poniedziałek, 28 grudnia 2020

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Wspominamy, pamiętamy, nie zapomnimy (3)

Carl Reiner (ur. 1922). Amerykański aktor, reżyser i scenarzysta. Jeden z głównych twórców komedii, z których najbardziej znane, to serial Dick Van Dyke Shaw i filmy ze Steve’em Martinem.

Gene Reynolds (właśc. Eugene Reynolds Blumenthal, ur. 1923). Amerykański reżyser, scenarzysta i producent telewizyjny, w młodości również aktor. Zagrał m.in. w Heidi (reż. Allan Dwan), Mieście chłopców (reż. Norman Taurog), Szlaku do Santa Fe (reż. Michel Curtiz). Wyreżyserował m.in. niektóre odcinki seriali M*A*S*H, Christy, Nowe przygody Supermana, Dotyk anioła.

Allan Rich (właśc. Benjamin Norman Schultz, ur. 1926). Amerykański aktor. Niektóre filmy: Serpico (reż. Sidney Lumet), Quiz show (reż. Robert Redford), Amistad (reż. Steven Spielberg).

Diana Rigg (ur. 1938). Brytyjska aktorka. Znana ze znanego przed laty serialu Rewolwer i melonik (prod. Sydney Newman) oraz z Gry o tron (twórcy David Benioff, D.B. Weiss).

Naya Rivera (ur. 1987). Aktorka amerykańska. Gwiazda serialu Glee (twórcy Ian Brennan i in.).

Krzysztof Rogala (ur. 1950). II reżyser wielu filmów. Samodzielnie reżyserował seriale, np. Na dobre i na złe, Barwy szczęścia, M jak miłość.

Robert Rogalski (ur. 1920). Aktor. Wybrane filmy: Hubal (reż. Bohdan Poręba), Polskie drogi (reż. Janusz Morgenstern), Pogranicze w ogniu (reż. Andrzej Konic), Miasto 44 (reż. Jan Komasa), Wołyń (reż. Wojciech Smarzowski).

Kenny Rogers (Kenneth Ray Donald Rogers, ur. 1938). Amerykański aktor, piosenkarz i autor tekstów, kompozytor. Wykonywane przez niego kompozycje zostały wykorzystane w ponad 130 filmach.

Ryszard Ronczewski (ur. 1930). Aktor. Wybrane filmy: Ślad na ziemi (reż. Zbigniew Chmielewski), Do krwi ostatniej..., Stara baśń (reż. Jerzy Hoffman), 11 minut (reż. Jerzy Skolimowski).

Annie Ross (właśc. Annabelle McCauley Allan Short, ur. 130). Brytyjsko-amerykańska aktorka i piosenkarka. Niektóre filmy: Yanks (reż. John Schlesinger), Superman III (reż. Richard Lester), Blue Sky (reż. Tony Richardson).
 
Witold Sadowy (ur. 1920). Aktor, głównie teatralny. Niektóre filmy: Wielka miłość Balzaka (reż. Wojciech Solarz), Punkt widzenia (reż. Janusz Zaorski), Przyjaciele (reż. Andrzej Kostenko).

John Saxon (właśc. Carmine Orrico, ur. 1936). Amerykański aktor. Wybrane filmy: Joe Kidd (reż. John Sturges), Wejście smoka (reż. Robert Clouse), Elektryczny jeździec (reż. Sydney Pollack), Koszmar z ulicy Wiązów (reż. Wes Craven), Dynastia (twórcy Richard and Esther Shapiro).

Lynn Shelton (ur. 1965). Amerykańska reżyserka specjalizująca się w tzw. mumblecore movies. Także aktorka, producentka i montażystka. Jedna z głównych autorek niezależnego kina w USA.

Adam Słodowy (ur. 1923). Nie był aktorem, ale popularyzatorem majsterkowania, autorem książek i scenariuszy, oficerem Wojska Polskiego. Prowadził telewizyjne programy oświatowe: Zrób to sam (w ramach Ekranu z bratkiem) i Teleranek.  Napisał scenariusze do serii filmów animowanych dla dzieci Pomysłowy Dobromir, Pomysłowy wnuczek, Śrubokręt i spółka.

Lucyna Smolińska (ur. 1932). Reżyserka filmów dokumentalnych, dziennikarka.

Phyllis Somerville (ur. 1943). Amerykańska aktorka. Niektóre filmy: Cudotwórca (Leap of Faith, reż. Richard Pearce), Wielbicielka (reż. John Polson), Stoker (reż. Park Chan-wook).

Marta Stebnicka-Kern (ur. 1925). Aktorka, reżyserka teatralna, pieśniarka. Niektóre filmy: Z biegiem lat, z biegiem dni... (reż. Edward Kłosiński i Andrzej Wajda), Wakacje z Madonną (reż. Jerzy Kołodziejczyk), Modrzejewska (reż. Jan Łomnicki).

Andrzej Strumiłło (ur. 1927). Kostiumograf, scenograf, malarz, rzeźbiarz, fotograf, poeta. Opracowywał scenografię głównie do (niezbyt licznych) widowisk teatru telewizji.

Andrzej Strzelecki (ur. 1952). Aktor. Grał m.in. w filmach Klan (reż. Paweł Karpiński i in.), W pustyni i w puszczy (reż. Gavin Hood), 1920. Bitwa warszawska (reż. Jerzy Hoffman).

Max von Sydow (ur. 1929). Wybitny szwedzki aktor, znany głównie z filmów Ingmara Bergmana, np. Siódma pieczęć, Źródło, Jak w zwierciadle, Goście Wieczerzy Pańskiej, Godzina wilka. Niektóre filmy innych reżyserów: Opowieść wszech czasów (reż. George Stevens), Emigranci (reż. Jan Troell), Egzorcysta (reż. William Friedkin), Trzy dni kondora (reż. Sydney Pollack), Diuna (reż. David Lynch), Pelle zwycięzca (reż. Bille August), Motyl i skafander (reż. Julian Schnabel), Robin Hood (reż. Ridley Scott), Gwiezdne wojny: Przebudzenie Mocy (reż. J.J. Abrams). Uroczy film Niespokojne noce przedstawiłyśmy TUTAJ.

Piotr Szczepanik (ur. 1942). Piosenkarz i gitarzysta (m.in. dawne przeboje Kormorany, Kochać, Spal żółte kalendarze). Występował też w filmach: Cham (reż. Laco Adamik), Jesteś tam (reż. Anna Kazejak), Kto nigdy nie żył... (reż. Andrzej Seweryn), Mój rower (reż. Piotr Trzaskalski), Cierpkie głogi (reż. Janusz Weychert).
Jan Tesarz (ur. 1935). Aktor. Niektóre filmy: Przygody pana Michała (reż. Paweł Komorowski), Stawka większa niż życie (reż. Janusz Morgenstern, Andrzej Konic), Samochodzik i Templariusze (reż. Hubert Drapella), Zamach stanu (reż. Ryszard Filipski), Królowa Bona (reż. Janusz Majewski), Bez końca, Krótki film o zabijaniu (reż. Krzysztof Kieślowski), Mistrz i Małgorzata (reż. Maciej Wojtyszko).

Waldemar Weiss (ur. 1956). Kierownik budowy dekoracji m.in. w Dekalogu (reż. Krzysztof Kieślowski), Feminie (reż. Piotr Szulkin), Szczęśliwego Nowego Jorku (reż. Janusz Zaorski), Złocie dezerterów (reż. Janusz Majewski), Prawie ojca (reż. Marek Kondrat), Panu Tadeuszu (reż. Andrzej Wajda), Ogniem i mieczem (reż. Jerzy Hoffman), Quo vadis (reż. Jerzy Kawalerowicz), Wiedźminie (reż. Marek Brodzki).

Krzysztof Węglarz (ur. 1962). Scenarzysta. Autor scenariuszy m.in. do Skorumpowanych (reż. Jarosław Żamojda), Kac Wawy (reż. Łukasz Karwowski), Klanu (reż. Paweł Karpiński i in.), Plebanii (reż. Jerzy Łukaszewicz i in.), Ojca Mateusza (reż. Maciej Dejczer), Ludzi i bogów (reż. Bodo Kox).

Stuart Whitman (ur. 1928). Amerykański aktor. Niektóre filmy: Dzień, w którym zatrzymała się Ziemia (reż. Robert Wise), Franciszek z Asyżu, W kraju Komanczów  (reż. Michael Curtiz), Najdłuższy dzień (reż. Ken Annakin i in.), Ci wspaniali mężczyźni w swych latających maszynach (reż. Ken Annakin).

Fred Willard (ur. 1933). Amerykański aktor. Niektóre filmy: Transamerican Express (reż. Arthur Hiller), Miasteczko Salem (reż. Tobe Hooper), Murphy Brown (reż. Diane English), Gwiezdne wrota (twórcy Brad Wright i Jonathan Glassner).

Logan Williams (ur. 2003!). Kanadyjski młodziutki aktor. Znany głównie z roli w serialu Flash. Występował też w Nie z tego świata (twórca Eric Kripke), Głosie serca (twórca Michael Landon Jr.) i The Whispers (twórca Soo Hugh).

Janusz Wojtczak (ur. 1956). Mistrz oświetlenia na planach ponad 140 filmów i seriali, m.in. Złota dezerterów (reż. Janusz Majewski), M jak miłość (reż. Ryszard Zatorski i in.), Rodziny zastępczej (reż. Krzysztof Koenig i in.).

Marek Wortman (ur. 1941). Reżyser filmów fabularnych i dokumentalnych, m.in. o tematyce sportowej.

Sonja Ziemann (ur. 1926). Niemiecka aktorka, piosenkarka i tancerka. W latach 1962-1969 -  żona Marka Hłaski. W Polsce zagrała w Ósmym dniu tygodnia (reż. Aleksander Ford).

piątek, 25 grudnia 2020

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Wspominamy, pamiętamy, nie zapomnimy (2)

Rishi Kapoor (ur. 1952). Hinduski aktor. Niektóre filmy: Raja (reż. Indra Kumar), Hum Tum (reż. Kunal Kohli).

Emil Karewicz (ur.1923). Aktor. Niektóre filmy: Kanał (reż. Andrzej Wajda), Ósmy dzień tygodnia, Krzyżacy (reż. Aleksander Ford), Stawka większa niż życie (reż. Janusz Morgenstern, Andrzej Konic), Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię (reż. Janusz Majewski), Hubal (reż. Bohdan Poręba), Lalka (reż. Ryszard Ber), Hallo Szpicbródka czyli ostatni występ króla kasiarzy (reż. Janusz Rzeszewski, Mieczysław Jahoda), M jak miłość (reż. Ryszard Zatorski, Natalia Koryncka-Gruz), Plebania (reż.  Jerzy Łukaszewicz), Barwy szczęścia (reż. Natalia Koryncka-Gruz i inni), Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć (reż. Patryk Vega).

Dorota Kawęcka (ur. 1951). Aktorka, reżyserka dialogów w filmach animowanych i reżyserka dubbingu. Znana m.in. z seriali Dom (reż. Jan Łomnicki) i 07 zgłoś się (reż. Krzysztof Szmagier).

Irrfan Khan (ur. 1967). Indyjski aktor. Światową sławę zapewniły mu role w Slumdog. Milioner z ulicy (reż. Danny Boyle), Życie Pi (reż. Ang Lee) i Smak curry (reż. Ritesh Batra).

Mikołaj Klimek (ur. 1972). Aktor. Niektóre filmy: Korona królów (reż. Wojciech Pacyna i in.), M jak miłość (reż. Ryszard Zatorski i in.).

Shirley Knight (ur. 1936). Amerykańska aktorka. Wybrane filmy: Ciemność na szczycie schodów (reż. Delbert Mann), Słodki ptak młodości (reż. Richard Brooks), Ludzie z deszczu (reż. Francis Ford Coppola), Oczy anioła (reż. Luis Mandoki), Prawo i porządek (twórca Dick Wolf).

Jacek Korcelli (ur. 1934). Operator. Twórca zdjęć m.in. do Wielkiej, większej i największej (reż. Anna Sokołowska), Pierścienia i róży (reż. Jerzy Gruza), Stawiam na Tolka Banana (reż. Stanisław Jędryka).

Maria Kościałkowska (ur. 1922). Aktorka. Niektóre filmy: Pasażerka (reż. Andrzej Munk), Dekalog VIII (reż. Krzysztof Kieślowski), Romans prowincjonalny (reż. Krzysztof Wierzbiański).

Paweł Królikowski (ur.1961). Aktor. Niektóre filmy: Na dobre i na złe (reż. Ryszard Zatorski i in.), Wszyscy jesteśmy Chrystusami (reż. Marek Koterski), Ranczo (reż. Wojciech Adamczyk), Pitbull,  Instynkt (reż. Patryk Vega), Excentrycy czyli po słonecznej stronie ulicy (reż. Janusz Majewski).

Krystyna Krupska-Wysocka (Krupska-Dyjowa, ur. 1935). Reżyserka, II reżyserka filmów i spektakli teatralnych, scenarzystka. Twórczyni nagradzanych filmów dla dzieci i młodzieży. Współpracowała m.in. z Tadeuszem Konwickim, Kazimierzem Kutzem, Krzysztofem Zanussim.

Bogdan Krzywicki (ur. 1935). Aktor. Wybrane filmy: Wodzirej (reż. Feliks Falk), Dziewczyna i chłopak (reż. Stanisław Loth), Zamach stanu (reż. Ryszard Filipski), Miś, Zmiennicy (reż. Stanisław Bareja).

James Lipton (ur. 1926). Amerykański aktor, dziennikarz filmowy, pisarz.Znany m.in. jako wieloletni gospodarz programu talk-show Za drzwiami Actors Studio.

Sam Lloyd (Samuel R. Lloyd IV, ur. 1963). Amerykański aktor i muzyk. Znany przede wszystkim z  serialu Hoży doktorzy (twórca Bill Lawrence) i sitcomu Cougar Town: Miasto kocic (twórcy Bill Lawrence, Kevin Biegel).

Michael Lonsdale (ur. 1931). Francusko-angielski aktor. Zagrał ponad 200 ról. Niektóre filmy: Panna młoda w żałobie (reż. François Truffaut), Dzień Szakala (reż. Fred Zinnemann), Imię róży (reż. Jean-Jacques Annaud), Moonraker (reż. Lewis Gilbert), Okruchy dnia (reż. James Ivory).

Igor Luther (ur. 1942). Czeski twórca zdjęć filmowych. Zrealizował m.in. zdjęcia do Dantona (reż. Andrzej Wajda), Blaszanego bębenka (reż. Volker Schlöndorff) i Zimnego światła dnia (reż. Rudolf van der Berg).
Vera Lynn (właśc. Vera Margaret Welch, ur. 1917). Brytyjska aktorka i piosenkarka. Filmy: We'll Meet Again (reż. Philip Brandon), Rhythm Serenade (reż. George Wellesley), One Exciting Night (reż. Walter Frode), Venus fra Vestö (reż. Annelise Reenberg).

Bernard Ładysz (ur. 1922). Śpiewak operowy światowej sławy. Występował także w filmach, m.in. w Ziemi obiecanej (reż. Andrzej Wajda), Znachorze (reż. Jerzy Hoffman) i Lalce (reż. Wojciech J. Has).
 
Katarzyna Łaniewska (ur. 1933). Aktorka. Grała w licznych filmach i spektaklach telewizyjnych. Oto niektóre: Doktor Ewa (reż. Henryk Kluba), Popielec (reż. Ryszard Ber), Kogel-mogel (reż. Roman Załuski), Plebania (reż. Jerzy Łukaszewicz i inni), Ojciec Mateusz (reż. Maciej Dejczer i inni).

Henryk Łapiński (ur. 1933). Aktor teatralny, ale występował też w filmach, m.in. Człowiek z marmuru (reż. Andrzej Wajda), Polskie drogi (reż. Janusz Morgenstern), Dom (reż. jan Łomnicki).

Jerzy Łapiński (ur. 1940). Aktor teatralny i filmowy. Niektóre filmy: Lalka (reż. Ryszard Ber), Aktorzy prowincjonalni (reż. Agnieszka Holland), Sławna jak Sarajewo (reż. Janusz Kidawa), Radio Romans (reż. Ireneusz Engler, Janusz Dymek), Złoto dezerterów (reż. Janusz Majewski), Złotopolscy (reż. Janusz Zaorski i inni), Ojciec Mateusz (reż. Maciej Dejczer i inni).
 
Piotr Machalica (ur. 1955). Aktor. Niektóre filmy: Nic śmiesznego (reż. Marek Koterski), Sztuka kochania,  Zabij mnie glino (reż. Jacek Bromski), Krótki film o miłości (reż. Krzysztof Kieślowski).
 

Linda Manz (ur. 1961). Amerykańska aktorka. Niektóre filmy: Days of Heaven (reż. Terrence Malick), Gummo (prod. Scott Macaulay i inni), Out of the Blue (reż. Dennis Hopper).

Vincent Marzello (ur. 1951). Amerykański aktor. Niektóre filmy, w których wystąpił: Szpieg, który mnie kochał (reż. Lewis Gilbert), Superman (reż. Richard Donner), Nigdy nie mów nigdy (reż. Irvin Kershner), Dwór Króla Artura (reż. Michael Gottlieb).

Jiří Menzel (ur. 1938). Czeski reżyser, scenarzysta i aktor. Wybrane filmy: Pociągi pod specjalnym nadzorem, Kapryśne lato, Na skraju lasu, Cudowni mężczyźni z korbką, Postrzyżyny, Obsługiwałem angielskiego króla.

Eva Milde (ur. 1944). Polska aktorka. Niektóre filmy: Czterdziestolatek (reż. Jerzy Gruza), Alternatywy 4, Miś (reż. Stanisław Bareja).

Ennio Morricone (ur. 1928). Włoski kompozytor; twórca muzyki do ponad 500 filmów. Współpracował z najwybitniejszymi reżyserami, wśród których byli m.in. Sergio Leone, Franco Zeffirelli, Pier Paolo Pasolini, Brian De Palma, Bernardo Bertolucci, Pedro Almodóvar, Roland Joffé, Giuseppe Tornatore.

Andrzej Mrozek (ur. 1940). Aktor. Wystąpił w licznych filmach, m.in. w Samych swoich (reż. Sylwester Chęciński), Strachach (reż. Stanisław Lenartowicz), Popielcu (reż. Ryszard Ber), Domu Sary (reż. Zygmunt Lech), Świecie według Kiepskich (reż. Okił Khamidow, Patrick Yoka, Adek Drabiński).

Michał Nekanda-Trepka (ur. 1947). Reżyser filmów dokumentalnych, dokumentujących głównie losy polskich Żydów.

Włodzimierz Niderhaus (ur. 1944). Jeden z najważniejszych polskich producentów filmowych. Także aktor.

Lennie Niehaus (ur. 1929). Amerykański muzyk i kompozytor. Stały współpracownik Clinta Eastwooda (skomponował muzykę do jego kilkunastu filmów).

Margaret Nolan (ur. 1943). Amerykańska aktorka, znana z roli w filmie Goldfinger (reż. Guy Hamilton).
 
Jerzy Zygmunt Nowak (ur. 1940). Aktor. Wystąpił w licznych filmach, m.in. w Śladzie na ziemi (reż. Zbigniew Chmielewski), Alabamie (reż. Ryszard Rydzewski), C.K. Dezerterach (reż. Janusz Majewski), U Pana Boga w ogródku (reż. Jacek Bromski).

Tomasz Ogrodowczyk (ur. 1966). Reżyser i operator filmów przyrodniczych, a także fotograf przyrody.

Jerzy Owczaczyk (ur. 1946). II reżyser wielu filmów i seriali, m.in. Pogrzeb kartofla, Siedem dalekich rejsów, Pierwsza miłość, biuro kryminalne.

Marek Palpuchowski (ur. 1956). Pionier branży kinowej. Jeden z twórców sieci kin Helios.

Józef Para (ur. 1922). Aktor. Zagrał kilkadziesiąt drugoplanowych ról filmowych, m. in. w Gangsterach i filantropach (reż. Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski), Gdzie jest generał (reż. Tadeusz Chmielewski), Trędowatej (reż. Jerzy Hoffman), Królowej Bonie (reż. Janusz Majewski), Vabank (reż. Juliusz Machulski).

Alan Parker (ur. 1944). Brytyjski reżyser, producent, pisarz i aktor. Niektóre filmy: Bugsy Malone, Midnight Express, The Wall, Ptasiek, Missisipi w ogniu, Harry Angel, Evita.

Goran Paskaljević (ur. 1947). Dawniej jugosłowiański, później serbski reżyser. Twórca m.in. Beczki prochu, Kiedy wstanie dzień, Optymistów, Jak Harry stał się drzewem.

Barbara Pec-Ślesicka (ur. 1936). Kierownik produkcji. Matka reżysera Macieja Ślesickiego. Kierowała produkcją m.in. Korczaka, Panny nikt (reż. Andrzej Wajda), Feminy (reż. Piotr Szulkin), filmów swojego syna: Tato, Sara, 13 posterunek.
Krzysztof Penderecki (ur. 1933). Jeden z najwybitniejszych światowych twórców współczesnej muzyki poważnej. Skomponował muzykę do kilkunastu filmów animowanych. Współpracował też z Wojciechem J. Hasem (Rękopis znaleziony w Saragossie, Szyfry). Jego utwory stanowiły też ścieżkę dźwiękową wielu filmów, m. in. Katynia (reż. Andrzej Wajda) i Demona (reż. Marcin Wrona). Były wykorzystane m. in. w Egzorcyście (reż. William Friedkin), Lśnieniu (reż. Stanley Kubrick), Dzikości serca (reż. David Lynch), Wyspie tajemnic (reż. Martin Scorsese).

Michel Piccoli (właśc. Jacques Daniel Michel Piccoli, ur. 1925). Francuski legendarny aktor. Niektóre filmy: Pogarda (reż. Jean-Luc Godard), Dziennik panny służącej, Dyskretny urok burżuazji (reż. Luis Bunuel), Okruchy życia, Max i ferajna (reż. Claude Sautet), Wielkie żarcie (reż. Marco Ferreri), Nieznajoma z Sans-Souci (reż. Jacques Rouffio), Habemus Papam: mamy papieża (reż. Nanni Moretti).

