Nasze Skarby – Stanisław Tomkowicz, „Zamek na Wawelu” (1917)

Wawel jest „streszczeniem dziejów narodu, znakiem widomym naszej jedności, symbolem naszej dawnej wielkości i chwały”.

Stanisław Tomkowicz (1850-1933). Historyk sztuki. Konserwator zabytków i pionier ich nowoczesnej inwentaryzacji. Odznaczony papieskim złotym krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice, Krzyżem Komandorskim Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, austriackim Krzyżem Komandorskim Orderu Franciszka Józefa, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi.

Odczyt  „Zamek na Wawelu” rozpoczyna się emocjonalnie i podniośle:

„Prócz jednego Rzymu nie ma bodaj drugiego miasta w Europie, które by (przynajmniej na synach własnego narodu) wywoływało wrażenie tak głębokie, tak silne, i tak rzewne, jak nasz niewielki, niezamożny i spokojny Kraków. Polakowi niepodobna doń się zbliżać, niepodobna o nim mówić bez wzruszenia. Wszak tu każda piędź ziemi uświęcona jest wielkiemi wspomnieniami, każdy kamień donośnym głosem opowiada naszą dawną wielkość i chwałę.”

Potem następuje omówienie dziejów budowy Wawelu na szerokim tle historycznym wraz z opisem architektury i wyposażenia kompleksu. Pada niemało dat, ale one tylko wspierają opowieść spisaną pięknym, obrazowym językiem. Zaś zakończenie tekstu – po którym następuje szereg fotografii – to profetyczna zapowiedź „dalszego ciągu” narodowej historii (pamiętajmy, że odczyt został wygłoszony w czasie, gdy odrodzonej Polski nie było jeszcze na mapie):

„Stoi (…) nasz Wawel. Srogie zawieruchy, straszne nawałnice przeszły nad jego głową, a on je przetrwał, dumne czoło wznosi w górę, z tajemniczej swej siły i moralnego znaczenia nic nie uronił.
Niedawno zawrzało w nim nowe życie. Zrzucił długoletnie więzy załogi wojskowej. Zabrano się do naprawy porysowanych murów, do przywracania im dawnej ozdoby. (…) Kto wie, czy to odżycie Wawelu nie jest zapowiedzią, że dla ciężko doświadczonego narodu świta nareszcie lepsza przyszłość, że po mrokach czarnej nocy nadchodzi dlań naprawdę dzień pogodny.
Los bywa zmienny, a Bóg cudowny.
Mickiewicz przed 70 z górą laty zwiastował, że
...wyszedł głos i padł już los
I tajne brzemię lat
Wydało płód i stał się cud
I rozraduje świat!
Poeta miał na myśli moralne – nie polityczne – odrodzenie narodu. Dziś na inne zanosi się zmiany. Wobec gigantycznych walk i przewrotów, na które patrzymy, głos wewnętrzny mówi nam, że to może początek nowej epoki w historii Europy i że może nareszcie na zegarze dziejowym wybiła nasza godzina. Wstępuje w nas otucha.
Byliśmy, jesteśmy i będziemy!”

Stanisław Tomkowicz, Zamek na Wawelu. Odczyt wygłoszony w Warszawie w styczniu 1917 r.,  Warszawa, nakł. Księgarni F. Hoesicka, (Warszawa : Drukarnia i Litografia p. f. "Jan Cotty"), 1917 (sygn. ZS 10151).

Książki (nie)zapomniane - Z miłości do ziemi (i kamienia)

Literatura prowansalska jest szczególna. Realistyczna, a jakby baśniowa. Pełno w niej słońca, zapachów i nieuchwytnego piękna. Dlatego, że tworzą ją ludzie kochający ten region. Czarowi Prowansji ulegli nie tylko Francuzi, co poniekąd oczywiste, ale także Polacy. Na przykład Marie Szypowska, by wspomnieć tylko uroczą książeczkę "Provence, Riviera". Dziś jednak wrócimy do JEANA GIONO (1895-1970), którego opowiadanie "Zbieg" przedstawiłyśmy TUTAJ. Przypomnimy dwa opowiadania z tomu „Le Déserteur at autres récits”.

