Giewont w Andach, Grodno w Australii, Kaszuby w Kanadzie, Warszawka na Syberii i Karpaty na Księżycu (3)

Dzisiaj wyruszymy najdalej. Na Antypody, Antarktydę i… w kosmos.

AUSTRALIA

Najwięcej nazw nawiązuje do Tadeusza Kościuszki i Pawła Edmunda Strzeleckiego. Przykłady? Góra Kościuszki (Mount Kosciusko); Jezioro Kościuszki (Kosciusko Lake); Potok Kościuszki (Kosciusko Creek); Pasmo Strzeleckiego (Str[z]elecki Ranges); Góra Strzeleckiego (Str[z]elecki Mount); Szczyt Strzeleckiego (Str[z]elecki Peak); Przełęcz Strzeleckiego (Str[z]elecki Pass); Jezior Strzeleckiego (Str[z]elecki Lake); Miasto Strzeleckiego (Str[z]elecki Town). Inne nazwy: Jezioro Gruszki (Gruszka Lake); Polska Równina (Polish Hill River); Kraków (Cracow); Nowa Warszawa (New Warsaw); Grodno.

ANTARKTYDA

Szczyt Arctowskiego (Arctowski Peak); Półwysep Arctowskiego (Arctowski Penisula); Stacja Naukowa im. Dobrowolskiego (Dobrowolski Station).

NIEBO

Księżyc. Góry Karpaty; Krater Kopernik; Krater Heweliusz; Krater Banachiewicz; Krater Curie-Skłodowska; krater Dembowski; Krater Lubieniecki; Krater Witelo; Krater Kunowski; Krater Bogusławski; Krater Żuławski.
Inne miejsca. Tarcza Sobieskiego (Scutum Sobiescianum) – gwiazdozbiór w Drodze Mlecznej; Gwiazda Przybylskiego; Kometa Orkisza; Kometa Rudnickiego; Planetoida Dembowski; Planetoida Polonia; Planetoida Poznania; Planetoida Varsovia; Planetoida Wawel; Planetoida Zamenhofa.

 

 

Źródła

Jolanta Bąk (tekst), Najlepsza książka w Polsce, Warszawa 2010. ISBN 9788376322148 (sygnatura: 175994).
Bolesław Kuźmiński, Polskie nazwy na mapie świata, Warszawa 1967 (sygnatura: 101957).

Książki (nie)zapomniane - Troje artystów w rzymskim pejzażu

Troje artystów w rzymskim pejzażu XIX stulecia. Oto barwne tło Marmurowego Fauna albo romansu o hrabim Monte Beni (The Marble Faun: Or, The Romance of Monte Beni) NATHANIELA HAWTHORNE’A (1804-1864) – mieszanki powieści gotyckiej, sielanki i… przewodnika turystycznego.

Miriam i Hilda są malarkami. Kenyon – rzeźbiarzem. Donatello zaś – tytułowym hrabią Monte Beni, łudząco podobnym do „Odpoczywającego Fauna”, dzieła Praksytelesa z Muzeum Kapitolińskiego. Na pierwszym planie obserwujemy jego losy, przedziwnie splecione z życiem Miriam. On jest radosny, pogodny, ale z czasem posępnieje. Ona – niejasnego pochodzenia i przeszłości, od jakiegoś czasu prześladowana przez mężczyznę o „zdziczałym wyglądzie”, który – być może – wyłonił się z obrazu.

Katakumby św. Kaliksta. Dziewczyna zagubiła się w plątaninie korytarzy, ale i tu odnajduje ją Widmo i oświadcza, że odtąd będzie jej Cieniem, gdyż przywołała je do istnienia (malując), więc musi ponieść konsekwencje jego powrotu do świata. I tak się dzieje. Nieodstępne Widmo kroczy za nią wszędzie. Ale zakochany Donatello czuwa. Pewnego dnia strąca nieodstępnego towarzysza Miriam ze Skały Tarysejskiej w przepaść. Jednak morderca także musi zapłacić za swój czyn. Traci żywiołową radość życia. Jego oblicze zasnuwa się mrokiem. Miriam płaci podwójnie. Odsuwa się od umiłowanego, chociaż bardzo chciał jej pomóc.

Życie i sztuka są nierozdzielnie związane. Kenyon rzeźbi twarz Donatella w chwili zbrodni. Popiersie staje się niesamowitą „zagadką rozwijającej się duszy”, dla której pierwszym impulsem stały się wyrzuty sumienia. Artysta również godzi zwaśnionych kochanków. Każe im wspierać się wzajemnie i pokutować.

Antynomie winy, grzechu i odpowiedzialności. Także nieodgadnionego Losu, za którym podążamy nie wiedząc, co niesie. Powieść Hawthorne’a nie jest tylko ładnym obrazkiem z historii literatury. Egzystencjalna perspektywa chroni ją od zapomnienia.

Hawthorne Nathaniel, Marmurowy Faun albo romans o hrabim Monte Beni, przeł. Maria Kaniowa, Kraków, Wrocław 1984. ISBN 83-08-01244- 2 (sygnatura: 108773).

Ps. Dom o Siedmiu Szczytach tego pisarza przedstawiłyśmy TUTAJ.

Giewont w Andach, Grodno w Australii, Kaszuby w Kanadzie, Warszawka na Syberii i Karpaty na Księżycu (2)

Znowu wyruszamy w podróż po kontynentach szukając polskich nazw. Dzisiaj – przykłady z Afryki i obu Ameryk.

AFRYKA

Fort Motylińskiego – oaza na Saharze; Szczyt Tatra (Tatra Peak) – w masywie Ruwenzori (wschodnia Afryka); Szczyt Bernadzikiewicza (Bernadzikiewicz Peak) - w masywie Ruwenzori (wschodnia Afryka); Staw Polaka (Polish Man’s Torn) – jezioro w Kenii; Polonia – miasteczko w Pretorii (RPA); Góra Beniowskiego – na Madagaskarze; Wyspa Maurycego (Maurice) –w pobliżu północnego cypla Madagaskaru.

AMERYKA PÓŁNOCNA

Grenlandia – autonomiczne terytorium zależne Danii. Znajdziemy tu m.in. Lodowiec Polonia (Polonia Glacier); Jezioro Dybowskiego (Benedykt Dybowski Lake); Lodowiec Dobrowolskiego (Dobrowolski Glacier).

Kanada. Jezioro Młynarskiego (Mlynarski Lake) – w prowincji Manitoba; Warsaw – miasteczko w prowincji Manitoba; Kaszuby – osada w prowincji Ontario; Wisła – osada i rzeka w prowincji Ontario; Jezioro Obalskiego - w prowincji Quebec.

Stany Zjednoczone. Alaska. Baranowicz (Baranovich) – port w zatoce Kasaan; Wyspa Kościuszki (Kosciuszko Island); Rzeka Kosarzewskiego (Kosarefsky River); Góra Krzyżanowskiego (Krzyzanowski Mount); Jezioro Piłsudskiego (Pilsudski Lake); Lodowiec Romera (Romer Glacier), Wyspa Zaremby (Zaremba Island); Zatoka Strzeleckiego (Strelecki Harbour).

Stany Zjednoczone. Inne miejsca. Najwięcej nazw o polskim rodowodzie spotyka się w rejonach zamieszkania dawnych polskich emigrantów. Najczęściej spotykane nazwy, to Pułaski i Kościuszko, ale także Poland (i pochodne); Warsaw, Modrzejewska, Sandursky (od rodu Sadowskich). Nierzadkie są nazwy od imion własnych (np. Stanislaus) i nazwisk rodowych, np. Zabriskie – od Zaborowskich).

AMERYKA POŁUDNIOWA

Andy. Lodowiec Polaków (El Ventisquero de los Polacos); Szczyt Wanda (Cerro Wanda);Szczyt Tatra (Cerro Tatra); Szczyt Giewont (Cerro Giewont); Morskie Oko (Ojo de Mar); Szczyt Orzeł Biały (Cerro Aguila Blanca); Szczyt Krakus (Cerro Krakus); Szczyt Bernadzikiewicz (Cerro Bernadzikiewicz); Przełęcz Polonia (Portezuelo Polonia).

Argentyna. Iwanowski (General Ivanovski) – miasto; Kościuszko – osada Polaków nad rzeką Urgugwaj.

Brazylia. Brodoski – miasto; Nowa Polonia – grupa polskich osad. 