Andrzej Piekutowski (ur. 1933). Reżyser filmów dokumentalnych.

Jerzy Pilch (ur. 1952). Pisarz, publicysta i scenarzysta filmowy. Jego zekranizowane powieści, to: Pod mocnym Aniołem (reż. Wojciech Smarzowski) i Spis cudzołożnic (reż. Jerzy Stuhr). Napisał scenariusze do: Święta polskie. Żółty szalik, Miłość w przejściu podziemnym (pomysł Grzegorz Łoszewski), Baru Atlantic (dwa odcinki, reż. Janusz Majewski). Jego sztuki adaptowano dla Teatru TV. Jako aktor wystąpił we Wtorku (reż. Witold Adamek).

Tom Pollock (ur. 1943). Amerykański producent. Niektóre filmy: Baywatch. Słoneczny patrol (reż. Seth Gordon), Stary, kocham cię (reż. John Hamburg), Hitchcock (reż. Sacha Gervasi).

Janusz Połom (ur. 1950). Reżyser i operator filmów dokumentalnych, fotografik i pedagog.

Kelly Preston (właśc.  Kelly Kamalelehua Palzis, ur. 1962). Amerykańska aktorka i modelka. Niektóre filmy: Za dziesięć minut północ (reż. J. Lee Thompson), Christine (reż. John Carpenter), Jerry Maguire (reż. Cameron Crowe), Jack Frost (reż. Troy Miller).

Wojciech Pszoniak (ur. 1942). Aktor. Wybrana filmografia: Danton, Korczak, Wesele, Ziemia obiecana (reż. Andrzej Wajda), Austeria (reż. Jerzy Kawalerowicz).

Maciej Putowski (ur. 1936). Scenograf, dekorator wnętrz. Współpracował m.in. z Wojciechem Jerzym Hasem, Stanisławem Lenartowiczem, Januszem Majewskim, Andrzejem Wajdą, Krzysztofem Zanussim.

Marian Pysznik (ur. 1931). Aktor. Niektóre filmy: Wystrzał, Hrabina Cosel (reż. Jerzy Antczak), Klan (reż. Paweł Karpiński i in.).

poniedziałek, 21 grudnia 2020

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Wspominamy, pamiętamy, nie zapomnimy (1)

To już tradycja, że o tej porze wspominamy ludzi filmu, którzy odeszli w kończącym się roku. Ale niezupełnie, bo nadal możemy wracać do nich i ich dzieł. Lista - chociaż niepełna - jest bardzo długa...

Kelly Ashbury (ur. 1960). Amerykański reżyser filmów animowanych, scenarzysta, aktor głosowy, twórca i ilustrator książek dla dzieci, pisarze non-fiction. Najsławniejsze wyreżyserowane przez niego filmy, to Shrek 2 oraz Gnomeo and Juliet.

Włodzimierz Bednarski (ur. 1935). Aktor dubbingowy. Jego głosem mówili m.in. Fred Flintstone z Jaskiniowców i Pan Sowa z Kubusia Puchatka.

Jay Benedict (ur. 1951). Amerykański aktor. Niektóre filmy:  Obcy - decydujące starcie (reż. James Cameron), Mroczny rycerz powstaje (reż. Christopher Nolan), Victor Victoria (reż. Blake Edwards). Stał się popularny dzięki serialom Detektyw Foyle (reż. Giles Foster i in.) oraz Emmerdale (twórca Kevin Laffan).

Lidia Bienias (ur. 1931). Śląska aktorka. Grała sporo w teatrze; w filmach widzieliśmy ją m.in. w: Blisko, coraz bliżej (reż. Zbigniew Chmielewski), Sławnej jak Sarajewo (reż. Janusz Kidawa), Śmierci jak kromka chleba (reż. Kazimierz Kutz).

Andrzej Bizoń (ur. 1976). Aktor epizodyczny i model. Zagrał w kilku filmach, m.in. Na Wspólnej (reż. Jacek Gąsiorowski i inni) i Czego się boją faceci, czyli seksie w mniejszym mieście (reż. Grzegorz Kempinsky i inni).
Lucia Bose (właśc. Lucia Borloni, ur. 1931). Włoska aktorka, głównie z epoki neorealizmu. Niektóre filmy: Kronika pewnej miłości (reż. Michelangelo Antonioni), Testament Orfeusza (reż. Jean Cocteau), Satyricon (reż. Federico Fellini).

Chadwick Boseman (ur. 1976). Amerykański aktor. Znany m.in. z ról w filmach 42 (reż. Brian Helgeland) i Avengers: Wojna bez granic (reż. Anthony i Joe Russo).

Henryk Boukołowski (ur. 1937). Aktor teatralny, występujący też w filmach. Pamiętną rolę stworzył w Nikt nie woła (reż. Kazimierz Kutz). Grał też m.in. w Sanatorium Pod Klepsydrą (reż. Wojciech J. Has), Zmorach (reż. Wojciech Marczewski), Najdłuższej wojnie nowoczesnej Europy (reż. Jerzy Sztwiertnia).

Wilford Brimley (ur. 1934). Amerykański aktor. Znany m.in. z filmów Coś (reż. John Carpenter), Chiński syndrom (reż. James Bridges), Kokon (reż. Ron Howard).

John Callahan (ur. 1953). Amerykański aktor. Najbardziej znany z roli w mydlanej operze All My Children (reż. Agnes Nixon).

Earl Cameron (właśc. Earlston J. Cameron, ur. 1917). Brytyjski aktor. Wybrane role: Operacja Piorun (reż. Terence Young), Klucz do apokalipsy (reż. Stuart Urban), Incepcja (reż. Christopher Nolan).

Daniel Cauchy (ur. 1930). Francuski aktor i producent. Niektóre filmy: Hrabia Monte Christo (reż. Robert Vernay), Mathias Sandor (reż. Georges Lampin), Aktorzy (reż. Bertrand Blier).

Janusz Chodnikiewicz (ur. 1936). Reżyser filmów dokumentalnych o tematyce wojskowej.

Sean Connery (ur. 1930). Brytyjski aktor, reżyser, producent i scenarzysta, siedmiokrotny odtwórca roli Jamesa Bonda (m.in. Dr No, reż. Terence Young i Goldfinger, reż. Guy Hamilton). Inne wybrane filmy, w których wystąpił: Nietykalni (reż. Brian De Palma), Twierdza (reż. Michael bay), Polowanie na Czerwony Październik (reż. John McTiernan), Rycerz Króla Artura (reż. Jerry Zucker), Indiana Jones i ostatnia krucjata (reż. Steven Spielberg), O jeden most za daleko (reż. Richard Attenborough), Imię róży (reż. Jean-Jacques Annaud).

Robert Conrad (Conrad Robert Norton Falk, Konrad Robert Falkowski, ur. 1935). Amerykański aktor, znany dzięki głównej roli w serialu The Wild Wild West (prod.  Michael Garrison).

Kevin Conway (ur. 1942). Amerykański aktor, reżyser i producent. Zagrał m.in. w Rzeźni nr 5, Rozkosznym domku (reż. George Roy Hill), Człowieku słoniu (reż. David Lynch), Gettysburgu (reż. Ronald F. Maxwell), Rzece tajemnic (reż. Clint Eastwood).

Ben Cross (ur. 1947). Angielski aktor filmowy, reżyser, scenarzysta i piosenkarz. Niektóre filmy: O jeden most za daleko (reż. Richard Attenborough), Przed sklepem jubilera (reż. Michael Anderson), Rycerz króla Artura (reż. Jerry Zucker), Turbulencja (reż. Robert Butler), Rin Tin Tin (reż. Danny Lerner), Star Trek (reż. J.J. Abrams).

