Kącik Maturzysty - 105: Aluzja literacka i cytat. Wiersze o poezji. Historia literatury

Teksty kultury "rozmawiają" ze sobą. Formami tego "dialogu" są np. aluzja literacka i cytat. Pierwsze ćwiczenie będzie ich dotyczyło. Kolejne dwa nawiążą do historii literatury.

Pytania

Ćwiczenie 1
Do jakich utworów literackich - podaj autora, tytuł i epokę - nawiązują te teksty (podane we fragmentach, a w przypadku f/ - w całości). Uwaga! Jeśli utwór cytowany nie jest Ci znany, sugestią może być np. jego tytuł.  

a/
"Słuchaj, dzieweczko! Ona nie słucha...
To dzień biały, to miasteczko..."
Nie ma miasteczka, nie ma żywego ducha,
po gruzach biega naga, ruda Ryfka,
trzynastoletnie dziecko.
[Władysław Broniewski, Ballady i romanse]

b/
Powracają z pooranym czołem
Z wyplutymi na gwiazdy zębami
Szyje zgięte Polarnym Kołem
W oczach mroźnej pustyni firmament (…)
Proszą tylko o chleb i o wódkę
Zaszywają się w kąty mieszkania
Słychać gulgot i dziąseł mlaskania
Tak, historia długo, życie krótkie
[Mieczysław Jastrun, Dziady]

c/
Świeci się pomnik mój nad szklany Puław dach,
Przetrwa Kościuszki grób i Paców w Wilnie gmach.
Ni go łotr Wirtemberg bombami mocen zbić,
Ani świnia Austryjak niemiecką sztuką zryć. (…)
[Adam Mickiewicz, Exegi munimentum aere perennius]

Uwaga! Zauważ literówki w słowie munimentum. W ten sposób autor zaznacza żartobliwość nawiązania do znanej ody, którą masz rozpoznać.

d/
Leży w sobie ale nie wie komu leży
Ale nie wie komu będzie w co przeminie
Może w trawę się przetrawi w śnieg rozśnieży
Może w wodzie się roztopi może w glinie (…)
Zanim będzie może wodą może gliną
Leży w sobie ale jeszcze chciałby służyć
Teraz ty weź teraz ty go spróbuj użyć
[Jarosław Marek Rymkiewicz, Na trupa (III)]

e/
Odkąd dla Muz i własnej poważnej igraszki,
W chłodnym cieniu ochronnej lipy czarnoleskiej,
Wyśpiewałeś na lutni swej pieśni i fraszki,
Pogodną sztuką z rymem wiążąc rym królewski:

Od czterech wdzięcznych wieków i dla wiecznej chwały,
Złotej jak miód natchniony w twym pisanym dzbanie,
Wszystkie kwitnące słodko lipy w Polsce całej
Pachną imieniem twoim, Kochanowski Janie!
[Leopold Staff, Lipy]

f)
Bogarodzica Dziewica,
złotem gotycka Maryja
nad ołtarzem płonąca
koralami u szyi,
u twego syna Gospodzina
cała Jerozolima
[Miron Białoszewski, Stara pieśń na Binnarową]

g)
Przyszli w proch się rozsypać (płascy jak kwiat w książce)
pod umówionym, sinym, szumiącym jaworem:
smutny, zielony Filon, Laura w modrej wstążce,
w bladej sukni i w wielkiej kamei z amorem.
[Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Laura i Filon]

Ćwiczenie 2
Wymień minimum trzech poetów, którzy napisali wiersz zatytułowany Ars poetica. Wyjaśnij, skąd wzięło się to pojęcie (kto i gdzie użył go jako pierwszy).

Ćwiczenie 3
Podaj nazwę terminu określającego pokolenie polskich twórców urodzonych po wojnie, którzy debiutowali w latach 60. XX wieku. Ich twórczość wyróżnia brak wspomnień wojennych, natomiast istotny wpływ na nich wywarły: studenckie strajki z marca 1968 r., strajki robotnicze przeciw próbie drastycznej podwyżki cen żywności w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu, Praska Wiosna i interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, ruch hipisowski i festiwal rockowy w Woodstock. Byli to m.in. Stanisław Barańczak, Ewa Lipska, Julian Kornhauser, Ryszard Krynicki i Adam Zagajewski.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a/ Adam Mickiewicz, Romantyczność, romantyzm.
b/ Adam Mickiewicz, Dziadów część III, romantyzm.
c/ Horacy, Exegi monumentum [III, 30], starożytność.
d/ Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa, barok.
e/ Jan Kochanowski, Na lipę, renesans.
f/ Bogurodzica, średniowiecze.
g/ Franciszek Karpiński, Laura i Filon, oświecenie.

Ćwiczenie 2
Wiersze pod takim tytułem napisali m.in. Leopold Staff, Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Grochowiak i Czesław Miłosz. Pojęcie pochodzi z Listu do Pizonów Horacego.

Ćwiczenie 3
Nowa Fala.