Ostatni odcinek - Australia i Nowa Zelandia, Antarktyda, a także... Kosmos - w poniedziałek (30 sierpnia). 

Giewont w Andach, Grodno w Australii, Kaszuby w Kanadzie, Warszawka na Syberii i Karpaty na Księżycu (1)

W lipcu zaprosiliśmy do odwiedzenia „egzotycznych” miejsc w Polsce. Dzisiaj proponujemy kierunek odwrotny. Pozwiedzamy wirtualnie niektóre miejsca o polskich nazwach na wszystkich kontynentach. Udamy się nawet… na Księżyc. Ujmiemy miejsca nazwane przez Polaków i przez obcych w hołdzie dla Polaków. Po kilka przykładów z każdego kontynentu. Na grafikach przedstawimy nazwiska niektórych Polaków zasłużonych w badaniu prezentowanych obszarów. Ruszajmy niezwłocznie w długą podróż, bo kończą się wakacje. Dzisiaj – po Europie i Azji.

EUROPA

Spitsbergen - Góra Arctowskiego (Arctowskifjellet); Lodowiec Arctowskiego (Arctowskibreen); Szczyt Belweder (Belvedertoppen); Góra Kopernika (Kopernikusfjellet); Szczyt Ostra Brama (Ostra Bramatoppen); Góry Piłsudskiego (Pilsudskifjellet); Lodowiec Polaków (Polakkbreen); Góry Polaków (Polakkfjellet); Góra Staszica (Staszicfjellet); Góra Curie-Skłodowskiej (Curie-Sklodowskafjellet); Przełęcz Warszawa (Warszawaryggen); Szczyt Wawel (Waweltoppen).

Bułgaria – Władysławow – osada w pobliżu Warny.

Francja – Kopiec Kościuszki (Montagne Kosciuszko) – w lasku koło Fontainebleau.

Niemcy – Jezioro Krakowskie (Krakauersee) – w środkowej części kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie; Kraków – miasteczko nad Jeziorem Krakowskim.

Góry. Alpy – Przełęcz Polska (Breche de la Pologne). Kaukaz – Przełęcz Czeczotta (Dorożka Czeczota).

AZJA

Syberia – Góry Czekanowskiego (Kriaż Czekanowskogo) – pasmo górskie na północny-wschód od Bajkału; Osada Czekanowskiego – osada nad brzegiem rzeki Wicharcowskiej; Góry Czerskiego (Chriebiet Czerskogo); Góra Czerskiego (Gora Czerskogo) – masyw północno-wschodniej Syberii; Wodospad Czerskiego (Wodopad Czerskogo) – wodospad na rzece Chorek, dopływie Białej, wpadającej do Angary; Czerskij – miasto w Jakucji; Warszawka (Warszawskoje) – wieś w pobliżu Czelabińska.

Daleki Wschód – Przylądek Bogdanowicza (Mys Bogdanowicza) – na południowym Sachalinie; Półwysep Bogdanowicza (Połuostrow Bogdanowicza) – na północnym Sachalinie; Góry Dybowskiego (Gory Dybowskogo) - na Wyspie Beringa; Przylądek Sułkowskiego (Mys Sułkowskogo) – cypel na Wyspie Miedzianej  (Komandory); Wyspa Wiśniewskiego (Ostrow Wiszniewskogo) – wyspa przy wschodnim, wybrzeżu Korei.

Azja Środkowa – Lodowiec Barszczewskiego (Lednik Barszczewskogo) – w Turkmenistanie; Lodowiec Polaków (Prijach Polandi) – w Hindukuszu.

Azja Zachodnia – Adampol (Adamkoy, Polonezkoy) – Turcja.

Cejlon, Indonezja – Zaleskitown – dzielnica miasta Colombo; Polonia – dzielnica miasta Medon na Jawie.

Następny odcinek - Afryka i obie Ameryki - w poniedziałek (23 sierpnia).

