środa, 29 kwietnia 2020

Kącik Maturzysty - 138: Świadomość językowa. Gramatyka

Uwaga! Tegoroczne Kąciki są zaplanowane do 29 kwietnia. Ponieważ egzamin dojrzałości najprawdopodobniej się opóźni, 6 maja dodam jeszcze kolejny - przykłady kilku tematów wypowiedzi pisemnych (rozprawek) i ustnych. Jeden z nich - bardzo obecnie aktualny. A nuż podobny pojawi się na maturze? Zapraszam do lektury! 

Ćwiczenie 1
Jak oceniasz świadomość językową Twoich rówieśników? Podaj definicję tej kategorii i omów na przykładach z Twojego codziennego doświadczenia życiowego.

Ćwiczenie 2
Przyporządkuj poniższe zdania do kategorii: a) łączne, b) rozłączne, c) wynikowe, d) przeciwstawne.

Zdania.
Była brzydka pogoda, więc zostałem w namiocie.
Jacek wrócił do domu, a Maciek pojechał na wycieczkę.
Jurek był zmęczony, toteż nie pozwoliliśmy mu dłużej pracować.
Podziękował za zaproszenie i wyszedł z restauracji.
Pójdę na studia historyczne lub zostanę kelnerką.
Pójdziemy do kina albo zostaniemy w domu.
Szukał Eli, ale jej nie znalazł.
Wstał i zaczął mówić.


Ćwiczenie 3

Skróć zdanie czasowe (stosując imiesłów uprzedni lub zamieniając czasownik na rzeczownik odczasownikowy): Gdy kierowca przejechał przez całe miasto, skręcił w wąską uliczkę.

Ćwiczenie 4
W podanym tekście zamień mowę zależną na niezależną:
Profesor zdziwił się, że kwiaty są dla mojej mamy. Powiedział, że sądził, iż ten piękny zwyczaj dawno wyszedł z mody. Milczałem. Zapytał, czy kupiłem je z okazji urodzin. Chciałem potwierdzić, ale powiedziałem, że kupiłem je bez okazji. Profesor uśmiechnął się i stwierdził, że jest bardzo wzruszony. Dostrzegłem jednak w jego oczach nieufność.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Świadomość językowa – niektóre definicje:
1/ Zdolność formułowania sądów o wyrażeniach językowych (np. o ich poprawności czy walorach stylistycznych) i o stosunkach zachodzących między nimi (takich jak synonimia, sprzeczność). W różnym stopniu rozwinięta charakteryzuje każdego użytkownika. (Encyklopedia językoznawstwa ogólnego).
2/ Ogół sądów o języku i poglądów na język, które są charakterystyczne dla jakiejś osoby, środowiska lub grupy społecznej. Sądy i poglądy mogą mieć charakter intuicyjny i nie muszą tworzyć spójnego systemu, ale mogą też być umotywowane i podbudowane wiedzą o języku. W każdym wypadku muszą być względnie trwałe. (Beata Wrona).
3/ Całość żywotnych w społeczeństwie lub jakiejś grupie społecznej sądów i wyobrażeń związanych z językiem w ogóle, czyli z rozmaitymi zjawiskami języka oraz jego funkcjonowaniem. (Danuta Bartol-Jarosińska).

Pojęcia pokrewne:
Intuicja językowa – znajomość języka charakteryzująca każdego spośród jego użytkowników i pozwalająca mu wydawać opinię o takich aspektach wypowiedzeń, jak ich poprawność (gramatyczność), czy niepoprawność (niegramatyczność), sensowność i nonsensowność, synonimiczność, parafrazowalność (Encyklopedia językoznawstwa ogólnego).
Sprawność językowa – polega na umiejętności przekazania przez osobę mówiącą (piszącą) tego, co chce przekazać (informacji, przeżyć, emocji itp.) w sposób najodpowiedniejszy w danej sytuacji komunikatywnej. Chodzi więc o dobór takich środków językowych, które pozwolą najlepiej dotrzeć do odbiorcy, spowodować taką jego reakcję, o jaka chodziło autorowi tekstu, i wywołać u niego pozytywną ocenę mówiącego (piszącego). Pojęcie szersze: kultura języka. (Andrzej Markowski).

Postawa osoby czy grupy osób (w tym przypadku będziemy mówić o młodzieży) wobec ojczystego języka jest kształtowana głównie przez:
- rodzinę, z której osoba (osoby) się wywodzi (wywodzą),
- środowisko szkolne,
- grupę rówieśniczą,
- środowisko pozaszkolne, w którym przebywa (-ją),
- szeroko rozumiane kontakty i preferencje, np. wpływ osób znaczących, „idoli”, autorytetów osobowych,
- organizacje, do których ewentualnie należy (-ą), np. harcerstwo, skauting, Oaza,
- (wszechobecną) kulturę popularną,
- media (tradycyjne, np. książki, czasopisma, a także – współcześnie chyba w największej mierze – elektroniczne).

Postawy użytkowników wobec języka (wg Andrzeja Markowskiego):
•    purystyczna – przesadnie troskliwa, wynikająca z chęci zachowania w języku tego, co było; niechętna zapożyczeniom czy neologizmom. Obca młodemu pokoleniu;
•  perfekcjonistyczna – przejawiająca się w dbałości o jednoznaczność i precyzyjność wypowiedzi; niechętna wobec wyjątków, wariantywności w języku. Nieczęsto spotykana. Wynika z niezrozumienia faktu, że język jest „żywy”, a więc także zmienny;
•  logizująca – podobna do poprzedniej; przejawia się w dążności do uzgodnienia wyrażeń językowych z potoczną logiką; nie ma zrozumienia dla wieloznaczności czy metaforyki, które – same w sobie – stają się znakiem i stanowią wyraz językowej kreatywności;
naturalna – traktująca język jako dobro społeczne; przejawia się w przestrzeganiu świadomej, lecz nieskodyfikowanej normy mówienia obowiązującej w danej grupie. Dominuje wśród wykształconych i młodych osób;
•    racjonalistyczna – oparta na rozumowej analizie, na traktowaniu języka jako wartości samej w sobie. Prezentowana głównie przez językoznawców;
•  liberalna – tolerancyjna wobec zmian w języku, np. zapożyczeń, wprowadzania wyrazów środowiskowych do języka ogólnego; zakłada, że język sam się reguluje. Bliska młodemu pokoleniu;
•  indyferentna (obojętna) – nieuznająca języka za wartość, obojętna wobec niego. Zazwyczaj wynika z nieznajomości zasad rządzących językiem. Dość częsta wśród młodzieży.

Intuicyjność w użytkowaniu języka, nieznajomość ogólnych zasad nim rządzących, częsta wśród młodego pokolenia, choć nie tylko wśród niego, może skutkować:
- trudnościami w precyzyjnym wyrażaniu myśli,
- ubóstwem słownika,
- brutalizacją, wulgaryzacją mowy,
- nadmierną emocjonalnością,
- nastawieniem na konkret, trudnością w operowaniu słownictwem abstrakcyjnym,
- analfabetyzmem funkcjonalnym.

Analfabetyzm funkcjonalny - sytuacja, w której osoby nieposiadające wykształcenia lub posiadające formalne wykształcenie nie potrafią wykorzystać wiedzy do tego, by sprawnie funkcjonować w codziennym życiu w nowoczesnym społeczeństwie (TUTAJ).

Opracowałam według:
Banaszkiewicz Agnieszka, Świadomość językowa młodzieży - wybrane zagadnienia, „Poradnik Językowy” 2019, nr 8, s. 72-82.
Bartmiński Jerzy, Czym w podstawie programowej jest świadomość językowa?, „Polonistyka” 2014, nr 1, s. 9-13.
Bartol-Jarosińska Danuta, Świadomość językowa robotników warszawskich. Studium leksykalno-semantyczne, Warszawa 1986, s. 27.
Cyran Maria, Człowiek - naród - język ojczysty, „Polonistyka” 2013, nr 8, s. 9-12.
Markowski Andrzej, Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005, s. 123-142.
Polański Kazimierz (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław, Warszawa 1993, s. 231, 544.
Wrona Beata, Świadomość językowa a postawy młodych Polaków wobec języka ojczystego, „Język Polski w Gimnazjum” 2015/2016, nr 3, s. 11-20.


