Kącik Maturzysty – 29: Ćwiczeń (z odpowiedziami) ciąg dalszy...

Odpowiedzi do Ćwiczenia z poprzedniego tygodnia:

Postać	Opis postaci	Tytuł	Autor
Hlawa	Czech, giermek Zbyszka	Krzyżacy	Henryk Sienkiewicz
Szprot	ajent handlowy Rzeckiego	Lalka	Bolesław Prus
Nos	członek krakowskiej bohemy artystycznej	Wesele	Stanisław Wyspiański
Pylaszczkiewicz	Syfon, prymus, przedstawiciel grzecznych chłopiąt	Ferdydurke	Witold Gombrowicz
Deklewski	fabrykant powozów	Lalka	Bolesław Prus
Kokosiński	żołnierz Kmicica	Potop	Henryk Sienkiewicz
Adela	służąca w domu ojca narratora	Sklepy cynamonowe	Bruno Schulz
Filidor	profesor Syntetologii z Leydy	Ferdydurke	Witold Gombrowicz
Charłamp	dowódca pułku dragonów, wierny Radziwiłłowi	Potop	Henryk Sienkiewicz
Wacław	syn Rejenta Milczka	Zemsta	Aleksander Fredro
Zend	żołnierz Kmicica	Potop	Henryk Sienkiewicz
Żegota	więzień w klasztorze Bazylianów	Dziadów cz. III	Adam Mickiewicz
Sanderus	wędrowny sprzedawca odpustów	Krzyżacy	Henryk Sienkiewicz
Pelikan	zdrajca narodu, zabiegający o łaski u Senatora	Dziadów cz. III	Adam Mickiewicz
Germanin Gulo	niewolnik, nauczyciel i wychowawca Winicjusza	Quo vadis	Henryk Sienkiewicz
Klimina	starościna wesela, chrzestna Isi	Wesele	Stanisław Wyspiański
Dziewczyna [Zosia]	duch „pośredni”, pasterka	Dziadów cz. II	Adam Mickiewicz
Molinari	włoski skrzypek	Lalka	Bolesław Prus
Bajkow	szambelan, współpracownik Nowosilcowa	Dziadów cz. III	Adam Mickiewicz
Marysia	siostra Panny Młodej	Wesele	Stanisław Wyspiański

Już za kilka dni egzamin pisemny. Dlatego dziś jeszcze kilka tematów rozprawek i jeden tekst ikoniczny na egzamin ustny. Za tydzień – ostatni (w tym sezonie?) Kącik. Niespodzianka (także na egzamin ustny).

Ćwiczenie 1

Prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna (Fiodor Dostojewski). Czy zgadzasz się z tą opinią?

Literatura. Pytanie o ponadczasowość niektórych tekstów kultury. Można wziąć pod uwagę utwory: Biblia, np. Księga Hioba (cierpienie niezawinione), Ewangelie (tematyka moralna: Kazanie na górze i przypowieści, ofiara – postać Chrystusa, zdrada – Judasz itp.); Odyseja Homera (motyw wędrówki); Exegi monumentum Horacego (trwałość sztuki); tragedia antyczna i Szekspira (odwieczne tematy, np. konflikty z Antygony i Króla Edypa Sofoklesa, dylematy etyczne władzy w Makbecie Szekspira); Dzieje Tristana i Izoldy Bédiera (miłość i wierność); ogólnoludzkie problemy w bajkach (np. Ezopa i La Fontaine’a); Faust Goethego (poszukiwanie wiedzy; człowiek w obliczu pokusy); Zbrodnia i kara Dostojewskiego (dylematy indywidualizmu); Jądro ciemności Conrada (człowiek wobec innych kultur); Mistrz i Małgorzata Bułhakowa (dylematy dobra i zła); Mały Książę Antoine’a de Saint-Exupéry’ego (samotność, poszukiwanie zakorzenienia i przyjaźni), Granica Nałkowskiej (kariera a etyka). Sztuki plastyczne. Tu można sobie „poszaleć” i wymienić któregoś z wybitnych malarzy, np. Rembrandta, Rubensa itp. Film. Jak poprzednio, czyli np. ponadczasowe, pełne etycznych znaczeń dzieła Bressona, Tarkowskiego, Buñuela, Bergmana, Kieślowskiego, Felliniego. Te, które znamy. Uwaga! To zależy od sformułowania tematu, ale może wystarczyłoby omówić tylko dzieła literackie (wyraźnie to zaznaczając).