Witaj, przygodo! (Część 3 - dokończenie)

POWIEŚĆ WOJENNA PRZYGODOWA. Odmiana powieści sensacyjnej, której geneza tkwi w powieści historycznej. Wykorzystuje wydarzenia autentyczne lub fikcyjne, zachowujące pozory prawdopodobieństwa. Schemat fabularny: akcja toczy się w czasie wojny, w grupie dobrze wyszkolonych żołnierzy, którym dowództwo powierza wykonanie zadania zazwyczaj przekraczające możliwości człowieka. Od brawurowej akcji specjalnego oddziału zależy nie tylko bezpieczeństwo, ale również życie wielu osób. Celem komandosów jest zazwyczaj zniszczenie najważniejszej bazy wroga, szczególnie niebezpiecznej broni, zdobycie tajnych dokumentów, pomoc ruchowi oporu, wykonanie wyroku na podwójnym agencie lub zdrajcy. Zadanie zostaje wykonane w ostatniej chwili, kosztem stosunkowo niewielkich strat własnych. Przykłady: Most na rzece Kwai Pierre’a Boulle’a, Działa Nawarony Alistaira MacLeana, Przesyłka z Salonik Roberta Ludluma, Wejść między lwy Kena Folletta.

ROBINSONADA. Typ prozy przygodowej, którego zasadniczymi elementami są: podróż morska, rozbicie okrętu, ocalenie rozbitka na bezludnej lecz urodzajnej wyspie, wykorzystanie przez niego darów natury w celu stworzenia sobie w miarę wygodnej egzystencji, ocalenie i powrót do cywilizacji. Może zawierać także wariant niezwiązany z morzem. Klasyczne przykłady: Robinson Crusoe Daniela Defoe, Szkoła Robinsonów, Dzieci kapitana Granta, Tajemnicza wyspa, Dwa lata wakacji Julesa Verne’a, Robinson szwajcarski Johanna Davida Wyssa, Wyspa Błękitnych Delfinów Scotta O’Della, Mali Robinsonowie Elwiry Korotyńskiej. O odmianie gatunkowej - zob. też TUTAJ.

ROMANS RYCERSKI. Początkowo zazwyczaj anonimowy, łączący elementy romansu starogreckiego, noweli orientalnej, eposu karolińskiego, legendy hagiograficznej i celtyckiego folkloru. Łączy przygody z niezbyt wiernie przytaczanymi elementami historycznymi. Obok świata realnego pojawia się w nich świat nadprzyrodzony i fantastyczny (np. rusałki, smoki). Jest dziełem „zbiorowym”, bo wykorzystuje obiegowe motywy i podania. Skupia się na ukazaniu początków rodów, założycieli miast, osad itp. Na przykład Piękna Meluzyna, Historia o Magielonie, Historia o niezwyciężonym rycerzu Zygfrydzie.

ROMANS ZBÓJECKI. Ukazuje autentyczne lub fikcyjne dzieje zbójców, nierzadko „szlachetnych”, cierpiących z powodu swojego społecznego nieprzystosowania. Przykłady: Rinaldo Rinaldini Christiana Augusta Vulpiusa, Zorro Johnstona McCulley’a.

SPACE OPERA (kosmiczny western). Awanturniczo-przygodowa odmiana literatury fantastycznonaukowej. Jej akcja rozgrywa się w kosmosie. Na przykład Wokół Księżyca Julesa Verne’a, Pierwsi ludzie na Księżycu Herberta George’a Wellsa, Diuna Franka Herberta, 2001: Odyseja kosmiczna Arthura Clarke’a (jego powieść Kowboje oceanu przedstawiłyśmy TUTAJ). Często wykorzystuje motyw spotkania z Obcym(-i), np. cykl Fundacja Isaaca Asimova (zob. TUTAJ). Słynną swego czasu powieść - Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca Jerzego Żuławskiego – omówiłyśmy TUTAJ.

WESTERN (literacki). Utwór, którego akcja toczy się na tzw. Dzikim Zachodzie (Stanów Zjednoczonych), w drugiej połowie XIX stulecia. Bohaterami są zazwyczaj kowboje, doświadczeni traperzy, osadnicy, ale też samotni mściciele, rewolwerowcy, dzielni lub skorumpowani szeryfowie, Indianie. Charakterystyczne miejsca: preria, miasteczko, saloon. Przykłady: proza Ernesta Haycoxa (Dyliżans przypomniałyśmy TUTAJ), Karola May’a, Wiesława Wernica (cykl o Karolu Gordonie i Janie, jego przyjacielu), Czarne sombrero Adama Bahdaja. O filmowym westernie – zob. TUTAJ.

Warto przeczytać (wybór)
Bartoszyński Kazimierz, Konwencje gatunkowe powieści historycznej, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 3-44.
Gemra Anna, Fantasy - mit na nowo opowiedziany?, „Literatura Ludowa” 1998, nr 2, s. 3-18.
Iwicka Beata, Droga, wędrówka, wędrowiec. Poetyka literatury "fantasy", „Kultura i Edukacja” 2000, nr 1/2, s. 99-104.
Jawor-Baranowska Jadwiga, Głos w sprawie literatury podróżniczo-przygodowej dla dzieci, "Guliwer" 2014, nr 4, s. 45-49.
Kątny M., Przygoda i dydaktyka w twórczości Alfreda Szklarskiego dla dzieci starszych, "Kieleckie Studia Pedagogiczne i Psychologiczne" 1991, nr 4, s. 149-160.
Koziołek Krystyna, Przemiany literatury przygodowej dla dzieci i młodzieży. Od powieści podróżniczej do kryminału i horroru, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), Katowice 2008, s. 180-194 (sygn. 164538, cz LVI-6/1 c).
Kumiega Jerzy, Co czytają dzieci? Wybory czytelnicze chłopców - książka przygodowa czy przygoda w książce, „Biblioterapeuta” 2002, nr 1, s. 6-8.
Miłek Karolina, Marzenia o przygodach, „Guliwer” 2017, nr 4, s. 66-67.
Osiewicz Marek, Rozważając fantasy. Diany Waggoner propozycje typologii odmian gatunku, „Literatura Ludowa” 2000, nr 2, s. 37-48.
Rustowski Adam Maria, Angielska powieść gotycka doby wiktoriańskiej, Katowice 1977 (sygn. 78177, cz K IV-3/191).
Sapkowski Andrzej, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2001. ISBN 83-7054-147-X (sygn. cz XLVII-3/47).
Żabski Tadeusz (red.), Słownik literatury popularnej, Wrocław 1997. ISBN  8370910394 (sygn. cz VII-8/17).

Książki (nie)zapomniane - Naukowcy, handlarze, odkrywcy, wygnańcy, tułacze

Barwna opowieść o tych, którzy wyruszyli w odległe krainy i na dalekie kontynenty. Bo byli żądni przygód, wiedzy lub sławy. Bo musieli, gdyż z rodzinnych stron wypędziła ich ludzka nienawiść, własne życiowe błędy czy dziejowe zawieruchy. Naukowcy, handlarze, odkrywcy, wygnańcy, tułacze. Przygody polskich obieżyświatów na morzach i lądach BOLESŁAWA KUŹMIŃSKIEGO.

Wraz z tą książką szeroko otwiera się okno na świat. Gawędy o Polakach z kilkuset stuleci. Od XVI do XIX wieku. Celowo pominięto najbardziej znanych – Krzysztofa Arciszewskiego, Maurycego Augusta Beniowskiego, Wacława Seweryna Rzewuskiego. Są zaś postaci (prawie) zapomniane, a niezwykłe.

Galerię rozpoczyna Erazm Kretkowski – nasz rodak na indyjskim szlaku. Wysoko sytuowany, co mu nie wystarczało. Niespokojny duch, wędrujący po Wschodzie i Zachodzie. Pochowany – ciekawostka! – w padewskiej bazylice św. Antoniego. Za nim podąża Krzysztof Pawłowski – dowódca portugalskiego galeonu. Poliglota. Zainteresowany obyczajowością Wschodu. Zmarły daleko od kraju. Dalej… Jan Chryzostom Pasek, czyli znany samochwała i jego morska wyprawa… Tomasz Stanisław Wolski, admirał floty papieskiej, awanturnik i wojak… Michał Dzierżanowski, który był na Madagaskarze przed Beniowskim… Edward Fergus, emigrant polistopadowy, adiutant samozwańczego króla nowozelandzkiej wyspy Nuku Hiva, później barona de Thierry na Tahiti, a wreszcie sędzia pokoju w Papeete… Adam Piotr Mierosławski, żeglarz i kupiec, który odbył kilka podróży dookoła Afryki, Ameryki Południowej oraz do Indii, a został pochowany w głębiach oceanu… Józef Olszewski – pirat, handlarz niewolnikami… Sygurd Wiśniowski, przemierzający oceany i kontynenty pieszo, konno, łodzią… Ludwik Sztyrmer, opowiadający o fikcjonalnym Apolinarym Tarabankiewiczu…

Niesamowite opowieści. Piękny styl. Bogactwo języka i ogrom opisanych przygód. Obowiązkowa i bardzo przyjemna lektura na czas wakacji i urlopów.

