Dzisiaj podejmiemy niełatwy temat. Ponadczasowość dzieł literackich. Ponieważ to zagadnienie rozległe, będzie tylko jedno ćwiczenie.
Ćwiczenie
Słowa Czesława Miłosza (z tomu To):
czas wyłącza i skazuje na zapomnienie tylko te dzieła naszych rąk i umysłu, które okażą się nieprzydatne we wznoszeniu, stulecie za stuleciem, wielkiego gmachu cywilizacji
uczyń mottem do Twojego kanonu dzieł ponadczasowych. Wymień trzy utwory literackie, reprezentujące epikę i (lub) dramat, które uważasz za ponadczasowe. Uzasadnij wybór, odwołując się do wybranych tekstów kultury.
Ćwiczenie
Słowa Czesława Miłosza (z tomu To):
czas wyłącza i skazuje na zapomnienie tylko te dzieła naszych rąk i umysłu, które okażą się nieprzydatne we wznoszeniu, stulecie za stuleciem, wielkiego gmachu cywilizacji
uczyń mottem do Twojego kanonu dzieł ponadczasowych. Wymień trzy utwory literackie, reprezentujące epikę i (lub) dramat, które uważasz za ponadczasowe. Uzasadnij wybór, odwołując się do wybranych tekstów kultury.
Odpowiedź
Niektóre utwory literackie podejmują tematy ogólnoludzkie, aktualne w każdej epoce, np. życie i śmierć, cierpienie, miłość, żądza posiadania, uznania, władzy itp. Wśród wielu dzieł, które nieustannie inspirują, wymienię osiem, ale można wskazać też inne, np. Przypadki Robinsona Cruzoe Daniela Defoe (o robinsonadach piszę TUTAJ) czy Fausta Johanna Wolfganga Goethego.
Biblia
Jako całość, ale także niektóre księgi, np. Księga Hioba, Ewangelie, Apokalipsa św. Jana to temat niezliczonych tekstów kultury. Przykłady:
Niektóre utwory literackie podejmują tematy ogólnoludzkie, aktualne w każdej epoce, np. życie i śmierć, cierpienie, miłość, żądza posiadania, uznania, władzy itp. Wśród wielu dzieł, które nieustannie inspirują, wymienię osiem, ale można wskazać też inne, np. Przypadki Robinsona Cruzoe Daniela Defoe (o robinsonadach piszę TUTAJ) czy Fausta Johanna Wolfganga Goethego.
Biblia
Jako całość, ale także niektóre księgi, np. Księga Hioba, Ewangelie, Apokalipsa św. Jana to temat niezliczonych tekstów kultury. Przykłady:
Źródła: 1. Girodet-Trioson, Potop (1806), W: Encyklopedia romantyzmu. Malarstwo, rzeźba, architektura, literatura, muzyka, tł. Helena Kęszycka, Warszawa 1992, s. 42.
2. Francis de Zurbaran, Pokłon pasterzy (1638), w: Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. Nr 71, Siechnice 1999, s. 19.
3. Tintoretto, Droga na Golgotę (1566-1567), w: Wielcy malarze… Nr 49, Siechnice 1999, s. 23.
Niektóre utwory literackie nawiązujące Biblii: Pieśń o Narodzeniu Pańskim Franciszka Karpińskiego, Vade-mecum Cypriana Kamila Norwida, Potop, Quo vadis? Henryka Sienkiewicza, Żona Lota, Na Wieży Babel Wisławy Szymborskiej, Wieża Babel Mirona Białoszewskiego, U wrót doliny, Sprawozdanie z raju Zbigniewa Herberta, Salome Oscara Wilde’a (i innych autorów), Apokalipsa Juliana Tuwima, Ucho igielne, Ptakom niebieskim (tomiki) Leopolda Staffa, Józef i jego bracia Thomasa Manna, Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza, Koniec Świata. Wizje świętego Ildefonsa, czyli Satyra na Wszechświat Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Mała Apokalipsa Tadeusza Konwickiego, Biblioteka Babel Jorge Luisa Borgesa, Przemija postać świata Hanny Malewskiej, Ciemności kryją ziemię Jerzego Andrzejewskiego i sporo innych.
Z Biblii pochodzą też liczne związki frazeologiczne, np. hiobowe wieści; Sodoma i Gomora; egipskie ciemności; trąby jerychońskie; zamienić się w słup soli; zakazany owoc; ziemia obiecana; manna z nieba; wdowi grosz; światło pod korcem; sól ziemi; 30 srebrników; wilk w owczej skórze; ucho igielne.
Mitologia grecka i rzymska
Podobnie jak Biblia, stanowią „kopalnię” motywów dla literatury, filmu i sztuki. Przykłady z dziedziny sztuki:
2. Francis de Zurbaran, Pokłon pasterzy (1638), w: Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. Nr 71, Siechnice 1999, s. 19.
3. Tintoretto, Droga na Golgotę (1566-1567), w: Wielcy malarze… Nr 49, Siechnice 1999, s. 23.
Niektóre utwory literackie nawiązujące Biblii: Pieśń o Narodzeniu Pańskim Franciszka Karpińskiego, Vade-mecum Cypriana Kamila Norwida, Potop, Quo vadis? Henryka Sienkiewicza, Żona Lota, Na Wieży Babel Wisławy Szymborskiej, Wieża Babel Mirona Białoszewskiego, U wrót doliny, Sprawozdanie z raju Zbigniewa Herberta, Salome Oscara Wilde’a (i innych autorów), Apokalipsa Juliana Tuwima, Ucho igielne, Ptakom niebieskim (tomiki) Leopolda Staffa, Józef i jego bracia Thomasa Manna, Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza, Koniec Świata. Wizje świętego Ildefonsa, czyli Satyra na Wszechświat Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Mała Apokalipsa Tadeusza Konwickiego, Biblioteka Babel Jorge Luisa Borgesa, Przemija postać świata Hanny Malewskiej, Ciemności kryją ziemię Jerzego Andrzejewskiego i sporo innych.
Z Biblii pochodzą też liczne związki frazeologiczne, np. hiobowe wieści; Sodoma i Gomora; egipskie ciemności; trąby jerychońskie; zamienić się w słup soli; zakazany owoc; ziemia obiecana; manna z nieba; wdowi grosz; światło pod korcem; sól ziemi; 30 srebrników; wilk w owczej skórze; ucho igielne.
Mitologia grecka i rzymska
Podobnie jak Biblia, stanowią „kopalnię” motywów dla literatury, filmu i sztuki. Przykłady z dziedziny sztuki:
Źródła: 1. Hans Baldung Grien, Herkules i Anteusz (1530), w: Wielcy malarze… Cz. 150, Wrocław 2004, s. 16.
2. Paolo Veronese, Jupiter karzący występki (1553-1554), w: Wielcy malarze… Cz. 59, Siechnice 1999, s. 7.
3. Giovanni Battista Tiepolo, Apollo i Dafne (1744-1745), w: Wielcy malarze… Nr 90, Wrocław 2003, s. 19.
Wybrane nawiązania literackie do mitologii oraz świata antycznego: Muza, Ku Muzom Jana Kochanowskiego, Promethidion Cypriana Kamila Norwida, Monolog dla Kasandry, Wywiad z Atropos, Atlantyda Szymborskiej, Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego, Niobe Gałczyńskiego, Nike Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Ikarowe loty Kazimiery Iłłakowiczówny, Apollo i Marsjasz, Próba rozwiązania mitologii, Powrót prokonsula, Nike, która się waha, Stary Prometeusz i inne utwory Herberta, Mit Syzyfa, Kaligula Alberta Camusa, Dysk olimpijski Jana Parandowskiego, Sokrates tańczący Tuwima, Herostrates Jana Lechonia, Niemcom Antoniego Słonimskiego, Ulisses Jamesa Joyce'a, Dziewięć muz, Odys Staffa, Muzy Gałczyńskiego, Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego, Ikar Stanisława Grochowiaka, Ben Hur Lewisa Wallace'a, Pigmalion George'a Bernarda Shawa, Pegaz zdębiał Stanisława Barańczaka, 12 prac Herkulesa, Nemezis Agathy Christie, Ulisses z Bagdadu Erica-Emmanuela Schmitta i sporo innych.
Związki frazeologiczne, np. (być) między Scyllą i Charybdą, chimeryczny charakter, jabłko niezgody, koń trojański, kraina cieni, męki Tantala, nić Ariadny, olimpijski spokój, ośle uszy, paniczny strach, pępek świata [świątynia w Delfach była uważana za centrum świata], pięta Achillesa, puszka Pandory, róg obfitości, rzeka zapomnienia, stajnia Augiasza, strzała Erosa, syzyfowa praca, tytaniczna praca (tytan pracy), zejść do Hadesu.
Boska Komedia Dantego Alighieri
2. Paolo Veronese, Jupiter karzący występki (1553-1554), w: Wielcy malarze… Cz. 59, Siechnice 1999, s. 7.
3. Giovanni Battista Tiepolo, Apollo i Dafne (1744-1745), w: Wielcy malarze… Nr 90, Wrocław 2003, s. 19.
Wybrane nawiązania literackie do mitologii oraz świata antycznego: Muza, Ku Muzom Jana Kochanowskiego, Promethidion Cypriana Kamila Norwida, Monolog dla Kasandry, Wywiad z Atropos, Atlantyda Szymborskiej, Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego, Niobe Gałczyńskiego, Nike Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Ikarowe loty Kazimiery Iłłakowiczówny, Apollo i Marsjasz, Próba rozwiązania mitologii, Powrót prokonsula, Nike, która się waha, Stary Prometeusz i inne utwory Herberta, Mit Syzyfa, Kaligula Alberta Camusa, Dysk olimpijski Jana Parandowskiego, Sokrates tańczący Tuwima, Herostrates Jana Lechonia, Niemcom Antoniego Słonimskiego, Ulisses Jamesa Joyce'a, Dziewięć muz, Odys Staffa, Muzy Gałczyńskiego, Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego, Ikar Stanisława Grochowiaka, Ben Hur Lewisa Wallace'a, Pigmalion George'a Bernarda Shawa, Pegaz zdębiał Stanisława Barańczaka, 12 prac Herkulesa, Nemezis Agathy Christie, Ulisses z Bagdadu Erica-Emmanuela Schmitta i sporo innych.
Związki frazeologiczne, np. (być) między Scyllą i Charybdą, chimeryczny charakter, jabłko niezgody, koń trojański, kraina cieni, męki Tantala, nić Ariadny, olimpijski spokój, ośle uszy, paniczny strach, pępek świata [świątynia w Delfach była uważana za centrum świata], pięta Achillesa, puszka Pandory, róg obfitości, rzeka zapomnienia, stajnia Augiasza, strzała Erosa, syzyfowa praca, tytaniczna praca (tytan pracy), zejść do Hadesu.
Boska Komedia Dantego Alighieri
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: Górny rząd:
1. Eugene Delacroix, Barka Dantego (1822), w: Claudon Francis (i in.), Encyklopedia romantyzmu…, s. 222.
2. Eugene Delacroix, Głowy Dantego i Wergiliusza (1822), w: Huyghe René, Delacroix. 56 colour plates, 405 black and white ilustrations, New York 1963, il. 91.
3. William Blake, Las samobójców (1824-1827), w: Konopacki Adam, William Blake, Warszawa 1987, poz. 25.
Dolny rząd:
1. Sandro Botticelli, Dante i Beatrycze (ok. 1490-1494), w: Julian Klaczko, Wieczory florenckie. Juliusz II, Warszawa 1965, po s. 80.
2. William Blake, Przekupny papież (1824-1827), w: Konopacki Adam, William Blake…, poz. 26.
3. William Blake, Krąg zmysłowości - Francesca i Paolo (Wir kochanków), miedzioryt, (1827), w: Konopacki Adam, William Blake…, poz. 28.
Wybrane nawiązania:
Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego; Dante, Fuga Stanisława Grochowiaka; Spotkanie Jana Lechonia; Tylko Beatrycze Teodora Parnickiego.
Związek frazeologiczny "dantejskie sceny". Uwaga! O Dantem pisałam też TUTAJ.
Hamlet Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
1. Eugene Delacroix, Barka Dantego (1822), w: Claudon Francis (i in.), Encyklopedia romantyzmu…, s. 222.
2. Eugene Delacroix, Głowy Dantego i Wergiliusza (1822), w: Huyghe René, Delacroix. 56 colour plates, 405 black and white ilustrations, New York 1963, il. 91.
3. William Blake, Las samobójców (1824-1827), w: Konopacki Adam, William Blake, Warszawa 1987, poz. 25.
Dolny rząd:
1. Sandro Botticelli, Dante i Beatrycze (ok. 1490-1494), w: Julian Klaczko, Wieczory florenckie. Juliusz II, Warszawa 1965, po s. 80.
2. William Blake, Przekupny papież (1824-1827), w: Konopacki Adam, William Blake…, poz. 26.
3. William Blake, Krąg zmysłowości - Francesca i Paolo (Wir kochanków), miedzioryt, (1827), w: Konopacki Adam, William Blake…, poz. 28.
Wybrane nawiązania:
Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego; Dante, Fuga Stanisława Grochowiaka; Spotkanie Jana Lechonia; Tylko Beatrycze Teodora Parnickiego.
Związek frazeologiczny "dantejskie sceny". Uwaga! O Dantem pisałam też TUTAJ.
Hamlet Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: 1. John Everett Millais, Ofelia (fragm., 1852), w: Sztuka świata. T. 8, Warszawa 1994, s. 150.
2. Eugene Delacroix, Śmierć Ofelii (1844), w: Encyklopedia romantyzmu…, s. 78.
3. Eugene Delacroix, Hamlet na cmentarzu (1839), w: Delacroix Eugene, Dzienniki. Cz. 1, 1822-1853, tł. Joanna Guze, Julia Hartwig, Wrocław 1968, s. 371.
Niektóre nawiązania literackie: Hamlet Stanisława Wyspiańskiego; Nie takie głupie Staffa; Tren Fortynbrasa Herberta; Biedny Yorick Jonasza Kofty (wiersz i piosenka, muz. Roman Ziemlański); Hamlet Andrzeja Bursy; Hamlet Grochowiaka; Yorick Mariana Grześczaka; Hamlet i łabędź (tom wierszy) Romana Brandstaettera; Ofelia Jalu Kurka; Szekspir w Bytomiu Jerzego Szymika; Przywidzenia Leszka Aleksandra Moczulskiego; Muszę powiedzieć Adama Zagajewskiego.
W języku codziennym funkcjonuje czasownik: hamletyzować. Ponadto istnieje wiele wspaniałych ekranizacji sztuki. Hamleta grali najwięksi aktorzy, m.in. Laurence Olivier, Innokientij Smoktunowski, Mel Gibson.
Makbet Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
2. Eugene Delacroix, Śmierć Ofelii (1844), w: Encyklopedia romantyzmu…, s. 78.
3. Eugene Delacroix, Hamlet na cmentarzu (1839), w: Delacroix Eugene, Dzienniki. Cz. 1, 1822-1853, tł. Joanna Guze, Julia Hartwig, Wrocław 1968, s. 371.
Niektóre nawiązania literackie: Hamlet Stanisława Wyspiańskiego; Nie takie głupie Staffa; Tren Fortynbrasa Herberta; Biedny Yorick Jonasza Kofty (wiersz i piosenka, muz. Roman Ziemlański); Hamlet Andrzeja Bursy; Hamlet Grochowiaka; Yorick Mariana Grześczaka; Hamlet i łabędź (tom wierszy) Romana Brandstaettera; Ofelia Jalu Kurka; Szekspir w Bytomiu Jerzego Szymika; Przywidzenia Leszka Aleksandra Moczulskiego; Muszę powiedzieć Adama Zagajewskiego.
W języku codziennym funkcjonuje czasownik: hamletyzować. Ponadto istnieje wiele wspaniałych ekranizacji sztuki. Hamleta grali najwięksi aktorzy, m.in. Laurence Olivier, Innokientij Smoktunowski, Mel Gibson.
Makbet Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: 1. Johann Heinrich Füssli, Lady Makbet (1784), w: Encyklopedia romantyzmu…, s. 87.
2. Theodore Chassseriau, Makbet i trzy czarownice (1855), w: Encyklopedia romantyzmu…, s. 66
3.William Rimmer :Trzy czarownice (scena z Makbeta), w: Wikipedia (TUTAJ).
Niektóre nawiązania literackie: Balladyna, Kordian Juliusza Słowackiego; Baśń o nocy świętojańskiej Jana Kasprowicza; *** [Lady ręce szorowała] Władysława Chodasiewicza; Według Szekspira Stefana Jurkowskiego; Powiatowa Lady Makbet (opowiadanie) Nikołaja Leskowa (i film Andrzeja Wajdy).
Jeśli już o filmach mowa, oto najsławniejsze: Tragedia Makbeta Romana Polańskiego; Makbet Orsona Wellesa; Tron we krwi Akiry Kurosawy; Makbet Justina Kurzela. Uwaga! Lekturę opracowałam TUTAJ.
Romeo i Julia Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
2. Theodore Chassseriau, Makbet i trzy czarownice (1855), w: Encyklopedia romantyzmu…, s. 66
3.William Rimmer :Trzy czarownice (scena z Makbeta), w: Wikipedia (TUTAJ).
Niektóre nawiązania literackie: Balladyna, Kordian Juliusza Słowackiego; Baśń o nocy świętojańskiej Jana Kasprowicza; *** [Lady ręce szorowała] Władysława Chodasiewicza; Według Szekspira Stefana Jurkowskiego; Powiatowa Lady Makbet (opowiadanie) Nikołaja Leskowa (i film Andrzeja Wajdy).
Jeśli już o filmach mowa, oto najsławniejsze: Tragedia Makbeta Romana Polańskiego; Makbet Orsona Wellesa; Tron we krwi Akiry Kurosawy; Makbet Justina Kurzela. Uwaga! Lekturę opracowałam TUTAJ.
Romeo i Julia Williama Szekspira (Shakespeare’a)
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: 1. Ford Maddox Brown, Romeo i Julia (1869-1870), w: Wikipedia (TUTAJ).
2. Frank Dicksee, Romeo i Julia (1884), w: Wikipedia (TUTAJ).
2. Frank Dicksee, Romeo i Julia (1884), w: Wikipedia (TUTAJ).
3. Michał Elwiro Andriolli, il. do Romea i Julii, w Nagajowa Maria, Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy pierwszej gimnazjum, Warszawa 1999, s. 217.
Niektóre nawiązania literackie zob. TUTAJ. Ponadto np. Czytelnicy Staffa, Noc nad książką Słonimskiego, Parę pytań w sprawie Romea Briana Pattena.
Dzieje Tristana i Izoldy
Przykłady w świecie sztuki:
Niektóre nawiązania literackie zob. TUTAJ. Ponadto np. Czytelnicy Staffa, Noc nad książką Słonimskiego, Parę pytań w sprawie Romea Briana Pattena.