Grzegorz Czepułkowski (ur. 1973). Dziennikarz, bloger modowy i aktor. Znany głównie z ról w serialach Na sygnale (reż. Krzysztof Kasior i in.) i Barwy szczęścia (reż. Natalia Koryncka-Gruz i in.).

Brian Dennehy (ur. 1938). Amerykański aktor. Niektóre filmy: Rambo - Pierwsza krew (reż. Ted Kotcheff), Silverado (reż. Lawrence Kasdan), Gladiator (reż. Rowdy Herrington), Romeo i Julia (reż. Baz Luhrmann).

Kevin Dobson (ur. 1943). Amerykański aktor i reżyser. Zagrał m.in. w Bitwie o Midway (reż. Jack Smight), Kojaku (prod. Abby Mann), Twardym lądowaniu (reż. Jim Wynorski).

Jörn Donner (ur. 1933). Fiński reżyser, scenarzysta, producent, pisarz i polityk. Zrealizował m.in. Wrześniową niedzielę, Kochać (ze Zbigniewem Cybulskim), Brudną sprawę.

Kirk Douglas (właśc. Issur Danielovitch Demsky, ur. 1916). Jeden z najsławniejszych amerykańskich aktorów. Najważniejsze filmy (chociaż było ich naprawdę wiele): Champion (reż. Mark Robson), Piękny i zły, Pasja życia (reż. Vincente Minnelli), Ścieżki chwały, Spartakus (reż. Stanley Kubrick), Szklana menażeria (reż. Irving Rapper), Ostatni pociąg z Gun Hill (reż. John Sturges), Ostatni zachód słońca (reż. Robert Aldrich), Był sobie łajdak (reż. Robert Benton).

Shirley Douglas (ur.1934). Kanadyjska aktorka. Znana przede wszystkim jako matka Kiefera Sutherlanda. 
 
Agnieszka Fatyga (ur. 1958). Aktorka, głównie teatralna. Wybrane filmy: Spowiedź dziecięcia wieku (reż. Marek Nowicki), Alternatywy 4 (reż. Stanisław Bareja).
 
Wojciech (Jerzy) Fiwek (ur. 1924). Reżyser i scenarzysta filmów oświatowych i fabularnych. Niektóre tytuły: Na turystycznych szlakach, Dwa tygodnie lata, Łuk i cztery strzały, Antek, Siedem stron świata, Zielone kasztany.

Jill Gascoine (ur. 1937). Brytyjska aktorka i pisarka. Niektóre filmy: Szpital miejski (prod. Frank Valentini i in.), Przystanek Alaska (twórcy Joshua Brand i John Falsey), Dotyk anioła (twórcy John Masius, Martha Williamson).

Andrzej Gawroński (ur. 1935). Aktor. Odtwórca około 100 drugoplanowych i epizodycznych ról, popularny aktor dubbingowy.

Dariusz Gnatowski (ur. 1961). Aktor. Wybrana filmografia: Ekstradycja 2 (reż. Wojciech Wójcik), Sara, 13 Posterunek (reż. Maciej Ślesicki), Tygrysy Europy (reż. Jerzy Gruza), Świat według Kiepskich (reż. Okił Khamidow i in.).

Stuart Gordon (ur. 1947). Amerykański reżyser, scenarzysta i producent. Ekranizował głównie prozę Howarda Phillipsa Lovecrafta – np. Reanimator, Zza światów, Dagon.

Juliette Gréco (ur. 1927). Francuska piosenkarka i aktorka. Wystąpiła m.in. w Helenie i mężczyznach (reż. Jean Renoir) oraz Nocy generałów (reż. Anatole Litvak).

Ewa Greś (ur. 1975). Aktorka, głównie teatralna. Znana z serialu Na Wspólnej (reż. Jacek Gąsiorowski, Wojciech Adamczyk).

Jerzy Gruza (Paweł Binke, ur. 1932). Reżyser filmowy, telewizyjny i teatralny. Niektóre filmy: Wojna domowa, 40-latek, Gosia i Małgosia, Tygrysy Europy.
Harry Hains (ur. 1992!). Amerykański aktor i muzyk. Zagrał w serialu American Horror Story (twórcy: Ryan Murphy, Brad Falchuk).

Ronald Harwood (właśc. Ronald Horwitz, ur. 1934). Brytyjski scenarzysta i dramaturg. Zdobywca Oscara za scenariusz do Pianisty (reż. Roman Polański), autor Garderobianego (reż. Peter Yates) oraz Motyla i skafandra (reż. Julian Schnabel).

Olivia de Havilland (ur. 1916). Aktorka amerykańska. Melania z Przeminęło z wiatrem (reż. Victor Fleming). Niektóre inne filmy: Kapitan Blood, Szarża lekkiej brygady (reż. Michael Curtiz), Przygody Robin Hooda (reż. Michael Curtiz i William Keighley), Rudowłosa (reż. Raoul Walsh), Moja kuzynka Rachela (reż. Henry Koster), Nie płacz, Charlotto (reż. Robert Aldrich), Port lotniczy ’77 (reż. Jerry Jameson).
 
Buck Henry (właśc. Henry Zuckerman, ur. 1930). Amerykański aktor, scenarzysta, reżyser filmowy i pisarz. Współtwórca m.in. Absolwenta i Paragrafu 22 (reż. Mike Nichols).

Ian Holm (Ian Holm Cuthbert, ur. 1931). Brytyjski aktor. Niektóre filmy: Britannic w niebezpieczeństwie (reż. Richard Lester), Jezus z Nazaretu (reż. Franco Zeffirelli), Obcy - ósmy pasażer Nostromo (reż. Ridley Scott), Rydwany ognia (reż. Hugh Hudson), Frankenstein (reż. Kenneth Branagh), Piąty element (reż. Luc Besson), Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia, Władca Pierścieni: Powrót króla, Hobbit: Niezwykła podróż, Hobbit: Bitwa Pięciu Armii (reż. Peter Jackson).

Andrzej Hrydzewicz (ur. 1932). Aktor. Niektóre filmy: Dziś w nocy umrze miasto (reż. Jan Rybkowski), Jak być kochaną, Rękopis znaleziony w Saragossie, Lalka (reż. Wojciech Jerzy Has), Panienka z okienka (reż. Maria Kaniewska), Słońce wschodzi raz na dzień (reż. Henryk Kluba), Zamach stanu (reż. Ryszard Filipski).

Grant Imahara (ur. 1970). Wynalazca; twórca efektów specjalnych wykorzystywanych przy produkcji Gwiezdnych wojen.

Andrew Jack (ur. 1944). Angielski aktor, znany głównie z ról w kilku filmach z serii Star Wars.

Czesław Jaroszyński (ur. 1931). Aktor filmowy i teatralny. Niektóre filmy: Odejścia, powroty (reż. Wojciech Marczewski), Janosik (reż. Jerzy Passendorfer), Czarne chmury (reż. Andrzej Konic), Klejnot wolnego sumienia (reż. Grzegorz Królikiewicz), Dom Świętego Kazimierza (reż. Ignacy Gogolewski).

Terry Jones (właśc. Terence Graham Parry Jones, ur. 1942). Brytyjski aktor komediowy i reżyser. Członek grupy Monty Pythona.

piątek, 18 grudnia 2020

Książki (nie)zapomniane - W bardzo starym i posępnym domu

W bardzo starym i posępnym domu wisiał portret rejenta Apolinarego. I pewnego dnia spadł ze ściany, a spod ramy wysunął się manuskrypt. Sportretowany nawoływał w nim do spotkania po 50 latach wszystkich żyjących wówczas członków rodu i zapewniał, że gdy postąpią ściśle według jego wskazówek, otrzymają wielkie bogactwa. Tak zaczyna się uroczy, dowcipny, przewrotny List z tamtego świata KORNELA MAKUSZYŃSKIEGO (1884-1953).

Przypłocie w 1936 roku. Podupadającą rezydencją włada Wojciech Mościrzecki - nestor rodu, a właściwie Adam Dziurawiec – jej administrator. W ich ustabilizowane i smutne życie nagle wkracza rozkrzyczana gromadka w różnym wieku. Marta Cegłowska (z domu Mościrzecka) – wdowa. Ciotka Katarzyna - rezolutna czterdziestolatka, nauczycielka, która „głos miała twardy, a serce miękkie”. Niewidomy kilkuletni Maciuś wraz z matką. Subtelna Janina. Jan i Józef – młokosy, bratankowie Marty. I Ralf – wysoki jak tyczka, liczący sobie około 18 wiosen, przybyły na otwarcie testamentu aż ze Stanów Zjednoczonych. Są jeszcze miejscowi, czyli aptekarz Alojzy oraz – w tle – bernardyni, którzy nie mają prawa przestąpić tutejszych progów, gdyż Mościrzeccy z dziada pradziada procesują się z nimi o jakąś błahostkę. Nikt raczej nie ukrywa, że przybył po wielką fortunę. Ale z upływem czasu sytuacja się zmienia…

Ostatnia wola protoplasty brzmi niejasno. Wynika z niej, iż skarb został powierzony niejakiemu Żubrowskiemu, którego nikt nie zna(ł). Pan Wojciech, pazerny malkontent poruszający się na wózku inwalidzkim, ma serdecznie dość krewnych i hałasu. Sprytnie pragnie ich oszukać, wykupując od każdego ewentualne udziały w spadku. I oto niektórzy z zebranych sami się ich zrzekają. Na korzyść innych zgromadzonych. Senior rodu jest zdezorientowany. Nie rozumie tej serdeczności. Ponadto Katarzyna i trzej młodzieńcy – Jan, Jakub i Ralf – postawili sobie za punkt honoru znalezienie skarbu. Starzec wie, że nie odpuszczą. Przewrócą mu dom do góry nogami. Zamyka się w pokoju, a tamci buszują w obejściu. Szukając skarbu – znajdują coś znacznie cenniejszego.

Najpierw Ralf znajduje miłość do panny Janiny. Dziurawiec zaś odkrywa, że kocha dzielną Katarzynę. Wreszcie zgorzkniały pan Wojciech decyduje się na sprezentowanie tej ostatniej mebli przez nią znalezionych, o których istnieniu nie wiedział, i po podjęciu tej decyzji nieoczekiwanie odczuwa sporo radości. A potem wszystko toczy się już coraz prędzej. Maciuś wpada do wody i starzec go ratuje. Zauważa, iż potrafił podnieść się z wózka, zatem nie jest aż tak bardzo chory, jak przypuszczał. Gdy zaś krewni - zasmuceni zerowym wynikiem poszukiwań skarbu – decydują się na wyjazd, zatrzymuje ich u siebie. I w tym momencie ciocia Kasia znajduje „Żubrowskiego”, czyli myśliwską pamiątkę, w której spoczywa… sekret produkcji tabaki, który ma wszystkim zapewnić ogromne bogactwo. Wiadomość - zamiast rozczarowania - wywołuje u wszystkich szczery, radosny śmiech. Pan Wojciech z tej okazji urządza wielką ucztę, podczas której zdradza swoje plany...

Człowiek jest największym skarbem dla człowieka. Dość oczywista, choć często niedoceniana prawda, została opowiedziana w przeuroczy sposób. Pogodny humor opromienia karty tej nietypowej powieści "detektywistycznej". Czyż na przykład nie brzmi pięknie stwierdzenie, że Katarzyna i Dziurawiec „wyglądali prześlicznie: jak Eros i Psyche, tylko że już w późniejszym wieku”? Dobrze się stało, iż książka - ukończona tuż przed wybuchem wojennej zawieruchy - szczęśliwie przetrwała bolesne czasy i odtąd może rozświetlić nawet najbardziej smutne oblicze czytelnika delikatnym promyczkiem radości.

Makuszyński Kornel, List z tamtego świata, wyd. 3, Kraków 1988. ISBN 8308018548 (sygnatura: 123403).

poniedziałek, 14 grudnia 2020

Kto by pomyślał, że to zwierzę ma swój "dzień"...

Zaczęło się od studenckiego żartu. Obecnie już mamy nieoficjalne międzynarodowe „święto”. 14 grudnia przypada... Dzień Małpy. Tak, kto by pomyślał, że to zwierzę ma swój "dzień". A jednak...

Małpa jest obecna w tekstach kultury (wystarczy wspomnieć obraz Bruegla czy King Konga!), między innymi w literaturze. Przypomnijmy kilka utworów, w których się pojawia.
Pierre Boulle, Planeta małp. Przerażająca antyutopia. Śliczną planetę Soror, bardzo podobną do Ziemi, zamieszkują odczłowieczone istoty, tylko zewnętrznie podobne do ludzi. Ale na naszym globie nie jest inaczej. Po powrocie ekspedycji z międzyplanetarnych wojaży okazuje się, że na lotnisku "pracują" goryle. Wariant teorii ewolucji. Rozwój doprowadził do degeneracji ludzi i zdominowania wszechświata przez małpy.

Frances Hodgson Burnett, Mała księżniczka. Jak zapewne pamiętamy, małpka pełni bardzo ważną rolę w skróceniu cierpień Sary Crewe. Zwierzątko co i rusz ucieka Ram Dassowi. Sara decyduje się je osobiście odnieść do sąsiadów pensji panny Minchin, a w rozmowie z nimi ujawnia swoje pochodzenie.
Edgar Rice Burroughs, Tarzan wśród małp. Klasyka literacka. Tarzan to syn brytyjskiej pary szlacheckiej, osadzonej przez zbuntowaną załogę na bezludnej wyspie. "Wychowany" - po szybkiej śmierci rodziców - przez małpy, stał się panem dżungli. Przeżywszy niezliczone przygody, wrócił wreszcie do Anglii.

Karol Darwin, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego; O wyrażaniu emocji u człowieka i zwierząt. To wprawdzie raczej traktaty naukowe, a nie literatura piękna. Nie szkodzi. Teorii, że "człowiek pochodzi od małpy" w tym zestawie nie mogło zabraknąć. A czy naprawdę pochodzi, to już inna sprawa...

Arkady Fiedler, Gorąca wieś Ambinanitelo; Jutro na Madagaskar; Madagaskar - okrutny czarodziej; Radosny ptak drongo; Wyspa kochających lemurów; Żarliwa wyspa Beniowskiego. Podróżnik musiał kochać tę wyspę, skoro napisał o niej sześć książek. Niemało miejsca poświęca w nich lemurom, uroczym małpiatkom z bujnymi ogonami. Pisałyśmy o nich TUTAJ.
źródło
Aleksander Fredro, Małpa w kąpieli. Wierszyk, który nieodmiennie bawi.

Kornel Makuszyński, Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki. Historyjka ślicznie zilustrowana przez Mariana Walentynowicza. Małpka w towarzystwie przyjaciela przemierza drogę z dalekiej Arabii do Polski, przeżywając sporo przygód.

Adolf Nowaczyński, Małpie Zwierciadło. Wybór pism satyrycznych.

Edgar Alan Poe, Zabójstwo przy Rue Morgue. Opowiadanie nazwane pierwszym utworem detektywistycznym. Tajemniczym mordercą dwóch kobiet okazuje się tu... orangutan.

Wisława Szymborska, Dwie małpy Bruegla. Słynny wiersz noblistki. Czytany w szkołach. Interpretowany przez nas, na tym blogu. Kto nie wierzy, niech zajrzy TUTAJ - do odpowiedzi nr 9. Może przyda się uczniom lub innym fanom poetki. Warto też przeczytać Tarsjusza - wiersz o kolejnym małpiątku.
Małpy pojawiają się w innych licznych utworach, np. w Kopalniach króla Salomona Ridera H. Haggarda, W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, w wierszyku Ręce i nogi Jana Brzechwy.

Może jeszcze aneks. Kilka słów o małpie w przysłowiach i powiedzeniach. Najpierw łacińska sentencja: Simia simia est, etiamsi aurea gestet insignia. Niezbyt to miłe, ale prawdziwe. Ma polską wersję: Małpa zawsze będzie małpą, choćby i w jedwabiu. I jeszcze polskie: Kto lusterko małpom daje, sam się taką małpą staje; Polak jak małpa - co ujrzy, to chce mieć. Też niechlubne.

piątek, 11 grudnia 2020

Od galerusa do galerii

Galeria. Jakie jest pierwsze skojarzenie z tym rzeczownikiem? Duży sklep czy przybytek sztuki? A może miejsce na teatralnym balkonie? Na pewno nie… czapka.
28 listopada przypadł Dzień bez Zakupów. Nie wiemy, czy handlowcy są z tego powodu zadowoleni. To jednak dobra okazja, by zastanowić się nad etymologią „galerii (handlowej)”.

Wyraz jest obcy, zatem należy poszukać jego pochodzenia. Pierwsza myśl - Słownik łacińsko-polski. Łacińska Galea (r.ż.) znaczy "hełm, szyszak". Galerus (r.m.) to "czapka futrzana". Nie bardzo pasuje do Galerii Katowickiej czy Galerii Krakowskiej, a jeszcze mniej do... Luwru. Szukamy więc dalej. Oczywistym źródłem jest Słownik etymologiczny języka polskiego.

W Słowniku Aleksandra Brücknera, Kraków 1927, na s. 153 mamy taki zapis:

Galer – przestarzałe „kapelusz”, z włos. galero; łac. galerus tłumaczą w 15 w. przez kłobuk lub przełbicę.
Galerja – obrazów i w teatrze, galaria u nas w roku 1607, „przechodnik” z franc. i włos. galleria, „ganek kryty”, z grec.; różne zupełnie od wymienionej pod galarem galery (i galernika, „skazanego na galery”).


Zaglądamy do późniejszego Słownika  Franciszka Sławskiego, Kraków 1952-1982. Tam hasła nie znajdujemy. Wreszcie bierzemy do ręki Etymologiczny słownik języka polskiego Andrzeja Bańkowskiego, Warszawa 2000. W pierwszym tomie, na s. 403 czytamy:

Galeria, fr. galerie, por. wł. galleria, port. galaria, hiszp. galeria (co innego hiszp. galleria „arena do walki kogutów, kurnik”). Niejasne, może już włc. galeria („balkon, korytarz nakryty dachem, jak czapką”?), od łc. galerus „nakrycie głowy”; por. łc. nazwę miejscową Galeria, nazwę osobową Galerius. Z fr. w kilku znaczeniach specjalnych we wszystkich językach europejskich. Por. ang. gallery 1500, hol. galerj, szwedz. galleri, osm. galeri itd.

I jeszcze ogólne słowniki języka polskiego. Najpierw szacowny Słownik języka polskiego, obejmujący: oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk, umiejętności, sztuk i rzemiosł; nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincij; mitologję plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą; do podręcznego użytku wypracowany przez Aleksandra Zdanowicza, Michała Bohusza Szyszkę, Januarego Filipowicza, Walerjana Tomaszewicza, Florjana Czepielińskiego i Wincentego Korotyńskiego, z udziałem Bronisława Trentowskiego. Wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861. Szukane hasło widnieje na s. 331:

Galer – gatunek płótna.
Galerja – 1/ ganek okryty w domach mieszkalnych; 2/ = budowa z drzewa lub z muru (…), która służy do komunikacji podziemnej, dla udawania się ku rozmaitym punktom, w których umieszczone być maja podkopowe piece. (…) 4/ = miejsce przechadzki nakryte. (…) 8/ = nazwisko gmachu, pospolicie rozległego, gdzie najczęściej zbiór obrazów, lub posągów się umieszcza.
Jako ostatnie znaczenie podano: najwyższe pomieszczenie dla widzów w teatrze, paladyn.

„Galeria” jako miejsce handlu pojawia się w Słowniku języka polskiego pod redakcją naukową Mieczysława Szymczaka, 1978, s. 626. Są tu znaczenia dawniejsze, wyżej wspominane, ale także – pod numerem 5 – „kryty pasaż o przeznaczeniu handlowym łączący zwykle dwie ulice (wł)”.

To znaczenie utrwala się aż po najnowszy Słownik języka polskiego. Cytujemy wersję online (TUTAJ):

1. kolekcja dzieł sztuki istniejąca jako samodzielna instytucja lub stanowiąca dział w muzeum.
2. salon wystawowy, w którym sprzedaje się dzieła sztuki.
3. ostatnia, najwyższa kondygnacja widowni w teatrze; też: publiczność zajmująca tę część widowni.
4. długi balkon biegnący na pewnej wysokości wewnątrz lub na zewnątrz budynku.
5. przejście łączące dwie części budynku lub dwa budynki.
6. kryty pasaż o przeznaczeniu handlowym.
7. zbiór jednostek, przedmiotów charakterystycznych, odznaczających się osobliwymi cechami.
8. w pałacach XVII i XVIII w. długa sala reprezentacyjna, oświetlona z jednej strony rzędem dużych okien, łącząca dwie grupy pomieszczeń lub dwie części budowli.


Popularna Wikipedia dopowiada, że istnieje coś takiego, jak galeria strzelecka - obudowany chodnik ze strzelnicami najczęściej położony wzdłuż przeciwskarpy i połączony z wnętrzem fortu za pomocą poterny (TUTAJ).

„Galerii” przybywało znaczeń. Ale takie zawiłości czynią z etymologii naukę jeszcze bardziej frapującą. A przy okazji: o zakupach pisałyśmy m.in. TUTAJ.

Inspiracją do naszych poszukiwań stał się artykuł Dąbrówki Mirońskiej, Od nakrycia głowy po pasaż handlowy, czyli biegiem przez galerię, w: Rudnicka Ewa (red.), Wybryki leksyki czyli współczesna polszczyzna przez studencki pryzmat, Warszawa 2005 lub 2006, s. 63-67 (sygnatura: 161642).

poniedziałek, 7 grudnia 2020

Pachnie przygodą i przyrodą, jest pełen książek i wiedzy

Pachnie przygodą i przyrodą. Jest pełen książek i atrakcyjnie zaprezentowanej wiedzy, czyli prawdziwy Bookowy Dom. Niedawno dostałyśmy do niego klucz. Od mieszkańców, którzy nim się dzielą. A największą radością obdarowanego jest... Oczywiście! Obdarowywanie kolejnych osób. Z tego skarbca scenariuszy, pomysłów, materiałów edukacyjnych można do woli korzystać.