Kuźmiński Bolesław, Przygody polskich obieżyświatów na morzach i lądach, Gdańsk 1973 (sygnatury: 59890, 60129).

Witaj, przygodo! (Część 2)

POWIEŚĆ POLITYCZNA PRZYGODOWA (political fiction). Odmiana powieści sensacyjnej. Często łączy politykę z kryminałem, wykorzystując elementy powieści szpiegowskiej. Nawiązuje do autentycznych zdarzeń, a wprowadzając jednocześnie elementy fikcyjne – sprawia wrażenie wysokiego prawdopodobieństwa. Akcja toczy się w wysokich sferach politycznych i jest osnuta wokół intryg mocarstw, z których jedno chce naruszyć równowagę sił, a zadaniem (pozytywnego) bohatera jest udaremnienie tych zamiarów. Na przykład Na skrzydłach orłów Kena Folletta, Dzień Szakala, Czwarty protokół Fredericka Forsytha, Skała Wichrów Jacka Higginsa, Polowanie na Czerwony Październik Toma Clancy’ego.

POWIEŚĆ SZPIEGOWSKA. Łączy elementy powieści sensacyjnej i wojennej. Podobna do powieści detektywistycznej i thrillera. Czasem zawiera elementy psychologiczne, erotyczne, nawet okrucieństwo. Tworzą ją dwie konwencje: 1/ „romantyczna”, w której bohater – szpieg musi wybrać między dobrem ojczyzny a miłością; 2/ paradokumentalna, opierająca się na autentycznych zdarzeniach, unikająca zbyt szybkiej akcji, propagandowa w wydźwięku (podobna do powieści politycznej). Przykłady: Szpieg Jamesa Fenimoore’a Coopera, Piąta kolumna działa Agathy Christie, Epitafium dla szpiega Erica Amblera, Żyj i pozwól umrzeć, Diamenty są wieczne, Doktor No, Goldfinger Iana Fleminga.

POWIEŚĆ TAJEMNIC. Odmiana powieści historycznej i sensacyjnej. Akcja jest pełna tajemnic, nieoczekiwanych wydarzeń, a po wyjściu z jednej opresji bohater wpada w kolejną. Zdarzenia rozgrywają się w wielkim mieście, pełnym sekretów i  zasadzek, w pałacach lub – przeciwnie – w „zakazanych” dzielnicach nędzy i przestępczości. Na przykład Tajemnice Paryża Eugeniusza Sue, Tajemnice Londynu Paula Févala, Stary sługa Józefa Ignacego Kraszewskiego, niektóre powieści Walerego Łozińskiego.

POWIEŚĆ WALTERSCOTTOWSKA. Odmiana powieści historycznej, której cechami są – oprócz wiernego obrazu określonej epoki i jej zwyczajów – liczne przygody fikcyjnego bohatera i jego związki z autentycznymi postaciami. Na przykład Waverley, Ivanhoe (TUTAJ), Rob Roy Waltera Scotta, Jan z Tęczyna Juliana Ursyna Niemcewicza.

Jej odmiany, wykorzystujące czasoprzestrzeń awanturniczą:

Powieść łotrzykowska (pikarejska, szelmowska, romans łotrzykowski). Utwór o narracji pierwszoosobowej. Głównym bohaterem jest przedstawiciel nizin społecznych - żebrak, rzezimieszek, drobny przestępca. Akcja utworów dzieje się w Hiszpanii. Prototypem jest anonimowy Łazik z Tormesu.

Powieść „płaszcza i szpady”. Jej głównymi elementami są: pojedynki, pościgi, zdrady, nagłe zwroty akcji, obecność ostro skontrastowanych „złych” i „dobrych” bohaterów. Historia stanowi tło dla losów postaci. Na przykład pisarstwo Aleksandra Dumasa – ojca (Czarny tulipan - TUTAJ).

 Dokończenie - 16 sierpnia (13 sierpnia będą Książki (nie)zapomniane).

Witaj, przygodo! (Część 1)

Trwają wakacje. Witaj, przygodo (literacka)! Tak, z książką możemy przeżyć najpiękniejsze, najbardziej zaskakujące zdarzenia. Powędrować na inne kontynenty, pod wodę, w kosmiczną przestrzeń. W przeszłość i przyszłość. Nawet do krain baśniowych, fantastycznych, nierzeczywistych.

Wakacje to dobra pora na krótki (i niekompletny) przegląd typów powieści przygodowej. Krzyżują się w nich różne odmiany gatunkowe. Przenikają się konwencje. Łączy je jedno: świetnie się je czyta!

Powieść przygodowa jest odmianą powieści popularnej. Ogólnie można powiedzieć, że charakteryzuje je szybka, zmienna akcja, pełna nieprzewidywalnych zdarzeń. Bohater nieustannie jest próbowany przez koleje losu, innych ludzi (intrygantów) i zdarzenia, toteż musi wykazać się odwagą, sprawnością fizyczną, odpornością, inteligencją, sprytem i zaletami moralnymi. Przeszkody na jego życiowej drodze mogą wynikać także z przyczyn naturalnych, czyli geografii, flory (pustynie, dżungle, bezdroża), fauny (dzikie zwierzęta), przyczyn nadnaturalnych (fantastyczne stwory), warunków klimatycznych (upały, śnieżyce itd.).

Charakterystyczny dla gatunku jest motyw (niebezpiecznej) podróży, czerpiący swe źródło już w antyku (Odyseja Homera) i w Księdze tysiąca i jednej nocy.

Schemat powieści przygodowej: 1/ sytuacja wyjściowa (np. wiadomość o skarbie, osobie w niebezpieczeństwie, konieczności zbadania nieznanego obszaru); 2/ decyzja o wyprawie (np. ratunkowej, odkrywczej); 3/ niebezpieczna podróż; 4/ wykonanie zadania i powrót.

Sporo utworów o tematyce przygodowej należy dziś do literatury dziecięcej i młodzieżowej. Tak postrzegane są klasyczne utwory gatunku, m.in. Wyspa skarbów Roberta Louisa Stevensona, Kopalnie króla Salomona Henry’ego Riddera Haggarda, proza Thomasa Mayne Reida, Jamesa Fenimoore’a Coopera, Karola May’a, Julesa Verne’a.

A oto już odmiany gatunkowe. Także te, które wykorzystują temat przygody o innym niż klasycznym (pokazanym wyżej) schemacie. Sporo z wymienionych (i pominiętych) utworów mamy w zbiorach. Zapraszamy do korzystania!

POWIEŚĆ DŻUNGLI. Wywodzi się z robinsonady. Wykorzystuje motyw ucieczki od cywilizacji, czasem – ekspedycji naukowych (np. poszukiwania zaginionych plemion). Nierzadko zawiera przesłanie ekologiczne. Np. Księga dżungli Rudyarda Kiplinga, Tarzan wśród małp Edgara Rice’a Burroughsa, W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, niektóre powieści Alfreda Szklarskiego z cyklu o Tomku Wilmowskim.

POWIEŚĆ FANTASY. Z tym gatunkiem sprawa nie jest prosta. Łączy różne elementy. Nazywa się go czasem „fantastyką baśniową” – w odróżnieniu od „fantastyki technicznej” (hard science fiction). Pisałyśmy o nim np. TUTAJ. W tym ujęciu interesują nas szczególnie utwory z: 1/ heroic fantasy, 2/ fantasy miecza i czarów. Na przykład Las za światem Williama Morrisa, powieści Abrahama Merritta, Lorda Dunsany’ego i Clarka A. Smitha. Nade wszystko zaś – Andre Nortona, Ursuli Le Guin i J.R.R. Tolkiena. Por. też TUTAJ.

