
Franciszek Dionizy Kniaźnin; publicystyka (Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski); Pierre de Beaumarchais (Cyrulik sewilski; Wesele Figara)
ROMANTYZM
Adam Mickiewicz
- poezja. Ballady, np. Romantyczność; Lilije; Pani Twardowska; Świteź; Świtezianka. Tom Sonety krymskie, np. Stepy akermańskie; Burza. Inne: Reduta Ordona
- dramaty: *Dziadów cz. II; Dziadów cz. IV; * Dziadów cz. III
- *Pan Tadeusz
Juliusz Słowacki
- wiersze, np. Hymn [Smutno mi, Boże…]; Hymn [Bogarodzico, Dziewico…]; Testament mój; Grób Agamemnona; Sowiński w okopach Woli
- dramaty: Kordian; Balladyna
Cyprian Kamil Norwid
np. Moja piosnka (II); W Weronie; Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie; Fortepian Szopena; Bema pamięci żałobny rapsod; Pielgrzym; Krzyż i dziecko; Do obywatela Johna Brown; Żydowie polscy
Aleksander Fredro
*Zemsta
Zygmunt Krasiński (Nie-Boska komedia); Józef Ignacy Kraszewski (powieści historyczne, np. Stara baśń); Antoni Malczewski (Maria); Johann Wolfgang Goethe (Król olch = Król olszyn = Król elfów - ballada; Cierpienia młodego Wertera; Faust); George Gordon Byron (Giaur; Korsarz); Walter Scott (powieści historyczne, np. Ivanhoe; Rob Roy; Waverley); Victor Hugo (Hernani [dramat]; Katedra Marii Panny w Paryżu); Emily Brontë (Wichrowe wzgórza); Stendhal (Czerwone i czarne); Honoré de Balzac (Ojciec Goriot)
POZYTYWIZM
Henryk Sienkiewicz
- nowele, np. Janko Muzykant; Latarnik
- * powieść historyczna (do wyboru): Quo vadis / Potop / Krzyżacy
Bolesław Prus
- *Lalka
- nowela, np. Antek
Charles Dickens
Opowieść wigilijna
Eliza Orzeszkowa
- Nad Niemnem (fragm.)
- nowela, np. Gloria victis
Maria Konopnicka
- nowela, np. Mendel Gdański; Miłosierdzie gminy; Dym
- wiersze, np. A jak poszedł król na wojnę; Rota
Fiodor Dostojewski
Zbrodnia i kara / Łagodna (= Potulna)
Adam Asnyk (wiersze, np. Do młodych; Daremne żale); Aleksander Świętochowski (My i wy [artykuł programowy]); Gustave Flaubert (Pani Bovary); Emil Zola (Germinal; Nana); Guy de Maupassant (nowele, np. Baryłeczka; Bel-Ami); Lew Tołstoj (Anna Karenina; Wojna i pokój)
MŁODA POLSKA (MODERNIZM; NEOROMANTYZM)
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Melodia mgieł nocnych; Hymn do Nirwany; Evviva l’arte!
Jan Kasprowicz
Dies irae [z tomu Hymny]; Krzak dzikiej róży
Gabriela Zapolska
Moralność pani Dulskiej
Stanisław Wyspiański
*Wesele
Władysław Stanisław Reymont
Chłopi (t. 1: Jesień)
Stefan Żeromski
Ludzie bezdomni / Wierna rzeka / Echa leśne (w dwudziestoleciu…: Przedwiośnie)
Leopold Staff   
np. Deszcz jesienny; Przedśpiew; Ja – wyśniony. Także – utwory napisane w dwudziestoleciu…, np. z tomów: Ścieżki polne i Żywiąc się w locie; utwory powojenne – z tomu Wiklina, np. Pierwsza przechadzka; Podwaliny
Arthur Conan Doyle
opowiadanie, np. Pusty dom. – W Podstawie programowej zapisano, że może być też wybrany kryminał Agathy Christie – we fragmencie. Pisarka tworzyła w dwudziestoleciu… i po wojnie. Przykładowe utwory: Śmierć na Nilu; Morderstwo w Orient-Expressie; Rendez-vous ze śmiercią; I nie było już nikogo; Strzały w Stonegate
Stanisław Przybyszewski: Confiteor [artykuł programowy]; Charles Baudelaire (tom Kwiaty zła, tu - np. Padlina; Albatros); Artur Rimbaud (Statek pijany); Paul Verlaine i Stéphane Mallarmé (wiersze); Maurice Maeterlinck (Ślepcy; Wnętrze); Henryk Ibsen (Dzika kaczka; Nora; Peer Gynt); August Strindberg (Panna Julia; Sonata widm); Robert Louis Stevenson (Dr Jekyll i Pan Hyde); Oscar Wilde (Portret Doriana Graya)
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Julian Tuwim
np. Chrystus miasta; Mieszkańcy; Do prostego człowieka; Rzecz czarnoleska; Bal w Operze
Konstanty Ildefons Gałczyński
np. Prośba o wyspy szczęśliwe; Serwus, madonna; Rozmowa liryczna; Zaczarowana dorożka
Bolesław Leśmian
np. Pan Błyszczyński; Dusiołek; Trupięgi; Urszula Kochanowska;
W malinowym chruśniaku [tomik]; [z epoki poprzedniej: Dziewczyna]
Maria Pawlikowska- Jasnorzewska
Pocałunki (tomik; wybór)
Julian Przyboś
Z Tatr
Józef Czechowicz
np. Prowincja noc; Przez kresy; Żal
Kazimierz Wierzyński
np. Wiosna i wino (z okresu powojennego - np. Ktokolwiek jesteś bez Ojczyzny)
Jan Lechoń
np. Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną…; Matka Boska Częstochowska; Karmazynowy poemat
Bruno Schulz
*Sklepy cynamonowe (wybrane opowiadania)
Zofia Nałkowska
Granica. – Z twórczości powojennej: Medaliony
Witold Gombrowicz
*Ferdydurke
Jarosław Iwaszkiewicz
opowiadanie, np. Panny z Wilka [więcej pisał po wojnie!]
Joseph Conrad
Jądro ciemności
Michaił Bułhakow
Mistrz i Małgorzata
Jerzy Liebert (wiersze, np. Jeździec); Uwaga! Wymienieni pisarze tworzyli także po wojnie: Maria Dąbrowska (Noce i dnie); John Steinbeck (Na wschód od Edenu; Grona gniewu); William Faulkner (Światłość w sierpniu; Absalomie, Absalomie!); Thomas Stearns Eliot (Ziemia jałowa; Wydrążeni ludzie [poematy]); Ernest Hemingway (Stary człowiek i morze); Francis Scott Fitzgerald (Wielki Gatsby)
WOJNA I OKUPACJA (1939-1945)
Krzysztof Kamil Baczyński
np. Spojrzenie; Deszcze; Biała magia; Pokolenie [Do palców przymarzły struny…]; Pokolenie [Wiatr drzewa spienia…]; Bajka; Historia; Z lasu; Mazowsze
Antoine de Saint-Exupéry
Mały Książę
Aleksander Kamiński
Kamienie na szaniec
Arkady Fiedler
Dywizjon 303
LITERATURA POWOJENNA
Czesław Miłosz
- wiersze, np. Campo di Fiori; Który skrzywdziłeś; Zaklęcie; Piosenka o końcu świata; Piosenka o porcelanie; Oeconomia divina. - Z utworów przedwojennych: Ojciec objaśnia; Przypowieść o maku; Słońce. – Przekład Psalmów (wybór)
- eseje: Zniewolony umysł (fragm.)
Tadeusz Różewicz
np. Ocalony; Prawa i obowiązki; Bez; Drzewo; Drewno; Rzeź chłopców; Zaraz skoczę, szefie; Kto jest poetą; List do ludożerców; Spadanie; Zostawcie nas
ks. Jan Twardowski
np. Bliscy i oddaleni; Boję się Twojej miłości; Do świętego Franciszka; Drzewa niewierzące; Niewidoma dziewczynka; Pożegnanie wiejskiej parafii; Rachunek dla dorosłego; Spieszmy się; Spór; Stwarzał; Wyjaśnienie
Wisława Szymborska
np. Cebula; Pierwsza fotografia Hitlera; Kot w pustym mieszkaniu; Głos w sprawie pornografii; Kobiety Rubensa; Koniec i początek; Miniatura średniowieczna; Nic darowane; Nic dwa razy; Prospekt; Przy winie; Radość pisania; Rehabilitacja; Rozmowa z kamieniem; Schyłek wieku; Sto pociech; Utopia; W rzece Heraklita; Wywiad z Atropos; Żona Lota
Zbigniew Herbert
np. Apollo i Marsjasz; Dwie krople; Dlaczego klasycy; Studium przedmiotu; Nike, która się waha; Przesłanie Pana Cogito; Potęga smaku; Książka; Raport z oblężonego miasta; Kamyk; Powrót prokonsula; Próba rozwiązania mitologii; U wrót doliny; Siódmy anioł; Sprawozdanie z raju; Stołek; Wyspa
- eseje, np. Barbarzyńca w ogrodzie (wybór)
Stanisław Barańczak
np. Prześwietlenie; Wypełnić czytelnym pismem; Określona epoka; Widokówka z tego świata
Ewa Lipska
np. Egzamin; Ucz się śmierci
Adam Zagajewski
np. List do czytelnika; Spróbuj opiewać okaleczony świat; W pierwszej osobie liczby mnogiej; Dwa miasta; Prawda
Stanisław Lem
Solaris; wybrane opowiadanie, np. z tomu Bajki robotów
Sławomir Mrożek
- opowiadania: Słoń; Wesele w Atomicach
- dramat: Tango. – W Podstawie programowej jest alternatywnie dramat: Stanisław Ignacy Witkiewicz: Szewcy
Tadeusz Borowski
Opowiadania z tomu Pożegnanie z Marią, np. U nas w Auschwitzu; Ludzie, którzy szli; Proszę państwa do gazu
Hanna Krall
Zdążyć przed Panem Bogiem. - W Podstawie programowej jest alternatywnie opowiadanie Irit Amiel z tomu Osmaleni lub opowiadanie Idy Fink
Gustaw Herling-Grudziński
Inny świat (fragm.)
Andrzej Sapkowski
Wiedźmin (fragm.). - W Podstawie programowej jest do wyboru inny utwór fantasy, np. Clive Staples Lewis: Lew, Czarownica i stara szafa; John Ronald Reuel Tolkien: Hobbit, czyli Tam i z powrotem; utwór Ursuli Le Guin
Miron Białoszewski
- proza: Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragm.)
- wiersze, np. Karuzela z madonnami; Podłogo, błogosław!; Szare eminencje zachwytu; Fioletowy gotyk; Mironczarnia; Tryptyk pionowy
Ryszard Kapuściński
np. Podróże z Herodotem; Heban; Cesarz (fragm.) [reportaże]
Albert Camus
Dżuma. – W Podstawie programowej jest też do wyboru: Franz Kafka: Proces / George Orwell: Rok 1984 / Isaac Bashevis Singer: Sztukmistrz z Lublina / Gabriel Garcia Marquez: Sto lat samotności / Umberto Eco: Imię róży. Także: jedna wybrana powieść z literatury polskiej oraz światowej
Wybrana powieść obyczajowa o tematyce młodzieżowej, np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej, Marty Fox. Lektury nadobowiązkowe: Maria Kuncewiczowa (Cudzoziemka); Józef Mackiewicz (Droga donikąd); Julian Stryjkowski (Austeria); Tadeusz Konwicki (Kronika wypadków miłosnych)
Urszula Kozioł (wiersze); Halina Poświatowska (np. *** [Kiedy Izolda umierała]; ***[Jestem Julią]; *** [Kiedy umrę kochanie]; Czym jest miłość); Jerome David Salinger (Buszujący w zbożu); Tennessee Williams (Szklana menażeria); Samuel Beckett (Czekając na Godota); Truman Capote (Śniadanie u Tiffany’ego); William Golding (Władca much); Ken Kesey (Lot nad kukułczym gniazdem); William Wharton (Ptasiek)
Inne
Filmy – w wyborze (polscy twórcy): Andrzej Wajda (np. Popiół i diament; Kanał; Lotna), Krzysztof Kieślowski (np. Amator; Podwójne życie Weroniki; filmy z Dekalogu, np. Krótki film o zabijaniu; Krótki film o miłości); Andrzej Munk (np. Eroica; Zezowate szczęście); Krzysztof Zanussi (np. Struktura kryształu; Barwy ochronne).
Homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 r. w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego).
Współczesne życie kulturalne. Teksty kultury: sztuki plastyczne (np. malarstwo, plakat, rzeźba); komiks; teatr; film; publicystyka (wybór z prasy i innych mediów); wybrany program telewizyjny

A gdzie znaleźć omówienia czy opracowania do lektur?
Najlepsze strony internetowe:

Najlepsze opracowania książkowe: serie Biblioteka Analiz Literackich, wstępy w serii Biblioteka Narodowa. Także bibliografia innych opracowań w bazie Opracowania lektur i wierszy. 

Ostatnia uwaga! Streszczenia czytamy jako POWTÓRZENIE i UTRWALENIE (także rozszerzenie) wiedzy o lekturach, NIE - ZAMIAST lektur! :) 

Ps. Dziś Ćwiczeń nie będzie, bo tekst już jest bardzo długi!