Kto chce...

... tworzyć lekcje i inne zajęcia z pomysłem, kreatywnie, poprzez kontakt z naturą i sztuką,
... rozwijać potencjał własny i podopiecznych, poszerzać horyzonty intelektualne,
... stwarzać możliwości rozwoju także osobom ze środowisk o utrudnionym dostępie do kultury,
... uczyć szacunku dla ludzi...

Wszystko znajdzie w celach fundacji Bookowy Dom (TUTAJ). Kilkakrotnie pisałyśmy o współtworzonym przez nią Międzynarodowym Festiwalu Literatury Dziecięcej "Rabka Festival", odbywającym się corocznie w lipcu. Oprócz niego w ofercie są też sympozja, konferencje, warsztaty, szkolenia, kampanie społeczne i edukacyjne, nawet organizowanie wypoczynku i czasu wolnego.

Kilka konkretnych przykładów z mijającego roku:
- Opowiedz jak to było. Projekt (nie tylko) dla młodzieży. Uczestnicy spisują wypowiedzi świadków historii na platformie internetowej i ilustrują je fotografiami (TUTAJ).
- Witaj w Polsce. Internetowa platforma wiedzy i gry online, zapoznające ze specyfiką różnych regionów naszej Ojczyzny. Projekt zrealizowany we współpracy ze specjalistami - etnografami, historykami i kulturoznawcami, wytyczającymi atrakcyjne szlaki wiedzy, np.  kulinarny, muzyczny, motywów zdobniczych, obiektów kulturowych. Uczestnicy dowiadują się między innymi, co w danym regionie można zwiedzić, zjeść czy kupić jako atrakcyjną pamiątkę, czego posłuchać (TUTAJ).
- Jemy borówki na polu, czyli wakacyjne spotkania z językiem polskim. Filmowy zapis rozmów o odmianach języka ojczystego, zawierający również - to szczególnie ważne! - scenariusze lekcji i zajęć bibliotecznych. Językoznawcy, pisarze i etnografowie w swobodnej formie mówią o współczesnej polszczyźnie, zapożyczeniach, regionalnych nazwach potraw i treściach ludowych pieśni (TUTAJ). Nas szczególnie zainteresowała możliwość posłuchania Kubusia Puchatka i Małego Księcia w gwarze śląskiej i podhalańskiej.
- Kod Krakowa. Platforma internetowa zintegrowana z grą, zawierająca informacje o naszej dawnej stolicy i scenariusze lekcji z edukacji kulturowej (TUTAJ).
Niekomercyjnie, po przyjacielsku otrzymałyśmy tę informację i w taki sam sposób nią się dzielimy. Na zdjęciu widać piękne puzzle o Krakowie, które natychmiast zainspirowały nas do popularyzowania wiedzy o naszym mieście i regionie. Także z wykorzystaniem wyżej wspomnianych materiałów. Każdy, kto zechce zapoznać się z ofertą fundacji, znajdzie w niej coś specjalnie dla siebie. Warto ją poznać!

Fotografie - Katarzyna Herich.

piątek, 4 grudnia 2020

Książki (nie)zapomniane - Połączenie realizmu z poetycką nutą i dozą niesamowitości

Tego pisarza wyróżnia połączenie realizmu z poetycką nutą oraz pewną dozą niesamowitości. Oto Miriam i Drzewo nocy - dwa opowiadania TRUMANA CAPOTE'A (właśc. Trumana Streckfusa Personsa, 1924-1984) rozpoczynające się jak proza obyczajowa, ale niebawem wprowadzające atmosferę z pogranicza nadnaturalności i oniryzmu, nawet grozy. 

Miriam. Zimowy dzień. Wdowa Miller wybiera się do kina. Przed budynkiem podchodzi do niej nieznajoma dziewczynka i prosi o kupno biletu (ma pieniądze!), gdyż dziecka bez opieki nikt nie wpuści. Pani Miller trochę się dziwi, kto małej pozwolił wyjść samotnie z domu w taką pogodę, ale spełnia jej życzenie. Dziewczynka nosi takie samo imię, jak ona.

Mija trochę czasu. Jest zimowy wieczór. Do drzwi wdowy dzwoni... Miriam. Skąd wiedziała, gdzie tamta mieszka? Dlaczego ją odwiedziła? Tak naprawdę, nie wiadomo. Niepewność sytuacji potęguje jeszcze kolejne niemiłe zdarzenie. Podczas gdy kobieta przygotowuje kolację, Miriam samowolnie grzebie w jej szkatułce i żąda broszki. Gdy słyszy uwagę na temat swego niestosownego zachowania, rozbija dzban i wychodzi.

Po kilku dniach sytuacja się powtarza. Samotnej mieszkance coraz trudniej pozbyć się natrętnej, ale też przerażającej manipulatorki. Jednocześnie tamta ją fascynuje. Z myślą o niej kupuje ciastka i... boi się, że Miriam przyjdzie, by je zjeść. W swoim mieszkaniu, teraz opanowanym przez złośliwe dziecko, którego nie sposób się pozbyć, ale na które czeka, zostaje sam na sam... Z kim? Z tamtą czy ze sobą? Sąsiedzi nie udzielą pomocy, bo - wezwani - nikogo nie znajdują. Ale gdy tylko wychodzą, mała się odzywa. Obca, (zło)wroga osoba czy drugie, skrywane " ja" wdowy? Czyli ciemność, która jest w niej?

Drzewo nocy. Kolejna zimowa historia. Mała stacyjka. Kay, dziewczyna z gitarą, wracająca z pogrzebu wuja, wsiada do pociągu. Zajmuje miejsce na wprost  dziwnej kobiety i jej głuchoniemego męża. Tamci rozpoczynają rozmowę, a właściwie kobieta namawia Kay do wypicia alkoholu. Dziewczyna odmawia, co skutkuje bardziej natarczywym nagabywaniem.

Obcesowa kobieta nie przestaje mówić. Coraz bardziej zaniepokojona Kay dowiaduje się, że jej towarzysze podróży wędrują po okolicy i wystawiają "sztukę", której treścią jest... grzebanie żywcem mężczyzny. Nie potrafiąc oprzeć się natręctwu tamtej, która zdaje się znać ją na wylot (także myśli!), z przerażeniem konstatuje, że głuchoniemy, wyglądający jak mumia, coraz bardziej przypomina jej zmarłego wuja! Dlaczego nie zmienia przedziału? Nie odzywa się do innych osób? Pociąg jest przecież wypełniony, a jednocześnie wydaje się, że tę trójkę od reszty pasażerów oddziela niewidoczny, ale szczelny mur. Nie do przebycia, skoro Kay wreszcie rezygnuje z racjonalnego analizowania sytuacji, w której się znalazła. Nie stawiając żadnego oporu, jak przez mgłę dostrzega, że kobieta wyjmuje jej spod pachy torebkę i delikatnie naciąga na głowę płaszcz jak całun.

Rzeczywistość przedstawiona w tych opowiadaniach stanowi jedyną w swoim rodzaju mieszankę prozy obyczajowej i literatury grozy. Codzienności i onirycznego odrealnienia. Realizmu i surrealizmu. Wzmagającej się niepewności. Niesamowitości i Tajemnicy.

Capote Truman, Miriam. Opowiadania, tł. z ang. Krzysztof Zarzecki, wyd. 2, Warszawa 1979 (sygnatura: 87106). W tym tomiku: Miriam, s. 85-108, Drzewo nocy, s. 109-132