POWIEŚĆ GOTYCKA. Podejmuje tematykę historyczną i fantastyczną. Jej odmiany, wyróżnione ze względu na tematyczną dominantę: 1/ stricte historyczna, 2/ sentymentalna, 3/ powieść grozy (frenetyczna). Każda zawiera elementy niesamowitości, nadprzyrodzoności, tajemnicy. Ich scenerią są zazwyczaj posępne zamczyska, ruiny, klasztory, podziemne lochy, miejsca okryte złą sławą, niedostępne i mroczne. Główny bohater to okrutny, amoralny łotr, kierujący się w życiu najniższymi instynktami, prześladujący niewinne ofiary. Częsty jest motyw opętania, a także anagnoryzmu (rozpoznania w ofierze utraconej niegdyś bliskiej osoby). Proza tego typu nierzadko korzysta z okultyzmu, kabały i wiedzy ezoterycznej. Przykłady: Frankenstein Mary W. Shelley, Grób rodziny Reichstalów Zygmunta Krasińskiego, Han z Islandii Victora Hugo, Melmoth Wędrowiec Charlesa Maturina.

POWIEŚĆ PALEONTOLOGICZNA. Opiera się na sporej wiedzy naukowej i przenosi pradzieje Ziemi do współczesności, np. Wyprawa do wnętrza Ziemi Julesa Verne’a, Świat zaginiony Arthura Conana Doyle’a, Ląd zapomniany przez czas Edgara Rice’a Burroughsa, Jurassic Park Michaela Johna Crichtona.

Ciąg dalszy - 9 sierpnia.

Nasze skarby - William Wetekamp, Samodzielność i radość twórcza w nauce i wychowaniu

Każdy nauczyciel jest zobowiązany do doskonalenia zawodowego. I chyba wszyscy niejednokrotnie słyszeliśmy podczas szkoleń, że najmniej pamiętamy z tego, co nam wyłożono, a najbardziej efektywne jest nauczanie przez działanie. Nie wszystkich przedmiotów w jednakowym stopniu da się uczyć przez "przeżywanie" czy "działanie", ale zawsze przyda się samodzielność - czy to w tworzeniu, czy w myśleniu.

Powróćmy do czasów, gdy te idee były nowością. Oto Samodzielność i radość twórcza w nauce i wychowaniu Williama Wetekampa, wydana w Polsce w 1925 roku.

Wiliam Wetekamp (1859-1945) - jak napisał we wprowadzeniu Józef Mirski, tłumacz - był uczniem Johna Dewey’a i jednym z głównych propagatorów jego idei w Niemczech, wyznawcą idei „nauki czynnej”. Reprezentował niemiecką odmianę amerykańskiej „szkoły pracy”.

Książka składa się z czterech części o nierównej długości. Zaraz na początku autor stwierdza, że:

Tylko garstka ludzi zdaje sobie jasno sprawę z rezultatów pracy wychowawczej, wykonywanej wśród ciężkich zaiste warunków przez zastępy dzielnych naszych nauczycieli.

I dodaje, że wyraźnie widać to u nich, w Bawarii. Właśnie dla nauczycieli i wychowawców jest jego dzieło. Oto układ:

Rozdział 1. Teoria. Jak jest w szkole.
Rozdział 2. Samodzielna praca w wieku przedszkolnym.
Tu następuje szereg podrozdziałów, np. Zabawki; Zajęcia w gospodarstwie domowem; Przejście z domu do szkoły; Pierwsze początki nauki; Kształtowanie plastyczne; Wymawianie głosek; Tabliczki z literami; Nauka czytania; Elementarz; Nauka pisania; Nauka zręczności.
Rozdział 3. Doświadczenia, Sądy rodziców o wartości nauki pracy.
Tutaj także mamy sporo krótkich podrozdziałów.
Wreszcie rozdział 4 z przykładowymi zagadnieniami: Rysowanie i kształtowanie plastyczne na wyższych stopniach; Samodzielna praca w nauce matematyki, przyrody i geografji; Nauka zręczności; Ćwiczenia uczniów w nauce fizyki, chemii i przyrody; Samodzielna praca w dziedzinie czysto umysłowej.
80 stron i wiele treści. Pozycja mająca około sto lat, a nadal warta czytania.

Wetekamp W., Samodzielność i radość twórcza w nauce i wychowaniu, przeł. Józef Mirski, Lwów, Warszawa, Książnica-Atlas, 1925. (Biblioteka Przekładów Dzieł Pedagogicznych ; t. 2). Sygnatura: ZS 2396.