Najpierw utwór "nieprowansalski", czyli "Kamień" (La Pierre). Opowiadanie powstałe z miłości... do kamienia. To uczucie się wyczuwa. Między słowami. Między wierszami. Na przykład:
... w opisie animizowanego akweduktu: "Kroczył ponad sosnami, dębami, zagajnikami, poprzez ogrody warzywne, fermy, posiadłości ziemskie, drogi i kolej żelazną. Wspinał się na pagórki, opuszczał w doliny, przeskakiwał nad kotlinami, ponownie wchodził na wysokości i nagle zniknął",
... w rozważaniach nad architekturą Bramy Słońca w Andach i żaren w Meksyku,
... w "wyprawach" do wnętrza kamienia, czyli jaskiń, grot, kopalń,
... w zachwycie nad wyspami, górami, białymi skałami Dover, nad architekturą miast i konstrukcją wież,
... w sięganiu najwyżej - do odległych galaktyk,
wreszcie w rozważaniach o "życiu" kamieni: "Być może gdzieś we wszechświecie występują granitowe morza i oceany marmuru?"

Niezwykłe, czarowne rozważanie. Niejasne gatunkowo. Piękne.

Jean Giono, Kamień, w: tegoż, Zbieg [i inne opowiadania], przeł. Maria Książek, Kraków 1988, s. 77-128 (sygnatura: 129848).

Wracamy do Prowansji. "Arkadio... Arkadio..." (Arcadie... Arcadie...), czyli zachwyt nad wyjątkowością tej krainy. Krajobrazy "składające się w dziewięciu dziesiątych z nieba i w maleńkiej dziesiątej części z ziemi". Klimat. Ludzie w Alpach Prowansalskich, którzy czasem "oprócz samotności nie mają żadnego urozmaicenia". I ci mieszkający w dolinach - ich wspaniałomyślność i gościnność. Historia (zamki!). Nieduże miasta. Porty. Lazurowe Wybrzeże. Rzemiosło. Roślinność. Winnice. Migdałowce i oliwki: "Gaj oliwny jest jak biblioteka, do której udajemy się, by zapomnieć o życiu lub je lepiej poznać," a zbieranie owoców to "najsmakowitsza w świecie praca". Małe fermy. I trwanie: "Wiatr wieje z południowego zachodu, dokładnie tak samo jak dziesięć tysięcy lat temu"…

Utwory Jeana Giono. (Arcy)dziełka pełne miłości zamkniętej w słowach.

Jean Giono, Arkadio... Arkadio..., w: tegoż, Zbieg [i inne opowiadania], przeł. Maria Książek, Kraków 1988, s. 129-175 (sygnatura: 129848).

„Jak napiszesz: rycerz, żołnierz, i jak moździerz i jak kołnierz…”

Jutro przypada Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Może uczcimy go…  dyktandem? Najpierw fragment już cytowanego (TUTAJ) "Podręcznika do systematycznego dyktanda według uchwał Akademii Umiejętności w Krakowie" z 1898 roku, ułożonego przez C. Bogucką, C. Niewiadomską, M. Pruską i Jadwigę Warnkównę:

"Jak napiszesz: rycerz, żołnierz,
I jak moździerz i jak kołnierz,
I jak trzebież, kradzież, młodzież,
I jak – prażyć, mięso ważyć,
Warzyć zupę, skwarzyć, smażyć,
I jak ostrzyc, leżeć, mierzyć,
I jak zrzędzić, żyć i wierzyć,
I jak żądać i jak rządzić;
Pisz uważnie, by nie zbłądzić."

A oto kilka współczesnych tekstów:

"Pewna królewska córka była ponura i uparta jak muł. Kłóciła się ze wszystkimi, psując im nastrój, a później – biedula – stawała się jeszcze smutniejsza. Bezskutecznie próbowano ja rozweselić. Szczególnie starał się o to muskularny błazen. Bił się rózgami, zakładał surowe ogórki zamiast kolczyków i obwieszał się zasuwkami, ale był to próżny wysiłek."
(Janusz Kowal, Przyjaźń z ortografią. Dyktanda i ćwiczenia ortograficzne dla uczniów klas IV-VIII, Kielce 1992, sygn. 167105)

"Na dalekiej północy szaleją straszliwe zamiecie śnieżne i potworny mróz sroży się przez długie miesiące. Stamtąd właśnie przylatują do nas skrzydlaci uciekinierzy, zimowi goście. Nietrudno przyjrzeć im się z bliska. W swojej północnej ojczyźnie rzadko stykają się one z człowiekiem i nie odczuwają wobec niego obawy. Sporymi stadkami przyleciały jemiołuszki."
(Maria Sobolewska, Wybór tekstów pisania ze słuchu dla klas 4-8 szkoły podstawowej, Warszawa 1989, Czytelnia)

"Wczoraj wróciliśmy z wycieczki po Niżu Polskim. Pełni wrażeń wspominaliśmy piękne pejzaże, które podziwialiśmy. Dowiedzieliśmy się, że część żyznych gleb naszego kraju znajduje się na tych terenach. Obok tego pięknego krajobrazu mieliśmy też okazję zobaczyć teren przeobrażony przez rozwijający się przemysł."
(Franciszek Nowak, Dyktanda i testy dla klas IV-VIII szkoły podstawowej, Bydgoszcz 1993, sygn. 141816-7, Czytelnia)

"Prześladowany mężczyzna wciąż ze wzburzeniem wspominał doznaną potwarz. Zza pazuchy wyjął chude pudełko z grubej tektury powleczonej płótnem, po czym opróżnił je, kładąc zawartość na ziemi, krótkim ruchem wyrzucił do wody zakurzone rzemienie oraz strzępy sukien."
(Krzysztof Wiczkowski, Dyktanda dla gimnazjalistów, Katowice 2003, sygn. 173313)

"Niewielu ludzi zdaje sobie wciąż sprawę z tego, że komputer może uzależnić w taki sam sposób jak alkohol, narkotyki czy hazard. Komputeroholik nawet nie szuka związków z innymi ludźmi, całe jego życie rozgrywa się z dala od zwykłego świata."
(Jolanta Chabiuk, Sposób na ortografię. Teksty do dyktand dla uczniów klas 4-8, Warszawa 1997, sygn. 147205)

"Natura obdarzyła kota doskonałym wzrokiem, który przydaje mu się podczas polowań. Wzrok kota jest sześć razy ostrzejszy od wzroku człowieka. Zwierzęciu temu wystarczy nawet odrobina światła, by mogło bardzo dobrze widzieć. Bez trudu orientuje się w terenie, nawet wtedy, gdy my uważamy, że jest zupełnie ciemno. Kocie oko  jest wyposażone w warstwę odblaskową, która wychwytuje i odbija promienie świetlne. W zbliżony sposób funkcjonują fosforyzujące znaki drogowe: rozbłyskują, gdy padnie na nie światło przejeżdżającego samochodu."
(Jolanta Chabiuk, Sposób na ortografię. Teksty do dyktand dla uczniów klas 4-6 szkoły podstawowej oraz gimnazjum, Warszawa 1997, sygn. 152296-7, 152403).

Pomiędzy thrillerem szpiegowskim a science fiction

Oto niektóre powieści Toma Clancy’ego (w nawiasach - daty publikacji): „Kardynał z Kremla” (1988), „Bez skrupułów” (1993), „Morze ognia” (2003). Dodajmy do nich kilka tytułów z cyklu „Net Force” (2003), „Zęby tygrysa” (2003), „Zwierzchnik” (2013). Może jeszcze wspomnimy Dave’a Eggersa i słynny „Krąg” (2013). Na razie wystarczy. Wszystkie powieści mają „okrągłe” rocznice powstania. A piszemy o nich dlatego, że reprezentują specyficzny gatunek - technothriller (thriller naukowy). Za jego twórców uważa się Michaela Crichtona i Toma Clancy’ego, ale takie utwory pisano już wcześniej (np. Asimov, Lem). Niektórzy autorzy specjalizują się w jakiejś szczegółowej tematyce. Na przykład Dale Brown, pilot, tworzy technothrillery lotnicze. Dzisiaj proponujemy kilka powieści, które warto przeczytać.

Isaac Asimov, Fundacja, Fundacja i Imperium. Fundacja jest potężnym ośrodkiem wiedzy technicznej i chce zawładnąć Galaktyką. W Imperium mają świadomość tych dążeń. Musi dojść między nimi do rozgrywki. Ponadto w Universum pojawia się tajemnicza, wpływowa postać… (Sygn. 124424). Druga Fundacja. Państwo psychologów, założone na krańcach Galaktyki, dysponuje potężnymi możliwościami manipulowania ludzką psychiką… (Sygn. 128208).

Dan Brown, Początek. Robert Langdon, ikonolog, udaje się do Hiszpanii, aby szukać odpowiedzi na odwieczne pytania o pochodzenie i cel ludzkiej egzystencji. Przełom w nauce ma nastąpić w Muzeum Guggenheima w Bilbao, gdzie były student profesora ma ujawnić ważną informację. Nie wszystko idzie zgodnie z planem, więc poszukiwania zaprowadzą następnie uczonych do Barcelony (sygn. 178343).

Tom Clancy, Polowanie na Czerwony Październik. Trwa „zimna wojna”. Z okolic Murmańska wypływa okręt podwodny, którego kapitan podejmuje nieoczekiwane decyzje, niepokojące nie tylko jego zwierzchników, ale również rząd USA. Amerykanie zaczynają śledzić ruchy okrętu… (sygn. 132507).

Michael Crichton, Jurassic Park. Tej książki przedstawiać nie trzeba. Jest doskonale znana dzięki wspaniałej ekranizacji Stevena Spielberga (sygn. 180684). „Andromeda” znaczy śmierć. Po upadku amerykańskiego satelity wojskowego w pobliżu wioski w Arizonie, większość mieszkańców ginie w niewyjaśniony sposób. Zaatakował ich tajemniczy wirus. W rozwiązaniu zagadki nie bardzo pomogą jedyni, którzy ocaleli - nietrzeźwy starzec i niemowlę… Śmierć binarna. Pociąg przewożący śmiertelnie niebezpieczny gaz bojowy zostaje zaatakowany przez groźnych przestępców. Szalony milioner chce uśmiercić prezydenta i wielkie miasto. Czy agentowi FBI uda się przeszkodzić mu w tym zamiarze?

Dmitrij Gluhovskij, Futu.re. To, o czym ludzkość zawsze marzyła, w dużej mierze staje się rzeczywistością. Ale by świat prawidłowo funkcjonował, każda dziedzina życia muszą być szczegółowo kontrolowana. Nie wszyscy chcą poddać się unifikacji… (sygn. 178592).

Tom Harper, Stacja Zodiak. Wieje chłodem. Dosłownie. W arktycznej stacji dzieje się coś niepokojącego. Atmosfera podstępu, intryg i rywalizacji, pogłębiona obecnością szpiega (szpiegów?), zostaje jeszcze spotęgowana zbrodnią… Czy tylko jedną?

Stephen King, Pod kopułą. Granice amerykańskiego miasteczka oplata niewidoczna bariera. Mieszkańcy w żaden sposób nie mogą jej sforsować. Wojsko otacza okolicę. Na łącznika pomiędzy miasteczkiem a światem zewnętrznym zostaje wybrany weteran wojenny. Prezydencką decyzję kontestuje wiceprzewodniczący rady miejskiej i organizuje samozwańczą policję, złożoną z ludzi o wątpliwej moralności. Jednocześnie w szpitalu ktoś kradnie pojemniki z propanem…

Stanisław Lem, Śledztwo. Londyn. Kryminalna zagadka do rozwiązania… bardzo „nowoczesnymi” metodami, wykorzystującymi najnowsze osiągnięcia naukowe. „Zwykłe” przestępstwo przenosi się nieoczekiwanie do świata zdezorganizowanego, pełnego zamętu… (sygn. 97662, 154343).

Burton Wohl, Chiński syndrom. Do elektrowni jądrowej Ventana przybywają dziennikarze, by zrealizować reportaż. Na miejscu dochodzi do awarii, którą trzeba ukryć przed ekipą i społeczeństwem. Przedsiębiorcza dziennikarka postanawia ujawnić prawdę, a  władze obiektu za wszelką cenę starają się jej to uniemożliwić… (TUTAJ, sygn. 106743, 107046).

Nowości książkowe w zbiorach

W ostatnich dniach minionego i w pierwszych tygodniach nowego roku zasypało nas… śniegiem. Też, chociaż z małymi przerwami, ale przede wszystkim – nowościami. Ileż tego było! Mnóstwo! Barwne okładki, rozmaite formaty, różnorodna tematyka. Przeglądamy je i widzimy pedagogikę oraz psychologię (najwięcej!), pedeutologię, logopedię, nauki o rodzinie, regionalizm, socjologię, kryminologię i kryminalistykę, medycynę, beletrystykę, książki dla dzieci…

Oto kilka przykładów, które mogą stać się czytelniczymi hitami (w bibliotece o naszym profilu:)).

Ryszard Bera, Stanisław Byra, Nella Nyczkało (red. nauk.), Drogi i bezdroża edukacji w okresie pandemii COVID-19, Lublin 2022. ISBN 9788322796252 (sygn. 181464, cz LII-7/29). Bardzo aktualne rozważania o specjalnych warunkach edukacji w dobie pandemii, o kształceniu na odległość oraz kompetencjach medialnych uczniów i nauczycieli.

Stanisława Golinowska oraz Jacek Czepiel, Alicja Domagała, Mariusz Duplaga, Tomasz Grodzicki, Janusz Hałuszka, Grażyna Jasieńska, Justyna Klingemann, Iwona Kowalska-Bobko, Andrzej Ryś, Monika Ścibor, Marzena Tambor, Beata Tobiasz-Adamczyk, Piotr Tyszko (red. nauk.), Zdrowie publiczne. Wymiar społeczny i ekologiczny, Warszawa 2022. ISBN 9788366849181 (sygn. 181423, cz IV-8/19). Duży format i ponad tysiąc stron! Sporo rozdziałów i podrozdziałów. Liczni autorzy. Po prostu… podręcznik dla szkół wyższych!

Ben Hubbard (tekst), Christiane Engel (ilustracje), Jak dawniej żyły dzieci, przekł. Kazimierz Pytko, Warszawa 2022. ISBN 9788327669100 (sygn. 181517). Sympatyczna pozycja dla dzieci i o dzieciach, prezentująca życie ich rówieśników w przeszłości, na kilku kontynentach.

Witold Jakubowski, Edukacja w popkulturze - popkultura w edukacji. (Szkice z pedagogiki kultury popularnej), Kraków 2021. ISBN 9788366990746 (sygn. 181496, cz LXIII-6/8 d). Rozważania o kulturze „młodzieżowej”, muzyce rozrywkowej, wychowaniu przez sztukę, serialach jako źródle wiedzy o życiu młodzieży oraz filmie w działaniach edukacyjnych.

Małgorzata Majewska, Dziecko na cyfrowym odwyku. Jak bez krzyku oderwać dziecko od komputera i smartfona, Bielsko Biała ISBN 9788381729345 (sygn. 181465). Praktyczny poradnik dla rodziców zmagających się z uzależnieniami medialnymi dzieci i młodzieży oraz nadużywaniem przez nich komputera i gier komputerowych, Internetu, obecności na portalach społecznościowych.

Agnieszka Ogonowska, Cyberpsychologia. Media - użytkownicy – zastosowania, wyd. 2, Kraków 2022. ISBN 9788382940602 (sygn. 181492, cz LII-7/27). Kolejne wydanie przydatnej pozycji dla osób prowadzących edukację medialną, świadczących pomoc psychologiczną online oraz fachowo zwalczających uzależnienia medialne.

Ewa Ogrodzka-Mazur, Urszula Szuścik, Anny Szafrańska (red.), Edukacja małego dziecka. T. 17, Sytuacja społeczna dzieci w rodzinie, przedszkolu i szkole, Kraków Cieszyn 2022. ISBN 9788382940633, ISBN 9788375874686 (sygn. 167781/17, cz B XII-3/17 f). Kolejny tom z poszukiwanego u nas cyklu. Sporo zagadnień, m.in. edukacja europejska i domowa małych dzieci, ich kompetencje społeczne, emocje oraz czytelnictwo, wychowanie w rodzinie, ojcostwo.

Jolanta Skubisz, Bezpieczeństwo, wirtualność, profilaktyka w pedagogice początku XXI wieku, Łódź 2022. ISBN 9788374057059 (sygn. 181402, cz LII-7/26). Aktualna tematyka, czyli nauczanie na odległość (potocznie zwane „zdalnym”), poczucie bezpieczeństwa w świecie realnym i w rzeczywistości wirtualnej, edukacja dla bezpieczeństwa.

Izabela Symonowicz-Jabłońska, Baśniowość w kulturze popularnej jako wyzwanie edukacyjne, Toruń 2016. ISBN 9788323136088 (sygn. 181566, cz LVI-6/15 b). Książka, która dotarła do nas dopiero teraz, ale warto zwrócić na nią szczególną uwagę. Mamy tu etykę i poetykę baśni, oblicza baśniowości w wybranych obszarach kultury popularnej, czyli w „Harrym Potterze”, „Gwiezdnych wojnach”, serialach telewizyjnych i grach komputerowych.

Barbara Woynarowska, Anna Kowalewska, Zbigniew Izdebski, Biomedyczne podstawy rozwoju i edukacji, wyd. 2, Warszawa 2021. ISBN 9788301217839 (sygn. 181519, cz IV-8/20). Kompendium wiedzy o rozwoju, nie tylko dla studentów pedagogiki i psychologii.

Książki (nie)zapomniane – Fascynujący literacki (Wszech)świat, pełen maleńkich arcydzieł

Oniryczna ontologia. Metafizyczna teoria (nie)istnienia. Zagadka i Tajemnica. Po prostu twórczość JORGE LUISA BORGESA (1899-1986).

„Dzisiaj tam byłem, wczoraj wróciłem”. To fragment artykułu Ireny Bogocz, dotyczącego przestrzeni baśniowej, zamieszczonego w czasopiśmie „Literatura Ludowa” trzydzieści lat temu. Mógłby stać się mottem do interpretacji „Ogrodu o rozwidlających się ścieżkach” (El jardín de senderos que se bifurcan). „Wszyscy jesteśmy snem tego samego świata”. To cytat z „Burzy” Kazimierza Wierzyńskiego. Mógłby zostać mottem do interpretacji „Kolistych ruin” (Las ruinas circulares).

Ps. Wielowymiarową, monumentalną treściowo i niewielką objętościowo „Bibliotekę Babel” z tego samego tomu przedstawiamy  TUTAJ.

„Ogród o rozwidlających się ścieżkach”. Trwa I wojna światowa. Ju Tsun to agent, Japończyk. Szpieguje dla Niemiec. Podczas jednej z akcji - tropiony przez kapitana Maddena - wysiada na nieznanej nikomu stacji. Tu zostaje przez obcych skierowany do sinologa, Stephena Alberta, a jednocześnie potomka mędrca Ts’ui Pena. Idąc we wskazanym kierunku, trafia do Labiryntu.

Ts’ui Pen posiadł przed laty wiedzę o sposobie istnienia czasu i zawarł ją w Księdze. Właśnie ona jest niezwykłym Labiryntem, w którym - w przeciwieństwie do świata fizykalnego, opartego na linearności i sekwencjonalności czasu - możliwe jest  j e d n o c z e s n e  istnienie w kilku (czaso)przestrzeniach. W nich także jest realne spotkanie w jednym miejscu z Maddenem, będącym aktualnie... gdzie indziej. Bo Labirynt to nie lokalizacja, ale Księga. Zawsze niedokończona...

Jorge Luis Borges, Ogród o rozwidlających się ścieżkach, przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski, w: tegoż, Opowiadania, wyd. 2, Kraków 1978, s. 78-90 (sygn. 80583).

„Koliste ruiny”. Świat pomyślany i rzeczywisty (czy na pewno?) przeplatają się też w tym króciutkim opowiadaniu. Twórca staje się w nim obiektem... czyjejś twórczości. Obmyśla, będąc jednocześnie myślanym.

Mężczyzna przybył do wioski nie wiadomo kiedy. Nikt nie dostrzegł owej chwili. Powołany do istnienia przez Ogień, będąc gościem w rzeczywistości, natychmiast zaczął tworzyć, a przynajmniej myślał, że to robi. Świat zewnętrzny i żywioły nie czyniły mu krzywdy. Do momentu, gdy „w śnie człowieka śniącego wyśniony obudził się”. Poszedł w stronę Ognia, swego kreatora. By się odrodzić (por. feniks z popiołów)? By zginąć (por. starotestamentową "Księgę Malachiasza" lub "Vőluspę" z "Eddy starszej" i wizję końcowego pożaru świata w mitologii skandynawskiej)? Przecież "zrozumiał, że sam również jest widmem, które śni ktoś inny"...

Niesamowita, wspaniała twórczość Borgesa. Pełna Zagadek i Tajemnic. Fascynujący literacki (Wszech)świat, pełen maleńkich, olśniewających arcydzieł.

Jorge Luis Borges, Koliste ruiny, przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski, w: tegoż, Opowiadania, wyd. 2, Kraków 1978, s. 47-53 (sygn. 80583).

„Noc roziskrzona gwiazdami” (i planetami). Cz. 2

Dzisiaj przedstawimy kilka książek, których akcja rozgrywa się wprawdzie nie „w odległej galaktyce”, ale też daleko. Na planetach Układu Słonecznego lub w ich pobliżu.

Ben Bova, Merkury (z cyklu: Droga przez Układ Słoneczny). Nowa „Wieża Babel” – dzieło inżyniera Bracknella – rozpada się i wywołuje światową katastrofę. Mężczyzna za karę zostaje wygnany z Ziemi i odtąd żyje tylko dla nowego celu – zemsty na winnych tego nieszczęścia.

Stanisław Lem, Astronauci. Naukowcy pracujący na Syberii znajdują tajemniczy obiekt wysłany z Wenus. Odczytawszy jego zawartość, interpretują treść jako plan uderzenia w Ziemian. Aby sprawdzić poprawność odczytu, trzeba udać się w międzygwiezdną podróż. Do nadawców obiektu…

Rafał Kosik, Mars. Czerwona Planeta zostaje skolonizowana (terraformowana) przez Ziemian. Operacja nie w pełni się powiodła. Ludziom żyje się tu coraz trudniej…

Ben Bova, Jowisz (z cyklu: Droga przez Układ Słoneczny). Ziemię ogarnia totalitaryzm oraz powszechna kontrola myśli i postaw. Naukowcy nie godzą się z takim porządkiem rzeczy. Uciekają na inne planety, ale na nich też nie będą wolni…

Arthur C. Clarke, Odyseja kosmiczna (cykl). Monolit wywiera ogromny wpływ na ludzi już od czasów najdawniejszych. Dzięki niemu małpopodobne ziemskie istoty się uczłowieczyły. Odszukano go też na Księżycu. Drugi nieoczekiwanie znalazł się na Saturnie…

Ben Bova, Saturn (z cyklu: Droga przez Układ Słoneczny). Na Ziemi rodzi się bunt przeciw systemowi społeczno-politycznemu. Aby zapobiec niepokojom, trzeba unieszkodliwić niezadowolonych. Można ich wygnać na Saturna…

Fritz Leiber, Snowbank Orbit. Ziemianie uciekają przed najeźdźcami z Kosmosu. Próbują znaleźć bezpieczne schronienie w „okolicach” Urana…

Hugh Walters, W pobliżu Neptuna. Z Ziemi wyrusza ekspedycja mająca na celu zbadanie planety. Z początku lot przebiega zgodnie z planem, ale tuż przed lądowaniem na pokładzie statku kosmicznego wybucha pożar. Ogarnia wszystkich i wszystko…

Ps. O literackich podróżach na Księżyc pisałyśmy TUTAJ.

„Noc roziskrzona gwiazdami” (i planetami). Cz. 1

„Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. W ten sposób na trwałe trafił do historii (nauki). Zadomowił się również w literaturze. Rok Mikołaja Kopernika uczcimy poprzez zaprezentowanie kilku książek beletrystycznych ze Słońcem w tytule oraz o Układzie Słonecznym. Przedtem – komplementy dla astronoma z pozycji popularnonaukowych i z najsławniejszego wiersza o jego osobie.

Ludwik Antoni Birkenmajer, Mikołaj Kopernik jako uczony, twórca i obywatel. W 450-tą rocznicę jego urodzin. Pozycja wydana w Krakowie przed stu laty. Oto początek: „Założyciel nowoczesnej astronomji należał (…) do tych ludzi genialnych i najniezwyklejszych, którzy nie dość że mieli odwagę zaprzeczyć błędnym wyobrażeniom  w i e l u  s t u l e c i wcześniejszych i  w s z y s t k i c h  ludzi sobie współczesnych, ale zarazem dokonali odkrycia najbardziej niepodobnego do wiary, a przecie prawdziwego” (sygn. 12625, ZS 2758).

Włodzimierz Zonn, Rewolucja kopernikańska: „Życiorysy wybitnych polityków, wodzów czy rewolucjonistów dają się odczytać z wielu zdarzeń, w których są zaangażowani lub które sami wywołali. (…) Co innego życiorysy uczonych. Są to dramaty jednego najczęściej aktora, przy pustej scenie i pustej widowni” (sygn. 55808-9, 55864).

A oto już literackie Słońce w kilku odsłonach. Najpierw motto - „Kopernik” Władysława Broniewskiego:

„Noc roziskrzona gwiazdami, pogodna –
to pora pracy. Astronom na wieży
patrzy na gwiazdy. Ręka jego chłodna
ujmuje cyrkiel, który wszechświat mierzy. (…)

Myśl nieulękła ku gwiazdom się zwraca,
szukając prawa, które wszystkim rządzi.
Cyrkiel i karta, rachunek i praca –
tyle wystarcza, by w niebie nie zbłądzić.

Bledną już gwiazdy. Astronom znużony
przymknął powieki, chwilę – zda się – drzemie.
Nagle wprost w Słońce spojrzał i natchniony
zatrzymał Słońce i poruszył Ziemię.”

Tommaso Campanella, Miasto Słońca. Słynna utopia renesansowego filozofa (sygn. 178981, cz D IV-2/93).

J. G. Ballard, Imperium Słońca. Jim Graham, jedenastolatek, mieszka z rodzicami i siostrą w Szanghaju. Podczas japońskiego ataku na Pearl Harbor zostaje rozłączony z rodzicami i trafia do obozu dla internowanych, czyli do piekła II stulecia… (sygn. 130798).

Jerzy Ficowski, Gałązka z drzewa słońca. Zbiór baśni romskich (sygn. 99714).

Ernest Hemingway, Słońce też wschodzi. Mówiono o nich: stracone pokolenie”. W młodości utracili sens życia. Zabrano im prawo do szczęścia. Ale czy już tylko wegetowali? (TUTAJ,  sygn. 78478).

Dan Jacobson, Taniec w słońcu. Tutaj wszystko kąpie się w niemiłosiernym upale afrykańskiego Południa. Ale życie nie jest sielanką. Złowrogi cień apartheidu ciągnie się za bohaterami opowieści. Zmusza do podejmowania decyzji… (sygn. 112612).

Hanna Januszewska, Słońce wschodzi. Adaś żyje w mieście. Nie przygląda się wschodom i zachodom słońca. Nie dostrzega przyrody. Jednak pobyt na wsi odmieni go i pogłębi jego wrażliwość… (sygn. 118480).

Maria Konopnicka, Co słonko widziało. Wiersze o życiu na wsi, przyrodzie, pracy… (sygn. 126058/3).

Ewa Nowacka, Słońce w kałuży. Wojtek jest jeszcze dzieckiem. Ma zaledwie 16 lat. A jednak jego notatki na temat miłości (tak, chłopak jest zakochany!) okazują się nad wyraz dojrzałe… (sygn. 95697).

Władysław Smólski, Franciszek rozdaje słońce. Święty Franciszek głosi swoim życiem przypowieść o radości doskonałej. Kocha, więc istnieje. Istnieje, by kochać (TUTAJ, sygn. 135694).

Monika Warneńska, Dziewczyna z Wyspy Słońca. Szarzyzna PRL-u – nieoczekiwanie oświetlona życiodajnym promieniem. Małgorzata studiuje historię i udziela się w harcerstwie. Marzy o wyjeździe do Paryża, ale ostatecznie spędza wakacje na Mazurach. Ten obóz odmieni całe jej życie. Znajdzie przyjaźń i… ojca (sygn. 116656).