Ćwiczenie 2
a) Łączne: Podziękował za zaproszenie i wyszedł z restauracji. Wstał i zaczął mówić.
b) Rozłączne: Pójdę na studia historyczne lub zostanę kelnerką. Pójdziemy do kina albo zostaniemy w domu.
c) Wynikowe: Była brzydka pogoda, więc zostałem w namiocie. Jurek był zmęczony, toteż nie pozwoliliśmy mu dłużej pracować.
d) Przeciwstawne: Jacek wrócił do domu, a Maciek pojechał na wycieczkę. Szukał Eli, ale jej nie znalazł.

Ćwiczenie 3
Przejechawszy przez całe miasto, kierowca skręcił w wąską uliczkę.
Po przejechaniu przez całe miasto, kierowca skręcił w wąską uliczkę
.

Ćwiczenie 4
- Te kwiaty są dla twojej mamy? - zdziwił się profesor. - Sądziłem, iż ten piękny zwyczaj dawno wyszedł z mody.
Milczałem.
- Kupiłeś je z okazji urodzin? - zapytał.
Chciałem potwierdzić, ale powiedziałem:
- Kupiłem je bez okazji. 
Profesor uśmiechnął się i stwierdził:
- Jestem bardzo wzruszony.
Dostrzegłem jednak w jego oczach nieufność.

poniedziałek, 27 kwietnia 2020

Nasze skarby – Karol Homolacs, Podręcznik do ćwiczeń zdobniczych

Obszerna książka, licząca 230 stron. Do dziś zachwyca bogactwem materiału ilustracyjnego i rzetelnością opracowania. Tylko szkoda, że obrazki są czarno-białe. Ale cóż, powstała ponad 90 lat temu.

Karol Homolacs (1874-1965) był krakowskim malarzem, teoretykiem sztuki i pedagogiem. Uprawiał nie tylko malarstwo olejne, ale także sztukę użytkową, m.in. projektował meble i przedmioty z metalu. Pisał  książki popularyzujące rzemiosło artystyczne.

Podręcznik do ćwiczeń zdobniczych pochodzi z 1924 roku. Składa się z kilkunastu rozdziałów, w niektórych przypadkach – z licznymi podrozdziałami. Oto niektóre:

•    Uwagi pedagogiczne w odniesieniu do ćwiczeń zdobniczych. Najważniejsze wskazówki ogólne dotyczące budowy ornamentu. Tu wyłożono ogólne zasady ornamentyki oraz: elementy i motywy zdobnicze, motywy pasowe i ośrodkowe, załamywanie szlaków, ornamenty szachownicowe, pasowe i wstęgowe, czynniki kontrastowe, uzgodnienie ornamentu z płaszczyzną i jego związek z bryłą, utwory linijne (linie łamane i płynne), rytm zbieżny, układy gałęziste, motywy roślinne w ornamencie, symbole.
•    Ogólne uwagi dotyczące harmonji barw. Tu znowu – między innymi - rytmiczne układy kolorystyczne, harmonie kolorystyczne proste i złożone.
•    Układanie ornamentu z  płyt kwadratowych dwutonowych; Układanie ornamentu z płyt trójkątnych dwubarwnych.
•    Wytłaczanie   skóry  „na   ślepo"  przy  pomocy stempla.

Kolejne rozdziały i podrozdziały przedstawiają: kraty ozdobne, formy zdobnicze piórowe i „pendzlowe”, formy rytmiczne (tkaniny kilimowe, formy zębate i schodowe, skosy), pisanki, wycinanki papierowe, haft, mereżkę, malarstwo na szkle oraz analizę swobodnych technik zdobniczych, np. złudzenia optyczne, rysunki i malarstwo dekoracyjne, „kopjowanie zabytków”.

Pozycja zapewne bardzo przydatna dawniej, nie zdezaktualizowana także dziś. Wystarczy dodać barwy… i tworzyć zdobnicze arcydzieła!

Homolacs Karol, Podręcznik do ćwiczeń zdobniczych, wyd. 2 uzupełnione i wzbogacone ilustracjami, Kraków, Nakładem Miejskiego Muzeum Przemysłowego im. dra Adrjana Baranieckiego, 1930. (Sygnatura: ZS 2492).

piątek, 24 kwietnia 2020

Książki (nie)zapomniane - Melancholijna parabola o ludzkiej naturze

Bo ludzie do niczego się tak łatwo nie przyzwyczajają jak do cudów, jeśli im się zdarzą raz, dwa albo trzy razy. Wiedział o tym bohater niezwykłej opowieści-przypowieści Legenda o świętym pijaku (Die Legende vom heiligen Trinker) JOSEPHA ROTHA (Mosesa Josepha Rotha, 1894-1939).

Andrzej Kartak pojechał ze śląskich Olszowic do Francji, bo wyczytał w gazecie, że tam chętnie zatrudniają górników. Popracował trochę w zawodzie, ale wnet rozpoczął niefortunny romans z Karoliną, u której zamieszkał. Gdy małżonek kobiety dowiedział się o tym, Andrzej go zabił i niebawem trafił do więzienia. Po wyjściu na wolność zasilił szeregi paryskich bezdomnych. I gdy znalazł się na dnie, a konkretnie - pod mostem Sekwany, stała się rzecz niezwykła. Obcy człowiek pożyczył mu 200 franków, sporą sumę, zobowiązując Kartaka do oddania pieniędzy w konkretnym miejscu - przed wizerunkiem swej ulubionej świętej, Teresy z Lisieux, w kaplicy Sainte-Marie des Batignolles.

W ten sposób rozpoczęła się swoista odyseja bezdomnego. Pieniądze przepił, ale wkrótce zreflektował się i podjął pracę, bo pamiętał o obietnicy. Wreszcie zarobił trochę grosza. Kupił portfel, w którym... znalazł pieniądze. I znowu słaba wola przeszkodziła mu w spełnieniu zobowiązania. W knajpie zobaczył zdjęcie piłkarza - szkolnego kolegi. Od niego też otrzymał gotówkę. Policjant wręczył mu portfel, którego nie zgubił. Kolejny napływ kapitału. Powtórnie jego drogi skrzyżowały się z nieznajomym i z Karoliną. Na chwilę.

A okoliczności losu nieustannie oddalały go od kaplicy. W końcu poznał dziewczynkę, Tereskę, której "w zastępstwie" postanowił oddać pieniądze, gdyż nosiła imię świętej. Ale ona ich nie wzięła. I wówczas serce pijaka nie wytrzymało. Przewrócił się i nagle zmarł. Przeniesiono go do kaplicy. Wcześniej jeszcze wskazał gestem na kieszeń, w której było 200 franków.

Jednak trafił do świętej. Przez całe życie doświadczał niezmiernej łaski, bo pieniądze, które przepijał, stale dostawał z powrotem. Łaską była także pokorna śmierć. Oto melancholijna parabola o ludzkiej naturze. Słabej, niestałej, kruchej. I o tym, że w życiu jesteśmy obdarowani ponad miarę, czego na ogół nie potrafimy dostrzec i docenić, bo przecież ludzie do niczego się tak łatwo nie przyzwyczajają jak do cudów...
Roth Joseph, Legenda o świętym pijaku, w: tegoż, Legenda o świętym pijaku i inne opowiadania, Warszawa 1984, s. 31-64 (sygnatury: 107837, 106710).

środa, 22 kwietnia 2020

Kącik Maturzysty - 137: Gramatyka

Uwaga! Tegoroczne Kąciki są zaplanowane do 29 kwietnia. Ponieważ egzamin dojrzałości najprawdopodobniej się opóźni, 6 maja dodam jeszcze kolejny - przykłady kilku tematów wypowiedzi pisemnych (rozprawek) i ustnych. Jeden z nich - bardzo obecnie aktualny. A nuż podobny pojawi się na maturze? Zapraszam do lektury!

 To nie są "porywające" zagadnienia, ale mamy je w arkuszach egzaminacyjnych. Warto je powtórzyć.

Ćwiczenie 1
Niektóre wyrazy wymawiamy tak samo, a różnią się tylko pisownią, np. Bóg - Bug - buk. Wymień minimum pięć par wyrazów (lub więcej), które różnią się w podobny sposób. Jak nazywa się takie zjawisko językowe?

Ćwiczenie 2
Niektóre wyrazy różnią się tylko miękkością, np. ton - toń. Wymień minimum pięć par wyrazów (lub więcej), które różnią się w taki sposób.