Ćwiczenie 2

Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono (Wisława Szymborska). Prawda czy fałsz? Omów na podstawie utworów literackich.

Przykładowe utwory: Wesele Wyspiańskiego (działanie i niezdolność do czynu); Granica Nałkowskiej (upadek moralny);  człowiek w sytuacji ekstremalnej, czyli literatura obozowa, np. Medaliony Nałkowskiej, Inny świat Herlinga-Grudzińskiego, Opowiadania  Borowskiego; Kamienie na szaniec Kamińskiego (człowiek a wojna, np. postawa Rudego w trakcie przesłuchań, przyjaźń);  Dżuma Camusa; Hańba domowa Trznadla (literatura faktu – postawy pisarzy wobec PRL, konformizm); Stary człowiek i morze Hemingway’a; Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej Szymborskiej (z tego wiersza pochodzi zawarty w tytule cytat).

Ćwiczenie 3

Ludzie nie mogą być nigdy wolni, ponieważ są słabi, występni, nędzni, zbuntowani (F. Dostojewski). Prawda czy fałsz? Omów na podstawie utworów literackich.

Przykładowe utwory: Antygona Sofoklesa; Makbet i Hamlet Szekspira; Lew i zwierzęta Krasickiego; Nie-Boska komedia Krasińskiego; Szewcy Witkiewicza (Witkacego); literatura obozowa; twórczość Orwella (Rok 1984, Folwark zwierzęcy), Egzamin Lipskiej; Głosy Szymborskiej; Cesarz Kapuścińskiego; Tren Fortynbrasa, Raport z oblężonego Miasta Herberta.

Ćwiczenie 4

Dobro jednostki czy ogółu – co ważniejsze? Omów na podstawie utworów literackich.

Przykładowe utwory: Biblia [Ewangelie – Chrystus]; mitologia grecka [Prometeusz, Asklepios]; literatura romantyczna (np. Dziadów część III, Pan Tadeusz i Konrad Wallenrod Mickiewicza, Kordian Słowackiego); Ludzie bezdomni Żeromskiego; Dywizjon 303 Fiedlera; Dżuma Camusa; antyutopie (np. Rok 1984 i Folwark zwierzęcy Orwella).

Ćwiczenie 5

Czy szczególne okoliczności mogą usprawiedliwić postępowanie sprzeczne z podstawowymi zasadami etyki lub obowiązującym prawem? Rozważ problem odwołując się do utworów literackich z różnych epok.

Przykładowe utwory: Antygona Sofoklesa; Książę Niccolo Machiavellego; Makbet Szekspira; Konrad Wallenrod Mickiewicza; literatura wojenna i obozowa (np. łamanie ustanowionego przez okupanta prawa, powstanie w getcie warszawskim, powstanie warszawskie itp.); Przesłanie Pana Cogito Herberta; literatura stanu wojennego lub na jego temat.

Ćwiczenie 6

trawiłem lata by poznać prostackie tryby historii / monotonną procesję i nierówną walkę / zbirów na czele ogłupiałych tłumów / przeciw garstce prawych i rozumnych (Zbigniew Herbert, Elegia na odejście pióra atramentu lampy). Kto w większym stopniu tworzy historię: jednostki czy tłumy? Omów na przykładach z literatury i historii.

Przykładowe utwory: Antygona i Król Edyp Sofoklesa; Biblia [np. Księgi Machabejskie, Księgi Samuela]; Makbet Szekspira; Konrad Wallenrod i Dziadów cz. III Mickiewicza; Nie-Boska komedia Krasińskiego; Kordian Słowackiego [zob. też nawiązanie do Winkelrieda]; Bema pamięci żałobny rapsod C.K. Norwida; Quo vadis, Trylogia i Krzyżacy Sienkiewicza;  Przedwiośnie Żeromskiego; wiersze Baczyńskiego (np. Ten czas; Pokolenie [Wiatr drzewa spienia]; Pokolenie [Do palców przymarzły struny]; Z głową na karabinie); Przesłanie Pana Cogito i Tren Fortynbrasa Herberta.

Postaci historyczne, np. Wilhelm Tell, Wallenstein, Napoleon I. Także: wybitni odkrywcy, naukowcy, wynalazcy, społecznicy.

Ćwiczenie 7

Podróż, wędrówka - przyjemność, przygoda, konieczność, wyzwanie czy doświadczenie?

Przykładowe utwory: Biblia [np. wędrówka do Ziemi Obiecanej - Księga Wyjścia i nast.; wędrówka mędrców za gwiazdą - Mt 2,1-12; ucieczka do Egiptu - Mt 2,13-15; wędrówka Jezusa - Nauczyciela - Mk 6,6; podróże św. Pawła - Dzieje Apostolskie]; mitologia grecka [Jazon, Odyseusz]; Boska Komedia Dantego; Przypadki Robinsona Crusoe Defoe'a; podróże romantyków (np. Sonety krymskie Mickiewicza, Kordian Słowackiego, Pielgrzym Norwida); Lalka Prusa; Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupéry'ego; Pielgrzym Paulo Coelho.

Ćwiczenie 8

„Strategia skandalu obliczona jest na epatowanie publiczności, dotyczy najczęściej spraw obyczajowych i szybko „wietrzeje”. Natomiast literatura rozumiana jako wyzwanie stanowi świadomą grę o wartości i często autor płaci za to wysoką cenę – cenę niezrozumienia.” (Seweryna Wysłouch, "Skandal i prowokacja w literaturze"). Czy prowokacja (tematyczna, stylistyczna) w literaturze służy tylko „epatowaniu publiczności”?

Chyba należałoby dowieść, że prowokacja (formalna) jest wyzwaniem i „grą o wartości”. W tym celu można prześledzić kilka eksperymentów formalnych, głównie prekursorskich wobec literatury zastanej, np. "czysta forma" Witkacego (w opozycji do dramatu realistycznego), Trans-Atlantyk i Ferdydurke Gombrowicza (nowatorstwo formalne i "prowokacja" treściowa), futuryzm, turpizm, antyestetyzm, poezja lingwistyczna. Eksperymenty w formach przebiegu narracji (Joyce i strumień świadomości, proza po II wojnie światowej, np. Butor, Cortazár). Także: „prowokacje" tematyczne, np. naturalizm, Skumbrie w tomacie Gałczyńskiego, Bal w Operze Tuwima, opowiadania Borowskiego (konstrukcja narratora mającego imię i elementy biografii tożsame z autorem).

Ćwiczenie 9

Refleksja i sąd nad historią w tekstach kultury. Rozważ problem w oparciu o obraz "Dwie małpy" Pietera Bruegla (Starszego), nawiązującego do niego wiersza "Dwie małpy Bruegla" Wisławy Szymborskiej oraz dwóch innych tekstów kultury.

źródło

Na pierwszym planie obrazu Dwie małpy malarz umieścił tytułowe zwierzęta przykute łańcuchami do ściany okna w którym siedzą. Przed nimi leżą rozrzucone łupiny orzechów. Interpretatorzy widzą w tych ostatnich nawiązanie do niderlandzkiego przysłowia: "kłócić się o orzech laskowy", tzn. "o głupstwo". Obraz prezentuje groźne konsekwencje awantury o błahostkę: uwięzienie. Drugi plan - to widok portu (w Antwerpii). Zwierzęta - zrezygnowane, przygnębione pobytem w niewoli - patrzą w przeciwnym kierunku.

Wiersz Szymborskiej to ekfraza (literacki "opis" dzieła sztuki). Składa się z trzech nierównych strof. W pierwszej została zarysowana sytuacja liryczna: podmiot - bezpośrednio nawiązując do obrazu Bruegla - śni o egzaminie maturalnym. Wspomina o zniewoleniu małp i niedostępnej, choć będącej tak blisko wolności, ukazanej przy pomocy animizacji (fruwa niebo) i personifikacji (kąpie się morze). Jednocześnie następuje tu pewne przesunięcie znaczeń, jakby delikatna metonimia (bo naprawdę niebo nie fruwa, ale ptak fruwa po niebie; morze się nie kąpie, ale człowiek kąpie się w morzu). Druga strofa - kluczowa - dopowiada temat egzaminu. Trzecia - nawiązuje do słów jąkam się i brnę z poprzedniej. Do nich odnosi się tu podpowiada. Zarówno budowa stroficzna, jak wersyfikacyjna wiersza jest nieregularna. Od czasu do czasu pojawiają się jednak rymy niedokładne (ważne dla interpretacji): brnę - sen (brnę w senny koszmar?!) i drzemie – milczenie (asonans). Wreszcie: słucha - łańcucha. Widzimy? Wielki maturalny sen, czyli: ważny? długo trwający? niekończący się? Maturalny - składany z dojrzałości (do człowieczeństwa?). Dziwny to egzamin. Człowiek - apogeum w ewolucji (ponoć małpa jest mniej doskonałym bytem!), "cofnął się" w rozwoju, bo właśnie małpa go egzaminuje! I podpowiada (wskazując na to, co jej zgotował: łańcuch)! I ocenia (z niewiedzy). Bo egzamin z ludzkiej historii, to sprawdzian z ciągłych konfliktów, przemocy, prób  zniewolenia i ludzi, i przyrody. Małpy pokazują swą wyższość (jedna patrzy ironicznie druga niby słucha). Małpy, które w ikonografii chrześcijańskiej, znanej w czasach Bruegla, symbolizowały próżność, głupotę i skąpstwo (kłócą się o łupiny, tj. o błahostkę)! Natura - zniewolona przez człowieka - egzaminuje go z człowieczeństwa. I egzamin wypada słabo! Słowa-klucze: sen, egzamin (matura), łańcuch (niewola). To też klucze do ludzkiej historii, boleśnie powtarzalnej.

Tutaj można nawiązać do innych tekstów. Wymieńmy niektóre. Koniec i początek tej samej autorki. Znów krwawa historia. Niczego się nie uczymy (kamery wyjechały już / na inną wojnę). Zapominając o gehennie (przeżarte rdzą argumenty), szykujemy nową. Historia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w której powtarzalność dziejów zaznaczono trójdzielną kompozycją. Część 1 – tu podkreślono ją czasem przeszłym i "historycznością" rekwizytów (arkebuzy, rapier, czako); część 2 - czasem przyszłym (przyjdziecie, odgarniecie [wspomnienia]); część 3 - wyrażając przekonanie o niezmienności tych praw, czyli powracając do czasu teraźniejszego (Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni). Pieśń Tadeusza Borowskiego. Historia - to wieczny koszmar, a zwycięzcy są także niewolnikami (por. "egzaminatorki" małpy również były uwięzione). Elegia na odejście pióra atramentu lampy Zbigniewa Herberta. Elegia - czyli utwór żałobny. To nie tylko nostalgiczne wspomnienie starych rekwizytów. Część 3 (pożegnanie lampy) wprowadza refleksję ogólnoludzką. To odrzucenie historiozoficznego optymizmu. "Opuszczenie" bezpiecznego dzieciństwa (strefy niewinności). Swoiste "zgaszenie lampy". Wkroczenie w dorosłość (por. matura u Szymborskiej), znaczoną trybami historii. Orszaki, dworaki Agnieszki Osieckiej (tekst piosenki). Znowu mroki historii (Historio, historio, / czarna dyskoteko, / nie pozwalasz wytchnąć / ludziom ani wiekom; bywa, że cię piszą / kłamcy i gówniarze; Historio, historio, / ty żarłoczny micie, / co dla ciebie znaczy / jedno ludzkie życie?).  Powrót do Szymborskiej: Głosy. Groźne memento, ujęte w formę rozmowy rzymskich senatorów. Przeraża ich pogarda dla małych narodów, które rozumieją mało; trzeba je więc podbić, zniewolić. Opracowując odpowiedź na tak sformułowany temat (teksty kultury), można by też wziąć pod uwagę filmy (np. historyczne), ale pamiętajmy, że literatura jest najważniejsza (!).

Wszystkim Maturzystom z całego serca życzymy zdania egzaminów z satysfakcjonującymi wynikami! Za tydzień - ostatni (w tym sezonie?) "Kącik", może pomocny w trakcie egzaminu ustnego. Jednocześnie przypominamy, że dla wszystkich (nie tylko przyszłych studentów) drzwi naszego Wydziału zawsze są otwarte i chętnie usłużymy pomocą! Zatem - do zobaczenia. Ps. Mamy nadzieję, że na blog również nadal będziecie regularnie zaglądać i powiecie o jego istnieniu znajomym J. Staramy się, by każdy znalazł tu coś dla siebie.