Dziś napiszemy o językowym wyrażaniu uczuć, a także wrócimy do frazeologii.
Pytania
Ćwiczenie 1
W jaki sposób człowiek wyraża emocje? Omów na podstawie tekstu o afektonimach oraz własnych doświadczeń.
Afektonimy są to apelatywa występujące w postaci wyrazów lub zwrotów stosowanych w sytuacjach szczególnej zażyłości, najczęściej (…) w stosunkach między małżonkami, narzeczonymi, kochankami oraz w relacji rodzice - dzieci. Afektonimy mieszczą się w szerszej kategorii przezwisk jako szczególny ich rodzaj, obejmuje je bowiem definicja tego zjawiska mówiąca, że są to nazwy dodatkowe (fakultatywne), wtórne (nie stanowiące nigdy jednego imienia człowieka) i zastępcze (mające zdolność przyjmowania kategorii nazw z innych kategorii antroponimicznych). Cechą charakterystyczną afektonimów, które można też nazwać „przezwiskami intymnymi", jest to, że w przeciwieństwie do przezwisk zwykłych funkcjonują w zasadzie jedynie w relacjach dwuosobowych, a nie w obrębie większej grupy, mają silniejsze nacechowanie emocjonalne (z reguły pozytywne) oraz są często mało stabilne, wręcz okazjonalne i jednorazowe. (…) Kolejną cechą afektonimów jest to, te nasycenie nimi słownictwa poszczególnych użytkowników języka jest bardzo różne: od masowości (zarówno w sensie częstości użycia, jak i bogactwa form) do zupełnego braku (zwłaszcza w idiolektach samotnych ponuraków)
(Jacek Perlin, Maria Milewska, Afektonimy w polskim, francuskim, hiszpańskim i niderlandzkim. Analiza morfologiczna i semantyczna, w: Język a Kultura, t. 14, Uczucia w języku i tekście, Wrocław 2000, s. 165)
Pytania
Ćwiczenie 1
W jaki sposób człowiek wyraża emocje? Omów na podstawie tekstu o afektonimach oraz własnych doświadczeń.
Afektonimy są to apelatywa występujące w postaci wyrazów lub zwrotów stosowanych w sytuacjach szczególnej zażyłości, najczęściej (…) w stosunkach między małżonkami, narzeczonymi, kochankami oraz w relacji rodzice - dzieci. Afektonimy mieszczą się w szerszej kategorii przezwisk jako szczególny ich rodzaj, obejmuje je bowiem definicja tego zjawiska mówiąca, że są to nazwy dodatkowe (fakultatywne), wtórne (nie stanowiące nigdy jednego imienia człowieka) i zastępcze (mające zdolność przyjmowania kategorii nazw z innych kategorii antroponimicznych). Cechą charakterystyczną afektonimów, które można też nazwać „przezwiskami intymnymi", jest to, że w przeciwieństwie do przezwisk zwykłych funkcjonują w zasadzie jedynie w relacjach dwuosobowych, a nie w obrębie większej grupy, mają silniejsze nacechowanie emocjonalne (z reguły pozytywne) oraz są często mało stabilne, wręcz okazjonalne i jednorazowe. (…) Kolejną cechą afektonimów jest to, te nasycenie nimi słownictwa poszczególnych użytkowników języka jest bardzo różne: od masowości (zarówno w sensie częstości użycia, jak i bogactwa form) do zupełnego braku (zwłaszcza w idiolektach samotnych ponuraków)
(Jacek Perlin, Maria Milewska, Afektonimy w polskim, francuskim, hiszpańskim i niderlandzkim. Analiza morfologiczna i semantyczna, w: Język a Kultura, t. 14, Uczucia w języku i tekście, Wrocław 2000, s. 165)
Ćwiczenie 2
Co znaczą poniższe związki frazeologiczne (napisz własnymi słowami): a/ egipskie ciemności, b/ być w siódmym niebie, c/ stroić się w cudze piórka, d/ typ spod ciemnej gwiazdy, e/ schować dudy w miech, f/ lwia część, g/ walczyć z wiatrakami, h/ łabędzi śpiew, i/ mieć coś wypisane na czole.
Ćwiczenie 3
Do poniższych sformułowań dopisz związek frazeologiczny stały, np. zwiększyć wymagania = dokręcić śrubę.
1/ Nieoczekiwane, zaskakujące wydarzenie =
2/ bardzo daleki krewny =
3/ być na bieżąco; wiedzieć, co się aktualnie dzieje =
4/ być skąpym =
5/ ktoś jest bardzo głodny =
6/ podążać za kimś krok w krok =
7/ bardzo biedny =
8/ pisać dużo i nie na temat =
9/ zaprzestać jakiegoś działania, zadowalając się dotychczasowymi osiągnięciami= 10/ bardzo mocno pada =
Co znaczą poniższe związki frazeologiczne (napisz własnymi słowami): a/ egipskie ciemności, b/ być w siódmym niebie, c/ stroić się w cudze piórka, d/ typ spod ciemnej gwiazdy, e/ schować dudy w miech, f/ lwia część, g/ walczyć z wiatrakami, h/ łabędzi śpiew, i/ mieć coś wypisane na czole.
Ćwiczenie 3
Do poniższych sformułowań dopisz związek frazeologiczny stały, np. zwiększyć wymagania = dokręcić śrubę.
1/ Nieoczekiwane, zaskakujące wydarzenie =
2/ bardzo daleki krewny =
3/ być na bieżąco; wiedzieć, co się aktualnie dzieje =
4/ być skąpym =
5/ ktoś jest bardzo głodny =
6/ podążać za kimś krok w krok =
7/ bardzo biedny =
8/ pisać dużo i nie na temat =
9/ zaprzestać jakiegoś działania, zadowalając się dotychczasowymi osiągnięciami= 10/ bardzo mocno pada =
Odpowiedzi
Ćwiczenie 1
Cechy afektonimów podano w tekście, zaś ich sposoby wyrażania (jak zaznaczono w cytacie - w formie apelatywnej!), to głównie -
1/ Zdrobnienia (deminutiva), obejmujące – niezależnie od płci osoby, do której są adresowane:
• nazwy zwierząt, np. koteczku, rybko, myszko, koteczku, misiu;
• nazwy roślin, np. kwiatuszku, różyczko;
• nazwy części ciała zwierząt, np. mordeczko, dzióbku, dzióbusiu, pysiaczku;
• nazwy istot, np. aniołeczku;
• inne nazwy (rzeczowniki), np. słoneczko, cukiereczku, sreberko, promyczku, perełko, kochanie;
• nazwy wskazujące na stosunki łączące osoby, np. córeczko, syneczku, mężusiu, żoneczko; mamusiu; tateńku; siostrzyczko; braciszku;
• nazwy odnoszące się do płci, np. kobietko;
• inne przymiotniki, często w stopniu najwyższym, np. złociutki(-a); najmilszy(-a), najdroższy(-a);
• pieszczotliwe nazwy małych dzieci, np. niuniu, bąbelku, dzidziu.
2/ Zgrubienia (augmentativa), np.
• nazwy cech psychofizycznych i nazwy ich nosicieli, np. spaślaku, tłuściochu;
• nazwy odnoszące się do płci, np. babsztylu, babonie, chłopie (w znaczeniu: mężczyzno).
3/ Inne wyrazy (niebędące powyższymi), ale nacechowane uczuciowo, np. potworze.
4/ Frazemy (utrwalone połączenia wyrazów, których znaczenie nie są metaforyczne, definicja W. Chlebdy), np. Nogi Ci z dupy powyrywam!
Uwaga! Można też (i trzeba) wspomnieć o istnieniu pozajęzykowych form wypowiedzi, czyli emotikonów.
Dodatkowa bibliografia (z której korzystałam).
Bańko M., Zygmunt A. (red.), Czułe słówka. Słownik afektonimów, Warszawa 2011.
Horbowicz P., Uczucia na języku, „Charaktery” 2007, nr 12, s. 24-26
Staroń J., Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, „Roczniki Humanistyczne”, t. 61, z. 6: Językoznawstwo (2013), s. 109-119.
Szczygieł D., Uczucia na języku, „Charaktery” 2009, nr 11, s. 68-71.
Udzik B., Emocje w języku, język emocji, „Polonistyka” 2014, nr 4, s. 9-12.
Ćwiczenie 1
Cechy afektonimów podano w tekście, zaś ich sposoby wyrażania (jak zaznaczono w cytacie - w formie apelatywnej!), to głównie -
1/ Zdrobnienia (deminutiva), obejmujące – niezależnie od płci osoby, do której są adresowane:
• nazwy zwierząt, np. koteczku, rybko, myszko, koteczku, misiu;
• nazwy roślin, np. kwiatuszku, różyczko;
• nazwy części ciała zwierząt, np. mordeczko, dzióbku, dzióbusiu, pysiaczku;
• nazwy istot, np. aniołeczku;
• inne nazwy (rzeczowniki), np. słoneczko, cukiereczku, sreberko, promyczku, perełko, kochanie;
• nazwy wskazujące na stosunki łączące osoby, np. córeczko, syneczku, mężusiu, żoneczko; mamusiu; tateńku; siostrzyczko; braciszku;
• nazwy odnoszące się do płci, np. kobietko;
• inne przymiotniki, często w stopniu najwyższym, np. złociutki(-a); najmilszy(-a), najdroższy(-a);
• pieszczotliwe nazwy małych dzieci, np. niuniu, bąbelku, dzidziu.
2/ Zgrubienia (augmentativa), np.
• nazwy cech psychofizycznych i nazwy ich nosicieli, np. spaślaku, tłuściochu;
• nazwy odnoszące się do płci, np. babsztylu, babonie, chłopie (w znaczeniu: mężczyzno).
3/ Inne wyrazy (niebędące powyższymi), ale nacechowane uczuciowo, np. potworze.
4/ Frazemy (utrwalone połączenia wyrazów, których znaczenie nie są metaforyczne, definicja W. Chlebdy), np. Nogi Ci z dupy powyrywam!
Uwaga! Można też (i trzeba) wspomnieć o istnieniu pozajęzykowych form wypowiedzi, czyli emotikonów.
Dodatkowa bibliografia (z której korzystałam).
Bańko M., Zygmunt A. (red.), Czułe słówka. Słownik afektonimów, Warszawa 2011.
Horbowicz P., Uczucia na języku, „Charaktery” 2007, nr 12, s. 24-26
Staroń J., Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, „Roczniki Humanistyczne”, t. 61, z. 6: Językoznawstwo (2013), s. 109-119.
Szczygieł D., Uczucia na języku, „Charaktery” 2009, nr 11, s. 68-71.
Udzik B., Emocje w języku, język emocji, „Polonistyka” 2014, nr 4, s. 9-12.
Ćwiczenie 2
a/ Egipskie ciemności = nieprzeniknione ciemności (związek frazeologiczny pochodzenia biblijnego, por. Księga Wyjścia, Wj 10, 21);
b/ być w siódmym niebie = być niezmiernie szczęśliwym (związek frazeologiczny pochodzi z pracy O niebie Arystotelesa; filozof sądził, że niebo składa się z siedmiu kryształowych sfer, na których umieszczone są gwiazdy i planety);
c/ stroić się w cudze piórka = przypisywać sobie czyjeś zasługi;
d/ typ spod ciemnej gwiazdy = łotr, niegodziwiec;
e/ wziąć (zwinąć) dudy w miech = dać za wygraną, ustąpić,
f/ lwia część = spora część, która została przywłaszczona niesprawiedliwie (chociaż często – mylnie – mówi się, że to jedynie „spora część” (związek frazeologiczny pochodzi z bajki Ezopa Lew, osioł, lis i wilk);
g/ walka z wiatrakami = walka niemającą szans na powodzenie lub z czymś nierealnym, z urojeniem (związek frazeologiczny pochodzi z powieści Don Kichot Miguela Cervantesa y Saavedra);
h/ łabędzi śpiew = ostatni wzlot twórczy; ostatnie wielkie dzieło autora;
i/ mieć coś wypisane na czole = coś, czego nie sposób ukryć.
Ćwiczenie 3
1/ Grom z jasnego nieba, 2/ dziesiąta woda po kisielu, 3/ trzymać rękę na pulsie, 4/ mieć węża w kieszeni, 5/ kiszki (mu) marsza grają, 6/ deptać (komuś) po piętach, 7/ biedny jak mysz kościelna, 8/ lać wodę, 9/ spocząć na laurach, 10/ leje jak z cebra.
a/ Egipskie ciemności = nieprzeniknione ciemności (związek frazeologiczny pochodzenia biblijnego, por. Księga Wyjścia, Wj 10, 21);
b/ być w siódmym niebie = być niezmiernie szczęśliwym (związek frazeologiczny pochodzi z pracy O niebie Arystotelesa; filozof sądził, że niebo składa się z siedmiu kryształowych sfer, na których umieszczone są gwiazdy i planety);
c/ stroić się w cudze piórka = przypisywać sobie czyjeś zasługi;
d/ typ spod ciemnej gwiazdy = łotr, niegodziwiec;
e/ wziąć (zwinąć) dudy w miech = dać za wygraną, ustąpić,
f/ lwia część = spora część, która została przywłaszczona niesprawiedliwie (chociaż często – mylnie – mówi się, że to jedynie „spora część” (związek frazeologiczny pochodzi z bajki Ezopa Lew, osioł, lis i wilk);
g/ walka z wiatrakami = walka niemającą szans na powodzenie lub z czymś nierealnym, z urojeniem (związek frazeologiczny pochodzi z powieści Don Kichot Miguela Cervantesa y Saavedra);
h/ łabędzi śpiew = ostatni wzlot twórczy; ostatnie wielkie dzieło autora;
i/ mieć coś wypisane na czole = coś, czego nie sposób ukryć.
Ćwiczenie 3
1/ Grom z jasnego nieba, 2/ dziesiąta woda po kisielu, 3/ trzymać rękę na pulsie, 4/ mieć węża w kieszeni, 5/ kiszki (mu) marsza grają, 6/ deptać (komuś) po piętach, 7/ biedny jak mysz kościelna, 8/ lać wodę, 9/ spocząć na laurach, 10/ leje jak z cebra.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz