Lustra, zwierciadła, odbicia...

Od tego dnia minęło 105 lat. 10 marca 1914 roku niejaka Mary Richardson, sufrażystka, zaatakowała obraz Wenus z lustrem Diego Velázqueza. Może to wydarzenie mało istotne w dziejach świata, ale rocznica profanacji wybitnego dzieła stała się dla nas inspiracją do tekstu na temat lustra jako motywu... Nie, na pewno nie w sztuce, gdyż to zagadnienie wspaniale przed laty opracował Mieczysław Wallis (Dzieje zwierciadła i jego rola w różnych dziedzinach kultury, sygn. 132324, cz XXIV-8/30), ale w literaturze. Bo książki są głównym "żywiołem" bibliotekarzy.

źródło

Baśnie i legendy. Tam luster jest niemało. Wśród baśni wystarczy wspomnieć Królową Śniegu Hansa Christiana Andersena, Królewnę Śnieżkę i siedmiu krasnoludków Jacoba i Wilhelma Grimmów lub Alicję w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. Więcej przykładów zaczarowanych lub cudownych lusterek - TUTAJ. A legendy? Na przykład ta o warszawskim Bazyliszku, opisana przez Artura Oppmana. Z literatury dziecięcej i młodzieżowej wymieńmy np. Lustro pana Grymsa Doroty Terakowskiej. W kręgu literatury plebejskiej, powielanej w różnych wariantach, mieści się zaś historia o Dylu Sowizdrzale (Till Eulenspiegel).

Skoro już jesteśmy przy epice, może jakiś kryminał lub horror? Tu mamy kilka "klasyków", np. William Wilson Edgara Allana Poe'a (szerzej omówimy go 22 listopada) lub opowiadanie Mroczne odbicie Agathy Christie. Z literatury całkiem współczesnej - Zwierciadło piekieł Grahama Mastertona.

Motyw lustra łączy się z motywem sobowtóra. Reprezentują go - między innymi - wspomniany utwór Poe'a, ale również Dr Jekyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, Portret Doriana Graya Oscara Wilde'a i Sobowtór profesora Rawy Alfreda Szklarskiego. Ten ostatni - to nasz ziomek, mieszkaniec katowickiego Parku Kościuszki.

Proza obyczajowa, to np. Dialog lustra Gabriel Garcii Márqueza (zbiór opowiadań o śmierci) oraz fascynujące historie o "zwykłych" ludziach, czyli Fragmenty z życia lustra Joanny Szczepkowskiej.

Powróćmy na chwilę do największych tekstów kultury. Oczywiście, tu wymienimy Biblię (np. Hymn o miłości św. Pawła z I Listu do Koryntian, 1 Kor 13,12) i mitologię grecką (postać Narcyza).

Na deser - poezja. Cudowne, chociaż smutne wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego - Spojrzenie:

Nic nie powróci. Oto czasy
już zapomniane; tylko w lustrach
zsiada się ciemność w moje własne
odbicia — jakże zła i pusta. (...)

urocza Biała magia:

Stojąc przed lustrem ciszy
Barbara z rękami u włosów
nalewa w szklane ciało
srebrne kropelki głosu (...)

i sporo innych. Niemało luster mamy u Bolesława Leśmiana. Oto dwa z nich:

Dwa zwierciadła, czujące swych głębin powietrzność,
Jedno przeciw drugiemu ustawiam z pośpiechem,
I widzę szereg odbić, zasuniętych w wieczność,
Każde dalsze zakrzepłym bliższego jest echem (...)
(Prolog)

Także u Zbigniewa Herberta (np. Pan Cogito obserwuje w lustrze swoją twarz), Wisławy Szymborskiej (Lustro) i Tadeusza Różewicza (Zwierciadło. Poematy wybrane), ale przede wszystkim - u romantyków i modernistów. Wystarczy wspomnieć Świteź lub Nad wodą wielką i czystą Adama Mickiewicza.