Ćwiczenie 3
Przekształć zdania złożone na pojedyncze za pomocą przymiotników lub imiesłowów, np. W tym domu jest wiele urządzeń, które mają wady. - W tym domu jest wiele wadliwych urządzeń.
 
Zdania:
Wełna jest materiałem, który się kurczy.
Jest już mały wzrost dochodów, choć jeszcze nie daje się zauważyć.
Samorząd uczniowski podjął się ambitnych zadań, ale takich, które nie są do wykonania w bieżącym roku
.

Ćwiczenie 4
Zamień podkreślone czasowniki na rzeczowniki, np.
Dowiedzieliśmy się, że zostało wybudowane nowe boisko. - Dowiedzieliśmy się o wybudowaniu nowego boiska.
 
Oto zdania:
Ci, którzy wezmą udział w zawodach, zostaną zwolnieni z lekcji.
Człowiek odznaczający się śmiałością skoczył do wody, aby ratować tonące dziecko.
Ten, który próżnuje, nie ma dobrych ocen.

Ćwiczenie 5
Wyrazy modalne (modulanty) to nieodmienne części mowy, znaczeniowo samodzielne, lecz niewchodzące w związki składniowe. Ich funkcją jest wskazywanie na stosunek mówiącego do wypowiadanej treści. Np. w zdaniu W Chinach wynaleziono kompas można wyakcentować W Chinach wynaleziono kompas lub W Chinach wynaleziono kompas, albo wreszcie W Chinach wynaleziono kompas. Za każdym razem sens jest nieco inny (inna cząstka zdania zyskuje dominujące znaczenie).
Jakie treści akcentuje się w poniższych zdaniach? Przedstaw w kilku słowach:

1.
a/ Ala nie wyjechała za granicę.
b/ Ala wyjechała nie za granicę.
c/ Nie Ala wyjechała za granicę.

2.
a/ Maciek dał Ali tylko kwiaty.
b/ Maciek dał tylko Ali kwiaty.
c/ Tylko Maciek dał Ali kwiaty.

Ćwiczenie 6
Połącz wyrazy z dwóch wierszy w pary:
a/ pluska, bulgoce, huczy, szemrze;
wodospad, deszcz, woda, strumyk

b/ grzmią, zgrzytają, warczą, trzeszczą;
hamulce, działa, stropy, silniki

c/ dźwięczą, brzęczą, grają, zawodzą;
głosy, organy, muchy, struny

Ćwiczenie 7
Przyporządkuj poniższe zdania do kategorii: a) podmiotowe, b) orzecznikowe, c) dopełnieniowe, d) przydawkowe, e) okolicznikowe czasu, f) okolicznikowe miejsca, g) okolicznikowe przyczyny, h) okolicznikowe celu, i) okolicznikowe sposobu, j) okolicznikowe skutku, k) okolicznikowe warunku, l) przyzwalające.

Zdania.
Był taki huk, że wyleciały wszystkie szyby.
Choć biegliśmy szybko, nie zdążyliśmy na autobus.
Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.
Gdy przyjdziesz, porozmawiamy.
Gdy znajdę czas, przyjdę.
Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz.
Jaki pan, taki kram.
Jeśli będzie pogoda, pójdziemy na spacer.
Jeśli mu pomożesz, zda egzamin.
Kto chce, niech czyta.
Kto wytrwał, został nagrodzony.
Mówiłem, że nic o tym nie wiem.
Myślę, że ona ma rację.
Nie odrobił zadania, bo nie miał czasu.
Opowiadał niesamowite historie, żeby zaimponować dziewczynie.
Otrzymał ocenę zaledwie dostateczną, mimo że bardzo dużo się uczył.
Pracował tak szybko, że stawiano go za wzór.
Przystanął, żeby odetchnąć.
Szła szybko, bo już było późno.
To jest dom, w którym mieszkam.
Usiądź tam, gdzie jest wolne miejsce.
Włożyła bluzkę, w której jej było do twarzy.
Zachowywał się tak niegrzecznie, że wezwano jego rodziców.
Zrób zastrzyk tak, bym nie poczuł
.
 Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Np. Mak - mag,
brud - bród [płytkie miejsce rzeki, jeziora lub stawu],
jesz - jeż,
wieść - wieźć,
bruk – bróg [zabudowanie gospodarcze służące do przechowywania płodów rolnych],
blog – blok.
Takie zjawisko to homofonia.

Ćwiczenie 2
Np. len - leń,
Kasia – kasa,
nic – nić,
wek [słój] – wiek,
Kana [miejscowość] – kania [ptak],
swat – świat.

Ćwiczenie 3
Wełna jest kurczliwym materiałem.
Jest już mały, choć jeszcze niezauważalny wzrost dochodów.
Samorząd uczniowski podjął się ambitnych zadań, ale niewykonalnych w bieżącym roku
.
 Ćwiczenie 4
Zawodnicy zostaną zwolnieni z lekcji.
Śmiałek skoczył do wody, aby ratować tonące dziecko.
Próżniak nie ma dobrych ocen.


Ćwiczenie 5
1a/ Zdanie znaczy: nie jest prawdą, że Ala wyjechała za granicę.
1b/ Ala rzeczywiście wyjechała, ale nie jest prawdą, że za granicę (wyjechała do jakiegoś miejsca w kraju).
1c/ Wyjazd za granicę miał miejsce, ale nie jest prawdą, że to Ala tam wyjechała.

2a/ Maciek nie dał Ali nic innego, tylko kwiaty (w domyśle: zdziwienie, że tylko to).
2b/ Maciek nie dał kwiatów nikomu innemu, jedynie Ali (w domyśle: zdziwienie, że tylko jej).
2c/ Ala dostała kwiaty jedynie od Maćka (w domyśle: zdziwienie, że tylko od niego).

Ćwiczenie 6
a/ Woda bulgoce, wodospad huczy, deszcz pluska, strumyk szemrze.
b/ Działa grzmią, hamulce zgrzytają, stropy trzeszczą, silniki warczą.
c/ Głosy zawodzą, organy grają, muchy brzęczą, struny dźwięczą.

Ćwiczenie 7
a) Zdania podmiotowe: Kto chce, niech czyta.  Kto wytrwał, został nagrodzony.
b) Zdania orzecznikowe: Był taki huk, że wyleciały wszystkie szyby. Jaki pan, taki kram.
c) Zdania dopełnieniowe: Mówiłem, że nic o tym nie wiem. Myślę, że ona ma rację.
d) Zdania przydawkowe: To jest dom, w którym mieszkam. Włożyła bluzkę, w której jej było do twarzy.
e) Zdania okolicznikowe czasu: Gdy przyjdziesz, porozmawiamy. Gdy znajdę czas, przyjdę.
f) Zdania okolicznikowe miejsca: Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść. Usiądź tam, gdzie jest wolne miejsce.
g) Zdania okolicznikowe przyczyny: Szła szybko, bo już było późno. Nie odrobił zadania, bo nie miał czasu.
h) Zdania okolicznikowe celu: Opowiadał niesamowite historie, żeby zaimponować dziewczynie. Przystanął, żeby odetchnąć.
i) Zdania okolicznikowe sposobu: Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz. Zrób zastrzyk tak, bym nie poczuł.
j) Zdania okolicznikowe skutku: Pracował tak szybko, że stawiano go za wzór.
Zachowywał się tak niegrzecznie, że wezwano jego rodziców
.
k) Zdania okolicznikowe warunku: Jeśli będzie pogoda, pójdziemy na spacer. Jeśli mu pomożesz, zda egzamin.
l) Zdania przyzwalające: Choć biegliśmy szybko, nie zdążyliśmy na autobus. Otrzymał ocenę zaledwie dostateczną, mimo że bardzo dużo się uczył.

poniedziałek, 20 kwietnia 2020

Książki, książki, książki

Każdy bibliotekarz może powiedzieć, że czyta książki. To jednak mało. Powinien też zachęcać do ich czytania. A że z dzieł pisanych jest wielki pożytek, wiedziano już przed wiekami. Oto niektóre łacińskie maksymy na ten temat. Tak, 23 kwietnia przypadnie Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich.
źródło: Pixabay.com
Bis vivit, qui libros legit. - Kto czyta książki, żyje podwójnie.
Charta non erubescit. - Papier się nie wstydzi (Papier jest cierpliwy).
Cogito, ergo lego. Lego, ergo sum. - Myślę, więc czytam. Czytam, więc jestem.
Est gaudium in litteris. - Radość jest w książkach (Książki dają radość).
Habent sua fata libelli. - [Także] książki mają swoje losy.
Haurit aquam crebro, qui discere vult sine libro. - Sitem czerpie wodę, kto chce uczyć się bez książki.
Helluo librorum. - Mól książkowy.
Homo unius libri. - Człowiek jednej książki (Człowiek ograniczony). Zdanie św. Tomasza z Akwinu.
Itaque solum libris bonorum auctorum poematibusque horum pulcherrimis homo ali debet. - Tak właśnie człowiek powinien żywić się tylko książkami wprawnych mistrzów i ich najpiękniejszymi poematami.
Liber amicus, qui numquam fallit. - Książką to przyjaciel, który nigdy nie zawodzi.
Liber pictura loquens. - Książka jest obrazem malowanym słowami.
Liber, ut hortus in sinu portatus. - Książka jest jak ogród noszony w kieszeni.
Libri amici, libri magistri. - Książki to przyjaciele i nauczyciele.
Libri non flores, recentissimi non debent. - Książki, to nie kwiaty, nie muszą być najświeższe.
Littera docet, littera nocet. - Słowo uczy, słowo szkodzi.
Littera morte caret. - Literatura jest nieśmiertelna.
Qui libros contemnit, violatus moritur. - Kto gardzi książkami, umiera zhańbiony.
Quis utilius atque dulcius libris esse potest? - Co może byt bardziej użytecznego i przyjemniejszego niż książki?
Scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbes. - Cała gromada pisarzy kocha gaje, a miast unika. Horacy, Listy II, 2.
Saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sunt, scripturus, neque te, ut miretur turba, labores, contentus paucis lectoribus. - Często odwracaj rylec [zamazuj, co napisałeś], jeśli zamierzasz pisać rzeczy godne powtórnego czytania i nie trudź się dla poklasku tłumu, a zadowalaj się nielicznymi czytelnikami. Horacy, Satyry, I, 10.
Verba volant, scripta manent. - Słowa są ulotne, pozostaje tylko to, co zapisane.
Vox nihili. - Wyraz znikąd [chochlik drukarski].

piątek, 17 kwietnia 2020

Dbajmy o Dziedzictwo!

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków jest obchodzony w wielu krajach od 1983 roku. Przypada 18 kwietnia. Z tej okazji wspomnimy niektóre obiekty umieszczone na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest ich tam w sumie około 940.

Najwięcej obiektów na liście posiadają Włochy. Nieco mniej – Hiszpania, Chiny i Francja. Polska ma ich 16.

Obiekty kulturalne to np. piramidy Egipskie, miasto Watykan, Wielki Meczet – Dżenne (Mali), miasto Potosi (Boliwia), dzieła Antonia Gaudiego (pisałyśmy o nim TUTAJ), kościoły skalne (Etiopia), cmentarz leśny Skogskyrkogarden (Szwecja), Dilmund Burial Mounds (Bahrajn), ruiny archeologiczne Liangzhu (Chiny), Mont Saint-Michel wraz z zatoką (Francja), Bagan (Myanmar), Królewski Budynek Mafry (Tapada, Portugalia), Alhambra (Hiszpania), zabytkowe centrum Salzburga (Austria), pałac i ogrody Schönbrunn (Austria), rysunki naskalne w Val Camonica (Włochy), Independence Hall w Filadelfii (USA).
Potosi - źródło
Obiekty przyrodnicze – np. wyspy Surtsey (Islandia) i Macquarie (Australia), rezerwat biosfery motyli królewskich (Meksyk), krajobraz do hodowli i szkolenia ceremonialnych koni w Kladruby nad Labem (Czechy), Writing-on-Stone Provincial Park (Kanada), Krajobraz kulturowy Jeziora Fertö/Nezyderskiego (Austria, Węgry), Wąwóz Ironbridge (Wielka Brytania), Dolomity (Włochy), Jeziora Ounianga (Czad), Pireneje - Mont Perdu/Monte Perdido (Francja, Hiszpania), Ibiza (Hiszpania), dolina rzeki Auasz (Etiopia), rezerwat rafy koralowej Belize, Park Narodowy Tikal (Gwatemala, Parki Narodowe Yosemite, Yellowstone, Redwood, Olympic, Great Smoky Mountains, Wulkany Hawai‘i (USA).
Yellowstone - źródło
Dziedzictwo zagrożone. Na tej liście znajduje się ponad 30 obiektów. Są to miejsca objęte ochroną ze względu na negatywny wpływ działalności człowieka lub sytuację polityczną, wzrost zagrożenia wyginięcia gatunków, unikatowość na skalę światową. Najwięcej tych miejsc znajduje się w Afryce. Np. Park Narodowy Wirunga (Demokratyczna Republika Konga), ruiny miasta Abu Mena (Egipt).
Wirunga - źródło
Polskie obiekty na Liście. Stare Miasto w Krakowie; Stare Miasto w Warszawie; Stare Miasto w Zamościu; średniowieczny zespół miejski Torunia; Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni; kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi; kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich; Zamek Krzyżacki w Malborku; Kalwaria Zebrzydowska - manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy i park pielgrzymkowy; Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy; drewniane kościoły południowej Małopolski; drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat; Hala Stulecia we Wrocławiu; Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady; Puszcza Białowieska; Park Mużakowski.
Kraków - źródło
Polecamy także kilka pozycji z naszych zbiorów, które warto wykorzystać przygotowując zajęcia o Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Przydadzą się nie tylko na lekcjach geografii, plastyki, wiedzy o kulturze, historii.

Figa Maria, Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Propozycja lekcji w gimnazjum, „Geografia w Szkole” 2016, nr 3, s. 31-33
Hałaczek Jagna, Obiekty z Listy UNESCO w nauczaniu geografii, „Geografia w Szkole” 2019, nr 4, s. 33-36.
Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, „Geografia w Szkole” 2011, nr 4, s. 38-41.
Pielesz Marcin, Polskie cuda UNESCO, Bielsko-Biała 2012. ISBN 9788363559243 (sygnatura: ZS 170271).
Pryłowska-Nowak Elżbieta, Ambasadorzy Polskiego Dziedzictwa Kulturowego, „Geografia w Szkole” 2011, nr 5, s. 55-58.
Szewczyk Józef, Nowe obiekty na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, „Geografia w Szkole” 2019, nr 5, s. 16-17.

środa, 15 kwietnia 2020

Kącik Maturzysty - 136: Literatura XX i XXI wieku

Uwaga! Tegoroczne Kąciki są zaplanowane do 29 kwietnia. Ponieważ egzamin dojrzałości najprawdopodobniej się opóźni, 6 maja dodam jeszcze kolejny - przykłady kilku tematów wypowiedzi pisemnych (rozprawek) i ustnych. Jeden z nich - bardzo obecnie aktualny. A nuż podobny pojawi się na maturze? Zapraszam do lektury!

Ćwiczenie 1
Pytanie z literatury (bardzo) współczesnej. Zdefiniuj terminy: powieść cyberpunkowa, powieść steampunkowa, powieść mashupowa, opowiadanie fan fiction. 


Ćwiczenie 2
Pamiętając o wiodącej tematyce utworów i charakterystycznych cechach stylu Mirona Białoszewskiego, Zbigniewa Herberta i Wisławy Szymborskiej, połącz cytaty z autorami. Krótko uzasadnij wybór, podając elementy, które pomogły Ci wykonać to zadanie.
a)
Jadalna w Chinach, stroi na półmisku
miny pieczone albo gotowane (…).
W bajkach osamotniona i niepewna
wypełnia wnętrza luster grymasami,
kpi z siebie, czyli daje dobry przykład
nam, o sobie wie wszystko jak uboga krewna,
chociaż się sobie nie kłaniamy
.
b)
leżę od niechcenia mi się wierzyć leżyć
z tobą na stałe w nocy na dzień wstałe
twoje nieswoje wtedy dokarmelam
chociaż dzielam z tobą za
bardzo niedzielam

c)
Stara się Pan Cogito
osiągnąć myśl czystą
przynajmniej przed zaśnięciem

lecz samo już staranie
nosi zarodek klęski


Ćwiczenie 3
Przyporządkuj hasła grupom poetyckim dwudziestolecia międzywojennego - Awangardzie Krakowskiej, futurystom i skamandrytom:
a) Bunt wobec zastanej tradycji; zerwanie z obowiązującymi zasadami składni, ortografii i interpunkcji; złamanie zasady logiki wypowiedzi; liczne neologizmy.
b) Zainteresowanie prostym człowiekiem i codziennością; optymizm; witalizm; liczne kolokwializmy.
c) 3 x M (Miasto, Masa, Maszyna); zainteresowanie nowoczesnością, wynalazczością, techniką i mieszkańcami aglomeracji; dynamizm (także w zakresie wersyfikacji i składni).
 Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Powieść cyberpunkowa - odmiana powieści science fiction, skupiająca się na negatywnych konsekwencjach życia ludzi wśród zaawansowanej technologii informacyjnej. Za twórcę literackiego cyberpunku uchodzi William Gibson (ur. 1948), autor  tzw. Trylogii Ciągu (Neuromancer, Graf Zero, Mona Liza Turbo).

Można przeczytać!
Frelik Paweł, Cyberpunk, „ Akcent” 1996, nr 2, s. 103-105.
Pisarski Mariusz, Od znaczenia do działania i z powrotem. Nowe funkcje słowa w cyberpoezji i hipertekście, „Przegląd Humanistyczny” 2013, nr 4, s. 53-61.
Kaźmierczak Marek, Semiotyka przestrzeni w powieści cyberpunkowej, „Teksty Drugie” 2005, nr 1/2, s. 271-289.
Kulowa Bożena, Wprowadzenie do lektury powieści cyberpunkowej - "Neuromancer", „Język Polski w Liceum” 2004/2005, nr 2, s. 78-89.


Powieść steampunkowa – odmiana powieści cyberpunkowej, której tematem jest prezentacja historii alternatywnej czasów rewolucji przemysłowej. Nawiązuje do twórczości klasycznych autorów fantastyki: Juliusza Verne’a, Herberta George’a Wellsa czy Marka Twaina. Do głównych przedstawicieli tego nurtu należy Scott Westerfeld (ur. 1963), autor Lewiatana, Behemota i Goliata.

Powieść mashupowa – utwór nawiązujący do wzorców kulturowych i społecznych XIX wieku, wyrażający swoistą parabolę między tamtym a obecnym stuleciem, celowo zacierający granice między tym, co wysokoartystyczne, a tym, co popularne. Zalicza się do tzw. quirk books – wykorzystuje znane dzieło literackie funkcjonujące w zbiorowej świadomości, wzbogacając je wprowadzaniem wątków fantastycznych (np. wampirów, zombie, wilkołaków, elfów) Główni twórcy: Michel Faber (ur. 1960), Sarah Waters (ur. 1966).

Można przeczytać! Piechota Dariusz, Horror (neo)victorianum. Zombie w zwierciadle mashupu, „Przegląd Humanistyczny” 2015, nr 3, s. 117-125.

Opowiadanie fan fiction (fanfic, ff) - opowiadania nieoficjalnie tworzone przez fanów dzieła (niekoniecznie książki, także filmu itp.), wykorzystujące postaci i realia z utworu oryginalnego.
 Ćwiczenie 2
a) Wisława Szymborska (Małpa). Ironia, dystans, delikatna kpina, żart – szczególnie w zacytowanym zakończeniu – to charakterystyczne środki jej pisarstwa.
b) Miron Białoszewski (Zmartwieńsiulpet). Tematyka zaczerpnięta z codzienności, formy ułomne wyrazów („niedbałe” – por. poetyka codzienności, zatem także potocznego sposobu wypowiadania się), zabawa słowem, kontaminacje wyrazowe, neologizmy.
d) Zbigniew Herbert (Pan Cogito a myśl czysta). Postać Pana Cogito, erudycja, charakterystyczna dla neoklasyków  - tu: nawiązanie do filozofii (Krytyki czystego rozumu Immanuela Kanta).

Ćwiczenie 3
Futuryzm. b) Skamander. c) Awangarda Krakowska.

poniedziałek, 13 kwietnia 2020

O sobie. O własnej twórczości. O innych

15 kwietnia przypada Światowy Dzień Sztuki. Przypomnimy więc kilka autentycznych wypowiedzi malarzy. O sobie. O własnej twórczości. O innych. Zaczerpnęłyśmy je - oczywiście! - z naszych zbiorów.

Józef Chełmoński, zapytany, czy lubi życie, powiedział:
- Tak. Bo to, co mi się w życiu podoba, podoba mi się bardziej, niż mi się nie podoba to, co mi się nie podoba.

Znany przemysłowiec polecił pewnemu artyście namalowanie na ścianie biblijnej sceny przejścia Izraelitów przez Morze Czerwone i pogoni Egipcjan za uciekinierami. Malarz pomalował ścianę na czerwono i orzekł, że skończył pracę.
- A gdzie Izraelici? Gdzie Egipcjanie? - denerwował się przemysłowiec.
- Tamci już przeszli, a ci zatonęli.

Maks Liebermann namalował portret niemłodej żony bankiera. Gdy ta wyraziła kilka krytycznych uwag pod adresem swej podobizny, powiedział groźnie:
- Jeszcze jedno słowo, a namaluję panią tak, jak pani naprawdę wygląda.
źródło
 Pablo Picasso powiedział:
- Ci, którzy starają się zrozumieć obraz, najczęściej idą fałszywą drogą. Gertruda Stein [amerykańska pisarka związana z kubistami] oświadczyła mi niedawno, promieniejąc z radości, że wreszcie zrozumiała, co przedstawia mój obraz: to trzej muzykanci. Była to martwa natura!

Jeszcze raz Picasso:
- Do moich obrazów wprowadzam wszystko, co kocham. Tym gorzej dla przedmiotów tych uczuć, niechaj układają się między sobą.

Aforyzm Georgesa Braque'a:
Nie można żądać od artysty więcej niż może dać; ani od krytyka więcej niż może zobaczyć.

I aforyzm Edgara Degasa:
Malarstwo nie jest trudne, kiedy się nie umie... Ale kiedy się umie... o! wtedy to całkiem co innego.

Castagnary, krytyk sztuki, zapytał Gustave'a Courbeta:
- Jak nauczył się pan malować?
- O, to bardzo proste - odparł. - Nie byłem bogaty, a model dużo kosztował. Zresztą bardzo szybko się przekonałem, że każdy model jest dobry dla tego, kto chce się nauczyć. Pewnego dnia położyłem białą serwetę na moim nocnym stoliku, a na niej - białą wazę. Białe na białym, czyli wszystkie trudności malarstwa. Skoro miałem już model, spróbowałem go namalować. Malowałem pięćdziesiąt razy, a za pięćdziesiątym pierwszym osiągnąłem cel. I nie sądzę - dodał kpiącym tonem - aby pan Ingres potrafił zrobić to samo!
Wykorzystano:
Joanna Guze (wybór i przekład), Malarze mówią. O sobie, o swojej sztuce, o sztuce innych, Kraków 1963 (sygnatura: 33468).
Kiejstut Roman Szymański (zebrał i oprac.), Anegdoty, dykteryjki..., Warszawa 1988. ISBN 83-202-0673-1 (sygnatura: 125048).

piątek, 10 kwietnia 2020

Książki (nie)zapomniane – Droga do Ziemi Obiecanej

To był kiedyś znany i chętnie czytany autor publicystyki oraz książek o tematyce religijnej. Uczestniczył w kampanii wrześniowej. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Dorobił się stopnia generała brygady. Po wojnie współpracował z władzami PRL i był przez nie wspierany. Członek Frontu Jedności Narodu. Pozostawił wiele powieści i literaturę faktu. Wybór, który uczynił w okresie stanu wojennego, chociaż twierdził, że wypływający ze szlachetnych pobudek (objęcie stanowiska przewodniczącego Tymczasowej Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, powołanego przez władzę) nieco przyćmił jego sławę jako literata. Może wręcz ją zgasił. A jednak tę prozę czyta się bardzo dobrze, choć składają się na nią utwory lepsze i słabsze. JAN DOBRACZYŃSKI (1910-1994). Oto Pustynia, bezpośrednio nawiązująca do Księgi Wyjścia.

Całość dzieli się na dwie części. Pierwsza, Morze Czerwone było na początku drogi, jest zdecydowanie krótsza. Pokazuje punkt wyjściowy późniejszych dramatycznych wydarzeń na pustyni.

Izraelici od lat przebywają w egipskiej niewoli. Faraon raz po raz zapowiada ich uwolnienie, ale zawsze w końcu jeszcze bardziej ich ciemięży. Lud traci nadzieję, obarczając winą za ten stan rzeczy Aarona, brata Mojżesza. Ten drugi - wychowywany na dworze córki faraona - zna los rodaków, ale go nie dzieli. Dopiero z czasem, na wyraźny rozkaz z nieba, podejmuje się wyprowadzenia współplemieńców z Egiptu w kierunku Ziemi Obiecanej. Sytuacją graniczną, zamykającą drogę odwrotu, będzie przekroczenie Morza Czerwonego.

Część druga: Nowe pokolenie, znacznie dłuższa (dwie trzecie całości), to dzieje czterdziestoletniej wędrówki przez pustynię. Ludzkich nadziei i klęsk. Duchowych wzlotów i upadków. Także szemrania. Niewiary. Chyba jednak przede wszystkim - samotności i wyobcowania proroka-przewodnika, który wydaje się nieprzygotowany do wielkiej roli przywódcy. Jest mało komunikatywny. Jąka się. Ludzie nie rozumieją go - dosłownie i przenośnie. Czasem woleliby znowu znaleźć się w Egipcie. Pod batem, ale z w miarę pełnym żołądkiem. Nie zważają na cuda, które widzą. Nie ufają. Jedynie wierny brat bierze go w obronę. Niezbyt skutecznie.

Dziesiątki lat zmagań. Trzy kolejne pokolenia, coraz bardziej wątpiące w osiągnięcie celu, zostają przeciwstawione wierze Mojżesza. A jednak właśnie ona doprowadza Izaraelitów do urodzajnego Kanaanu. Stają pod murami Jerycha.

Mieszają się w powieści postaci biblijne i fikcyjne. Wśród tych drugich szczególną rolę odgrywa Salmon. Wzruszamy się jego piękną miłością do Noo i cierpieniem po utracie ukochanej. Cieszymy się, gdy w zakończeniu niejako powraca do świata po długiej apatii i zaczyna dostrzegać poświęcenie już nie fikcyjnej Rahab. Bo osoby tu przedstawione i ich problemy nie wydają się wcale odległe. Tysiące lat przesunęły się - to z hukiem wystrzałów, to niemal bezszelestnie, jak najcichszy powiew wiatru - ponad głowami pokoleń. Ale zawsze ludzie kochają bądź nie, są zrozumiani lub nie, wyrażają wdzięczność czy narzekają. Problemy przedstawicieli Narodu Wybranego to - ostatecznie - problemy uniwersalne: troska o dobro najbliższych i całej wspólnoty.

Ps. O literackich przedstawieniach pustyni pisałyśmy TUTAJ.

Jan Dobraczyński, Pustynia, Warszawa 1989. ISBN 83-85045-32-5 (sygnatura: 127529)

środa, 8 kwietnia 2020

Kącik Maturzysty - 135: Tematy rozprawek i wypowiedzi ustnych

Uwaga! Tegoroczne Kąciki są zaplanowane do 29 kwietnia. Ponieważ egzamin dojrzałości najprawdopodobniej się opóźni, 6 maja dodam jeszcze kolejny - przykłady kilku tematów wypowiedzi pisemnych (rozprawek) i ustnych. Jeden z nich - bardzo obecnie aktualny. A nuż podobny pojawi się na maturze? Zapraszam do lektury!

Dzisiaj zacytuję niektóre tematy z dawnych egzaminów pisemnych. Zastanów się, jakie utwory weźmiesz pod uwagę, jeśli znowu by się pojawiły na egzaminie pisemnym lub ustnym. W odpowiedziach ograniczę się tylko do przykładów tekstów literackich (jeśli w temacie nie zaznaczono inaczej). Wyjątkowo (p)odpowiedzi podaję zaraz po pytaniu. Jednak nie czytajmy ich natychmiast, tylko najpierw pomyślmy, które teksty sami wskazalibyśmy jako odpowiednie.

Temat 1. Godność ludzka - wysławiana, respektowana, naruszona, utracona, podeptana…

Odpowiedź. Godność wysławiana, respektowana - np. Biblia (Księga Psalmów - Psalm 6), Pieśń Chóru z Antygony Sofoklesa (Stásimon I), twórczość Karola Wojtyły.
Godność naruszona, podeptana - np. literatura wojenna, obozowa i łagrowa, związana z gettem warszawskim i innymi miejscami odosobnienia: Opowiadania Tadeusza Borowskiego, Medaliony Zofii Nałkowskiej, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, Zapiski więzienne kard. Stefana Wyszyńskiego, Sezon maczet Jeana Hatzfelda (dotyczy ludobójstwa w Rwandzie, 1994 r.) i inne.
Godność utracona - np. O godności ludzkiej Pica della Mirandola ("Możesz się wyrodzić i stać się zwierzęciem..."), Granica Zofii Nałkowskiej (Justyna Bogutówna - poniżona przez Zenona), Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego (sponiewierana przez ludzi Sonia Marmieładowa, pijak Marmieładow).

Temat 2. Już dom widać / Dym / Na niebie pełznący cierpliwie / Z dłonią nad oczami (Tadeusz Różewicz). Różne obrazy domu w wybranych tekstach kultury.

Odpowiedź. Np. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Pieśń o domu Marii Konopnickiej, Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Opis domu poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery, Granica Nałkowskiej, Dom Zbigniewa Herberta, Sklepy cynamonowe Brunona Schulza. Także utwory z kręgu tematycznego „rodzina” (różne konwencje – od realistycznej do groteskowej). Wszystko zależy od tego, jak zechcemy opracować temat.
Temat 3. Trud wierności sobie. Rozważania o postawach wybranych bohaterów literackich.

Odpowiedź. Np. Książę Niezłomny Calderóna, Cyd Pierre'a Corneille'a, bohaterowie literatury romantycznej (np. Konrad Wallenrod Mickiewicza), Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Przesłanie Pana Cogito Herberta.
Temat 4. ... większą mi rozkoszą podróż niż przybycie (Leopold Staff). Różne motywy wędrówki w tekstach kultury. Omów na wybranych przykładach i porównaj.

Odpowiedź. Temat z pewnością opracowany na lekcjach polskiego. Dla porządku przypomnijmy niektóre literackie ujęcia wędrówki, tułaczki, podróży, pielgrzymki, misji, ucieczki, migracji: Biblia (wędrówka ludu wybranego - Wj 12,37 i in.; ucieczka Świętej Rodziny do Egiptu – Mt 2,13-15; wędrówka trzech mędrców za gwiazdą - Mt 2,1-12; podróże św. Pawła - Dzieje Apostolskie), mitologia grecka (Jazon i wyprawa Argonautów), Przygody Sindbada Żeglarza (z Baśni z tysiąca i jednej nocy lub Bolesława Leśmiana), Odyseja Homera, Boska Komedia  Dantego Alighieri,  Robinson Crusoe Daniela Defoe (i inne robinsonady), Faust Johanna Wolfganga Goethego, Kordian Juliusza Słowackiego, Sonety krymskie Mickiewicza (i podróże romantyków), Pielgrzym Cypriana Kamila Norwida, Lalka Bolesława Prusa, W pustyni i  w puszczy Henryka Sienkiewicza, 20 000 mil podmorskiej żeglugi, W 80 dni dookoła świata Julesa Verne'a, Piosenka [Znów wędrujemy...] Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Żołnierz polski Władysława Broniewskiego, Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupéry'ego, Pielgrzym Paulo Coelho, Podróż Herberta i inne.

Temat 5. Dyskusje i polemiki, a także waśnie i kłótnie - wskaż, jaka pełnią funkcję w utworach literackich różnych epok.

Odpowiedź.
Polemiki pojawiają się często w utworach programowych epok; negują lub podają w wątpliwość założenia epok poprzednich (np. My i wy Aleksandra Świętochowskiego). Także np. Psalmy przyszłości Zygmunta Krasińskiego i  Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” Słowackiego.
Dyskusje i spory (także polityczne) – np. Biblia (spór Jezusa z faryzeuszami), Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego, Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, Chłopi Władysława Stanisława Reymonta (spór o las), Ludzie bezdomni Żeromskiego (Judym a lekarze w Cisach), Przedwiośnie, Wesele Stanisława Wyspiańskiego (słowa Czepca, Gospodarza, Hetmana), Zniewolony umysł Miłosza. Także sporo utworów z okresu dwudziestolecia międzywojennego, obrazujących spory między różnymi ugrupowaniami o kształt Polski (wiersze Gałczyńskiego, Tuwima, Słonimskiego, Broniewskiego).
Waśnie i kłótnie – np. Biblia (źródło niezgody i sporów - Jk 4,1-2), mitologia grecka (kłótliwa Hera; Eris – jabłko niezgody i sąd Parysa), Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, Romeo i Julia Williama Szekspira (skłócone rody Capuletich i Montekich), Monachomachia Ignacego Krasickiego, Pan Tadeusz (Księga V) Mickiewicza, Zemsta Aleksandra Fredry, Trylogia Sienkiewicza (kłótnie szlachty), Ferdydurke Witolda Gombrowicza (pojedynek na miny), Mały Książę de Saint-Exupéry'ego (Mały Książę i Róża - kłótnia zakochanych).

Temat 6. Odnosząc się do wybranych utworów, rozważ myśl Władysława Tatarkiewicza: Samotność jest przyjemnością dla tych, którzy jej pragną i męką dla tych, co są do niej zmuszeni.

Odpowiedź. Temat zapewne także w szkole omawiany. Można wspomnieć samotność pustelników, zakonników, indywidualistów, nierzadko naukowców i odkrywców, rozbitków, więźniów, wygnańców, skazańców, nieszczęśliwie zakochanych, samotność wynikającą z pracy zawodowej, pełnionej misji, choroby, żałoby. Np. Biblia (samotność Adama - Rdz 2,18-25; samotność apostoła - Mt 19,27-30; Mk 10,28-30; Chrystus przed męką - Mt 26,36-46=Mk 14,34-35), mitologia grecka (Prometeusz), Robinson Crusoe Defoe’a (i inne robinsonady), bohaterowie romantyczni (Gustaw - Konrad z Dziadów Mickiewicza, Konrad Wallenrod, Kordian Słowackiego i inni), Hymn [Smutno mi, Boże…] Słowackiego, Latarnik Sienkiewicza, Lalka Prusa (Wokulski na zesłaniu), Ludzie bezdomni, Siłaczka Żeromskiego, Mały Książę de Saint-Exupéry'ego, Dżuma Alberta Camusa, Wieża Herlinga-Grudzińskiego, Campo di Fiori Miłosza, Kot w pustym mieszkaniu Wisławy Szymborskiej, Bliscy i oddaleni Jana Twardowskiego, Samotność długodystansowca Alana Sillitoe'a (TUTAJ), S@amotność w sieci Janusza Leona Wiśniewskiego.

Temat 7. Należy uwierzyć, że w tym powszednim krzątaniu są też jakieś rzeczy wiekuiste, powszechne (Maria Dąbrowska). Odwołując się do literatury i własnych doświadczeń, podziel się swymi przemyśleniami na temat znaczenia codzienności w życiu człowieka.

Odpowiedź. Np. Biblia (życie ukryte Chrystusa w Nazarecie), Pieśni, fraszka O żywocie ludzkim Kochanowskiego, Noce i dnie Dąbrowskiej, Chwila, Życie bez zdarzeń Staffa, Nic dwa razy Szymborskiej, Pieśni („Oto jest nasz dzień codzienny…”) Gałczyńskiego, Śpieszmy się Twardowskiego, Dar Miłosza, proza Wiesława Myśliwskiego.

Temat 8. Człowiek (...) jest trochę zagubiony w moralnym labiryncie współczesnego świata (Wiesław Myśliwski). Twoje rozważania o uniwersalnych wartościach, które powinny tworzyć kodeks etyczny człowieka naszej epoki (odwołaj się do tekstów kultury i własnych doświadczeń).

Odpowiedź. Temat wymaga szczególnej samodzielności myślenia. Kilka tekstów niosących uniwersalne przesłania i nawiązania do nich szeroko omówiłam TUTAJ. Ponadto (bo w temacie mówi się o człowieku naszej epoki!) np. Elementarz etyczny, Pamięć i tożsamość Karola Wojtyły – Jana Pawła II, twórczość Camusa, Josepha Conrada, Zbigniewa Herberta (Przesłanie Pana Cogito i inne), Stanisława Barańczaka, Ewy Lipskiej, Miłosza (np. Który skrzywdziłeś, Traktat moralny), Twardowskiego, Herlinga-Grudzińskiego. 

Dla zainteresowanych! Kto jest bardzo oczytany, może nawiązać do moralistycznej literatury XX stulecia (np. François Mauriac – TUTAJ, Georges Bernanos - TUTAJ, Archibald J. Cronin – TUTAJ, Maxence van der Meersch – TUTAJ, Pär Lagerkvist – TUTAJ, Thomas Stearns Eliot i inni).
Temat 9. Skąd przyjdzie odrodzenie do nas, którzyśmy skazili i spustoszyli cały glob ziemski? Tylko z przeszłości, jeżeli ją kochamy (Simone Weil). Uzasadnij sąd, że literatura minionych czasów może być źródłem odnowy człowieka.

Odpowiedź. To nie jest łatwy temat, ale bardzo piękny. Można odwołać się do utworów o ponadczasowych treściach, wspomnianych powyżej (TUTAJ). Można także przywołać np. antyczne sielanki, Pieśni Kochanowskiego, Pana Tadeusza Mickiewicza, literaturę niosącą wartości etyczne, także te, które ukazują miłość do ziemi, przyrody, Ojczyzny.
Temat 10. Współbrzmi, zachwyca, przeraża... Jaką rolę spełnia pejzaż w literaturze i sztuce. W swoich rozważaniach odwołaj się do wybranych przykładów.

Odpowiedź.
Bardzo obszerny temat. Pejzaż jest tłem np. w renesansie, a „bohaterem” dzieła barokowego czy romantycznego. Inne przykłady:
Literatura. Biblia (np. potop - Rdz 6-7; ogród miłości – Pieśń nad Pieśniami; modlitwa w Ogrójcu - Mt 26,36 = Mk 14,32 = J 18,1-2), Kwiatki z ogrodu św. Franciszka, Na lipę Kochanowskiego, Makbet Szekspira, Laura i Filon, Do Justyny. Tęskność na wiosnę Franciszka Karpińskiego, Król olszyn (Król elfów) Goethego, pejzaż u romantyków - Sonety krymskie (Burza), Ballady i romanse (Świteź, Świtezianka, Lilie), Do*** na Alpach w Splügen, Pan Tadeusz Mickiewicza, Ludzie bezdomni Żeromskiego (rozdarta sosna), Chłopi Reymonta, Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza, Tajemniczy ogród Frances Hodgson Burnett, Dar Miłosza, Ogród w Milanówku, koniec listopada; Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza. Warto pomyśleć także nad rolą pejzażu w literaturze fantasy, np. Władca Pierścieni, Hobbit, czyli tam i z powrotem (wierzba - pułapka dla Froda i inne, piękna kraina Shire) J.R.R. Tolkiena.
Sztuka.
Pejzaż współbrzmi i zachwyca – np. Meindert Hobbema (Pejzaż z młynem), Salomon van Ruisdael (Droga wśród wydm), John Constable (Park Wivenhoe w Essex), Jean-François Millet (Wiosna), Nicolas Poussin (Cztery pory roku - omówiłam TUTAJ), Thomas Gainsborough (U wodopoju), Leon Wyczółkowski (Tatry), Władysław Podkowiński (W ogrodzie przy klombie).
Zachwyca potęgą i przeraża nią - np. Caspar David Friedrich (np. Przejście między skałami w Utterwalder Grund, Krzyż w górach, Strzelec w lesie, Skały kredowe na Rugii), William Turner (Topiel, Wielki wodospad w Reichenbach), Hubert Robert (Kaskady Tivoli), Stanisław Witkiewicz (Czarny staw – kurniawa, zob. TUTAJ).

Podam jeszcze kilka tytułów wierszy, które interpretowano. Zdecydowanie najczęściej pojawiała się twórczość Herberta, także Miłosza, ale też np. Widokówka z tego świata Stanisława Barańczaka, Rozterka Kasandry Anny Kamieńskiej, Znad ciemnej rzeki... Leopolda Staffa. Analizy porównawcze - np. Ekskuza Mickiewicza i Ze szkodą Miłosza; Stabat Mater Józefa Wittlina i Stabat Mater Kamieńskiej.
Zainteresowanych zagadnieniem, w którym roku i gdzie pojawiały się te tematy, a także innymi tematami, odsyłam do: Bulska Teresa (i in.), Ćwiczenia i tematy maturalne. Język polski, Kraków 2002.

poniedziałek, 6 kwietnia 2020

Nie tylko Nowe Media

We współczesnej szkole „władają” technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT). Niemal codziennie opracowujemy artykuły pod tytułem Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w nauczaniu… (tu wstawić odpowiedni przedmiot). I czasem nieco zapominamy o NICH. Materiałów o ich zastosowaniu w procesie dydaktycznym mamy mniej. A z pewnością mogą nam posłużyć do wzbogacenia zajęć. Dlatego je przypominamy.

Jest powód, by to uczynić. 11 kwietnia przypada Dzień Radia. Pierwsze pokazy filmów dokumentalnych na ziemiach polskich (jeszcze pod zaborami) także odbyły się wiosną - pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 r., zaś wiosną 1908 r. odbyła się premiera pierwszego filmu fabularnego, zatytułowanego Pruska kultura (Les Martyrs de la Pologne), poruszającego temat strajku uczniów we Wrześni i protestu Michała Drzymały.
źródło
Nim przejdziemy do dydaktycznego zastosowania radia, najpierw dwie sytuacje z jego historii. 

13 stycznia 1910 r. transmitowano pierwszy raz w dziejach radia operę "Pajace" z udziałem Enrico Caruso. Tę eksperymentalną transmisję odbierało tylko 50 słuchaczy.

O sile radiowego przekazu może świadczyć reakcja odbiorców na słynne słuchowisko Wojna światów Orsona Wellesa, oparte na motywach powieści Herberta George’a Wellsa, wyemitowane 30 października 1938 r. w Stanach Zjednoczonych. Powszechna psychoza opanowała znaczną część olbrzymiego kraju.

I programy telewizyjne oraz film. Jeszcze w czasie zaborów na ziemiach polskich niemal w każdym miasteczku istniało minimum jedno kino. W 1910 roku w Warszawie działały już 63 kinematografy. Nie wszyscy byli zgodni w pozytywnej ocenie wynalazku. Na przykład sfilmowanie pogrzebu Stanisława Wyspiańskiego (z inicjatywy Juliusza Leo, prezydenta Krakowa, 1907 r.) wywołało liczne protesty i skandal w wyższych sferach miasta.

Wreszcie niektóre pozycje przydatne nauczycielom. Wszystkie są dostępne w naszych zbiorach. Artykuły – tylko w czytelni.

Audycje radiowe w nauczaniu (przykłady)
1.    Bibrzycka Jadwiga, Świetlicowa lista przebojów. Dzień Radia. Scenariusz imprezy świetlicowej dla dzieci z klas 1-3, „Świetlica w Szkole” 2011, nr 4, s. 20.
2.    Borowska-Szmigiel Anna, A może by tak słuchowisko?, „Języki Obce w Szkole” 2005, nr 1, s. 98-100.
3.    Bukowińska Agnieszka, W teatrze wyobraźni - radio jako sprzymierzeniec w rozwoju i wychowaniu dziecka, „Wychowanie w Przedszkolu” 2018, nr 1, s. 44-50.

4.    Drzewiecki Piotr, Radio rozwija talent i wyobraźnię, „Gazeta Szkolna” 2005, nr 51, s. 24
5.    Forecka-Waśko Katarzyna, Radio w przedszkolu - krótka historia rytmiki przy głośniku, „Wychowanie w Przedszkolu” 2019, nr 2, s. 18-21.
6.    Jedliński Ryszard, Przekazy słuchowe w procesie kształcenia literackiego, Kraków 1990 (sygnatura: cz K XXIX-5/119 a).
7.    Marzec Anna, Rzęsikowski Stanisław, Edukacja teatralna, filmowa i radiowa na lekcjach języka polskiego w klasach IV-VIII, Kielce 1994. ISBN 8385230238 (sygnatury: 145602-3, 172477-8, cz XXI-3/76).
8.    Sułek Andrzej, Radio, w: Bonikowska Małgorzata Jędrzejewska Magdalena, Inderjit Sabina, Janowska Anetta (aut.), Media a wyzwania XXI wieku, Warszawa 2009, s. 46-90 (sygnatury: 165529, cz LVII-1/35 b).
9.    Szefler Elżbieta, Programy telewizyjne i radiowe, kinowe i teatralne w pracy z czwartoklasistami, „Język Polski w Szkole. Dla klas IV-VI” 2015/2016, nr 3, s. 11-30.

Programy telewizyjne i filmy w nauczaniu (przykłady)
1.    Beranek Grażyna, Kamińska Agnieszka, Telewizyjne programy edukacyjne jako pomoc w kształceniu ucznia i wzbogacaniu jego wiedzy, „Biblioteka w Szkole” 2007, nr 2, s. 9-10.
2.    Fiołek-Lubczyńska Bogumiła, Film, telewizja i komputery w edukacji humanistycznej. O audiowizualnych tekstach kultury, Kraków 2004. ISBN 837308388X (sygnatura: cz XXVI-8/11).
3.    Gackowski Tomasz, Brylska Karolina, Łączyński Marcin, Świat przedstawiony w emitowanych w Polsce audycjach dla dzieci i młodzieży, „Kultura i Edukacja” 2017, nr 1, s. 151-181.
4.    Hryciuk Dariusz, Film na katechezie, „Wychowawca” 2009, nr 11, s. 12-13.
5.    Konieczka-Śliwińska Danuta, Filmy i programy telewizyjne w szkolnej edukacji historycznej, „Wiadomości Historyczne” 2008, nr 3, s. 42-48
6.    Marchel Paweł, Film na lekcjach wychowania fizycznego, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 2018, nr 6, s. 16-19.
7.    Martynkien Ewa, Cinematic, czyli edukacja przez filmowanie, „Języki Obce w Szkole” 2007, nr 3, s. 92-94.
8.    Pieńkowski Grzegorz, Film na lekcji - zastępstwo czy partner?, „Wszystko dla Szkoły” 2006, nr 4-5, s. 2-4.
9.    Ptak Justyna, Wychowanie przez film i do filmu, „Nowa Szkoła” 2004, nr 8, s. 28-32.
10.    Szkolak Anna, Rola filmu dydaktycznego we wszechstronnym rozwoju osobowości ucznia w młodszym wieku szkolnym, „Nauczanie Początkowe” 2004/2005, nr 3, s. 27-36.
11.    Świderska Elżbieta, Potencjał edukacyjny filmu dokumentalnego, „Nowa Szkoła” 2017, nr 1, s. 30-35.
12.    Techmańska Barbara, Film historyczny i jego walory dydaktyczne, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie” 2016, nr 4, s. 21-25.
13.    Tomczuk Dorota, Film w edukacji językowej i kulturowej obcokrajowców, „Języki Obce w Szkole” 2018, nr 2, s. 27-30.
14.    Uljasz Adrian, Internetowe portale filmowe jako pomoc w bibliotecznej edukacji filmoznawczej, „Poradnik Bibliotekarza” 2017, nr 6, s. 34-35.
15.    Ullmann Katarzyna, Filmy i telewizja, „Języki Obce w Szkole” 2004, nr 5, s. 119-124.
16.    Warmuz-Warmuzińska Ewa, Film jako wychowawca, „Psychologia w Szkole” 2015, nr 2, s. 72-75.

W opracowaniu wykorzystano także:
Bobrek Janusz, Wizje zagłady w literaturze, Częstochowa 2013, s. 133 (sygnatury: 177065, cz XLVII-1/38).
Chrząstowska Bożena (red.), Skarbiec języka, literatury, sztuki. Podręcznik dla klas I-III liceum ogółnokształcącego i profilowanego, zakres podstawowy i rozszerzony, Poznań 2002, s. 257 (sygnatury: P 6292, cz LXII-2/3 f).
Kozłowski Marian, Lamus ciekawostek, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza "Prasa-Książka-Ruch", 1976 (sygnatura: 72992).