Czas powstania. Prawdopodobnie lata 1606 lub 1607. I wydanie. 1623 rok (po śmierci autora, w edycji zbiorowej).
Treść. Makbet jest tragedią ambicji, tej strony duszy, która gdy brzmi jako jeden z bocznych tonów akordu życiowego, nadaje całości życia bardzo intensywną barwę dźwiękową, natomiast gdy chce brzmieć jako ton główny, zagłusza głos uczucia i głos rozumu, wszystkie głosy - prócz jednego tylko: głosu sumienia. Ambicja, która pcha do zbrodniczych czynów, i sumienie, które stara się tę ambicję pokonać, wiodą tragiczny spór o duszę Makbeta. (Andrzej Tretiak, por. bibliografia na końcu opracowania).
Treść. Makbet jest tragedią ambicji, tej strony duszy, która gdy brzmi jako jeden z bocznych tonów akordu życiowego, nadaje całości życia bardzo intensywną barwę dźwiękową, natomiast gdy chce brzmieć jako ton główny, zagłusza głos uczucia i głos rozumu, wszystkie głosy - prócz jednego tylko: głosu sumienia. Ambicja, która pcha do zbrodniczych czynów, i sumienie, które stara się tę ambicję pokonać, wiodą tragiczny spór o duszę Makbeta. (Andrzej Tretiak, por. bibliografia na końcu opracowania).
 |
| W. Shakespeare - źródło |
Ekspozycja. Akt I, sc. 1-2. Zapowiedź (Czarownice) niezwykłych zdarzeń w życiu Makbeta. Bitwa pod Forres. Z relacji - głównie rannego Żołnierza i Rosse'a - o przebiegu walki, poznajemy Makbeta jako dzielnego rycerza i lojalnego poddanego.
 |
| źródło |
Akcja zasadnicza.
Akt I, od sc. 3. Walka ambicji z prawością w duszy Makbeta (…) cały pierwszy akt zabiera ta walka (Tretiak). Banko ostrzega rycerza przed następstwami pokusy, ale zło już znalazło do niego dostęp. Ogłoszenie Malkolma następcą tronu oznacza, że tytuł nie przypadnie Makbetowi. To moment przełomowy, w którym Makbet przekracza granicę zła, nie mając jeszcze planu działania. Jego żona przejmuje wówczas inicjatywę.
Akt I, od sc. 3. Walka ambicji z prawością w duszy Makbeta (…) cały pierwszy akt zabiera ta walka (Tretiak). Banko ostrzega rycerza przed następstwami pokusy, ale zło już znalazło do niego dostęp. Ogłoszenie Malkolma następcą tronu oznacza, że tytuł nie przypadnie Makbetowi. To moment przełomowy, w którym Makbet przekracza granicę zła, nie mając jeszcze planu działania. Jego żona przejmuje wówczas inicjatywę.
 |
| źródło |
Akt II. Zamordowanie króla Dunkana i odkrycie zbrodni. Nieufność Makdufa. Rozmowa Rosse'a i Starca dodaje kolejne szczegóły do informacji o dziwnych zjawiskach na niebie i ziemi. Nie ulega wątpliwości, że jeden czyn przeciwny naturze zakłócił jej porządek w skali kosmicznej (zob. Jarosław Komorowski, bibliografia). Objaśnienie, jak Makbet został królem (sc. 4). Decyzja Makdufa o powrocie do Fajfu oznacza odmowę służby nowemu królowi.
 |
| źródło |
Akt III. Osobna całość – z wyjątkiem dwóch ostatnich scen. Druga zbrodnia: zabicie Banka, gdyż - jako świadek rozmowy z Czarownicami - wiedział zbyt wiele, a jego dzieci (których Makbet nie ma) mogłyby w przyszłości odziedziczyć tron. Zbrodnia oddala od siebie małżonków-zabójców, choć powinna ich do siebie zbliżyć. Makbet - chcąc zdobyć poczucie bezkarności - udaje się do Czarownic, które dwuznacznymi zapewnieniami sprawiają, że zaczyna wierzyć w swe bezpieczeństwo (sc. 5). Jego los określa Hekate (ma otrzymać od Czarownic te słowa, by nadmierna ufność przywiodła go na końcu do zguby).
 |
| źródło |
Akt IV. Skrótowe przedstawienie całego panowania Makbeta (17 lat):
a/ Wielka scena z Czarownicami.
b/ Ogólna charakterystyka jego rządów (w rozmowie Lennoxa z Lordem). Trzecia (i ostatnia) zbrodnia Makbeta pokazana na scenie. Brutalna scena w zamku Lady Makduf, tzn. zamordowanie przez najemnych zabójców kobiety i dzieci.
c/ Przeniesienie akcji do dalekiej Anglii. Rozmowa Makdufa z Malkolmem (pozytywna i negatywna charakterystyka Makbeta). Wzmianka o świętym królu, Edwardzie Wyznawcy, na którego tle zbrodnie Makbeta wydają się jeszcze większe.
a/ Wielka scena z Czarownicami.
b/ Ogólna charakterystyka jego rządów (w rozmowie Lennoxa z Lordem). Trzecia (i ostatnia) zbrodnia Makbeta pokazana na scenie. Brutalna scena w zamku Lady Makduf, tzn. zamordowanie przez najemnych zabójców kobiety i dzieci.
c/ Przeniesienie akcji do dalekiej Anglii. Rozmowa Makdufa z Malkolmem (pozytywna i negatywna charakterystyka Makbeta). Wzmianka o świętym królu, Edwardzie Wyznawcy, na którego tle zbrodnie Makbeta wydają się jeszcze większe.
 |
| źródło |
Akt V. Ostatni akt jest aktem sądu nad obojgiem winowajców. Oboje wydają sąd na siebie: Lady Makbet we śnie, sam Makbet w gorzkich słowach o zmarnowanym życiu (Tretiak). Utrata przez Makbeta wszystkich popleczników oraz:
- silnej (do pewnego czasu!) żony, czyli podpory w trudnych chwilach,
- wewnętrznego przekonania o niepokonalności, ugruntowanego na fałszywych, dwuznacznych przesłankach przepowiedni Czarownic.
Samotna walka z Makdufem. Przywołując apokaliptyczną wizję świata rozpadającego się w gruzy, Makbet z mieczem w dłoni wychodzi naprzeciw przeznaczeniu. (...) Odciętą głowę Makbeta składa Makduf wraz z hołdem Malkolmowi jako królowi Szkocji i oswobodzicielowi kraju (Komorowski).
Ciekawostka! Motyw kroczącego lasu pochodzi z Historii Aleksandra Wielkiego (z IV w.). Jest obecny także w literaturze znacznie późniejszej, np. we Władcy pierścieni J.R.R. Tolkiena (żywy las Fangorn pomaga zdobywcom twierdzy Sarumana, czyli Isengardu).
Dla chcących wiedzieć więcej! Makbet - postać historyczna - panował w l. 1039-1056. Jego biografia była inna niż ta, którą pokazano w utworze. Otrzymał koronę pokonując Dunkana w bitwie (nie szanował go, bo dziadek Dunkana zabił kiedyś jego ojca). Dunkan rządził dość "miękką" ręką. Makbet przeciwnie. Nie był lubiany, ale raczej nie dokonywał takich okropności, jakie widzimy w sztuce.
- silnej (do pewnego czasu!) żony, czyli podpory w trudnych chwilach,
- wewnętrznego przekonania o niepokonalności, ugruntowanego na fałszywych, dwuznacznych przesłankach przepowiedni Czarownic.
Samotna walka z Makdufem. Przywołując apokaliptyczną wizję świata rozpadającego się w gruzy, Makbet z mieczem w dłoni wychodzi naprzeciw przeznaczeniu. (...) Odciętą głowę Makbeta składa Makduf wraz z hołdem Malkolmowi jako królowi Szkocji i oswobodzicielowi kraju (Komorowski).
Ciekawostka! Motyw kroczącego lasu pochodzi z Historii Aleksandra Wielkiego (z IV w.). Jest obecny także w literaturze znacznie późniejszej, np. we Władcy pierścieni J.R.R. Tolkiena (żywy las Fangorn pomaga zdobywcom twierdzy Sarumana, czyli Isengardu).
Dla chcących wiedzieć więcej! Makbet - postać historyczna - panował w l. 1039-1056. Jego biografia była inna niż ta, którą pokazano w utworze. Otrzymał koronę pokonując Dunkana w bitwie (nie szanował go, bo dziadek Dunkana zabił kiedyś jego ojca). Dunkan rządził dość "miękką" ręką. Makbet przeciwnie. Nie był lubiany, ale raczej nie dokonywał takich okropności, jakie widzimy w sztuce.
 |
| źródło |
Czas trwania (tzn. rozciągłość) akcji. Nie jest jasno określony. Pierwsze dwa akty obejmują dwa dni. Między drugim a trzecim aktem jest przerwa (czasowa) nieznanej długości. Akt III - sceny początkowe wypełniają jeden dzień, sceny 5 i 6 oraz 1 z aktu IV - następny dzień. Rozluźnienie spoistości czasowej aktu IV: mordercy docierają do zamku Makdufa, a Rosse przybywa do Anglii, a - opowiadając o okrucieństwach Makbeta - jeszcze "wydłuża" czas. Okres między aktami IV i V też nie jest oznaczony (wówczas wojska Malkolma przemieszczają się z Anglii do Szkocji). Akcja aktu V - to noc i następny dzień.
Miejsca akcji. Często się zmieniają i nie są niczym ograniczone. To przestrzeń obejmująca dwa państwa - Anglię i Szkocję. Mamy tu: pustkowie obok pola bitwy (Akt I, sc. 1), wojenny obóz Dunkana (I, 2), wrzosowisko (I, 3), Forres (I, 4), Inverness (I, 5 - II, 3), pole (II, 4), komnaty zamku Forres (III, 1-2, 4, 6), pobliski las (III, 3), wrzosowisko (III, 5), jaskinia - siedziba Czarownic (IV, 1), Fajf - zamek Makdufa (IV, 2), pałac królewski w Anglii (IV, 3), Dunzynan (V, 1, 3, 5) i okolica (V, 2, 6-7), także z lasem (V, 4).
Obrazowanie. Posępny nastrój stałej dekoracji, np. wrzosowisko, miejsce spotkania Makbeta z Czarownicami, noc (prawie zawsze groźna i burzliwa) z gwiazdami jako świadkami czynów ludzkich; nietoperze, sowy, szerszenie, węże itp. Porównania, w których wymienia się grób, choroby, zaćmienie słońca.
Miejsca akcji. Często się zmieniają i nie są niczym ograniczone. To przestrzeń obejmująca dwa państwa - Anglię i Szkocję. Mamy tu: pustkowie obok pola bitwy (Akt I, sc. 1), wojenny obóz Dunkana (I, 2), wrzosowisko (I, 3), Forres (I, 4), Inverness (I, 5 - II, 3), pole (II, 4), komnaty zamku Forres (III, 1-2, 4, 6), pobliski las (III, 3), wrzosowisko (III, 5), jaskinia - siedziba Czarownic (IV, 1), Fajf - zamek Makdufa (IV, 2), pałac królewski w Anglii (IV, 3), Dunzynan (V, 1, 3, 5) i okolica (V, 2, 6-7), także z lasem (V, 4).
Obrazowanie. Posępny nastrój stałej dekoracji, np. wrzosowisko, miejsce spotkania Makbeta z Czarownicami, noc (prawie zawsze groźna i burzliwa) z gwiazdami jako świadkami czynów ludzkich; nietoperze, sowy, szerszenie, węże itp. Porównania, w których wymienia się grób, choroby, zaćmienie słońca.
 |
| źródło |
Bohaterowie. Postaci Szekspira są dynamiczne. Określają je ich czyny. Jest w nich tragiczne przemieszanie pierwiastków dobra i zła. Są takie, jak postępują, nie takie, jak o sobie myślą lub mówią.
Makbet. Szkocki wódz. Kuzyn Dunkana. Królobójca. Czyni to z w o l n e j w o l i; przepowiednia Czarownic o g r a n i c z a go tylko p o z o r n i e. Wróżby nie determinują losu bohatera (jak w dramacie antycznym), ale jedynie stawiają go przed koniecznością w y b o r u. Makbet zabija Dunkana nie dlatego, że ma zostać królem, lecz dlatego, że chce nim zostać (por. Komorowski). Przed zabójstwem Dunkana doznaje wzrokowej halucynacji (widzi nieistniejący zakrwawiony sztylet), a po zbrodni - jakiś głos zapowiada mu utratę snu. Jego niegodziwość jako władcy uwydatniono przez kontrast z dwoma nieskazitelnymi królami (Edwardem - królem Anglii i stojącym u progu władania Malkolmem). Walka wewnętrzna z mroczną stroną własnej natury trwa w nim do końca.
Lady Makbet. Amoralna, występna, zła, nawet demoniczna, ale także nieszczęśliwa. Na pewno kocha męża. Ponadto w nieznanych okolicznościach straciła dziecko i bardzo cierpi z powodu braku syna-sukcesora. Stan jej psychiki pogarszają: zbrodnie, tłumione napięcia, odtrącenie przez męża, samotność. Lunatyzm łączy się u niej z automatyzmem ruchów (gest umywania rąk), lękiem przed ciemnością, halucynacjami, co ostatecznie prowadzi ją do samobójstwa.
Inne postaci. Makduf. Dzieje jego konfliktu z tyranem nie zostały jasno przedstawione. Donalbein - młodszy syn Dunkana, pozbawiony prawa do tronu. Brak go w wojennym obozie Malkolma.
Trzy Czarownice. Chude, dziwnie ubrane, wyglądają jak kobiety, ale mają brody. Potrafią latać na sicie, znikać, zamieniać się w zwierzęta. Wywołują burze morskie. Szkodzą ludziom i zwierzętom. Zwodniczo i dwuznacznie przepowiadają przyszłość. Podlegają Hekate i potężniejszym władcom.
Makbet. Szkocki wódz. Kuzyn Dunkana. Królobójca. Czyni to z w o l n e j w o l i; przepowiednia Czarownic o g r a n i c z a go tylko p o z o r n i e. Wróżby nie determinują losu bohatera (jak w dramacie antycznym), ale jedynie stawiają go przed koniecznością w y b o r u. Makbet zabija Dunkana nie dlatego, że ma zostać królem, lecz dlatego, że chce nim zostać (por. Komorowski). Przed zabójstwem Dunkana doznaje wzrokowej halucynacji (widzi nieistniejący zakrwawiony sztylet), a po zbrodni - jakiś głos zapowiada mu utratę snu. Jego niegodziwość jako władcy uwydatniono przez kontrast z dwoma nieskazitelnymi królami (Edwardem - królem Anglii i stojącym u progu władania Malkolmem). Walka wewnętrzna z mroczną stroną własnej natury trwa w nim do końca.
Lady Makbet. Amoralna, występna, zła, nawet demoniczna, ale także nieszczęśliwa. Na pewno kocha męża. Ponadto w nieznanych okolicznościach straciła dziecko i bardzo cierpi z powodu braku syna-sukcesora. Stan jej psychiki pogarszają: zbrodnie, tłumione napięcia, odtrącenie przez męża, samotność. Lunatyzm łączy się u niej z automatyzmem ruchów (gest umywania rąk), lękiem przed ciemnością, halucynacjami, co ostatecznie prowadzi ją do samobójstwa.
Inne postaci. Makduf. Dzieje jego konfliktu z tyranem nie zostały jasno przedstawione. Donalbein - młodszy syn Dunkana, pozbawiony prawa do tronu. Brak go w wojennym obozie Malkolma.
Trzy Czarownice. Chude, dziwnie ubrane, wyglądają jak kobiety, ale mają brody. Potrafią latać na sicie, znikać, zamieniać się w zwierzęta. Wywołują burze morskie. Szkodzą ludziom i zwierzętom. Zwodniczo i dwuznacznie przepowiadają przyszłość. Podlegają Hekate i potężniejszym władcom.
 |
| źródło |
Budowa. Nieregularna. Zdarzenia nie tyle są powiązane związkami przyczynowo-skutkowymi, ile osobą głównego bohatera.
Tragedia Szekspira wobec zastanej tradycji. Brak jedności czasu, miejsca i akcji; obecność wątków ubocznych; brak ścisłego rozgraniczenia tragizmu i komizmu; niejednoznaczność charakteru postaci. Zestawienie dramatu klasycznego i Szekspira zob. też TUTAJ.
Wiersz. Nie rymowany dziesięciozgłoskowiec (na 2106 wersów utworu wypełnia ich 1692). W dialogach czarownic - wiersz parzyście rymowany (głównie siedmio- i ośmiozgłoskowiec). W pozostałych partiach - proza.
Tragedia Szekspira wobec zastanej tradycji. Brak jedności czasu, miejsca i akcji; obecność wątków ubocznych; brak ścisłego rozgraniczenia tragizmu i komizmu; niejednoznaczność charakteru postaci. Zestawienie dramatu klasycznego i Szekspira zob. też TUTAJ.
Wiersz. Nie rymowany dziesięciozgłoskowiec (na 2106 wersów utworu wypełnia ich 1692). W dialogach czarownic - wiersz parzyście rymowany (głównie siedmio- i ośmiozgłoskowiec). W pozostałych partiach - proza.
 |
| źródło |
Makbet jako inspiracja dla późniejszych epok. Pisarzy, kompozytorów, malarzy, reżyserów, których inspirował, było wielu. Wspomnimy dwóch polaków: Juliusza Słowackiego (Balladyna) i Romana Polańskiego (film Tragedia Makbeta).
Najważniejsze polskie przekłady. Józef Paszkowski, Leon Ulrich, Władysław Tarnawski, Jerzy Stanisław Sito, Maciej Słomczyński, Stanisław Barańczak.
Najważniejsze motywy. Kobieta, władza, kariera, magia (czary, istoty nadnaturalne - czarownice), rycerz, śmierć, samobójstwo (Lady Makbet), wina (zbrodnia) i kara, obłęd (Lady Makbet), wybór moralny, przyroda jako "bohater" (las birnamski), świat jako teatr (człowiek - "nędzny aktor", wypowiedź Makbeta, Akt V, sc. 5), zazdrość, zdrada (króla, któremu bohater był winien posłuszeństwo).
Najważniejsze polskie przekłady. Józef Paszkowski, Leon Ulrich, Władysław Tarnawski, Jerzy Stanisław Sito, Maciej Słomczyński, Stanisław Barańczak.
Najważniejsze motywy. Kobieta, władza, kariera, magia (czary, istoty nadnaturalne - czarownice), rycerz, śmierć, samobójstwo (Lady Makbet), wina (zbrodnia) i kara, obłęd (Lady Makbet), wybór moralny, przyroda jako "bohater" (las birnamski), świat jako teatr (człowiek - "nędzny aktor", wypowiedź Makbeta, Akt V, sc. 5), zazdrość, zdrada (króla, któremu bohater był winien posłuszeństwo).
 |
| nagrobek pisarza - źródło |
UWAGA! W najbliższy piątek - wiele tematów (pisemnych i ustnych) z minionych lat, w których pojawia się pytanie o twórczość Zbigniewa Herberta. Pamiętajmy, że jego rok aktualnie obchodzimy. Może redaktorzy pytań zainspirują się tym, co już było?
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Komorowski Jarosław, "Makbet" Williama Szekspira, wyd. 2 zm., Warszawa 1995. ISBN 83-02-05839-4 (i wyd. wcześniejsze)
Mroczkowski Przemysław, Szekspir elżbietański i żywy, wyd. 2, Kraków 1981, s. 307-313
Siwoń Wiktoria, Człowiek w teatrze życia - propozycja cyklu lekcji poświęconych omówieniu "Makbeta" Wiliama Szekspira, " Język Polski w Liceum" 2004/2005, nr 2, s. 46-53
Tretiak Andrzej, Wstęp, w: Szekspir William, Makbet. Tragedia w pięciu aktach, tł. Józef Paszkowski, wyd. 3 przejrz., Kraków [1927?].
Wojda Dorota, Makbet Williama Szekspira. Studium destrukcji, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 1, Kraków 1999, s. 18-29
Bibliografia (wybór, wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Komorowski Jarosław, "Makbet" Williama Szekspira, wyd. 2 zm., Warszawa 1995. ISBN 83-02-05839-4 (i wyd. wcześniejsze)
Mroczkowski Przemysław, Szekspir elżbietański i żywy, wyd. 2, Kraków 1981, s. 307-313
Siwoń Wiktoria, Człowiek w teatrze życia - propozycja cyklu lekcji poświęconych omówieniu "Makbeta" Wiliama Szekspira, " Język Polski w Liceum" 2004/2005, nr 2, s. 46-53
Tretiak Andrzej, Wstęp, w: Szekspir William, Makbet. Tragedia w pięciu aktach, tł. Józef Paszkowski, wyd. 3 przejrz., Kraków [1927?].
Wojda Dorota, Makbet Williama Szekspira. Studium destrukcji, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 1, Kraków 1999, s. 18-29
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz