Pierwodruk książkowy. 1867 r. (w Polsce - 1887-1888).
Czas akcji. Gorący lipiec 1865 r.
Czas akcji. Gorący lipiec 1865 r.
 |
| F. Dostojewski, źródło |
Bohaterowie.
Rodion Romanowicz Raskolnikow (23 lata) - były student prawa. Zbuntowany przeciw prawnemu porządkowi. Logika prowadzi go do zanegowania norm moralnych (gdyż - jak sądzi - nie obowiązują wszystkich). Uważa, iż dobre i sensowne jest tylko to, co można rozumnie udowodnić. Ważny jest cel, któremu trzeba przyporządkować środki. Istnieją dwie kategorie ludzi: wyższa (i mniejsza liczebnie), do której sam się zalicza, ma prawo stawiać się ponad niższą, tj. nie liczyć się z ogólnie przyjętą etyką (indywidualizm i moralny relatywizm jednostki "wyższej", idea napoleonizmu). Dla większego dobra trzeba podjąć ryzyko mniejszego zła. Tę ideę wykłada w rozmowie z Porfirym Pietrowiczem.
Rodion jest wewnętrznie rozdarty (zob. jego nazwisko! - ros. "raskoł" = "rozdźwięk, rozdarcie"). Po podjęciu decyzji o zabójstwie lichwiarki, Alony Iwanowny, przeżywa straszny sen (pijany Mikołka katuje konia). Jak na "wielkiego" - we własnym mniemaniu - człowieka, zachowuje się mało racjonalnie; obchodzą go "drobiazgi" (np. pomaga materialnie żonie pijaka, ratuje z pożaru dzieci, opiekuje się biednym kolegą i jego ojcem). Dokonanie zbrodni jeszcze bardziej izoluje go od ludzi (matka, siostra, Sonia boją się go). Rozum poniósł w tym czynie klęskę. Zginęła nie tylko "odrażająca" lichwiarka, ale także ciężarna Lizawieta. Zmarła też Pulcheria Iwanowna, matka Rodiona, zadręczona troską o syna. Zbrodnia wpłynęła ponadto na Sonię (Lizawieta wymieniła kiedyś z nią krzyż, zatem - w myśl prawosławnej wiary - stała się jej siostrą).
Rodion Romanowicz Raskolnikow (23 lata) - były student prawa. Zbuntowany przeciw prawnemu porządkowi. Logika prowadzi go do zanegowania norm moralnych (gdyż - jak sądzi - nie obowiązują wszystkich). Uważa, iż dobre i sensowne jest tylko to, co można rozumnie udowodnić. Ważny jest cel, któremu trzeba przyporządkować środki. Istnieją dwie kategorie ludzi: wyższa (i mniejsza liczebnie), do której sam się zalicza, ma prawo stawiać się ponad niższą, tj. nie liczyć się z ogólnie przyjętą etyką (indywidualizm i moralny relatywizm jednostki "wyższej", idea napoleonizmu). Dla większego dobra trzeba podjąć ryzyko mniejszego zła. Tę ideę wykłada w rozmowie z Porfirym Pietrowiczem.
Rodion jest wewnętrznie rozdarty (zob. jego nazwisko! - ros. "raskoł" = "rozdźwięk, rozdarcie"). Po podjęciu decyzji o zabójstwie lichwiarki, Alony Iwanowny, przeżywa straszny sen (pijany Mikołka katuje konia). Jak na "wielkiego" - we własnym mniemaniu - człowieka, zachowuje się mało racjonalnie; obchodzą go "drobiazgi" (np. pomaga materialnie żonie pijaka, ratuje z pożaru dzieci, opiekuje się biednym kolegą i jego ojcem). Dokonanie zbrodni jeszcze bardziej izoluje go od ludzi (matka, siostra, Sonia boją się go). Rozum poniósł w tym czynie klęskę. Zginęła nie tylko "odrażająca" lichwiarka, ale także ciężarna Lizawieta. Zmarła też Pulcheria Iwanowna, matka Rodiona, zadręczona troską o syna. Zbrodnia wpłynęła ponadto na Sonię (Lizawieta wymieniła kiedyś z nią krzyż, zatem - w myśl prawosławnej wiary - stała się jej siostrą).
 |
| źródło |
Sonia Marmieładowa. Uosobiona "prawda wiary", przeciwieństwo Rodionowej "prawdy rozumu". U niej szuka on ratunku, już wiedząc, że popełnił zło. Jej życie jest pełne bólu, poniżenia, pokornej ofiary i wybaczenia, więc też rada, jaką mu daje, brzmi: "Przyjąć cierpienie i odkupić się przez nie".
Razumichin. Uczciwy młody człowiek. Uważa, że trzeba żyć, a nie teoretyzować o życiu, bo to ostatnie pozbawia człowieka wewnętrznego ładu i zasad moralnych.
Arkadiusz Swidrygajłow. Nihilista i cynik. Ostatecznie - samobójca. Ma też jednak chwile, gdy czyni dobro (lokuje w przytułku sieroty Marmieładowów, ułatwia Soni wyjazd na Syberię). Podobny do Rodiona, który może "przejrzeć się" w jego "zwierciadle". A gdy to czyni, jest przerażony; już wie, że moralnie przegrał.
Łużyn ("drapieżny" przedstawiciel nowej klasy posiadaczy) i Andriej Lebieziatnikow (bezmyślny, groteskowo-komiczny osobnik, por. znów nazwisko "mówiące"! - ros. "lebiezit'" = "przychlebiać się, przymilać"). W swym egoizmie obaj są podobni do Raskolnikowa.
Razumichin. Uczciwy młody człowiek. Uważa, że trzeba żyć, a nie teoretyzować o życiu, bo to ostatnie pozbawia człowieka wewnętrznego ładu i zasad moralnych.
Arkadiusz Swidrygajłow. Nihilista i cynik. Ostatecznie - samobójca. Ma też jednak chwile, gdy czyni dobro (lokuje w przytułku sieroty Marmieładowów, ułatwia Soni wyjazd na Syberię). Podobny do Rodiona, który może "przejrzeć się" w jego "zwierciadle". A gdy to czyni, jest przerażony; już wie, że moralnie przegrał.
Łużyn ("drapieżny" przedstawiciel nowej klasy posiadaczy) i Andriej Lebieziatnikow (bezmyślny, groteskowo-komiczny osobnik, por. znów nazwisko "mówiące"! - ros. "lebiezit'" = "przychlebiać się, przymilać"). W swym egoizmie obaj są podobni do Raskolnikowa.
 |
| źródło |
Sankt Petersburg. Ważny "bohater". Jest w powieści "prawie wyłącznie miastem cuchnących knajp, wąskich zaułków, ciasnych poddaszy i brudnych (...) schodów" (Józef Smaga, por. bibliografia). Nie pokazuje się wielkich zabytków, tego, z czego miasto słynie. Akcja toczy się w rejonie placu (rynku) Siennego, w dzielnicy rzemieślników, robotników i ubogich mieszczan. Panuje tu "półfantastyczna aura miasta-zjawy". Jednocześnie wszystko zostało odmalowane z "pedantycznym dokumentalizmem topograficznym" i społecznym (patologie, alkoholizm, prostytucja, zbrodnia).
 |
| źródło |
Gatunek. Kompozycja. Utwór nie jest powieścią kryminalną, choć ją przypomina. To powieść psychologiczna, gdyż zniwelowano efekt niespodzianki wynikłej z tropienia mordercy. Tu - znamy go od początku. Ponadto - "dodatkowym zaprzeczeniem poetyki detektywistycznej jest szczegółowy opis przeżyć przestępcy" (J. Smaga). Najważniejsza jest jego wewnętrzna, duchowa walka i dojrzewanie (pod wpływem Soni, lektury Ewangelii, przeżyć na katordze). Ważną rolę odgrywa trójkowy, refreniczny układów zdarzeń (np. trzy spotkania Rodiona z Porfirym Pietrowiczem, trzykrotna lektura Ewangelii o wskrzeszeniu Łazarza). Ponadto - chwyt skandalu.
Główne motywy. Bunt, miasto, okrucieństwo [Mikołki], pieniądz, przemiana bohatera, rodzeństwo [Soni], samotność, sen, ubóstwo [Soni i jej rodzeństwa], wina i kara, wybór moralny, zbrodnia.
Główne motywy. Bunt, miasto, okrucieństwo [Mikołki], pieniądz, przemiana bohatera, rodzeństwo [Soni], samotność, sen, ubóstwo [Soni i jej rodzeństwa], wina i kara, wybór moralny, zbrodnia.
 |
| źródło |
Bibliografia (wybór - pozycje dostępne w PBW)
Bachtin Michaił, Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. Natalia Modzelewska, Warszawa 1970.
Francuz Aleksandra, Jakbyś już umarł, a równocześnie żył - piekło Raskolnikowa, "Język Polski w Liceum" 2012/2013, nr 3, s. 87-91
Kuziak Michał, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego. Dramat rozumu, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 1, Kraków 1999, s. 137-147
Smaga Józef, Wstęp, w: Dostojewski Fiodor, Zbrodnia i kara, przeł. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Wrocław 1987, s. III-CXXVI.
Ostowicz Anna, „Wyrwijcie mnie stąd i dajcie mi rację istnienia…”. (O Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego), "Warsztaty Polonistyczne" 1995, nr 4, s. 63-70
Tumidajewicz Anna, Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara – interpretacja wybranych zagadnień, "Język Polski w Szkole Średniej" 1993/94, z. 4, s. 24-35
Bachtin Michaił, Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. Natalia Modzelewska, Warszawa 1970.
Francuz Aleksandra, Jakbyś już umarł, a równocześnie żył - piekło Raskolnikowa, "Język Polski w Liceum" 2012/2013, nr 3, s. 87-91
Kuziak Michał, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego. Dramat rozumu, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 1, Kraków 1999, s. 137-147
Smaga Józef, Wstęp, w: Dostojewski Fiodor, Zbrodnia i kara, przeł. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Wrocław 1987, s. III-CXXVI.
Ostowicz Anna, „Wyrwijcie mnie stąd i dajcie mi rację istnienia…”. (O Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego), "Warsztaty Polonistyczne" 1995, nr 4, s. 63-70
Tumidajewicz Anna, Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara – interpretacja wybranych zagadnień, "Język Polski w Szkole Średniej" 1993/94, z. 4, s. 24-35
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz