Kącik Maturzysty - 97: Temat „ikoniczny” (antyestetyzm). Gramatyka (skrótowce)

Dzisiaj pochylimy się nad antyestetyzmem i jego rolą w tekstach kultury. Przypomnimy sobie także pojęcie „skrótowce”.

Pytania

Ćwiczenie 1
Czy tylko epatowanie brzydotą? Inspirując się wierszem Czyści Stanisława Grochowiaka, obrazem Śmierć i dziewczyna (1517) Hansa Baldunga Griena oraz dwoma wybranymi przez siebie utworami literackimi, przedstaw filozofię antyestetyzmu (turpizmu).

Wolę brzydotę
Jest bliżej krwiobiegu
Słów gdy prześwietlać
Je i udręczać

Ona ukleja najbogatsze formy
Ratuje kopciem
Ściany kostnicowe
W zziębłość posągów
Wkłada zapach mysi

Są bo na świecie ludzie tak wymyci
Że gdy przechodzą
Nawet pies nie warknie
Choć ani święci
Ani są też cisi

źródło: Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. Cz. 150, Wrocław 2004, s. 15

Ćwiczenie 2
Określ, jakie to typy skrótowców: 1/ skrótowce literowe, tzn. literowce, 2/ skrótowce głoskowe, tzn. głoskowce, 3/ skrótowce grupowe (sylabowe), tzn. grupowce (sylabowce), 4/ skrótowce mieszane, czyli kombinowane:

PZMot [Polski Związek Motorowy],
ZUS [Zakład Ubezpieczeń Społecznych],
KZGM [Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej],
KRUS [Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego],
KZKGop [Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego],
SGPiS [Szkoła Główna Planowania i Statystyki],
AZS [Akademicki Związek Sportowy],
PAN [Polska Akademia Nauk],
Polfa [Polska Farmacja],
Pafawag [Państwowa Fabryka Wagonów].

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Obraz Baldunga można odczytać w kontekście motywu vanitas (omówionego TUTAJ). Widzimy tu rozebraną dziewczynę o smutnym wyrazie twarzy, do której przytula się upersonifikowana Śmierć. Dziewczyna sprawia wrażenie, jakby chciała wyrwać się z jej uścisku, ale nie potrafi. Ponieważ tło jest bardzo ubogie, najważniejsze są te dwie skontrastowane postaci: piękna dziewczyna i brzydka, „nieestetyczna” Śmierć.

W wierszu Grochowiaka znajdujemy dość przewrotną pochwałę brzydoty, która – według podmiotu - nadaje (większą) prawdziwość słowom, zapach zimnym, „obojętnym” posągom (chociaż jest to zapach mysi) i zróżnicowane kształty temu, co wydawało się jednowymiarowe (ukleja najbogatsze formy). Z nią wiążą się czasowniki i inne wyrazy o nacechowaniu dodatnim: Jest bliżej (por. też bliskość Śmierci na obrazie Baldunga!), Ratuje, Wkłada zapach.

Inne utwory, które można wziąć pod uwagę, to np. Płonąca żyrafa i inne wiersze Grochowiaka, Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna, Padlina Charlesa Baudelaire’a, Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta, liczne wiersze Andrzeja Bursy (a głównie: Rzeźnia, Sylogizm prostacki, Dyskurs z poetą).

Antyestetyzm polega na świadomym przeciwstawianiu się tradycyjnym koncepcjom piękna poprzez sięgnięcie po przedmioty i tematy uznawane za brzydkie, nieestetyczne. Cele, które stawiali sobie twórcy, były różne na przestrzeni wieków. Wśród nich znajdujemy m.in.:
•    podkreślenie marności, znikomości tego, co stworzone (głównie średniowiecze i barok - związek z ideą memento mori oraz w nawiązaniu do idei vanitas z Księgi Koheleta);
•    wyakcentowanie realizmu, uwiarygodnienie wieloaspektowości przedstawianej rzeczywistości;
•    bunt, sprzeciw wobec wybiorczego przedstawiania świata;
• protest konkretnego pokolenia (1956 r.) przeciw socrealistycznemu optymizmowi;
•    afirmacja, akceptacja świata, jakim jest, por. Sylogizm prostacki Andrzeja Bursy:
   
widziałem zachód słońca
i wychodek w nocnym lokalu
nie znajduję specjalnej różnicy

Najogólniej: celem antyestetyzmu nie jest więc epatowanie brzydotą, ale ukazanie wieloaspektowości świata i jego akceptacja w całej złożoności.

Ćwiczenie 2
PZMot - skrótowiec mieszany (kombinowany),
ZUS -  skrótowiec głoskowy (głoskowiec),
KZGM - skrótowiec  literowy (literowiec),
KRUS -  skrótowiec głoskowy (głoskowiec),
KZKGop - skrótowiec mieszany (kombinowany),
SGPiS - skrótowiec mieszany (kombinowany),
AZS - skrótowiec  literowy (literowiec),
PAN - skrótowiec głoskowy (głoskowiec),
Polfa - skrótowiec grupowy (sylabowy), tzn. grupowiec (sylabowiec),
Pafawag- skrótowiec grupowy (sylabowy), tzn. grupowiec (sylabowiec).

Matematyk w Krainie Czarów

Był matematykiem, ale także pisarzem. Rozsławiła go Alicja w Krainie Czarów (Alice’s Adventures in Wonderland). I nie przeszedł do historii matematyki, ale literatury. Charles Lutwidge Dodgson, czyli Lewis Carroll (1832-1898). W styczniu przypada kolejna rocznica zarówno jego urodzin, jak też odejścia.

źródło: Pixabay.com

Alicja była wielokrotnie adaptowana na potrzeby filmu, opery, musicalu czy baletu. Śpiewano o niej piosenki. Wystawiano na scenie. Ilustrowano. Inspirowała również - rzecz jasna - pisarzy, na przykład Jamesa Joyce'a (Finnegans Wake), Rolanda Topora (Alicja w krainie liter) czy Andrzeja Sapkowskiego (Złote popołudnie). Na blogu przytoczyłyśmy cytat z O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra (Through the Looking Glass and what Alice found there), który stanowi motto do Przyjdź i zgiń (Clocks) Agathy Christie (TUTAJ):

Nadszedł już czas - powiedział Mors -
Pogrążyć się w rozmowie
O tym, czym but jest, łódź i lak,
Kapusta i Królowie,
I czemu w morzu woda wrze,
A wieprz ma skrzydła sowie.

W oryginale:

"The time has come," the Walrus said,
"To talk of many things:
Of shoes - and ships - and sealing-wax -
Of cabbages - and kings -
And why the sea is boiling hot -
And whether pigs have wings."

Kto chce naocznie sprawdzić (wersję polską), to kryminał mamy w zbiorach (sygnatura: 177798)! A oto jeszcze niektóre inne pozycje, tym razem już nie z literatury pięknej, które dotyczą Carrolla i jego Alicji:

Knap Jakub, Od Alinki po Alicję. Polskie dzieje wydawnicze "Alicji w Krainie Czarów", "Guliwer" 2008, nr 1, s. 30-43

Jeszcze za życia Carrolla sprzedano około 180 tysięcy egzemplarzy (co jak na tamte czasy było liczbą ogromną).

Od tamtego czasu sława książki… rosła. W artykule omówiono polskie edycje baśni.

Trojanowska Marta Wiktoria, Fałszywe Krainy Czarów, "Poradnik Bibliotekarza" 2014, nr 3, dodatek: Świat Książki Dziecięcej, s. (1-3)

Niezwykłość książki Carrolla osadza się (…) przede wszystkim na jej specyficznym, absurdalnym humorze, na nieprzetłumaczalnych grach słownych i dialogu z filozofią.

Czy to zatem książka dla dzieci, czy raczej dla dorosłych? Omówienie polskich adaptacji wydawniczych „dostosowanych” -  jak je określa autorka - do dzieci. Czy dzieje się to ze szkodą dla podstawowego tekstu?

Kołodyński Andrzej, Przygody Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carrolla. Wiktoriańska Alicja, w: Helman Alicja, Kazana Bartosz (red.): Od Jane Austen do Iana McEwana. Adaptacje literatury brytyjskiej, Warszawa 2011, s. 122-143

Minąć musiało dwadzieścia jeden lat od publikacji Przygód Alicji w Krainie Czarów, zanim ta niezwykła i od samego początku niezwykle poczytna w Anglii powieść doczekała się przeróbki scenicznej, zyskując formę modnej pod koniec XIX wieku operetki dla dzieci. Po kolejnych siedemnastu latach powstała jej pierwsza wersja filmowa.

A potem były kolejne… Wartościowy artykuł, ukazujący ekranowe losy Alicji.

Miś Marta, Alicja, Lewis Carroll i sen, który trwa, "Kino" 2010, nr 3, s. 12-15

Mimo wielu bardzo ciekawych, często autorskich ujęć Carrollowskiego tematu w kinie, książki o Alicji wciąż czekają na idealną adaptację. Wydaje się, że przed taką szansą stanął Tim Burton. Plastyczna wyobraźnia reżysera, jego zamiłowanie do surrealizmu i niesamowitości, przewrotne poczucie humoru – a także możliwości zastosowanej techniki trójwymiarowej 3D, każą z uwagą przyjrzeć się jego autorskiej propozycji.

Kolejny tekst poświęcony filmowym losom Alicji, napisany po wejściu na ekrany słynnej, olśniewającej adaptacji dokonanej przez Tima Burtona.

Witek Rafał, Wilkołak z Oxfordu, "Odra" 2001, nr 2, s. 84-87
Natura uwielbienia, jakim Carroll darzył dzieci, trudna jest do wyjaśnienia. Dość powiedzieć, że wszystkie przyjaźnie między Carrollem a dziewczynkami pozostawały platoniczne, czego on sam skrupulatnie pilnował.

Ponoć mawiał, że lubi wszystkie dzieci z wyjątkiem chłopców. Czy dlatego, że sam we wnętrzu pozostawał wrażliwym dzieckiem? Tę trudną, skomplikowaną osobowość spróbowali zgłębić Morton N. Cohen i Richard Wallace. Artykuł jest omówieniem ich ustaleń.

Matołek w socjalistycznych realiach, od ZETO do Intel Extreme Masters, dylematy człowieka i nauki w XXI wieku. Prasówka z aktualnych czasopism

Gontarczyk Piotr, Zmiana ustrojowa Koziołka Matołka, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2018, nr 6, s. 150-158

Przedwojenny polski hit (…) po roku 1945 uległ politycznym przeróbkom, a w pewnym momencie znalazł się nawet na listach proskrypcyjnych (…).

Przykłady ingerencji wydawców w powojenną edycję książki Walentynowicza i Makuszyńskiego dziś brzmią kuriozalnie. Na przedwojennym rysunku Matołek zaglądał do księgarni Gebethner i Wolff. Ponieważ po wojnie przedsiębiorcy stracili licencję, w 1957 r. na szyldzie znajdował się jedynie napis „Księgarnia”. Podobna zmiana nastąpiła w rysunku, na którym koziołek kupował orzechy u wiewiórki, w jej sklepiku na drzewie. Ponieważ po wojnie likwidowano prywatny handel, na „nowym” obrazku zwierzątko już niczym nie handlowało, lecz – zwyczajnie – siedziało przed dziuplą „z pustymi łapkami”… Kolejne przejawy edytorskich interwencji - w artykule.

Wandzel Jacek, Gry-fnie. Jak się gra w Katowicach, „Śląsk” 2018, nr 9, s. 16-18

Historia gier w Katowicach nieformalnie zaczyna się od rządowego nakazu, by otworzyć przedsiębiorstwo elektroniczne. W 1965 roku, minister Eugeniusz Zadrzyński, pełnomocnik rządu ds. elektronicznej techniki powołuje katowicki oddział ZETO, Zakładu Elektronicznej Techniki Obliczeniowej. Pierwsza siedziba mieści się przy Warszawskiej 12, później zakład przenosi się na ulicę Owocową 1, gdzie działa zresztą do dzisiaj.

ZETO nie produkowało gier komputerowych ani samych komputerów, ale jego początki to również zaranie rozwoju informatyki na Górnym Śląsku. Długa stamtąd droga do Intel Extreme Masters… Jak została pokonana? Przeczytajmy!

Kubala-Kulpińska Aleksandra, Fobie, lęki i zaburzenia XXI wieku, „Biologia w Szkole” 2018, nr 5, s. 37-40

Wielu badaczy problemu (…) twierdzi, że współczesne fobie są raczej wyrazem uzależnienia. W takiej właśnie kategorii powinno się je rozpatrywać, dobierając odpowiednią terapię. Opisane sytuacje zostały zaobserwowane przez specjalistów całkiem niedawno, gdyż są charakterystyczne dla współczesności. (…) Wielu badaczy uważa, że są to choroby cywilizacyjne, inni natomiast twierdzą, że źródłem określonych zachowań są fobie.

Wspominamy o tym zagadnieniu, gdyż materiały na jego temat są bardzo często poszukiwane w naszej placówce. W artykule scharakteryzowano: hikikomori, nomofobię, FOMO (Fear of mising out syndrom), FOLO (Fear of living offline syndrom) i dysmorfofobię.

Bidzan Monika, Przez żołądek do?mózgu, „Psychologia w Praktyce” 2018, nr 5, s. 53-58

Podobnie jak nasze serce, żołądek czy wątroba, również nasz mózg jest wrażliwy na to, co jemy i pijemy. Kiedy mózg jest pozbawiony wysoko wartościowych składników odżywczych lub kiedy wolne rodniki przyczyniają się do uszkodzenia tkanki mózgowej, nasz nastrój obniża się. Aby sprawnie funkcjonować, mózg potrzebuje regularnej dostawy wysokowartościowych składników odżywczych. Obecnie coraz więcej  badań wskazuje, że dieta przyczynia się do stanu funkcjonowania psychicznego.

Z artykułu dowiadujemy się o współzależnościach między neuroprzekaźnikami a dietą, o neurotransmiterach szczególnie ważnych dla naszego nastroju, o jedzeniu, które niszczy mózg. Autorka odpowiada też na pytanie, czy kawa i czekolada w istocie poprawiają nastrój.

Borel Brooke, Kliknięcia, kłamstwa i taśmy wideo, „Świat Nauki” 2018, nr 11, s. 33-37, 73

Sztuczna inteligencja umożliwia każdemu manipulowanie nagraniami audio i wideo. Najgorszym skutkiem może być utrata zaufania do wszystkiego i wszystkich.

Konsekwencją gwałtownego rozwoju sztucznej inteligencji jest automatyczne tworzenie sfałszowanych nagrań audio i wideo. Świadome rozprzestrzenianie informacji może znacząco zaszkodzić stabilności społecznej i politycznej. Tym bardziej, że ujawnianie oszustw po ich zaistnieniu jest bardzo nieskuteczne… Dokąd zatem zmierzamy, coraz wyraźniej odrywając naukę od etyki?

Kącik Maturzysty - 96: Epoki. Fabuła a akcja. Odmiany polszczyzny

Dziś będzie znowu trochę o epokach literackich, ale także pytania z teorii literatury i językoznawstwa.

Pytania

Ćwiczenie 1
Zdefiniuj pojęcia i wskaż epokę (-i), z którą (-ymi) się wiążą: behawioryzm, "burza i napór", emancypacja kobiet, makiawelizm, solidaryzm narodowy, "sztuka dla sztuki", teatr absurdu (to zagadnienie może jeszcze nie we wszystkich szkołach było omawiane, więc tym bardziej warto zapoznać się z odpowiedzią), "zakład Pascala", zasada decorum.

Ćwiczenie 2
Jaka jest różnica między fabułą a akcją?

Ćwiczenie 3
Z jakich odmian polszczyzny pochodzą te wyrazy: pyry, dioda, wyro, mliko, pała, kić? Masz do wyboru: regionalizm, termin, gwarę środowiskową.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Behawioryzm - kierunek w psychologii, który za sprawę jedynie wartą obserwacji uważa zewnętrzne zachowanie człowieka. W odniesieniu do literatury oznacza to wyeliminowanie opisów stanów psychologicznych jednostek, znaczące ograniczenie narracji na rzecz wyeksponowania dialogów i opisów zdarzeń. Na gruncie psychologii nurt powstał w okresie dwudziestolecia międzywojennego (np. słynny eksperyment Walden Two Burrhusa Frederica Skinnera), a najszersze literackie odzwierciedlenie znalazł w niektórych utworach przedstawiających okrucieństwa II wojny światowej, np. w opowiadaniach z tomu Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego.

"Burza i napór" (Sturm und Drangperiode, nazwa od tytułu dramatu Friedricha Klingera) - kierunek w literaturze propagujący bunt jednostki przeciwko zastanej sytuacji społecznej, przejawiający niechęć do cywilizacji, któremu przeciwstawia życie zgodne z naturą oraz  krytykujący społeczeństwo stanowe, w którym liczy się pochodzenia, a nie talent. Rozwinął się w Niemczech pod koniec XVIII w. i utorował drogę romantyzmowi. Jego najwięksi przedstawiciele - Johann Wolfgang Goethe i Friedrich Schiller.

Emancypacja kobiet - przyznanie kobietom prawa do edukacji, pracy oraz w pełni samodzielnego decydowania o własnym życiu. Idea powstała w okresie pozytywizmu.

Makiawelizm - dwuznaczna moralnie doktryna polityczna włoskiego dyplomaty i historiozofa okresu renesansu, Niccola Machiavellego, wyłożona w traktacie Książę. Zakłada zasadę, iż "cel uświęca środki", zatem w działaniach politycznych dozwolone są również sposoby nieetyczne (np. oszustwo, podstęp czy przemoc).

Solidaryzm narodowy - uznanie wspólnego interesu Polaków za dobro nadrzędne, w imię którego nie wolno dopuszczać do powstawania konfliktów społecznych i należy propagować działalność filantropijną, zmierzającą do roztoczenia ochrony nad najsłabszymi członkami społeczeństwa. Idea powstała w epoce pozytywizmu.

"Sztuka dla sztuki" (l'art pour l'art) - podstawowe hasło XIX-wiecznego estetyzmu, sformułowane przez Victora Cousina (w książce O prawdzie, o dobru i o pięknie). Zasada głosząca, że jedynie sztuka odkrywa prawdy niedostępne nauce i "zwykłym" ludziom (np. sprawy najwyższe, metafizyczne), dlatego istnieje sama dla siebie i nie może być niczym ograniczona. Wiąże się z epoką modernizmu (Młodej Polski, neoromantyzmu).

Teatr absurdu - jeden z głównych kierunków we współczesnym dramacie i teatrze, operujący groteską i parodią jako środkami scenicznego wyrazu. Jego punktem wyjścia jest zazwyczaj niemal realistyczna sytuacja, będąca pretekstem dla rozwoju niezwykłych, przybierających z czasem nawet monstrualne rozmiary wydarzeń. Działania bohaterów nie podlegają psychologicznej motywacji. Ważną rolę gra polemika ze stereotypami zachowania i mówienia. Język, w którym osoby się wypowiadają, jest potoczny, ale wyraźnie demonstruje swoje ograniczenia i banalność. Powstał w okresie dwudziestolecia międzywojennego (surrealizm, np. Ubu Król Alfreda Jarry'ego; w Polsce wiąże się z twórczością Stanisława Ignacego Witkiewicza, np. z dramatami Szewcy lub W małym dworku). W pełni rozwinął się w okresie powojennym. Główni reprezentanci: Samuel Beckett, Eugene Ionesco, Sławomir Mrożek, Harold Pinter.

"Zakład Pascala" (Le Pari du Pascal) - idea wyrażona przez wyznawcę sceptycyzmu poznawczego, Blaise'a Pascala (przedstawiciela filozofii i nauki, konkretnie - matematyki okresu baroku). Zakłada, że należy żyć tak, jakby Bóg istniał. Jeśli to jest prawdą, w ostatecznym rozrachunku uzyskamy zbawienie i życie wieczne. Jeśli zaś Boga nie ma, to w tej sytuacji niczym nie ryzykujemy. W rezultacie więc "opłaca się" wierzyć, bo można "zyskać" wieczność.

Zasada decorum (zasada stosowności) - oznacza harmonię pomiędzy tematyką a gatunkiem i stylem dzieła. Wiąże się z przejętą ze starożytności teorią trzech stylów: wysokiego, średniego i niskiego, którym były "przyporządkowane" określone gatunki literackie, zaś tym ostatnim musiał odpowiadać konkretny styl. Np. tematy "głębokie" (los, heroizm, cierpienie) można było realizować w najbardziej cenionych gatunkach - eposie i tragedii, im zaś musiał odpowiadać styl wysoki (podniosły, bogaty pod względem stylistyki) oraz bohaterowie wywodzący się z najwyższych kręgów społecznych. Problemy "zwykłych" ludzi wolno było prezentować w stylu niskim (najprostszym stylistycznie) i w gatunkach "niskich", czyli w sielance, satyrze czy komedii. Zasada ukształtowała się w pełni w klasycyzmie - jednym z prądów oświecenia.

Ćwiczenie 2
Fabuła - wszystko, co wydarzyło się w świecie przedstawionym utworu.

Akcja - łańcuch zdarzeń prowadzących do jakiegoś celu. Może się składać z kilku wątków - ciągów zdarzeń zgrupowanych wokół określonych postaci. Jest pojęciem węższym niż fabuła, ponieważ w powieści mogą istnieć wydarzenia nie wchodzące w skład żadnego z wątków (epizody) oraz te, które działy się przed jej rozpoczęciem (przedakcja) albo po jej zakończeniu (epilog).

Ćwiczenie 3
Pyry – regionalizm.
Dioda - termin fachowy.
Wyro - gwara środowiskowa.
Mliko – regionalizm.
Pała - gwara środowiskowa.
Kić - gwara środowiskowa.

CHA-CHA, HE-HE, HI-HI, HO-HO...

Ktoś nas niedawno zapytał o Podróż za jeden uśmiech Adama Bahdaja. Jakież miłe wspomnienia wywołuje ta książka i jej autor! Postanowiłyśmy coś napisać o uśmiechu. Pierwsza myśl: Kawalerowie Orderu Uśmiechu! Mamy w zbiorach książkę pod takim tytułem. Ale to chyba rzecz bardzo znana. Decydujemy się zatem na przedstawienie książek z "uśmiechem" w tytule (reprezentujących literaturę piękną i reportaż, gdyż opracowań naukowych i materiałów repertuarowych jest więcej). Niektóre są już prawie zapomniane. Może ktoś znowu do nich zajrzy?

Oczywiście, Podróży za jeden uśmiech chyba przedstawiać nie trzeba. Nawiasem mówiąc, w bieżącym roku przypada 55 rocznica jej pierwszego wydania. Ale inne, już chyba należy w kilku zdaniach omówić.

Przy okazji - ciekawostka, czyli językoznawcze "odkrycie" ks. Damasceno, włoskiego astrologa z XVII w., który zajmował się "doskonaleniem" metod badań lekarskich i pracował nad lingwistycznym zakotwiczeniem klasycznej teorii czterech temperamentów. W książce z 1662 r. polecał lekarzom, aby - po zbadaniu choremu pulsu - pobudzali go łaskotaniem do śmiechu. Jeśli cierpiący będzie śmiał się CHA-CHA, oznacza to, że jest flegmatykiem, jeśli HE-HE - cholerykiem, jeśli HI-HI - melancholikiem. Sangwinik śmieje się HO-HO. Innych rodzajów śmiechu, np. HY-HY, "naukowiec" nie przewidywał. (Tę informację podał nieoceniony Witold Paweł Cienkowski w książce Z tajemnic języka, Warszawa 1963).

A oto już wybrane tytuły:

John BARTH, Zagubiony w labiryncie śmiechu (Lost in the Funhouse, sygn. 134997). Powieść składająca się z czternastu części, pozornie niezwiązanych tematycznie ze sobą. Jednak – jeśli popatrzymy uważniej – dojrzymy swoistą logikę, czyli… schemat powieści rozwojowej (Bildungsroman). Albo autotematycznej.

Sławomir KRYSKA, Uśmiech porcelanowej świnki (sygn. 108762). Wdzięczny tytuł. Bohaterem niedługiej powieści jest Jeremi. To pijak czy… filozof?

Milan KUNDERA, Księga śmiechu i zapomnienia (Kniha smíchu a zapomnění, sygn. 138738). Powieść składająca się z siedmiu krótkich części, których osią tematyczną są historie mieszkańców stolicy Czechosłowacji po Praskiej Wiośnie 1968 roku.

Irena KWINTOWA, Uśmiechnij się, bajko (sygn. 100784, 101701). Tomik zawierający warmińskie i mazurskie legendy o kwiatach oraz baśnie z tego regionu.

Ahto LEVI (właśc. Levi Ahtowicz Lippy), Uśmiech fortuny (Ułybka fortuny, sygn. 65206). Powieść estońska, nawiązująca do biografii autora, który jako nastolatek uciekł z okupowanej przez Niemców Estonii, trafił do Hitlerjugend, a po powrocie do kraju wylądował w przestępczym światku. Więziony, zsyłany – uciekał i ukrywał się. Wszystkie te wydarzenia opisał w Notatniku Szarego Wilka, a Uśmiech fortuny jest jego dalszym ciągiem, obejmującym lata po wyjściu na wolność.

Danuta LUBINA-CIPIŃSKA, Ziemia z uśmiechu Boga. Rozmowy o Górnym Śląsku (sygn. cz IB IX-2/46 a). Publicystyka. Na temat Śląska wypowiadają się: Aleksander Kwaśniewski, Jerzy Buzek, Leszek Balcerowicz, Tadeusz Kijonka, Wojciech Kilar, Kazimierz Kutz, Jan Malicki, Kazimiera Wódz i Jacek Wódz, Marek Kempski.

Joanna PAPUZIŃSKA, Urszula PRZYBYSZEWSKA (wybór), Uśmiechnięte słowa. Opowiadania dla dzieci (sygn. 100050). 23 teksty. Autorzy: Magda Leja, Krystyna Kofta, Anna Chodorowska, Danuta Wawiłow, Hanna Januszewska, Maria Terlikowska, Janina Barbara Górkiewiczowa, Władysław Kozłowski, Kazimierz Kordas, Klementyna Sołonowicz-Olbrychska, Hanna Ożogowska, Adam Bahdaj, Anna Lisowska-Niepokólczycka, Mira Jaworczakowa, Wanda Chotomska, Piotr Wojciechowski, Maria Łastowiecka, Helena Bechlerowa, Joanna Papuzińska, Wanda Chotomska, Joanna Kulmowa, Jerzy Afanasjew.

Nathalie SARRAUTE, Słyszy pan te śmiechy? (Vous les entendez?, sygn. 65498, 132355). Antypowieść nawiązująca do psychoanalizy. Umierający człowiek i oddalający się świat. Konflikt pokoleń – nie do pokonania. Obcość jak ściana, która skutecznie dzieli. I pesymistyczne, olśniewające, opalizujące zakończenie: Ich śmiechy sypią się jak korale… Beztroskie. Niewinne. Dla nikogo. W próżni. Bo ktoś odchodzi, ale wielu zostało. A jeszcze inni – dopiero przyjdą.

Jerzy SZYMIK, ks., Śmiech i płacz (sygn. 170028). Tomik 59 wierszy z lat 1997-1999, bardzo oryginalny nie tylko pod względem treściowym, ale również edytorskim.

Matylda WEŁNA, Uśmiech Ojczyzny (sygn. 106389). Tomik poezji – hołd złożony mieszkańcom rodzinnej Lubelszczyzny.

Janusz WOLNIEWICZ, Uśmiech Złotego Buddy (sygn. 92088). Tego autora świetnych reportaży przedstawiać nie trzeba. Tym razem zabiera nas do Tajlandii – pięknej orientalnej bajki.

Karol ŻERA, Vorago rerum Torba śmiech, Groch z kapustą A każdy pies z innej wsi… (sygn. 91423). Zbiór anegdot, opowiastek, zagadek i rymowanek z końca XVIII wieku. Nieocenione, interesująco ilustrowane źródło do badania obyczajowości późnego oświecenia. Oto przykład zagadki:
Zapytanie: Po czym poznać srokę, czy samiec, czy samica?
Odpowiedź: Bo samiec jest czarno-biały, a samica jest biało-czarna.

Książki (nie)zapomniane – Gdy Prawda coraz bardziej odbiega od „prawdy”, czyli zimne wichry historii

Co to jest Prawda? Echo słynnego pytania rozbrzmiewa także w literaturze współczesnej. I w tej opowieści, miejscami stylizowanej na kronikę, czasem na powiastkę filozoficzną, a w jeszcze innych fragmentach – na powieść historyczną (to nie wyczerpuje listy gatunków, o czym niebawem wspomnimy), ale zredagowanej przez pryzmat bolesnych doświadczeń XX stulecia. Czyli przez pisarza – uczestnika lub świadka wielu wydarzeń minionego wieku.

Osią fabularną Raportu o królu Dawidzie STEFANA HEYMA (1913-2001) pozornie jest fragment z dziejów Narodu Wybranego, ale:

Żadna historia nie zaczyna się od swego początku; ukryte przed okiem są korzenie drzewa, lecz sięgają aż do wód podziemnych.

Ocena nie jest moją powinnością. Zbieram, porządkuję, rozdzielam, skromny sługa w domu wiedzy; objaśniam, starając się przedstawić postać rzeczy i zapisać ich bieg. Lecz słowo ma swój własny żywot i nie można go schwytać, zatrzymać, okiełznać, jest dwuznaczne, odkrywa i zasłania zarazem, a w każdej linijce czyha niebezpieczeństwo.

Takie stanowisko prezentuje Etan z Ezry, narrator, któremu król Salomon zlecił napisanie Raportu o swym ojcu, by wyplenić z umysłów ludu niewiarę w obietnice dane przez Jahwe. Historyk podejmuje – chociaż nie bez wahań – trudne zadanie. Chcąc być wiernym Prawdzie, a nie „prawdzie oficjalnej”, na której potwierdzenie czeka monarcha, u kresu poszukiwań przekona się, że jako historyk… został skazany na milczenie.

Niełatwe są pytania, na które Etan próbuje znaleźć odpowiedzi. Nawet wtedy, gdy nikt nie żąda, by je stawiał. Pytając, dociera do świadków i źródeł. A Prawda coraz bardziej odbiega od dotychczas (u)znanej „prawdy”… I gdy wreszcie – po żmudnych poszukiwaniach - zdecyduje się ją opublikować (a nie będzie to panegiryk), odbiera się mu prawo do zabrania głosu.

Dziwna to książka. Można by powiedzieć – wielogatunkowa. Na pierwszym planie jest kronikarz i jego poszukiwania, podróże, rozmowy, ustalenia. Ale on sam, jako narrator, raz po raz wplata w swoją opowieść inne formy wypowiedzi. Mamy tu – rzecz jasna – elementy  k r o n i k i, ale także fragmenty  n o t a t e k Etana z przeprowadzonych  w y w i a d ó w,  m o- w y skierowane do Komisji pomagającej mu w pisaniu, l i s t ę  zwycięstw Dawida nad różnymi ziemskimi wrogami, cytaty z  w i e r s z y  króla i  z  p a  m i ę t n i k a  Natana,  z e z- n a n i a  przesłuchanych po śmierci Uriasza,  m o d l i t w ę  Etana. Wypowiedź skrzywdzonej Tamar przebiega w formie   s t r u m i e n i a  ś w i a d o m o ś c i. Zdanie takie, jak to: Zimne są wichry, które zmieniają świat, stanowią przykład - częstych w tekście -  a f o r y z m ó w  lub filozoficznych uogólnień. O stosunkach w królestwie, udziale w życiu publicznym, naturze władców… I właśnie ich wszechobecność otwiera nową, szerszą perspektywę odbioru. Losy Dawida są zaledwie pretekstem do wyrażenia sądu o roli historyka – miłośnika autentycznej Prawdy i jego (ograniczonym, bądź skrajnie nikłym) wpływie na to, co pozostanie po osobach, ale i narodach, po szaleństwach wojen i chwilach niepewnego pokoju. Po czasach, których w osobniczym przeżyciu nie pamiętamy, a które przetrwają w zbiorowej pamięci lub będą z niej wymazane na zawsze. W wyniku ograniczonej pojemności ludzkiego mózgu lub ingerencji jednostek w to, co ma być zapomniane. To również opowieść o funkcjonowaniu społecznego „zapotrzebowania” na pewne namiastki prawdy, pozwalające nieco ogrzać te zimne wichry zmieniające świat.

Heym Stefan, Raport o królu Dawidzie, przeł. Krzysztof Jachimczak, Kraków 1992. ISBN 83-08-02387-8 (sygnatura: 137737)

Kącik Maturzysty - 95: (Znowu) epoki literackie

Dzisiaj jeszcze raz powrócimy do epok literackich.

Pytania
Ćwiczenie 1
O jakiej epoce pisze autor? Dzięki którym twierdzeniom ją rozpoznajesz (minimum trzy)?

Dystans między cierpieniem i radością (…) wydawał się wówczas o wiele większy (…). Każde zdarzenie, każdy czyn ujmowany był w określone i wyraziste formy, zdominowany przez podniosłość rygorystycznie utrwalonego stylu życia. Wielkie zdarzenia: urodziny, małżeństwo, śmierć, opromieniał - dzięki sakramentowi - blask boskiej tajemnicy. Ale również i drobniejszym sprawom, jak podróż, praca, odwiedziny, towarzyszyły tysiące błogosławieństw, ceremonii, przysłów i form towarzyskich. Nędzarze i ułomni mniej zaznawali ulgi niż dzisiaj, cierpienia te były groźniejsze i cięższe do zniesienia. Choroba stanowiła silniejszy niż dziś kontrast ze zdrowiem, ostry mróz i przerażające ciemności zimy były złem bardziej istotnym niż dziś. Sławą i bogactwem cieszyło się gwałtowniej i bardziej pożądliwie; wyraźniejsza niż dziś dzieliła je granica o żałosnego ubóstwa i lichoty. (…) Wszystkie sprawy życiowe działy się publicznie zarówno w swym przepychu, jak i w okrucieństwie. (…) Możni panowie nie wyruszali nigdy bez zbytkownej broni i okazałego orszaku, wzbudzając tym zawiść i strach (…). Zakochany nosił barwy swojej damy, towarzysz cechowy - oznakę swego bractwa, stronnictwo - barwy i herb swego przywódcy. (…) Na skutek trwałych kontrastów, na skutek różnorodności form, poprzez które wszystko przenikało do umysłu, życie codzienne miało w sobie żywiołowy wdzięk i namiętną sugestywność, ujawniające się w nastrojach zróżnicowanych, od prymitywnej rozwiązłości, gwałtownego okrucieństwa aż po serdeczne wzruszenia; pomiędzy takimi przeciwieństwami oscylowało (…) życie miejskie.

Ćwiczenie 2
O jakiej epoce pisze autorka? Jakie teksty z epoki możesz przedstawić na poparcie jej tezy wyrażonej w cytacie (minimum jeden utwór)?

Istnieje pewien uderzający paralelizm pomiędzy myślą naukową, filozoficzną a myślą estetyczną (…) okresu. Człowiek (…) nieporównanie silniej niż w stuleciach poprzednich odczuł tajemnicę istnienia – własnej istoty i nieskończonego wszechświata. Idea nieskończoności nie tylko uczyła pokory (…), ale przede wszystkim uświadamiała ograniczoność pojmowania spraw i zjawisk dla człowieka najważniejszych.

Ćwiczenie 3
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Łacina jako język uniwersalny; skupienie się tematyki wielu utworach na wątkach religijnych; anonimowość artystów; rozwój szkolnictwa przykościelnego.

Ćwiczenie 4
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Powrót do antyku; humanizm; rozwój mecenatu; akcentowanie ludzkiej wolności.

Ćwiczenie 5
Jaką epokę charakteryzują te określenia? Jednostka powinna być użyteczna dla społeczeństwa, jest jednym z jego elementów; należy zainteresować się losem najuboższej części narodu i wykształcić w społeczeństwie poczucie tożsamości narodowej; dzieło literackie powinno ukazywać rzeczywistość prawdopodobną, pełnić funkcję utylitarną, proponować wzorce zachowań akceptowanych przez społeczeństwo; kobieta jest pełnoprawnym członkiem społeczeństwa, ma prawo kształcić się i podejmować pracę zarobkową; świat ludzki należy do świata przyrody i powinno się go badać tymi samymi metodami; każde ludzkie działanie (naukę, sztukę, literaturę, technikę) powinna cechować społeczna użyteczność.

Ćwiczenie 6
Jaką epokę charakteryzuje ten cytat? Uzasadnij tezy zawarte w cytacie przywołując przykłady utworów literackich (po jednym do każdej tezy) z tej epoki (możesz wymienić także utwory znane jedynie z tytułu).

[Polscy pisarze] nie tylko wykorzystywali najnowsze idee i gatunki, szukali także oparcia w tradycji, w odległych epokach wynajdywali wzory stylistyczne, uniwersalne tematy i zespoły wartości. Szczególnie cenili Biblię, Boską Komedię Dantego i dramaty Szekspira. Biblia stanowiła (…) niewyczerpany rezerwuar motywów i rozwiązań stylistyczno-gatunkowych. Z niej zapożyczali m.in. modele poezji psalmicznej, różne warianty przypowieści (paraboli) czy topikę apokaliptyczną. Z Biblii wywodziła się (…) koncepcja literatury profetycznej (wieszczej). Do Biblii odwoływali się, tworząc wielkie systemy historiozoficzne (…). Z Biblią w naturalny sposób łączył się nurt liryki religijnej, poezja dyskursu z Bogiem. Do kręgu wielkich marzeń (…) zaliczyć należy pragnienie przenikania granic świata nadprzyrodzonego i zrozumienia tajemnicy śmierci. Dlatego ich mistrzem stał się Dante Alighieri (…).

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
O średniowieczu. Źródło: Johann Huizinga, Jesień Średniowiecza, przeł. T. Brzostowski. Cytaty identyfikujące, np. blask boskiej tajemnicy; Możni panowie nie wyruszali nigdy bez zbytkownej broni i okazałego orszaku; Zakochany nosił barwy swojej damy, towarzysz cechowy - oznakę swego bractwa.

Ćwiczenie 2
O baroku. Źródło: Jadwiga Sokołowska, Dwie nieskończoności. Szkice o literaturze barokowej Europy. Utwory – np. Cień oraz Krótkość żywota Daniela Naborowskiego.

Ćwiczenie 3
Średniowiecze.

Ćwiczenie 4
Renesans (odrodzenie).

Ćwiczenie 5
Pozytywizm.

Ćwiczenie 6
Romantyzm. Źródło: Chrząstowska Bożena (red.)., Skarbiec języka, literatury, sztuki. podręcznik dla klas I-III liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony. Nawiązanie do:
a) dramatów Szekspira, np. Balladyna (postać kobiety-zabójczyni) i Kordian [Przygotowanie] Juliusza Słowackiego nawiązują do Makbeta;
b) Boskiej Komedii Dantego, np. "szpaki Danta" w scenie 1 Kordiana; Poema piasta Dantyszka o piekle Juliusza Słowackiego;
c) Biblii:

•   psalmiczność, hymniczność, np. Psalmy przyszłości Zygmunta Krasińskiego; Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” (Do autora trzech Psalmów) Juliusza Słowackiego; Hymn [Smutno mi, Boże...], Hymn [Bogarodzico Dziewico...] Słowackiego;
•   paraboliczność, np. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza; Anhelli Słowackiego (w tych utworach - także styl biblijny);
•   apokaliptyczność, np. Reduta Ordona Mickiewicza ("Bóg wysadzi tę ziemię jak on swą redutę"); Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego;
•    profetyczność, np. Dziadów część III Mickiewicza;
• historiozofia, np. Nie-boska komedia Krasińskiego; Genezis z Ducha Słowackiego;
•  liryka religijna, np. Hymn [Smutno mi, Boże...] Słowackiego; Rozum i wiara Mickiewicza.

Urok dawnych reklam (jeszcze raz)

Jakiś czas temu przypomniałyśmy (TUTAJ) niektóre reklamy z naszych dawnych zbiorów. Ich lekko staroświeckie słownictwo i składnia mają niezwykły urok. Dziś zajrzymy do "Przeglądu Oświatowego", w którym reklam znajdujemy naprawdę dużo. 

"Przegląd Oświatowy. Miesięcznik Towarzystwa Czytelni Ludowych poświęcony sprawom oświatowym i kulturalnym" (red. Antoni Ludwiczak), który mamy w zbiorach, obejmuje lata 1920-1926. Reklamy niżej prezentowane dotyczą właśnie tego czasu i - na ogół - instytucji poznańskich. Tylko jedna pochodzi z Warszawy. Od niej więc zaczniemy, ponieważ bezpośrednio jest związana ze szkolnictwem. Oto instytucja, w której można było kupić "latarnie projekcyjne, przezrocza, kinomatografy [tak!], globoskopy":

A teraz już placówki z Poznania. Coś (nie tylko) dla studentek i studentów. Jednak tę grupę eksponujemy, ponieważ mogła liczyć na zniżki. "Magazyn wykwitnego [tak!] obuwia":

Jeśli już jesteśmy przy odzieży... Najpierw "eleganckie artykuły męskie":

Teraz "hurtowny i cząstkowy skład towarów bławatnych" (z ich bardzo długim wyliczeniem):

Wreszcie "przedsiębiorstwo handlowe branży włóknistej" - wraz z obszernym opisem, co przyjmuje się do "mereszkowania", farbowania oraz chemicznego czyszczenia:

Oto reklama dla bogatszych - "najwspanialszy wybór brylantów, biżuterji i zegarków":

Na koniec coś dla branży budowlanej i pokrewnych - towary "żelazne i stalowe" oraz inne:

Pięknie brzmią te dawne reklamy. Cóż za język! Można się nim inspirować przy tworzeniu własnych ogłoszeń. Warto również zwrócić uwagę na "wysokie" numery telefoniczne. A jeśli ktoś zna Poznań lub w nim mieszka, może zrobi mały rekonesans po wskazanych miejscach? Co się tam obecnie znajduje? Czy instytucje przetrwały?

Co działo się u nas w końcówce 2018 roku?

Skończył się 2018 rok, zatem dziś przypomnimy niektóre działania podjęte przez Wydział w jego końcówce - oczywiście, poza standardową działalnością.

6 listopada odwiedziły nas dzieci z Miejskiego Przedszkola nr 52 w Katowicach. Spora grupa. Ponad czterdziestoosobowa. Zajęcia przygotowały koleżanki z Czytelni, a przedstawicielka Informacji (pisząca te słowa) współpracowała przy zorganizowaniu zajęć plastycznych.

Jeszcze na korytarzu dowiedziałam się, że...
... czterech rezolutnych chłopaków bardzo lubi historie o piratach,
... mama jednego z nich należała do naszej biblioteki. Przy okazji serdecznie Ją zapraszam, do kolejnych odwiedzin. Inne Mamy (i Ojców) również.

Zajęcia plastyczne polegały na narysowaniu przez kolejne grupy (podzielone na jeszcze mniejsze zespoły) czterech pór roku. Troje dzieci rysowało wiosnę, troje lato i tak dalej. Gotowe prace umieściłyśmy w kolorowych okładkach. W ten sposób powstało kilka książeczek, które mali artyści zabrali ze sobą. Pewnie uświetnią jakąś gablotkę lub tablicę. W trakcie rozmów prowadzonych z dziećmi ustaliłyśmy - one i my - szereg ważnych spraw, między innymi te:
... że klamka jest bardzo ważnym elementem domu i koniecznie trzeba ją wyraźnie zaznaczyć na malowidle,
... że jeśli okno nie zmieści się na rysunku, można przyjąć jako pewnik, iż jest poza jego obrębem, czyli w domyśle,
... że twórca może bardzo niestandardowo postrzegać rzeczywistość, czyli nikogo nie powinno dziwić, iż na przykład namaluje niebieską trawę,
... że sos z kurek jest bardzo smaczny...

Tak, to była udana i piękna podróż w krainę dziecięcej wyobraźni.

28 listopada pisząca te słowa wystąpiła podczas seminarium Porozmawiajmy o klimacie - edukacja globalna a szczyt klimatyczny, zorganizowanego przez Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli "WOM". Spotkanie wpisywało się w atmosferę kolejnego szczytu klimatycznego ONZ, który w minionym roku odbył się w Katowicach. Tematem referatu reprezentującego naszą placówkę była Edukacja globalna w zbiorach PBW i ich twórcze wykorzystanie na zajęciach z uczniami.

Zebrani usłyszeli m.in. o zasobach biblioteki w zakresie takich szczegółowych zagadnień, jak: degradacje środowiska, zmiany klimatyczne, klęski elementarne, epidemie, choroby cywilizacyjne, uzależnienia i cyberuzależnienia, katastrofy antropogeniczne, dzieci żołnierze, terroryzm, cyberterroryzm i bezpieczeństwo informatyczne, problemy demograficzne i migracje, handel ludźmi, łamanie praw człowieka, analfabetyzm i nierówności edukacyjne, ubóstwo, głód oraz inne problemy zglobalizowanego świata (np. agresja, przestępczość, działalność sekt itp.).

13 i 14 grudnia odwiedzili nas uczniowie z Katowickiego Centrum Edukacji Zawodowej im. Powstańców Śląskich wraz z ich przemiłą Nauczycielką. Gościliśmy najpierw klasę pierwszą, a następnego dnia – maturalną. Zajęcia dotyczyły metodyki pisania rozprawki oraz interpretacji wiersza. Tę drugą omówiliśmy na konkretnych przykładach. Czytaliśmy Horacego, Leopolda Staffa, Tymoteusza Karpowicza, Adama Zagajewskiego i innych poetów. Uczniom należy się naprawdę wielki szacunek, bo przyjechali po i przed lekcjami. Dobrowolnie. Dlatego, że chcieli się czegoś nowego dowiedzieć, nauczyć, a także powtórzyć czy utrwalić. I – jak zawsze – byli bardzo sympatyczni!

Co jeszcze udało się zrobić w tym czasie? Przygotować bibliografie na tematy: Owady w literaturze (dla polonistycznej "olimpijki"), Styl życia, niepełnosprawność intelektualna, rodzice dzieci niepełnosprawnych (dla doktorantki), kilka innych większych zestawień tematycznych oraz odbyć parę miłych spotkań naukowych ze studentem historii. I oczywiście, codzienność Wydziału, czyli "zwykłe" porady. Oto wybór zagadnień, o które nas pytano:
- artystyczne układanie kwiatów;
- czasopisma dla wychowawców w przedszkolach;
- wychowanie patriotyczne w przedszkolach;
- cierpienie (w aspektach: filozoficznym, teologicznym, psychologicznym i socjologicznym);
- samodzielność dziecka;
- wiatrak jako symbol;
- dziecko a tradycja;
- czas wolny w rodzinie;
- festiwale muzyczne w Polsce;
- kobiety w Ameryce Południowej;
- gra w szachy;
- motyw komara w literaturze;
- pewność siebie a młodzież.
Jaki widać, pytania dotyczą nie tylko pedagogiki i psychologii, chociaż te zdecydowanie przeważają. Dziękujemy za każde zapytanie. Za obecność. Wierzymy, że również w bieżącym roku będziemy potrzebne.

Kącik Maturzysty - 94: Epoki literackie

Dzisiaj pojawi się kilka pytań o epoki literackie.

Pytania

Ćwiczenie 1
Dla jakich epok były charakterystyczne: a) powieść epistolarna; b) powieść gotycka; c) powieść poetycka; d) powieść tendencyjna; e) powieść walterscotowska (odmiana powieści historycznej). 

Ćwiczenie 2
Z jakimi epokami wiążą się te pojęcia i co oznaczają (podaj krótkie definicje): a) chanson de geste; b) élan vital; c) filister; d) język ezopowy; e) kwietyzm; f) millenaryzm; g) naturalizm; h) pietyzm; i) secesja; j) "Żagary"?

Ćwiczenie 3
Połącz osoby (nie tylko pisarzy!) z epoką, w której żyli:
a) Henrik Ibsen, Edvard Munch, August Strindberg.
b) Erazm z Rotterdamu, Niccolo Machiavelli, Michel Montaigne, Thomas More, Nostradamus, Tycjan.
c) Pierre Corneille, Benjamin Franklin, Immanuel Kant, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, James Watt.
d) Johannes Kepler, John Locke, John Milton, Blaise Pascal.
e) Pierre Abelard, królowa Jadwiga (św.), Hans Memling, François Villon.
f) Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński.

Ćwiczenie 4
Pierwsze zdanie w języku polskim znajduje się w (wybierz właściwy tytuł): a) Kronice Thietmara, b) Kronice Galla Anonima, c) Księdze Henrykowskiej, d) dokumencie Dagome Judex.

Ćwiczenie 5
Podaj imiona kobiet kochanych przez bohaterów: a) Dante, b) Tristan, c) Romeo Montecchi, d) Filon (z sielanki Franciszka Karpińskiego), e) Gustaw (z Dziadów części IV Adama Mickiewicza), f) Stanisław Wokulski.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a) Powieść epistolarna - głównie oświecenie (np. Jean-Jacques Rousseau).
b) Powieść gotycka - przełom oświecenia i romantyzmu, zwłaszcza w literaturze angielskiej (np. Zamczysko Otranto Horace'a Walpole'a).
c) Powieść poetycka - romantyzm (np. Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza).
d) Powieść tendencyjna - pozytywizm (np. Marta Elizy Orzeszkowej).
e) powieść walterscotowska, odmiana powieści historycznej - romantyzm (np. Waverley, Ivanhoe, Rob Roy Waltera Scotta).

Ćwiczenie 2
a) Chanson de geste - średniowiecze. Gatunek literacki; opowieść o wybitnych czynach wielkich rycerzy na polu walki.
b) Élan vital – modernizm. Twórcza, życiowa siła „napędowa” istot żywych, będąca podstawą wszelkiego działania, także w dziedzinie artystycznej. Pojęcie sformułowane przez Henri Bergsona.
c) Filister – modernizm. Człowiek ograniczony, bez wyższych aspiracji, zakłamany moralnie. Pojęcie pojawia się też w następnych epokach (np. Mieszkańcy Juliana Tuwima).
d) Język ezopowy – pozytywizm. Formowanie wypowiedzi nie wprost, sugerowanie treści w sposób pośredni, często przy pomocy paraboli, alegorii i innych środków. Dwa przykłady z Lalki Bolesława Prusa: Misiewiczowa rozmawia z Rzeckim o jego „pobycie za granicą” (czyli udziale w Wiośnie Ludów), Wokulski „Gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka” (= wziął udział w powstaniu styczniowym i był za to represjonowany). Termin pochodzi od Ezopa, greckiego bajkopisarza.
e) Kwietyzm – barok. Mistyczna doktryna religijno-etyczna, uznająca za podstawę życia religijnego modlitwę, kontemplację i całkowitą bierność, czyli zdanie się wyłącznie na wolę Boga. W Polskiej literaturze jego elementy znajdujemy w poezji Sebastiana Grabowieckiego.
f) Millenaryzm – średniowiecze. Pogląd religijny głoszący bliskie nadejście tysiącletniego panowania Królestwa Bożego na Ziemi. Obecny także w czasach nowożytnych (np. anabaptyści, adwentyści, mormoni, Świadkowie Jehowy). 
g) Naturalizm – 1/ kierunek w literaturze i sztuce pozytywizmu, którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, bez ich selekcji i oceny. 2/ Uwydatnienie czegoś nieprzyjemnego, brzydkiego lub brutalnego (pokrewne turpizmowi). 3/ Kierunek filozoficzny tłumaczący całość zjawisk (fizycznych i duchowych) działaniem praw przyrody. Ma także swe odniesienia w pedagogice i socjologii.
h) Pietyzm – 1/ nurt religijny w luteranizmie w okresie baroku, kładący nacisk na intensywną modlitwę, studiowanie Biblii, rygorystyczną moralność i działalność charytatywną. 2/ Wielka dbałość o coś, rzadziej o kogoś, wynikająca z głębokiego szacunku dla tej rzeczy lub osoby.
i) Secesja - styl w sztuce modernistycznej.
j) "Żagary" – dwudziestolecie międzywojenne. Polska grupa poetycka, powstała w Wilnie w 1931 roku, działająca w obrębie tzw. Drugiej Awangardy. Nazwa pochodzi od wydawanego przez nią z początku czasopisma „Żagary”. Program: orientacja lewicowa, radykalizm, katastrofizm. Główni przedstawiciele: Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz.

Ćwiczenie 3
a) Modernizm, b) renesans (odrodzenie), c) oświecenie, d) barok, e) średniowiecze, f) okres II wojny światowej i okupacji.

Ćwiczenie 4
c) W Księdze Henrykowskiej.

Ćwiczenie 5
a) Beatrycze, b) Izolda, c) Julia Capuletti, d) Laura, e) Maryla, f) Izabela Łęcka.