Dzieje Tristana i Izoldy
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: Górny rząd:
1. Edmund Blair Leighton, Tristan i Izolda (1902), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
2. Dante Gabriel Rossetti, Tristan i Izolda piją napój miłosny (1867), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
Dolny rząd:
1. Rogelio de Egusquiza, Tristan i Izolda (1915), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
2. Jean Delville, Tristan i Izolda, rys. (1887), w: Sztuka świata. T. 8, Warszawa 1994, s. 279.
Niektóre nawiązania literackie zob. TUTAJ. Uwaga! Dzieje Tristana i Izoldy należą do cyklu arturiańskiego. Szersze omówienie cyklu (głównie w filmie) – TUTAJ, TUTAJ i TUTAJ.
Don Kichot (Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy) Miguela de Cervantesa y Saavedra
Przykłady w świecie sztuki:
1. Edmund Blair Leighton, Tristan i Izolda (1902), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
2. Dante Gabriel Rossetti, Tristan i Izolda piją napój miłosny (1867), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
Dolny rząd:
1. Rogelio de Egusquiza, Tristan i Izolda (1915), źródło: Wikipedia (TUTAJ).
2. Jean Delville, Tristan i Izolda, rys. (1887), w: Sztuka świata. T. 8, Warszawa 1994, s. 279.
Niektóre nawiązania literackie zob. TUTAJ. Uwaga! Dzieje Tristana i Izoldy należą do cyklu arturiańskiego. Szersze omówienie cyklu (głównie w filmie) – TUTAJ, TUTAJ i TUTAJ.
Don Kichot (Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy) Miguela de Cervantesa y Saavedra
Przykłady w świecie sztuki:
Źródła: 1. Honoré Daumier, Don Kichot i martwy muł (1865-1870), w: Wielcy malarze..., Nr 25, Siechnice 1999, s. 24
2. Honoré Daumier, Don Kichot (1865-1870), w: Wielcy malarze…, s. 25
3. Gustave Doré, il., w: Wikipedia (TUTAJ)
Niektóre nawiązania literackie: Don Kiszot Grochowiaka; Don Kichot Józefa Łobodowskiego; O dwóch nogach Pana Cogito Herberta; Muzy [cytat z wypowiedzi Kaliope: Cervantes mym głosem gadał] oraz Śmierć Andersena Gałczyńskiego i piękny cytat:
Bo te liście odfruwające bokiem…
bo dzień wczorajszy to żebrak…
więc… Tak likwidował epokę
niejaki Miguel Cervantes da Saavedra.
Piosenki, np. Cervantes Jacka Kaczmarskiego; Błędny rycerz Wojciecha Młynarskiego (wyk. Michał Bajor). Najsławniejszy film: Człowiek z La Manczy (1972), reż. Arthur Hiller.
Związki frazeologiczne: błędny rycerz, walczyć z wiatrakami, dokiszoteria.
2. Honoré Daumier, Don Kichot (1865-1870), w: Wielcy malarze…, s. 25
3. Gustave Doré, il., w: Wikipedia (TUTAJ)
Niektóre nawiązania literackie: Don Kiszot Grochowiaka; Don Kichot Józefa Łobodowskiego; O dwóch nogach Pana Cogito Herberta; Muzy [cytat z wypowiedzi Kaliope: Cervantes mym głosem gadał] oraz Śmierć Andersena Gałczyńskiego i piękny cytat:
Bo te liście odfruwające bokiem…
bo dzień wczorajszy to żebrak…
więc… Tak likwidował epokę
niejaki Miguel Cervantes da Saavedra.
Piosenki, np. Cervantes Jacka Kaczmarskiego; Błędny rycerz Wojciecha Młynarskiego (wyk. Michał Bajor). Najsławniejszy film: Człowiek z La Manczy (1972), reż. Arthur Hiller.
Związki frazeologiczne: błędny rycerz, walczyć z wiatrakami, dokiszoteria.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz