POWIEŚĆ WOJENNA PRZYGODOWA. Odmiana powieści sensacyjnej, której geneza tkwi w powieści historycznej. Wykorzystuje wydarzenia autentyczne lub fikcyjne, zachowujące pozory prawdopodobieństwa. Schemat fabularny: akcja toczy się w czasie wojny, w grupie dobrze wyszkolonych żołnierzy, którym dowództwo powierza wykonanie zadania zazwyczaj przekraczające możliwości człowieka. Od brawurowej akcji specjalnego oddziału zależy nie tylko bezpieczeństwo, ale również życie wielu osób. Celem komandosów jest zazwyczaj zniszczenie najważniejszej bazy wroga, szczególnie niebezpiecznej broni, zdobycie tajnych dokumentów, pomoc ruchowi oporu, wykonanie wyroku na podwójnym agencie lub zdrajcy. Zadanie zostaje wykonane w ostatniej chwili, kosztem stosunkowo niewielkich strat własnych. Przykłady: Most na rzece Kwai Pierre’a Boulle’a, Działa Nawarony Alistaira MacLeana, Przesyłka z Salonik Roberta Ludluma, Wejść między lwy Kena Folletta.
ROBINSONADA. Typ prozy przygodowej, którego zasadniczymi elementami są: podróż morska, rozbicie okrętu, ocalenie rozbitka na bezludnej lecz urodzajnej wyspie, wykorzystanie przez niego darów natury w celu stworzenia sobie w miarę wygodnej egzystencji, ocalenie i powrót do cywilizacji. Może zawierać także wariant niezwiązany z morzem. Klasyczne przykłady: Robinson Crusoe Daniela Defoe, Szkoła Robinsonów, Dzieci kapitana Granta, Tajemnicza wyspa, Dwa lata wakacji Julesa Verne’a, Robinson szwajcarski Johanna Davida Wyssa, Wyspa Błękitnych Delfinów Scotta O’Della, Mali Robinsonowie Elwiry Korotyńskiej. O odmianie gatunkowej - zob. też TUTAJ.
ROBINSONADA. Typ prozy przygodowej, którego zasadniczymi elementami są: podróż morska, rozbicie okrętu, ocalenie rozbitka na bezludnej lecz urodzajnej wyspie, wykorzystanie przez niego darów natury w celu stworzenia sobie w miarę wygodnej egzystencji, ocalenie i powrót do cywilizacji. Może zawierać także wariant niezwiązany z morzem. Klasyczne przykłady: Robinson Crusoe Daniela Defoe, Szkoła Robinsonów, Dzieci kapitana Granta, Tajemnicza wyspa, Dwa lata wakacji Julesa Verne’a, Robinson szwajcarski Johanna Davida Wyssa, Wyspa Błękitnych Delfinów Scotta O’Della, Mali Robinsonowie Elwiry Korotyńskiej. O odmianie gatunkowej - zob. też TUTAJ.
ROMANS RYCERSKI. Początkowo zazwyczaj anonimowy, łączący elementy romansu starogreckiego, noweli orientalnej, eposu karolińskiego, legendy hagiograficznej i celtyckiego folkloru. Łączy przygody z niezbyt wiernie przytaczanymi elementami historycznymi. Obok świata realnego pojawia się w nich świat nadprzyrodzony i fantastyczny (np. rusałki, smoki). Jest dziełem „zbiorowym”, bo wykorzystuje obiegowe motywy i podania. Skupia się na ukazaniu początków rodów, założycieli miast, osad itp. Na przykład Piękna Meluzyna, Historia o Magielonie, Historia o niezwyciężonym rycerzu Zygfrydzie.
ROMANS ZBÓJECKI. Ukazuje autentyczne lub fikcyjne dzieje zbójców, nierzadko „szlachetnych”, cierpiących z powodu swojego społecznego nieprzystosowania. Przykłady: Rinaldo Rinaldini Christiana Augusta Vulpiusa, Zorro Johnstona McCulley’a.
SPACE OPERA (kosmiczny western). Awanturniczo-przygodowa odmiana literatury fantastycznonaukowej. Jej akcja rozgrywa się w kosmosie. Na przykład Wokół Księżyca Julesa Verne’a, Pierwsi ludzie na Księżycu Herberta George’a Wellsa, Diuna Franka Herberta, 2001: Odyseja kosmiczna Arthura Clarke’a (jego powieść Kowboje oceanu przedstawiłyśmy TUTAJ). Często wykorzystuje motyw spotkania z Obcym(-i), np. cykl Fundacja Isaaca Asimova (zob. TUTAJ). Słynną swego czasu powieść - Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca Jerzego Żuławskiego – omówiłyśmy TUTAJ.
ROMANS ZBÓJECKI. Ukazuje autentyczne lub fikcyjne dzieje zbójców, nierzadko „szlachetnych”, cierpiących z powodu swojego społecznego nieprzystosowania. Przykłady: Rinaldo Rinaldini Christiana Augusta Vulpiusa, Zorro Johnstona McCulley’a.
SPACE OPERA (kosmiczny western). Awanturniczo-przygodowa odmiana literatury fantastycznonaukowej. Jej akcja rozgrywa się w kosmosie. Na przykład Wokół Księżyca Julesa Verne’a, Pierwsi ludzie na Księżycu Herberta George’a Wellsa, Diuna Franka Herberta, 2001: Odyseja kosmiczna Arthura Clarke’a (jego powieść Kowboje oceanu przedstawiłyśmy TUTAJ). Często wykorzystuje motyw spotkania z Obcym(-i), np. cykl Fundacja Isaaca Asimova (zob. TUTAJ). Słynną swego czasu powieść - Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca Jerzego Żuławskiego – omówiłyśmy TUTAJ.
WESTERN (literacki). Utwór, którego akcja toczy się na tzw. Dzikim Zachodzie (Stanów Zjednoczonych), w drugiej połowie XIX stulecia. Bohaterami są zazwyczaj kowboje, doświadczeni traperzy, osadnicy, ale też samotni mściciele, rewolwerowcy, dzielni lub skorumpowani szeryfowie, Indianie. Charakterystyczne miejsca: preria, miasteczko, saloon. Przykłady: proza Ernesta Haycoxa (Dyliżans przypomniałyśmy TUTAJ), Karola May’a, Wiesława Wernica (cykl o Karolu Gordonie i Janie, jego przyjacielu), Czarne sombrero Adama Bahdaja. O filmowym westernie – zob. TUTAJ.
Warto przeczytać (wybór)
Bartoszyński Kazimierz, Konwencje gatunkowe powieści historycznej, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 3-44.
Gemra Anna, Fantasy - mit na nowo opowiedziany?, „Literatura Ludowa” 1998, nr 2, s. 3-18.
Iwicka Beata, Droga, wędrówka, wędrowiec. Poetyka literatury "fantasy", „Kultura i Edukacja” 2000, nr 1/2, s. 99-104.
Jawor-Baranowska Jadwiga, Głos w sprawie literatury podróżniczo-przygodowej dla dzieci, "Guliwer" 2014, nr 4, s. 45-49.
Kątny M., Przygoda i dydaktyka w twórczości Alfreda Szklarskiego dla dzieci starszych, "Kieleckie Studia Pedagogiczne i Psychologiczne" 1991, nr 4, s. 149-160.
Koziołek Krystyna, Przemiany literatury przygodowej dla dzieci i młodzieży. Od powieści podróżniczej do kryminału i horroru, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), Katowice 2008, s. 180-194 (sygn. 164538, cz LVI-6/1 c).
Kumiega Jerzy, Co czytają dzieci? Wybory czytelnicze chłopców - książka przygodowa czy przygoda w książce, „Biblioterapeuta” 2002, nr 1, s. 6-8.
Miłek Karolina, Marzenia o przygodach, „Guliwer” 2017, nr 4, s. 66-67.
Osiewicz Marek, Rozważając fantasy. Diany Waggoner propozycje typologii odmian gatunku, „Literatura Ludowa” 2000, nr 2, s. 37-48.
Rustowski Adam Maria, Angielska powieść gotycka doby wiktoriańskiej, Katowice 1977 (sygn. 78177, cz K IV-3/191).
Sapkowski Andrzej, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2001. ISBN 83-7054-147-X (sygn. cz XLVII-3/47).
Żabski Tadeusz (red.), Słownik literatury popularnej, Wrocław 1997. ISBN 8370910394 (sygn. cz VII-8/17).
Warto przeczytać (wybór)
Bartoszyński Kazimierz, Konwencje gatunkowe powieści historycznej, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2, s. 3-44.
Gemra Anna, Fantasy - mit na nowo opowiedziany?, „Literatura Ludowa” 1998, nr 2, s. 3-18.
Iwicka Beata, Droga, wędrówka, wędrowiec. Poetyka literatury "fantasy", „Kultura i Edukacja” 2000, nr 1/2, s. 99-104.
Jawor-Baranowska Jadwiga, Głos w sprawie literatury podróżniczo-przygodowej dla dzieci, "Guliwer" 2014, nr 4, s. 45-49.
Kątny M., Przygoda i dydaktyka w twórczości Alfreda Szklarskiego dla dzieci starszych, "Kieleckie Studia Pedagogiczne i Psychologiczne" 1991, nr 4, s. 149-160.
Koziołek Krystyna, Przemiany literatury przygodowej dla dzieci i młodzieży. Od powieści podróżniczej do kryminału i horroru, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), Katowice 2008, s. 180-194 (sygn. 164538, cz LVI-6/1 c).
Kumiega Jerzy, Co czytają dzieci? Wybory czytelnicze chłopców - książka przygodowa czy przygoda w książce, „Biblioterapeuta” 2002, nr 1, s. 6-8.
Miłek Karolina, Marzenia o przygodach, „Guliwer” 2017, nr 4, s. 66-67.
Osiewicz Marek, Rozważając fantasy. Diany Waggoner propozycje typologii odmian gatunku, „Literatura Ludowa” 2000, nr 2, s. 37-48.
Rustowski Adam Maria, Angielska powieść gotycka doby wiktoriańskiej, Katowice 1977 (sygn. 78177, cz K IV-3/191).
Sapkowski Andrzej, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2001. ISBN 83-7054-147-X (sygn. cz XLVII-3/47).
Żabski Tadeusz (red.), Słownik literatury popularnej, Wrocław 1997. ISBN 8370910394 (sygn. cz VII-8/17).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz