Książki (nie)zapomniane - Szybkie tempo, nieoczekiwane zwroty akcji i sporo niespodzianek

Był człowiekiem raczej w średnim wieku, wysportowanym, nieco tajemniczym. Posiadał umiejętność przebierania się w najbardziej oryginalną odzież, skutecznie się maskując. Kradł tylko najwartościowsze klejnoty i dzieła sztuki. Dzisiaj przedstawimy uroczego (niestety!), szarmanckiego, atrakcyjnego dla dam włamywacza – Arsena Lupina, bohatera licznych utworów MAURICE’A LEBLANCA (1864-1941).

„Arsen Lupin” składa się z dwóch powiązanych ze sobą tematycznie opowiadań: „Zbrodnia w zamku” oraz „Tajemnica królowej”.

„Zbrodnia w zamku”. Hrabia de Gesvres mieszka wraz z córką (Zuzanną) oraz przedsiębiorczą siostrzenicą (Rajmundą) w zamku d'Ambrumesy. Pewnej nocy, podczas włamania, ginie jego sekretarz, Jan Daval. Przestępcom udaje się zbiec, pomimo że odważna Rajmunda rani jednego z nich. Policja – wezwana na miejsce zdarzenia – organizuje obławę, ale nie potrafi schwytać sprawców. Gdzie ukryli łupy? Czy Daval był z nimi w zmowie? I jakie łupy, skoro hrabia uparcie twierdzi, że… nic nie zginęło? Pytań jest wiele, odpowiedzi brak. Nikt zapewne nie wiedziałby, jak rozpocząć to dziwne dochodzenie, gdyby w okolicy nie pojawił się błyskotliwy Izydor Beautelet, licealista próbujący sił w detektywistycznym fachu. Właśnie on zwraca uwagę policji na prawdopodobieństwo udziału Arsena Lupina, który podmienił w zamku wartościowe obrazy na umiejętnie sfałszowane…

Głównym bohaterem opowieści staje się teraz inteligentny młodzieniec. Na miejsce przestępstwa przybywa jeszcze jedna znana postać: Herlock Sholmes! To londyński detektyw. Bardzo zdolny, ale nie tak, jak Izydor. Chłopak jako pierwszy trafia na właściwy trop, stając się tym samym najgroźniejszym adwersarzem Lupina. A ślady wiodą na północ Francji.

„Tajemnica królowej”. Beautelet – umiejętnie łącząc fakty z historii sięgającej czasów Wilhelma Zdobywcy – próbuje odnaleźć schronienie włamywacza. Cenną pomocą jest notatka ze starej książki należącej do kolejnych władców. Wreszcie dociera do iglicy na wybrzeżu Normandii, usytuowanej niedaleko Hawru, w Étretat. W jej wnętrzu ukrywa się nie tylko Lupin, ale również piękna Rajmunda, którą tamten zapragnął poślubić i ustabilizować się przybierając nazwisko Valméras. Jednak Sholmes i policja też są już blisko. Wdzierają się do iglicy, znajdują pełen kosztowności skarbiec królów Francji oraz złodzieja. Ten - wraz z ukochaną - podejmuje kolejną próbę ucieczki. Czy udaną?

To tylko jedna z licznych przygód Arsena Lupina. Szybkie tempo, nieoczekiwane zwroty akcji i szereg innych niespodzianek, stanowią na pewno zalety książki. Została przed laty sfilmowana i jej treść stanowi jeden z odcinków atrakcyjnego serialu telewizyjnego „Arsène Lupin”, wyprodukowanego w latach 1971-1974 i pokazywanego także w polskiej telewizji. Film powstał w koprodukcji francusko-austriacko-belgijsko-holendersko-kanadyjsko-szwajcarsko-włosko-niemieckiej (RFN).

Maurice Leblanc, Arsen Lupin. Zbrodnia w zamku, Tajemnica królowej, Wrocław 1989. ISBN 8370230334 (sygn. 126420).

Zdjęcie iglicy - źródło TUTAJ.

Nasz Mały Leksykon Filmowy - Aktorzy i ludzie filmu zmarli w 2022 r. (1)

Tradycyjnie - jak co roku - robimy to (niepełne) zestawienie. Dostarczyli nam wiele wzruszeń i radości. Dobrze, że byli. Pamiętajmy o nich!

Josef Abrhám (ur. 1939). Czechosłowacki (i czeski) aktor. Znany min. z: Czarnego Piotrusia (reż. Miloš Forman), Krzyku (reż. Jaromil Jireš), Szpitala na peryferiach (reż. Jaroslav Dudek), Kelner, płacić! (reż. Ladislav Smoljak), C.K. Dezerterów (reż. Janusz Majewski).

Robert Allan Ackerman (ur. 1944). Amerykański reżyser. Wybrane filmy: Reaganowie, Miłość o smaku Orientu (The Ramen Girl), Rzymska wiosna Pani Stone.

Teresa Aksinowicz (Jander, ur. 1955). Aktorka - lalkarka. Na stałe pracowała we Wrocławskim Teatrze Lalek. Wystąpiła też w kilku filmach, m.in. w Pierwszej miłości (reż. Okił Khamidow i in.), Na sygnale (reż. Grzegorz Waller i in.), Na dobre i na złe (reż. Ryszard Zatorski i in.).

Mary Alice (Smith, ur. 1936). Amerykańska aktorka. Wybrane filmy: Doskonały świat (reż. Clint Eastwood), Mikey i ja (reż. James Lapine), Matrix Rewolucje (reż. Larry i Andy Wachowski), Dotyk anioła (reż. John Masius).

Eugenio Allegri (ur. 1956). Włoski aktor. Niektóre role: Valzer, Miłość w lustrze (reż. Salvatore Maira), Podróż tam i z powrotem (reż. Marco Ponti).

Rae Allen (Raffaella Julia Theresa Abruzzo, ur. 1926). Amerykańska aktorka, reżyserka i piosenkarka. Wystąpiła m.in. w musicalach: On a Clear Day You Can See Forever, Gra w piżamę, Cholerni Jankesi.

Kirstie Alley (ur. 1951). Amerykańska aktorka, scenarzystka, producentka. Niektóre filmy: I kto to mówi (reż. Amy Heckerling), Na dobre i na złe (reż. Bryan Spicer), Statek miłości (twórca: Jeraldine Saunders), Kto tu rządzi? (reż. Graeme Clifford), Rozpalić Cleveland (twórca: Suzanne Martin).

Ewa Ampulska (ur. 1979). Aktorka. Wystąpiła m.in. w: Plebanii (reż. Jerzy Łukaszewicz i in.), Na dobre i na złe (reż. Ryszard Zatorski i in.), Przyjaciółkach (reż. Grzegorz Kuczeriszka i in.).

Doru Ana (ur. 1954). Rumuński aktor. Wystąpił m.in. w: Człowieku dnia (reż. Dan Pita), Śmierci pana Lazarescu (reż. Cristi Puiu), Cichym ślubie (reż. Horațiu Mălăele).

Bruno Arena (ur. 1957). Włoski aktor, komik. Wybrane filmy: Ślub na Bahamach (reż. Claudio Risi), Boże narodzenie na Nilu, Boże narodzenie w Indiach (reż. Neri Parenti), Pinokio (reż. Roberto Benigni).

Maureen Arthur (ur. 1934). Amerykańska aktorka. Wybrane filmy: Sanford i Syn (oprac. Norman Lear), Jak zawrzeć małżeństwo? (reż. Norman Panama), Bóg miłości? (reż. Nat Hiken).

John Aylward (ur. 1946). Amerykański aktor. Niektóre filmy: Droga powrotna (reż. Gavin O'Connor), Północ (reż. Nick Wechsler), Armagedon (reż. Michael Bay).

Angelo Badalamenti (ur. 1987). Amerykański kompozytor muzyki filmowej. Stały współpracownik Davida Lyncha. Inne filmy – w wyborze: Niebiańska plaża (reż. Danny Boyle), Fabryka zła (reż. Dennis Gansel), Bardzo długie zaręczyny (reż. Jean-Pierre Jeunet), Stalingrad (reż. Fiodor Bondarczuk).

Philip Baker Hall (ur. 1931). Amerykański aktor. Wybrane filmy: Zabriskie Point (reż. Michelangelo Antonioni), Pogromcy duchów II (reż. Ivan Reitman), Twiersza (reż. Michael Bay), Utalentowany pan Ripley (reż. Anthony Minghella), Bruce Wszechmogący (reż. Tom Shadyac), Ukryta prawda (reż. Rod Lurie).

Rebecca Balding (ur. 1955). Amerykańska aktorka. Wystąpiła m.in. w: Czarodziejkach twórca: Constance M. Burge), Cichym krzyku (reż. Denny Harris), The Boogens (reż. James L. Conway).

Sebastian Banaszczyk (ur. 1975). Aktor. Filmografia: Klan (reż. Paweł Karpiński i in.), Pierwsza miłość, Fala zbrodni (reż. Okił Khamidow i in.).

Władysław Barański (ur. 1941). Aktor i kaskader. Niektóre filmy: Życie na gorąco (reż. Andrzej Konic), Wedle wyroków twoich…, Ogniem i mieczem (reż. Jerzy Hoffman), Pan na Żuławach (reż. Sylwester Szyszko), Wiedźmin (reż. Marek Brodzki), Komisarz Alex (reż. Mariusz Palej i in.).

Ludovica Bargellini (ur. 1987). Włoska aktorka. Wystąpiła m.in. w Do smaku (reż. Francesco Falaschi) i Królu krabie (reż. Alessio Rigo de Righi, Matteo Zoppis).

Lou Barlia (ur. 1930?). Amerykański operator. Pracował przy wielu słynnych produkcjach, wśród których były m.in.: Love story (reż. Arthur Hiller), Szczęki (reż. Steven Spielberg), Superman (reż. Richard Donner), Kojak (twórca: Abby Mann), Serpico (reż. Sidney Lumet), Niezamężna kobieta, Następny przystanek - Greenwich Village (reż. Paul Mazursky), Stalowe magnolie (reż. Herbert Ross).

Jamie Bartlett (ur. 1966). Angielski aktor, pochodzący z RPA. Wybrane filmy: Homeland (reż. Christopher C. Young), Ernest jedzie do Afryki (reż. John R. Cherry III), Czerwony pył (reż. Tom Hooper).

Rainer Basedow (ur. 1938). Niemiecki aktor. Niektóre filmy: Ślad dziewczyny (reż. Gustav Ehmck), Śmierć i diamenty (reż. Harald Reinl), Anioł ulicy (reż. Jürgen Roland).

Jules Bass (ur. 1935). Amerykański reżyser filmów animowanych i producent. Wybrane filmy: Marzyciel, Mały perkusista, Bałwan Mróz, Święta Rudolfa i Frosty'ego w lipcu, Boże Narodzenie Pinokia.

Jean-Jacques Beineix (ur. 1946). Francuski reżyser, scenarzysta i producent. Niektóre filmy: Księżyc w rynsztoku, Betty Blue, Roselyne i lwy, Śmiertelny układ.

Hilda Bernard (ur. 1920!). Argentyńska aktorka. Grała w słuchowiskach radiowych, teatrze i filmach kinowych. Największą popularność przyniosły jej role telenowele, np. Chiquititas, Rebelde Way, Floricienta.

Helena Białecka (ur. 1936). Aktorka, II reżyser, współpracownik reżysera. Współpracowała m.in. przy filmach: Potem nastąpi cisza (reż. Janusz Morgenstern), Ktokolwiek wie… (reż. Kazimierz Kutz), Czarne chmury (reż. Andrzej Konic), Przepraszam, czy tu biją? (reż. Marek Piwowski), Zielone lata (reż. Stanisław Jędryka), Biały mazur (reż. Wanda Jakubowska), C.K. dezerterzy (reż. Janusz Majewski).

Wojciech Biedroń (ur. 1957). Reżyser teatralny i telewizyjny, twórca teledysków, scenarzysta i producent. Reżyserował m.in. In flagranti, Wynalazek, Aleję Przyjaciół.

Jerzy Blaszyński (ur. 1928). Operator dźwięku. Wybrana filmografia: Zazdrość i medycyna, Sprawa Gorgonowej, Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (reż. Janusz Majewski), Noce i dnie (reż. Jerzy Antczak), Śmierć prezydenta (reż. Jerzy Kawalerowicz), Pensja pani Latter (reż. Stanisław Różewicz), Dom Świętego Kazimierza (reż. Ignacy Gogolewski), Akademia pana Kleksa (reż. Krzysztof Gradowski), Pożegnanie jesieni (reż. Mariusz Treliński).

Peter Bogdanovich (ur. 1939). Amerykański reżyser, aktor, producent, krytyk filmowy, literat. Najważniejsze filmy, które stworzył: Ostatni seans filmowy, Nickelodeon, Papierowy księżyc, No i co, doktorku?, Maska, Rodzina Soprano.

Uwe Bohm (Uwe Enkelmann, ur. 1962). Niemiecki aktor. Wybrane filmy: Aloha (reż. Charlotte A. Rolfes), Mężczyzna prawie idealny (reż. Vanessa Jopp), Cudowna podróż (reż. Dirk Regel).

Emilio Bonucci (ur. 1948). Włoski aktor. Wybrane filmy: Chimera (reż. Ettore Maria Fizzarotti), Number One (reż. Gianni Buffardi), Miłość na zawsze (reż. Richard Attenborough).

Ligia Borowczyk (ur. 1932). Aktorka. Żona Waleriana Borowczyka, reżysera. Niektóre filmy: Spotkania; Zimowy zmierzch (reż. Stanisław Lenartowicz), Kamizelka (reż. Stanisław Jędryka). W 1959 r. wyjechała z mężem do Paryża. Grała w jego filmach jako Ligia Branice.

Tadeusz Borowski (ur. 1941). Aktor. Występował w wielu spektaklach Teatru Telewizji i filmach, np. w Zapamiętaj imię swoje (reż. Siergiej Kołosow), Znakach szczególnych (reż. Roman Załuski), Znaku orła (reż. Hubert Drapella), Tajemnicy Enigmy (reż. Roman Wionczek), Blisko, coraz bliżej (reż. Zbigniew Chmielewski), Och, Karol (reż. Roman Załuski), Ekstradycji 2 (reż. Wojciech Wójcik), M jak miłość (reż. Ryszard Zatorski i in.), Samym życiu (reż. Wojciech Pacyna i in.), barwach szczęścia (reż. Jacek Gąsiorowski i in.), Lekarzach (reż. Filip Zylber i in.), Ojcu Mateuszu (reż. Maciej Dejczer i in.).

Michel Bouquet (ur. 1925). Francuski aktor. Wybrana filmografia: Monsieur Vincent (reż. Maurice Cloche), Panna młoda w żałobie (reż. François Truffaut), Wszystkie poranki świata (reż. Alain Corneau), Renoir (reż. Gilles Bourdos).

Peter Bowles (ur. 1936). Angielski aktor. Wybrane filmy: Szarża Lekkiej Brygady, Śmiech w ciemności (reż. Tony Richardson), Niekończąca się noc (reż. Sidney Gilliat).

Tadeusz Bradecki (ur. 1955). Aktor, reżyser teatralny. W latach 2007-2013 - dyrektor artystyczny Teatru Śląskiego w Katowicach. Niektóre filmy: Constans, Spirala, Rok spokojnego słońca (reż. Krzysztof Zanussi), Dolina Issy (reż. Tadeusz Konwicki), Bez końca (reż. Krzysztof Kieślowski), Panny i wdowy (reż. Janusz Zaorski), Drzazgi (reż. Maciej Pieprzyca), Czas honoru (reż. Michał Kwieciński i in.), Wojenne dziewczyny (reż. Michał Rogalski i in.).

André Brassard (ur. 1946). Kanadyjski reżyser i aktor. Szczególnie znany z wystawiania licznych sztuk Michela Tremblaya.

David Brenner (II, ur. 1962). Amerykański aktor. Wystąpił m.in. w Dniu Niepodległości, 2012 (reż. Roland Emmerich), Urodzonym 4 lipca (reż. Oliver Stone).

Peter Brook (ur. 1925). Brytyjski reżyser teatralny, filmowy i operowy, pisarz i producent, współtwórca Międzynarodowego Ośrodka Poszukiwań Teatralnych.

Gary Brooker (ur.1945). Angielski kompozytor, lider i wokalista zespołu Procol Harum. Autor słynnego utworu "A White Shade of Pale". Wystąpił także w dwóch filmach dokumentalnych i jednym fabularnym (Evita - reż. Alan Parker).

Duggie Brown (właśc. Barry Dudley, ur. 1940). Angielski aktor, głównie komediowy. Niektóre filmy: Stare dobre czasy (prod. Barney Colehan), Komicy (reż. Dave Warwick), Kolejna niedziela i słodkie FA (reż. Michael Apted).

June Brown (ur. 1927). Brytyjska aktorka. Wybrane filmy: Nędzne psy (reż. Sam Peckinpah), Królowie mambo (reż. Arne Glimcher), Jaś Fasola: Nadciąga totalny kataklizm (reż. Mel Smith).

Jan Budkiewicz (ur. 1934). Reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych, publicysta, krytyk filmowy. Wybrana filmografia: Obrazki z życia, Olśnienie, Pobojowisko.

Zuzana Burianová (ur. 1947). Czeska aktorka i piosenkarka. Najbardziej znana ze „Szpitala na peryferiach” (reż. Jaroslav Dudek).

James Caan (ur. 1940). Amerykański aktor. Wybrane filmy: Słodka Irma (reż. Billy Wilder), El Dorado (reż. Howard Hawks), Ojciec chrzestny (reż. Francis Ford Coppola), O jeden most za daleko (reż. Richard Attenborough), Przybywa jeździec (reż. Alan J. Pakula), Misery (reż. Rob Reiner), Elf (reż. Jon Favreau).

Michael Callan (ur. 1935). Amerykański aktor. Najbardziej znany z roli Riffa w “West Side Story” (wystawianym na Broadwayu).

Gennaro Cannavacciuolo (ur. 1960). Włoski aktor. Znany z filmu „Rozbite marzenia” (twórcy: Gunnar Dedio, Jan Peter).

Irene Cara (ur. 1954). Amerykańska wokalistka, kompozytorka, pianistka muzyki pop i aktorka. Wystąpiła m.in. w: Taksiarzach z Waszyngtonu (reż. Joel Schumacher), Korzeniach: Następnych pokoleniach (reż. John Erman i in.), Kojaku (produkcja: Abby Mann).

Pat Carroll (ur. 1927). Amerykańska aktorka. Znana głównie z „Małej Syrenki” (reż. John Musker, Ron Klemens) i „The Danny Thomas Show” (reż. Sheldon Leonard, William Asher, Danny Thomas).

Antonio Casagrande (ur. 1931). Włoski aktor. Wybrana filmografia: Bagnoli Jungle (reż. Antonio Capuano), Ojciec Pio: Między niebem a ziemią (reż. Giulio Base), Miłość od pierwszego wejrzenia (reż. Vincenzo Salemme).

Gianni Cavina (ur. 1940). Włoski aktor. Niektóre filmy: Retrospekcja (reż. Raffaele Andreassi), Dom ze śmiejącymi się oknami (reż. Pupi Avati), Reżyser ślubny (reż. Marco Bellocchio).

Renato Cecchetto (ur. 1951). Włoski aktor, głównie głosowy.

Brigitte Chamarande (ur. 1955). Francuska aktorka. Grała m.in. w: Żołnierzach w pensjonacie (reż. Michel Vocoret) oraz Czarnej owcy (reż. Jean-Pierre Moscardo).

Marvin J. Chomsky (ur. 1929). Amerykański reżyser. Twórca m.in. "Star Treka" oraz "Korzeni".

Jacques Ciron (ur. 1928). Francuski aktor. Niektóre filmy: Frantic (reż. Roman Polański), Nieznośna lekkość bytu (reż. Philip Kaufman), Po prostu razem (reż. Claude Berri).

Robbie Coltrane (właśc. Anthony Robert McMillan, ur. 1950). Brytyjski aktor, komik. Znany z ról w ekranizacjach „Harry’ego Pottera” (reż. Chris Columbus i in.). Inne filmy w wyborze: GoldenEye (reż. Martin Campbell), Świat to za mało (reż. Michael Apted), Van Helsing (reż. Stephen Sommers), Caravaggio (reż. Derek Jarman), Mona Lisa (reż. Neil Jordan), Krull (reż. Peter Yates), Absolutni debiutanci 9reż. Julien Temple).

Jean-Louis Comolli (ur. 1941). Francuski krytyk filmowy, reżyser, scenarzysta i aktor. Redaktor pisma „Cahiers du Cinéma”. Znany z filmów: Alphaville, Karabinierzy (reż. Jean-Luc Godard), Kariera Zuzanny (reż. Eric Rohmer).

Kevin Conroy (ur. 1955). Amerykański aktor. Najbardziej znany z dubbing w serii animowanych filmów o Batmanie. Zagrał także m.in. w “Dynastii” (produkcja: Aaron Spelling i in.) oraz “Jerzym Waszyngtonie” (reż. Buzz Kulik).

Tim Considine (ur. 1940). Amerykański aktor, fotograf, pisarz i historyk motoryzacji. Niektóre filmy: Klaun, Jej dwunastu mężczyzn (reż. Robert Z. Leonard), Prywatna wojna majora Bensona (reż. Jerry Hopper).

Coolio (właśc. Artis Leon Ivey Jr., ur. 1963). Amerykański raper, kompozytor, aktor. Niektóre filmy: Cudowna noc w Splicie (reż. Arsen Anton Ostojić), Zatopieni (reż. Fred Olen Ray), Batman I Robin (reż. Joel Schumacher).

Joan Copeland (Joan Maxine Miller, ur. 1922!). Amerykańska aktorka. Wybrana filmografia: Szczęśliwego Nowego Roku (reż. Claude Lelouch), Moja miłość (reż. Nicholas Hytner), Przygody Sebastiana Cole (reż. Tod Williams), Historia Audrey Hepburn (reż. Steve Robman).

Bernard Cribbins (ur. 1928). Brytyjski aktor. Wystąpił m.in. w: Najeździe Daleków na Ziemię (reż. Gordon Flemyng), Szpiegu, do dzieła (reż. Gerald Thomas), Casino Royale (reż. John Huston i in.).

Julee Cruise (ur. 1956). Amerykańska piosenkarka i aktorka. Znana przede wszystkim z tematu muzycznego do „Miasteczka Twin Peaks” (reż. David Lynch).

Józef Ćwiertnia (ur. 1936). Reżyser i scenarzysta filmów animowanych. Znany głównie jako reżyser filmów o Bolku i Lolku.  

Cd.-  2 stycznia 2023 r.

Przybłąkał się baran... Skradziono bony na kartofle... Zgubiono pończochę nylonową... Szukam żonę niemalowaną... Prasówka retro, czyli artykuły z (zawsze) aktualnych czasopism

Dawne ogłoszenia! Mają swój urok. Jest ich sporo w naszych zbiorach. O PRL-owskich ogłoszeniach (matrymonialnych) pisałyśmy TUTAJ. Dzisiaj również będą przykłady ogłoszeń i anonsów sprzed lat, ale nie tylko „towarzyskie”. Właściwie – z tego zakresu pojawi się tylko jedno, gdyż jest… No, kto przeczyta, przekona się. Ps. Pozycje, z których pochodzą cytaty, w końcowej bibliografii.

Kupię, sprzedam, zamienię, wynajmę, wykonam, oddam

„Pióra kulkowe (ciągłopisy, dalekopisy) napełnia się w lokalu...”

„Artykuły zagraniczne - gąbki, puszki, naszyjniki, łańcuszki, bransolety, pierścionki, guma do żucia, papierosy oraz inne poleca tanio...”

„Dam pokój komfortowy poloniście za korepetycje.”

Poszukuję w celu matrymonialnym

„Szukam żonę duchowo wartościową, inteligentnej sfery, 30-40 lat, średniego wzrostu, wagi regularnej, zgrabnej budowy, zdrową, jasnooką, niepalącą, niemalowaną, nieutlenioną, z maturą, umiejącą grać na fortepianie.”

Zatrudnię, zatrudnię się

„Dziewczyna do wyrębu mięsa potrzebna.”

„Pracownik, poza końmi w polu, ogrodzie poszukiwany: rodzinny lub kawaler.”

„Rutynowego buchaltera, kierowcę mechanika i energicznego urzędnika obeznanego z produkcją proszków do prania i szorowania zaangażujemy.”

„Radiotechnik zdolny natychmiast potrzebny.”

„Kowal, dobry podkuwacz koni zaraz potrzebny.”

„Jednej siły na stanowisko kierowniczki zakładu oraz jednej kwalifikowanej wychowawczyni poszukuję.”

„Przepisywanie na maszynie przyjmię [!] w godz. popołudniowych.”

Zgubiono, znaleziono, skradziono

„Przybłąkał się baran. Odebrać.”

„Zgubiono dwie książeczki konia na nazwisko...”

„11 marca zgubiono pończochę nylonową w... Uczciwego znalazcę za zwrot wynagrodzę.”

„Skradziono bony na kartofle, legitymację pracy i wypłat kopalni... na nazwisko...”

Bibliografia
Sebastian Ligarski, Codzienność powojennego Górnego Śląska w ogłoszeniach drobnych, „CzasyPismo” 2016, nr 1, s. 157-159.
Sebastian Ligarski, PRL w zwierciadle ogłoszeń prasowych, "Mówią Wieki" 2005, nr 6, s. 32-35.
Katarzyna Targosz, Historia z ogłoszeń drobnych, czyli chętnie oddam ciekawą lekcję, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie” 2019, nr 3, s. 30-33.

Co nowego w Wydziale?

Mnóstwo dzieje się w Wydziale! Jeszcze pod koniec minionego roku szkolnego opublikowano kilka naszych artykułów, między innymi:
- Barbara Michałek, Anna Krzempek, Otwarci pomimo zamknięcia. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im J. Lompy w Katowicach w czasie pandemii, w: Biblioteki pedagogiczne dziś. Nowe doświadczenia i wyzwania, Kraków, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022, s. 115-118.
A w „Dialogach Bibliotecznych” 2022, nr 1(29) (TUTAJ):
- Anna Krzempek, "O krasnoludkach i sierotce Marysi" Marii Konopnickiej. Konspekt lekcji dla uczniów klas IV-V szkoły podstawowej;
- Barbara Michałek, Kronikarz fascynujących obrzeży. Bruno Schulz i jego literacki (wszech)świat;
- Barbara Michałek, Bajki Józefa Lompy - lektura nie tylko dla dzieci. Kilka inspiracji dla nauczycieli.

Co w obecnym semestrze? Kilka przykładów…

Dla przedszkolaków. Zajęcia w cyklach: „Bajkowa kraina. Najpiękniejsze bajki dzieciństwa”, „Cztery pory roku”, „Magiczna moc książek” (p. Ania), sesje głośnego czytania (p. Ania, p. Kasia).

Dla uczniów szkół podstawowych – z klas niższych. Lekcje p. Kasi popularyzujące twórczość Jana Brzechwy („Akademia Pana Kleksa”), Joanny Olech („Dynastia Miziołków”) i Juliana Tuwima („Lokomotywa”, „Ptasie radio”).

Dla uczniów szkół podstawowych – z klas wyższych. Lekcje o problemach zglobalizowanego świata (p. Basia).

Dla harcerzy. Wycieczka biblioteczna, zapoznanie z metodami skutecznego uczenia się oraz zbiorami na ten temat. Przesympatyczna grupa, dużo uśmiechu i radości, przyjacielska atmosfera. Tę przyjemność w Wydziale miała p. Basia. Wykład towarzyszący wycieczce wygłosiła p. Ania – nauczyciel bibliotekarz i metodyk z RODN „WOM”.

Dla studentów Uniwersytetu Śląskiego. Cykle mini wykładów podczas zajęć terenowych w ramach zagadnienia „Biblioteka pedagogiczna we wsparciu dzieci w rozwoju” (p. Basia).

Dla nauczycieli, rodziców i wychowawców.
- "Zaburzenia lękowe dzieci". Bezpłatne warsztaty online zrealizowane we współpracy z Psychologiczno-Pedagogiczną nr 3 w Katowicach.
- "Dużo, mnóstwo, jak najwięcej! Czyli co i jak czytać dzieciom w wieku przedszkolnym?". Szkolenie online  (p. Kasia).
- „Kryminał literacki i filmowy. Historia, odmiany gatunkowe, twórcy”. Szkolenie online  (p. Basia). Ta tematyka będzie powtórzona – tym razem dla uczniów klas maturalnych jednej z katowickich szkół ponadpodstawowych.

Tradycyjnie, kilka tematów, o które pytali użytkownicy. „Królują” – od dawna! – zagadnienia z pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, m.in. dotyczące rozwoju dziecka. A ponadto – na przykład:
•    czytanie sylabowe,
•    fryzjerstwo,
•    kobieta w literaturze dla dzieci,
•    metafory astronomiczne w języku polskim,
•    pozwolenie na broń,
•    prawo jazdy,
•    służebność przesyłu,
•    stosunki międzynarodowe w Europie.

Książki (nie)zapomniane – Tkanina stworzona z cudowności

Legendy, baśnie, ludowe podania skandynawskie, połączone w olśniewający sposób z etyką chrześcijańską, podane w sposób zwiewny, poetycki, chociaż zmierzający ku paraboli. Gösta Berling (Gösta Berling saga) SELMY LAGERLŐF (1858-1940).

Była druga dekada XIX stulecia. W malowniczej Värmlandii stał okazały dwór majorowej z Ekeby, która gościła u siebie kilkunastu nicponi i nierobów. Żywiła ich, pozwalała urządzać harce i swawole, a oni – niczym zalotnicy z eposu – marnotrawili czas i jej majątek. Nie byli jednak w pełni zdegenerowani. Serca mieli raczej wrażliwe. Najbardziej uroczym i najdzielniejszym z nich był Gösta Berling. Kochliwy upadły duchowny, wrażliwy na kobiece piękno i procenty w pucharze. Majorowa uratowała mu życie, gdy – będąc pod wpływem alkoholu – zapragnął śmierci. Przystał więc do wesołej kompanii i odtąd wspólnie trwonili dobra przez nią zgromadzone. A tych nie ubywało w sposób widoczny, bo wszyscy w okolicy wiedzieli, że kobieta trzymała ze Złym i obiecała mu – w zamian za majątek - każdego roku posyłać jedną duszę. Kawalerowie jej w tym pomagali.

Jednak wszystko wokół ubożało. Lata nieurodzaju sprowadziły na ludność głód. A podły Sintram – wyjątkowa niesympatyczna kreatura – także przy pomocy Złego (i rezydentów) wypędził majorową z jej włości. Działo się to w Noc Bożego Narodzenia. Czas miłości i pokoju został zmącony. Jedynie Gösta nie był zadowolony z tak niemiłosiernego uczynku towarzyszy, ale nie uczynił nic, by niesprawiedliwości przeszkodzić. I znowu życie jego i kawalerów płynęło beztrosko. Polowania, gra w karty, bale, romanse wypełniały im czas. Do chwili, gdy wygnana majorowa wróciła do Ekeby. Po to, by umrzeć…

Powieść ma dość luźną kompozycję. Wypełniają ją liczne przygody tytułowego bohatera i jego wesołych towarzyszy. Nie byłoby w tym nic szczególnego, gdyby nie aura nadzwyczajności i bajkowości w prowadzeniu narracji. Czy widzimy realistyczny świat? Nie. To tkanina stworzona z cudowności. Upersonifikowana przyroda prowadzi rozmowy, staje się bohaterem. Prześliczną krainę zaludniają duchy, zjawy, czarownice. Ludzie i istoty nadprzyrodzone wchodzą w interakcje, prowadzą dialogi, targują się ze sobą. A pejzaże i pory roku! Jakże porywające są te obrazy ze słów! Czarowna wiosna. Barwne lato. Surowa zima. Lubisz opisy krajobrazów? Nie? No to przeczytaj jeden fragment, a może polubisz:

"Źródła jeziora leżą daleko, na północy, a jest to piękna dla jeziora ojczyzna. Las i góry gromadzą mu nieustannie wodę, siklawy zaś i potoki wlewają się weń przez cały rok. Może się rozciągnąć na drobnym, białym piasku, przeglądają się w nim przylądki i wyspy, a wodniki i syreny harcują wesoło. Niebawem też jezioro rośnie i potężnieje. Tam, na północy, jest ono rzeźwe i radosne. Trzeba wiedzieć, jak wesołe jest letnim rankiem, gdy zaledwie obudzone lśni spod przysłony mgieł. Kryje się zrazu na chwilę, potem wypełza pomaleńku z jasnej osłony tak czarowne, że je rozpoznać trudno. Nagle odrzuca całe nakrycie i oto leży nagie, czyste, różowe i błyszczy w porannych promieniach. Jezioro nie poprzestaje jednak na wesołej igraszce. Toruje sobie drogę przez piaszczyste wzgórza ku południowi, zwęża się w wąską cieśninę i szuka sobie nowego królestwa. Znalazłszy je roztacza się zaraz i olbrzymieje, to wypełniając jakąś przepastną głąb, to zdobiąc rodzajną okolicę. Ale woda jest tu ciemniejsza, brzegi mniej urozmaicone, wiatry wieją ostrzej, jezioro nabiera surowszego charakteru, staje się wielkie i wspaniałe. Krążą po nim liczne statki i tratwy, i późno dopiero, przeważnie koło Bożego Narodzenia, ma czas ułożyć się pod lodem i śniegiem do snu zimowego. Często wpada w zły humor, miota pianę i wywraca łodzie żaglowe, czasem atoli leży w cichym rozmarzeniu i pozwala przeglądać się niebu."

Selma Lagerlőf, Gösta Berling, tłum. Franciszek Mirandola, Warszawa 1974 (sygnatura: 61663).
Selma Lagerlőf, Gösta Berling, tłum. Franciszek Mirandola, Warszawa 1987. ISBN 8320538122 (sygnatura: 169883).

Lekturowe (i okołolekturowe) ciekawostki (2)

Oto zapowiedziane (mniej dzisiaj popularne) książki rekomendowane dla szkół średnich w drugiej połowie lat 80. minionego wieku.

Louis Aragon, Dzwony Bazylei. Cztery części – „Diana”, „Katarzyna”, „Wiktor”, „Klara” – w których ukazano kobiety sprzedajne i niezależne oraz mężczyzn uwikłanych w politykę i  syndykalistyczny ruch usiłujący bronić robotników przed wyzyskiem.

Halina Auderska, Babie lato. Losy bohatera wcześniejszej powieści autorki, "Ptasiego gościńca", który po wojnie usiłuje ułożyć sobie życie na Ziemiach Odzyskanych (sygn. 95593).

André Gide, Lochy Watykanu. Powieść eksperymentalna. Grupa fałszywych duchownych wyłudza pieniądze od francuskich i włoskich arystokratów pod pozorem ratowania papieża z masońskiej niewoli.

Maksym Gorki, Artamonow i synowie. Dzieje rosyjskiego osadnika i jego synów w realiach carskiej Rosji. Opowiadanie „Makar Czudra” Gorkiego – TUTAJ.

Tadeusz Hołuj, Koniec naszego świata. Henryk był więźniem Auschwitz-Birkenau. Po latach wraca tu z obcokrajowcami, którzy nie rozumieją dramatu minionych dni. Koszmarne wspomnienia zalewają mężczyznę jak ogromna czarna fala… (sygn. 59376).

Nikołaj Ostrowski, Jak hartowała się stal. Pawka Korczagin jest nastolatkiem z wysoko rozwiniętą „świadomością klasową”. Prowadzi surowy tryb życia, wszystko podporządkowując dobru socjalistycznej ojczyzny.

Konstantin Paustowski, Opowieść północna. Saga o życiu rodziny w przedrewolucyjnej Rosji (sygn. 114958).

Jean-Paul Sartre. Mur. Pięć opowiadań o zmaganiach z egzystencją przerastającą lub przytłaczającą jednostkę (sygn. 108272).

Stendhal, Pustelnia Parmeńska. Fabrycy del Dongo jest arystokratą i bonapartystą, ze względu na swe poglądy odrzuconym przez ojca. Nie brakuje mu jednak powodzenia u kobiet. Nawet gdy trafia do więzienia, ściga go ich miłość… (sygn. 105942/1-2).

Herbert George Wells, Wojna światów. Zaprezentowana TUTAJ. Wstrząsająca Wyspa doktora Moreau tego autora – TUTAJ.

To tylko niektóre książki niebędące obecnie lekturami. Pani Basia przypomina sobie ze szkoły także inne tytuły już dziś zapomniane. Były to np. "Na wsi wesele" Marii Dąbrowskiej (o wsi w powojennych realiach społeczno-politycznych), "Tańczący jastrząb" Juliana Kawalca (o awansie społecznym mężczyzny chłopskiego pochodzenia), "A jak królem, a jak katem będziesz" Tadeusza Nowaka (wizyjna opowieść o Dobru i Złu w wiejskich realiach), "Pierwszy dzień wolności" Leona Kruczkowskiego (o postawach żołnierzy - opuszczających obóz jeniecki - wobec odzyskanej wolności), "Tonio Kröger" Thomasa Manna (o samotności i szukaniu swego miejsca wśród ludzi). Lektury… Lektury… Pojawiają się i znikają z wykazów, miejsce jednych zajmują inne, ale nie zmienia się sprawa zasadnicza: uczniowie powinni je czytać. A do dawnych lektur jeszcze będziemy powracać.

Lekturowe (i okołolekturowe) ciekawostki (1)

Lektury… Lektury… Pojawiają się i znikają z wykazów, miejsce jednych zajmują inne, ale nie zmienia się sprawa zasadnicza: uczniowie powinni je znać. Aktualne z dostępem do książek nie ma trudności. Są Wolne Lektury – do przeczytania, pobrania, wysłuchania. A jak było dawniej? Niedawno „wpadł nam w ręce” raport „Zaopatrzenie szkół ponadpodstawowych w lektury do języka polskiego” (sygn. P 3398). Pochodzi z 1987 roku. I co w nim znajdujemy?

W rozdziale „Liceum ogólnokształcące, liceum zawodowe i technikum – lektury obowiązkowe” mamy taki fragment:

"W klasie III uczniowie powinni przeczytać 13 lektur obowiązkowych. Po raz pierwszy spotykamy się tu z sytuacją, że w całym województwie (legnickie) nie ma ani jednego egzemplarza z lektury podstawowej. Chodzi mianowicie o Ferdydurke W. Gombrowicza. Są województwa, w których ten tytuł występuje sporadycznie (2-3 egzemplarze - bielskie, kieleckie, leszczyńskie, zamojskie i zielonogórskie). Mamy tylko jedno województwo, w którym z jednego egzemplarza tej powieści korzysta 11 uczniów (krośnieńskie), w pozostałych zaś jedna książka jest do dyspozycji kilkuset (!) uczniów, np. warszawskie 624, ciechanowskie 844, siedleckie 490 itp."

Rozdział „Zasadnicze szkoły zawodowe – lektury obowiązkowe” przynosi informację, że:

"W klasie I w zasadzie wszystkie lektury obowiązkowe (4 tyt.) występują w niedostatecznej ilości, a szczególnie trudna sytuacja jest z Alchemią słowa J. Parandowskiego. Tylko w nielicznych województwach z jednego egzemplarza tej książki może korzystać mniej niż stu uczniów (…) . W pozostałych (…) liczba egzemplarzy tej lektury jest niższa, bowiem jeden egzemplarz jest przeznaczony dla stu kilkudziesięciu a nawet czterystu kilkudziesięciu uczniów."

W rozdziale „Zasadnicza szkoła zawodowa – lektury uzupełniające” największe braki to: „Saskie ostatki” i „Zygmuntowskie czasy” Józefa I. Kraszewskiego.

Tego, kto pamięta z autopsji tamte czasy, braki nie dziwią. Pewne zaskoczenie mogą zaś sprawiać tytuły lektur, w większości od lat już nieobecne w polskiej szkole. Zatem kolejna niespodzianka? „Wykaz dzieł z literatury pięknej przeznaczonych do księgozbiorów bibliotecznych szkół podstawowych, średnich i zasadniczych zawodowych – wzbogacających zestaw lektur szkolnych” (sygn. P 3380) z tego samego roku. Jakie tytuły zawiera? Oprócz znanych nazwisk, np. Amicis, Andersen, Andrzejewski, Białoszewski, Cooper, Dąbrowska, Janczarski, Krüger, Pagaczewski, Scott, Voltaire i innych, znajdujemy takie, które… jakoś uleciały z pamięci… Oto przykłady.

Szkoła podstawowa

Stanisław Biskupski, ORP "Orzeł" zaginął. Fabularyzowana historia zaginięcia okrętu w czasie II wojny światowej.

Karol Olgierd Borchardt, Znaczy Kapitan. Przedstawiona TUTAJ.

Kurt David, Tenggeri, syn Czarnego Wilka. Obrazki z życia egzotycznych Mongołów (sygn. 107007).

Janusz Teodor Dybowski, Światło nad Helladą. Powieść historyczna obrazująca czasy wojny peloponeskiej.

Ingemar Fjell, Joachim Lis - detektyw dyplomowany. Z piwnicy Bonifacego Borsuka zniknęło dziesięć słoików konfitur malinowych. Złapania rabusia podejmuje się absolwent Korespondencyjnego Kursu dla Detektywów Prywatnych…

Janina Barbara Górkiewiczowa, Szesnaste lato Hanki. Hanka, wiejska dziewczynka, dostaje się do miejskiej szkoły z internatem. Trudno jej się przed rówieśnikami przyznać do pochodzenia, ale prawda kiedyś będzie musiała wyjść na jaw… (sygn. 64784).

Bernhard Grzimek, Nie ma miejsca dla dzikich zwierząt. Książka podróżnicza o tematyce wskazanej w tytule.

Géza Hegedüs, Żeglarz z Miletu. Toksarys i Hermodoros to przyjaciele, którzy w życiu mają sporo szczęścia. Spotykają wybitne postaci, np. Heraklita z Efezu, Ajschylosa i Fidiasza, oraz przemierzają spory kawałek starożytnej Hellady.

Thor Heyerdahl, Wyprawa Kon-Tiki. Przedstawiona TUTAJ.

Gyula Illyés, Latający pałac. Zbiór baśni węgierskich.

Eugenia Kobylińska-Masiejewska, Córki chcą inaczej. Rodzice Iśki rozwiedli się. Dziewczynka musi poradzić sobie z tym doświadczeniem oraz z… braciszkiem, który niedawno pojawił się na świecie.

Cecylia Lewandowska, Bogatki z jabłoniowej dziupli. Hania i Jacek maja piękny sad, a w nim urocze ptaszki…

Marian Orłoń, Detektyw Nosek i porywacze. Ambroży Nosek nie może spokojnie wypoczywać na emeryturze. Stale jest angażowany do nowych zagadek wymagających jego wiedzy i talentu detektywistycznego.

Stanisława Platówna, Telefon zaufania. Szesnastoletni Stefan dowiedział się, że w przeszłości został adoptowany. Nie może pogodzić się z tą wiadomością. Postanawia uciec z domu. Dyżur w telefonie zaufania akurat wtedy pełni doktor Rajewski. Czy pomoże? (Sygn. 128894).

Piotr Wojciechowski, Zdobywcy orzechowego tortu. Jędrek Wrona to czwartoklasista. Pewnego dnia spotyka w ogródku Waligórę – przedstawiciela ginącego gatunku olbrzymów. Od tej chwili rozpoczną się jego niesamowite przygody…

Jadwiga Żylińska, Opowieść o Heraklesie. Opowiadanie o życiu i śmierci mitologicznej postaci.

Niektóre (zapomniane?) książki rekomendowane dla szkół średnich – przedstawimy 12 grudnia.

Nasze Skarby - Bragg William, Stare rzemiosła a nowa nauka; Przywilej (…) dla cechu szewców gliwickich

Liczy 12 stron (wraz ze stroną tytułową i „Słowem wstępnym”) oraz 13 rozdziałów. Wspaniale wpisuje się w Rok Rzemiosła na Górnym Śląsku. Przywilej nadany 1.10.1610 roku dla cechu szewców gliwickich, opracowany przez Bernarda Szczecha i Adriana Sobka, a  wydany ponownie w 1915 roku.

Dokument pochodzi z osiemnastowiecznego odpisu, sporządzonego w języku czeskim na 26 stronicach papieru czerpanego. Oryginał nie zachował się lub nie został odnaleziony. Wzorem dla tekstu gliwickiego był – jak dowiadujemy się ze „Słowa wstępnego” - statut cechu szewców raciborskich. W ostatnich zaś słowach przywileju podano, że zatwierdzono go w gliwickim ratuszu, w piątek po uroczystości św. Michała Archanioła (czyli 1 października 1610 roku). To taka ciekawostka, do której można zajrzeć.

Jeśli Rok Rzemiosła poszerzymy geograficznie, ta książka także powinna wzbudzić zainteresowanie: Stare rzemiosła a nowa nauka Williama Bragga, wydana nakładem „Mathesis Polskiej” w 1935 roku. Obszerne, ilustrowane dzieło szacownego autora. Sir William Henry Bragg (1862-1942) był brytyjskim fizykiem, dyrektorem Royal Institution oraz laureatem Nagrody Nobla, którą otrzymał - wraz z synem, Williamem Lawrence’em – za osiągnięcia w badaniu sieci krystalicznej przy pomocy promieniowania rentgenowskiego. Pozycja stanowi zapis cyklu wykładów wygłoszonych dla młodzieży i wszystkich zainteresowanych, odbywających się w Royal Institute. Wykłady mają długą tradycję. Głosił je także np. Michael Faraday, a za słuchaczy miał znakomitości, nawet przedstawicieli dworu królewskiego. Zakres tematyczny książki jest dość różnorodny: żeglarstwo, kowalstwo – hutnictwo, tkactwo, farbiarstwo, garncarstwo – ceramika, górnictwo. Do niej zdecydowanie warto zajrzeć.

Bernard Szczech, Adrian Sobek (oprac.), Przywilej nadany 1.10.1610 roku dla cechu szewców gliwickich, Gogolin, Nakło Śląskie 2015. ISBN 9788394147822 (sygn. ZS B 1303).
William Bragg, Stare rzemiosła a nowa nauka, przeł. Marja Kubaszewska, Warszawa 1935 (sygn. ZS 13002).

Książki (nie)zapomniane – Brodząc w „ciernistych zaroślach czasu”

Myślał, że posiadanie władzy nad czasem i przestrzenią uszczęśliwiłoby go. Sądził, że ponowne zobaczenie ukochanej matki, chociaż zmarła, oznaczałoby znalezienie się w niebie. I stało się, jak chciał. Ale wtedy ani nie był szczęśliwy, ani nie przechadzał się po błękitnych pastwiskach… Tę postać wykreował LUIGI SANTUCCI (1918-1999).  „Orfeusz w raju” (Orfeo in Paradiso)  może być tylko w marzeniu. Naprawdę ciągle przebywa na ziemskim padole, a rzeczywistość, którą widzi, sprawia mu ból.

Orfeo ma 35 lat i nie radzi sobie z depresją po śmierci ukochanej matki, Ewy Grillo. Postanawia popełnić samobójstwo. Gdy chce skoczyć z balkonu mediolańskiej katedry, zostaje chwilowo powstrzymany przez rozmownego nieznajomego. Kim jest tajemniczy Monsieur des Oiseaux, człowiek o nazwisku pełnym ptaków? Niejaką wskazówkę (ale nie pewność!)  mamy w motcie do rozdziału: „Wtedy postawił Go na narożniku świątyni…”. Orfeusz – zmęczony dialogiem i pokonany elokwencją tamtego – godzi się na propozycję. Skoczy i… powróci do przeszłości. Odzyska utracony czas.  

Ostatnie lata XIX stulecia. Za niespełna rok narodzi się Ewa. Oto wreszcie przychodzi na świat. Śliczne niemowlę. Orfeo często ją widuje. Jest świadkiem jej dorastania. Wkracza w grono jej znajomych. Ponieważ z opowiadań matki zna te osoby, wie też, jaka przyszłość je czeka. Dzięki tej wiedzy, którą się z nimi czasem dzieli, uchodzi niemal za jasnowidza. Często konwersuje z opiekunką Ewy. Zawiera znajomość z Fausto Gomezem – jedyną miłością matki. Widzi zaloty kapitana Rocca. Uczestniczy w wielu historycznych wydarzeniach. Wreszcie we śnie dostrzega Leandra pragnącego rzucić się w dół z tej samej katedry, na której sam niedawno stał. Mężczyzna ma dość ciągłych kłótni z poślubioną kilka lat temu Ewą… A Monsieur des Oiseaux dyskretnie czuwa. Pisze listy do Orfea i wspiera go finansowo. Radzi, by był jedynie obserwatorem przeszłości i pod żadnym pozorem w nią nie ingerował.

I oto nadchodzi moment przełomowy. Spotkanie, które odmieni Orfea. Oto Don Pasqua. Ksiądz i zielarz mówi, że „słowa uzdrawiają, podobnie jak zioła”. Poznaje tajemnicę człowieka zabłąkanego w czasie przeszłym. Wie, że pragnienie stałego towarzyszenia zmarłej matce i niemożność pogodzenia się z jej odejściem są ukrytą postacią egoizmu: „Wiesz ty, co się traci? Tylko to, co nie jest nasze”. Bo nasze jest to, „co posiadamy tylko przez miłość”. Takiej „własności” nie zniszczy samolubstwo. Ani czas.

Monsieur des Oiseaux ostrzega przed znajomością z duchownym. Ale traci władzę. Orfeo przestaje go słuchać. Podejmuje walkę z wewnętrznym (?) wrogiem. Z egoizmem. Zaczyna rozumieć najważniejsze: „Miłość drwi sobie z czasu, z jego nieustannej grabieży. Miłość prawdziwa jest przewidywaniem rozłąki. (…) Tylko fałszywa miłość potrzebuje ostrzeżeń przed rozstaniem, przed tym, co nazywamy utratą”. I wreszcie zdobywa się na bezinteresowność wobec matki – odradza jej małżeństwo ze swym przyszłym ojcem. Z nim Ewa na pewno nie będzie szczęśliwa. Teraz nie będzie musiała ponownie przechodzić przez „cierniste zarośla czasu”, które już raz przemierzyła…

Ale Orfeo jednak się narodził. Ewa nie posłuchała? Tak głęboka ingerencja w przeszłość okazała się niemożliwa? Kim naprawdę w przeszłości był Orfeo – tylko widzem czy także protagonistą? Czy pozostał w czasie przeszłym? A może cała ta powieść jest tylko zapisem stanu (chorej) wyobraźni mężczyzny… I jeszcze jeden trop – narzucający się przez sam tytuł: dokąd by nas doprowadziło przeczytanie utworu w konfrontacji z mitem orfickim i w nawiązaniu do „Orfeusza i Eurydyki” Glucka (a także „Orfeusza w piekle” Offenbacha)?

Luigi Santucci, Orfeusz w raju, przeł. Barbara Sieroszewska, Warszawa 1973 (sygnatura: 57243).

Sklepy, magazyny, centra handlowe (w literaturze)

Dzień bez Zakupów ma dość krótką, zaledwie trzydziestoletnią historię. W Polsce jeszcze krótszą. Nie wiemy, jak zapatrują się nań handlowcy, ale nie zapomniałyśmy o nim wspomnieć przy okazji omawiania etymologii galerii handlowej (TUTAJ) oraz prasówki poświęconej „zakupowej” tematyce (TUTAJ). Dzisiaj pokażemy kilka literackich ujęć sklepów.

Truman Capote, Śniadanie u Tiffany’ego. Holly Golightly i „Fred” mieszkają w jednej kamienicy. Historię ich krótkiej przyjaźni zna chyba każdy… (sygn. 63224, 159068).

Jarosław Iwaszkiewicz, Staroświecki sklep. Wspomnienie sklepu Wedla, pełnego słodkości i swoistego uroku. Prawda czarująco miesza się tu z fikcją… (sygn. 122801, cz D III-3/10).

Sławomir Mrożek, Półpancerze praktyczne. Pamiętnik starego subiekta na wesoło. Jak sprzedać niechodliwy towar? Stworzyć odpowiednie hasła reklamowe, np. „Jeśliś harcerz -kup półpancerz” „Nie pomoże koń ni wieża - jeśli nie masz półpancerza” (dla szachistów). Siła reklamy jest ogromna. A jak wielka - o tym w opowiadaniu (sygn. 121197, 121250-1).

Bolesław Prus, Lalka. Sklep Stanisława Wokulskiego jest chyba najsławniejszą tego typu placówką w polskiej literaturze. Specjalnie przedstawiać go nie trzeba (sygn. 62528/1-2, 63587/5-6, 77891/1-2, 173461/1-2, cz D II-4/11 a-13 a).

Patrycja Pustkowiak, Nocne zwierzęta. Warszawa nie śpi nocą. Jej ulice, kasyna, galerie handlowe przemierza żądna wrażeń Tamara. Czy wyjdzie cało z kuszącej, ale śmiertelnie groźnej ciemności?

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe. Opowiadania o kupieckiej rodzinie z Drohobycza, ujęte w niesamowitą, oniryczną formę (TUTAJ, sygn. 80785, 107873-4, 136926, 141475).

Karol Wojtyła, Przed sklepem Jubilera. Podtytuł: Medytacja o sakramencie małżeństwa przechodząca chwilami w dramat. Migawki z życia trzech par. Andrzej oświadczył się Teresie. Razem idą do Jubilera, by wybrać obrączki…  Anna spotyka się z Jubilerem, by sprzedać obrączkę po nieudanym małżeństwie ze Stefanem… Monika i Krzysztof to dzieci tamtych par. Wspominają rodziców i opowiadają o własnym postrzeganiu wspólnej drogi życiowej… (sygn. 147090).

Emil Zola, Wszystko dla pań (Au Bonheur des dames). Denise Baudu, prowincjuszka, przybywa do Paryża w poszukiwaniu pracy. Znajduje ją w wielkim sklepie Oktawa Moureta, uwielbianego przez kobiety, zwykle godzące się na jego niewybredne zaloty. Obrotny mężczyzna prędko zaczyna zalecać się do nowej ekspedientki, co nie podoba się nie tylko jej potencjalnym rywalkom… (sygn. 122123-4).

To nie są rajskie wyspy z kreskówek

19 sierpnia przypada Światowy Dzień Pomocy Humanitarnej - święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, a w listopadzie mamy Tydzień Edukacji Globalnej.

Międzynarodowy system humanitarny tworzą głównie: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, organizacje rządowe i pozarządowe. W szkołach mówimy o nich w szerokim kontekście edukacji globalnej. Nasza placówka także prowadzi zajęcia o tej tematyce. Dzisiaj proponujemy kilka (nie malowniczych, ale realistycznych) obrazków z krajów Globalnego Południa. Nie po to, by tylko się wzruszyć, ale może by spróbować pomóc. To da się zrobić. Większość cytatów pochodzi z wydawnictw dostępnych w zbiorach PBW (wypowiedzi spisane przez pracowników Polskiej Fundacji dla Afryki, co oznaczamy w tekście), a jeden – z biuletynu fundacji znanej piszącej te słowa (co zostało oznaczone bez sygnatury).

Kamerun. „Ostatnio przynieśli nam bliźniaki, które urodziły się na rynku – opowiadają pracownicy przychodni w Abong Mbang. Słaba opieka medyczna w Kamerunie sprawia, że umierają i kobiety, i dzieci.”
(Kobiety rodzą tu na ulicach, „Wychowawca” 2022, nr 6, Czytelnia)

Madagaskar. „Na Madagaskarze ludzie umierają z głodu. W listopadzie dostaliśmy e-maila od pracującego tam Polaka. Napisał: „W tym tygodniu było ok, bo nikt u nas nie umarł z głodu.” To kraj w pierwszej dziesiątce najbiedniejszych państw świata, a nie żadna rajska wyspa z kreskówek. Ludzie tu z głodu jedzą błoto, a matki karmią niemowlęta wodą z cukrem.”
(By nie szli spać głodni, „Wychowawca” 2022, nr 2, Czytelnia)

„Od godziny szóstej, gdy robi się jasno, już czekają pierwsi pacjenci. Nie przychodzą tu z błahostkami. (…) Kolejki są długie, na kilkadziesiąt godzin stania. Ludzie czekają cierpliwie.”
(Liczy się każda minuta, „Wychowawca” 2020, nr 12, Czytelnia)

„Dyplomy dziewczyny zawożą do swoich domów na wsi, wieszają na ścianie i wszyscy je widzą. Wtedy ludzie zaczynają te dziewczyny szanować! Bo ona ukończyła szkołę! – mówią z estymą.”
(Edukacja daje szacunek, „Wychowawca” 2020, nr 7/8, Czytelnia)

Zambia. „Pierwszych pacjentów spotkałem w Jan Hospice w Kamnali - dzielnicy Lusaki (...). Wynoszone na noszach ciała zmarłych tak chude, że można było pomyśleć, że to tylko zwinięty koc (...). Kolejne tygodnie to praca w Kahanamie. Chwiejący się stół, dwa krzesła, tekturowe pudełko na odpadki. W jednym z kątów - materac, na którym można było położyć pacjenta do badania. Metalowa szafka, a w niej zepsuty ciśnieniomierz, plastikowe butelki z resztkami leków, trochę materiałów opatrunkowych, które zresztą przywieźliśmy ze sobą. Lekarz przyjeżdżał raz na trzy miesiące, by obejrzeć bardziej chorych pacjentów.”
("Raport - Biuletyn Informacyjny Sympatyków i Wolontariuszy Fundacji Pomocy Humanitarnej Redemptoris Missio" 2012, nr 2)

„W Zambii od samego początku odwiedzałem wsie w głębokim buszu. Szczególnie trudno było w porze deszczowej: rzeki rozlewają się do ogromnych rozmiarów, pojawiają się dopływy okresowe. W żaden sposób nie można tam przepłynąć (także z powodu krokodyli). Zastanawialiśmy się, jak się komunikować? Wtedy przyszła myśli: a gdyby mieć krótkofalówkę albo CB radio? Chikuni Radio powstało w 1999 r. Postawiliśmy siedemdziesięciometrowy maszt. Chcieliśmy włączać lokalnych ludzi, więc nie wynajęliśmy specjalistycznej firmy. Zambijczycy sami przywozili cegły, wypalali piasek, ładowali i budowali. Żeby czuli, że to jest ich.”
(Radio Chikuni słucha, „Wychowawca” 2021, nr 7/8, Czytelnia)

Warto zainteresować tą tematyką uczniów. Oto niektóre pozycje do wykorzystania:

Eleonora Jankowska-Poleganow, Boris Poleganow (wersja pol.), Odkrywamy prawo humanitarne. Moduły edukacyjne, tł. Konrad Wirkowski, Warszawa 2005. ISBN 8372326355 (sygn. 161244 TV).
Eleonora Jankowska-Poleganow, Boris Poleganow (wersja pol.), Odkrywamy prawo humanitarne. Program, Warszawa 2002. ISBN 8372325413 (sygn. cz D XI-6/7 d).
Tadeusz Jasudowicz (red.), Międzynarodowe prawo humanitarne. Wybrane zagadnienia ze szczególnym uwzględnieniem obowiązku jego krzewienia i upowszechniania, Toruń 1997. ISBN 8386850477 (sygn. cz D VI-2/46).
Theodor Meron, Prawo humanitarne a prawa człowieka, przekł. Jelena Kondratiewa-Bryzik, „Państwo i Prawo” 2009, nr 4, s. 31-45 (Czytelnia).
Anna Wierzbicka-Marzec, Edukacja humanitarna w bibliotekach pedagogicznych, „ Dialogi Biblioteczne” 2009, nr 2(4), s. 16-18 (TUTAJ).
Maryam Zazyan-Jaworska, Aleksandra Smolińska-Imbir, Joanna Brzozowska, Agnieszka Pańczak, Katarzyna Zowczak-Kodraś (autorki scenariuszy), Kryzysy humanitarne i pomoc humanitarna w pigułce. Scenariusze lekcji, ćwiczenia i inspiracje do działania, 2015. ISBN 9788363069568 (sygn. cz LV-5/2 b).
Odkrywamy prawo humanitarne [Film], zaadapt. przez Polski Czerwony Krzyż, [b.m. 2005?] (sygn. TV 161244).

 Fot. Pixabay.com

Kronikarz (fascynujących) obrzeży

Nauczyciel rysunków, malarz, pisarz. Małomówny mizantrop o niesamowitej wyobraźni, zwinnie poruszający się po obrzeżach swego Universum. Zafascynowany światem i bojący się go. Zjawisko unikatowe w polskiej kulturze. Bruno Schulz. Minęła kolejna rocznica jego śmierci.

Ps. Interpretacja Sklepów cynamonowych TUTAJ.

                                                                      Źródło TUTAJ

(Ogólna) filozofia życia, postrzeganie świata

"Schulz odrzuca Heglowską filozofię dziejów, człowiekowi historycznemu przeciwstawia ponadhistorycznego (…) intencjonalnie czyta Arystotelesa, wydobywając z niego to, co bliskie jego filozofii życia, niewątpliwie przefiltrowanej przez myśl Bergsona i Nietzschego."

(Barbara Sienkiewicz, Filozofia życia Brunona Schulza, „Polonistyka” 2003, nr 10, s. 11-19)

Warto przeczytać
Wiktoria Durkalewicz, O Brunona Schulza demitologizacji rzeczywistości, „Roczniki Humanistyczne”, t. 62, z.1: Literatura polska (2014), s. 157-184.
Andrzej Kasperek, Świat według Schulza. Perspektywa socjologiczna, „Opcje” 1998, nr 1, s. 97-102.
Artur Madaliński, Trzymać nic na swoich barkach. O melancholii Brunona Schulza, „Znak” 2012, nr 7-8, s. 103-107.

Metafizyka, transcendencja, sacrum

"Nauczyciele, chcąc pokazać świat Schulzowski, stają (…) często bezradnie, gdyż kategorie stosowane w tradycyjnym dla szkoły procesie hermeneutycznym nie pasują do skomplikowanego świata Sklepów cynamonowych. Schulz wymaga specyficznych narzędzi opisu i analizy literackiej. Jego postać, biografia, typ myślenia i wyobraźni artystycznej odsyłają nas bowiem w krąg kultury judeochrześcijańskiej."
(Sławomir Żurek, Migotanie tajemnicy. O prozie Brunona Schulza interpretowanej sakralnie, „Polonistyka” 1997, nr 7, s. 426-430)

Sotirios Karageorgos, Wątki religijne w twórczości Brunona Schulza. Stan badań i perspektywy badawcze, „Pamiętnik Literacki” 2019, nr 1, s. 17-41.
Władysław Panas, Intryga nieskończoności, „Roczniki Humanistyczne”, t. 15, z. 1: Literatura polska (2007), s. 178-187.

Prowincja, miasto (miasteczko), pogranicze

"W poszukiwaniu marzenia Bruno Schulz przemierzał antykwariaty bylejakości i emocjonalnych zmyśleń podszytych niespotykaną gdzie indziej poezją iluzji, te wszystkie miejsca, które improwizowały własne historie bez początku i końca, zawieszone w bezczasie gdzieś pomiędzy mgnieniem a wiecznością. Chłonął melancholię, jaką roztaczała prowincjonalność zasłuchana w swe opowieści, których lekki pogwar wzbiera miłymi wibracjami nagle odzyskanych wspomnień. W dziwnym upośledzeniu ulic, rynków, kamienic i bogatych architektonicznie willi swego miasta dostrzegał wdzięczną sugestię, przeszywającą zmysły zapowiedzią czegoś jeszcze ciekawszego, choć (…) tracącą rozmach za najbliższym rogiem."
(Robert Suwała, Kronikarz obrzeży rzeczywistości, „Twórczość” 2015, nr 9, s. 125-128)

Wiera Meniok, Prowincja osobliwa. Schulzowska kreacja i interpretacja Miasta, „Akcent” 2007, nr 1, s. 69-74.
Wojciech Pestka, Schulzowskie szlaki w Drohobyczu, „Odra” 2012, nr 11, s. 71-74.
Dorota Wojda, Schulzowskie reprezentacje pogranicza kulturowego w perspektywie postkolonialnej, „Teksty Drugie” 2007, nr 4, s. 233-247.

Twórczość jako deformacja

"Jedną z cech charakterystycznych twórczości Brunona Schulza jest odpodobnienie, czyli przekształcanie zjawisk rzeczywistych. Rzeczywistym światem jest tło powieści, ale w prozie człowiek ulega przemianom i martwe natury ożywają."
(Ariko Kato, Motyw deformacji w prozie Brunona Schulza. Mężczyzna, kobieta, sztuka, „Kresy” 2004, nr 3, s. 132-139)

Jerzy Franczak, Przemiany Schulza, „Polonistyka” 2010, nr 4, s. 40-43.
Jerzy Jarzębski, Schulz i dramat tworzenia, „Teksty Drugie” 2003, nr 5, s. 9-16.
Jerzy Jarzębski, Schulz - ironiczny ład i dyskurs uwodzicielski, „Akcent” 2007, nr 1, s. 25-31.

Ojciec, matka, kobieta, mężczyzna

"Pisarstwo Schulza – jak chyba żadne inne w literaturze polskiej – wyjątkowo chętnie poddaje się najrozmaitszym eksplikacyjnym zabiegom, jest niezwykle wdzięcznym i inspirującym materiałem do zastosowania nowatorskich i nierzadko ekscentrycznych metod badawczych."
(Radosław Kostrzewa, Pater familias - rozważania o wizerunkach ojca w twórczości Brunona Schulza, „Pamiętnik Literacki” 1995, z. 4, s. 29-47)

Urszula Gorzelak, Czy Bruno Schulz był masochistą? Odcienie kobiecości w "Xiędze bałwochwalczej", „Akcent” 2007, nr 2, s. 13-20.
Ariko Kato, Motyw deformacji w prozie Brunona Schulza. Mężczyzna, kobieta, sztuka, „Kresy” 2004, nr 3, s. 132-139.
Marek Zaleski, Masochista na Cyterze, „Teksty Drugie” 2005, nr 3, s. 184-203.

Przekłady

"Bruno Schulz, zaliczany obecnie do awangardy nie tylko modernizmu, lecz także egzystencjalizmu, był jednym z wielkich samotników literatury jak Rimbaud, Lautréamont czy Trakl. Mimo iż pędzili oni swój artystyczny żywot na uboczu ruchów kulturowych, w tym nawet awangardy, ich skromny dorobek jest olśniewający, niemal niczym cud na peryferiach literatury."
(Brian R. Banks, Poza granicami. Bruno Schulz w języku angielskim, tł. Maciej Maryl, „Teksty Drugie” 2008, nr 6, s. 239-251)

Wobec innych pisarzy

Włodzimierz Bolecki, Witkacy - Schulz, Schulz – Witkacy. Wariacje interpretacyjne, „Pamiętnik Literacki” 1994, z. 1, s. 82-101.
Mirosława Iwasiewicz, Wiosna życia i wiosna w przyrodzie w opowiadaniach M. Dąbrowskiej i B. Schulza, „Język Polski w Szkole – Gimnazjum” 1999/2000, z. 3, s. 21-24.
Dariusz Konrad Sikorski, Humorysta przechadza się pośród nieskończoności - Bruno Schulz wobec twórczości Tomasza Manna, „Ruch Literacki” 2006, z. 3, s. 351-366. 

Więcej motywów i cytatów: Barbara Michałek, Kronikarz fascynujących obrzeży. Bruno Schulz i jego literacki (Wszech)świat, „Dialogi Biblioteczne” 2022, nr 1(29), s. 48-55. Całość online TUTAJ.

Książki (nie)zapomniane - „Nigdy nie było piękniejszego oblicza”

MARIO TOBINO (1910-1991). Psychiatra, ale również literat. Oto Jasnowłosy był i piękny (Biondo era e bello). Pod względem gatunku - powieść biograficzna. W istocie – wspaniały, emocjonalny hołd złożony największemu włoskiemu poecie.

Dante Alighieri „wcześnie zdobył świadomość swego przeznaczenia”. Już w młodości „zakosztował wszystkiego, co za jego czasów było ważne – filozofii, teologii, astrologii, arytmetyki, geometrii. Rozkoszował się historią, czarowała go muzyka wierszy Wergiliusza, potężna i czysta rzeka”. Jego życie było barwną wstęgą wzlotów ducha i – z czasem – gorzkich rozczarowań.

Książka układa się w urzekającą mozaikę zdarzeń, miejsc i ludzi. Dzieciństwo – bez serdeczności ze strony ojca (matka zmarła, gdy Dante był dzieckiem), w małym pokoiku stanowiącym namiastkę szerokiego świata, rozjaśnione wątłym promyczkiem uznania ze strony siostry. Młodość – wyjście „w świat”, czyli uciechy w tawernach, pierwsze przyjaźnie, początki sławy. I „ustawione” małżeństwo - bez miłości. Były to dlań lata najważniejsze: „skrzynia, która napełnia się pachnącym chlebem”. Potem – zaangażowanie polityczne, pierwsze porażki. Jeszcze później – klęska, czyli wygnanie, ubóstwo, wrogość ze strony niedawnych stronników. Finał – śmierć w pobliżu promieniejącej czystością Beatrycze, córki (takie imię przybrała w klasztorze).

Miasta. Ukochane, rodzinne:

„We Florencji nawet kamienie miały swój wdzięk, każda ulica była jak szlifowany diament, zachowując bezbłędną harmonię między zdrowym rozsądkiem a fantazją, domy były jednocześnie dumne i zaciszne, żywe i gadatliwe, nawet wtedy, kiedy mieszkańcy spali; wieże sterczały niby las.”

Punkty znaczące mapę wygnania: Werona, Bolonia, Val Di Magra, Casentino, Paryż, Piza, Wenecja, Rawenna.

Osoby: przyjazny Guido Cavalcanti, rozpolitykowany Giano Della Bella, Gemma Donati (cicha żona), urodziwy, chciwy i amoralny baron Corso Donati, dwaj papieże – Bonifacy VIII i Benedykt XI, przyjazny ród Scaligerów, inni możni protektorzy, bezwzględni wrogowie…

Twórczość, czyli udręka i ekstaza. „Vita nuova”, „De monarchia”, „De vulgari eloquentia”, kilka mniejszych dziełek… Wreszcie opus magnum: natchniona "La Divina Commedia".

„Poeta musi przecierpieć każdą rzecz dwukrotnie: najpierw kiedy ją sobie wyobraża, i potem, kiedy wyobrażenie staje się rzeczywistością”.

Piękna książka. Pełna nieskrywanego żaru i podziwu. Dla Poezji i Człowieka. Oto wielki finał. Noc z 14 na 15 sierpnia 1321 roku: „Nigdy nie było piękniejszego oblicza po śmierci”.    

Mario Tobino, Jasnowłosy był i piękny, przeł. Barbara Sieroszewska, Warszawa 1977 (sygnatura: 75001).

Beryle, bursztyny, diamenty, perły..., czyli kamienie szlachetne w literaturze

Zgodnie z obietnicą przedstawiamy kilka utworów, których „bohaterami” są kamienie szlachetne. Pominiemy wiersze i baśnie, bo tam ich wyjątkowo dużo.

Jerzy Andrzejewski, Popiół i diament. Niezapomniane losy Andrzeja Kosseckiego, Stefana Szczuki, Maćka Chełmickiego i jego kolegów z podziemia niepodległościowego w rzeczywistości tuż powojennej (sygn. 40400, 56205, 99988, 102060).

Frances Hodgson Burnett, Mała księżniczka (The Little Princess). Klasyka literatury dziecięcej z fascynującymi kopalniami diamentów w tle… (sygn. 174040).

Arthur Conan Doyle, Błękitny Karbunkuł (The Blue Carbuncle). Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Niepozorny pijaczek, Henry Baker, gubi na ulicy zniszczony kapelusz i dużą gęś. Przedmioty trafiają w ręce Sherlocka Holmesa. Niebawem wychodzi na jaw, że karbunkuł skradziono hrabinie Morcar. Trzeba znaleźć złodzieja, gdyż Baker na pewno nim nie jest… (sygn. 176765).

Arthur Conan Doyle, Korona z berylów (The Adventure of the Beryl Coronet). Pewien bardzo ważny obywatel otrzymuje pożyczkę pod zastaw cennego klejnotu. Bankier obawia się trzymać cenny przedmiot w pracy i zabiera go do domowego sejfu. Tu pojawia się włamywacz i kradnie trzy szlachetne kamienie. Kto nim jest – domownik czy ktoś z zewnątrz? (Sygn. 176765).

Alexandre Dumas (ojciec), Trzej Muszkieterowie (Les Trois Mousquetaires). Dzielni Muszkieterowie przeżywają rozliczne przygody. Jedną z nich jest konieczność pomocy zdesperowanej królowej w odzyskaniu skradzionych diamentowych zapinek. Bez nich władczyni może zostać oskarżona przez małżonka o niewierność… (sygn. 8006, 161643).

Zofia Kossak, Bursztyny. Opowiadania obejmujące treścią kilkaset lat polskiej historii – od przyjęcia chrześcijaństwa po czasy rozbiorów. Barwna galeria słynnych Polaków i zapis minionych obyczajów (sygn. 169871).

Guy de Maupassant, Klejnoty. Lantin, skromny urzędnik, ufał swojej żonie bezgranicznie. Kobieta miała tylko jedną słabostkę, którą bez trudu jej wybaczał: kochała teatr i sztuczne klejnoty. Ale nieoczekiwanie zmarła. Mężczyzna podupadł finansowo i teraz postanawia sprzedać błyskotki, które… są prawdziwe. Skąd żona je otrzymywała? Od kogo?! (Sygn. 62210, 106005, TUTAJ).

John Steinbeck, Perła. Ubogi Indianin Kino wyławia z morza Największą Perłę Świata… Wydawałoby się, że to kres jego problemów. Może teraz bez trudu zrealizować marzenia. Ale okazuje się, że to dopiero początek nieszczęść… Gorzka parabola o skarbie, który zubaża (moralnie), z biblijnym odniesieniem w tle (TUTAJ).

Jules Verne, Paschal Grousset, Gwiazda Południa. Południe Afryki. Tytułowa „Gwiazda” to ogromny diament. Poza tym: kradzież, pościgi, liczne przygody i… miłość (nie do kamienia).

Literatura faktu, czyli…

… podróżnictwo:

Józef Lenart, Portret z diamentów. Obraz życia na Syberii (sygn. 41027). Janusz Wolniewicz, Wyspy szmaragdowego Pacyfiku. Mikronezja, Bora Bora, Fidżi, Filipiny, Hawaje, Nowa Gwinea… Wystarczy, by zachęcić do przeczytania? (sygn. 116105)

biografie:

George Bidwell, Król Diamentów. Cecil Rhodes. Życiorys polityka i przedsiębiorcy, jednego z głównych realizatorów idei brytyjskiej kolonizacji Afryki Południowej (sygn. 87511). Mieczysław Jastrun, Gwiaździsty diament. Życie i imponujące dzieło Cypriana Kamila Norwida (sygn. 50391)

oraz szybownictwo:

Janusz Meissner, Trzy diamenty. Jak zwykle u tego pisarza - pasja latania, czyli interesujące opisy i miłość do “skrzydlatych” maszyn… (sygn. 83801).

                                                                        źródło: Pixabay.com

""Pierwszy człowiek, który poznał uczucie strachu, podniósł kamień..." Kamyczki, kamienie, głazy... (w literaturze)

Pracownicy branży kamieniarskiej corocznie zapraszają na Dzień Kamienia (Naturalnego). Imprezy odbywają się najczęściej we wrześniu, ale również w listopadzie. My także budujemy. Ze słów. Dzięki książkom i bibliotekom powstają – nieraz ogromne - gmachy wiedzy.

Kamienie są obecne w największych tekstach kultury – w Biblii (np. Dawid i Goliat – 1 Sm 17,40-50; „kamienie wołać będą” – Łk 19,40; „kamień odrzucony przez budujących…” – Ps. 118(117); „z tych kamieni może Bóg wzbudzić potomstwo Abrahamowi” – Mt 3,9=Łk 3,8; Kuszenie Chrystusa - Mt 4,1-12=Łk 4,1-13; „gdy syn prosi o chleb, czy ktoś poda mu kamień?” – Mt 7,9; Jezus i kobieta cudzołożna – J 8,1-11; kamienowanie Szczepana – Dz 7,57-60 i sporo innych) i w mitologiach (greckiej, rzymskiej, egipskiej, skandynawskiej). Mają wiele historycznych odniesień (np. tablice Dekalogu, kamień z Rosetty, Stonehenge, posągi z Wyspy Wielkanocnej – TUTAJ, kamień filozoficzny). Odnajdujemy je w dziełach muzycznych (np. "Don Juan, czyli Kamienny Gość" Mozarta) i plastycznych (np. "Kamieniarze" Gustave'a Courbeta). Występują w wielu związkach frazeologicznych, np. kamień młyński; kamień na kamieniu; kamień obrazy; kamień probierczy; kamień węgielny; kląć w żywy kamień (= kląć dosadnie); kto w ciebie kamieniem, ty w niego chlebem; rodzić się na kamieniu; serce z kamienia; siedzieć kamieniem; kamyk do czyjegoś ogródka.

Mamy ich sporo w poezji, np. u Baczyńskiego (Ballada zimowa, Modlitwa II), Gałczyńskiego (Niobe), Herberta (Kamyk), Kamieńskiej (Kamień), Słonimskiego (Leonardo), Słowackiego (Testament mój), Szymborskiej (Rozmowa z kamieniem), Twardowskiego (Po kolei, Żeby się obudzić). A teraz jeszcze kilka pozycji epickich z tym motywem:

Nancy Faulkner, Tajemniczy szyfr. Powieść dla młodzieży z detektywistyczną zagadką (sygn. 62511, TUTAJ).

Wacław Berent, Żywe kamienie. Średniowieczni waganci nigdzie nie zagrzewają miejsca, ale wszędzie, gdzie się pojawią, zostawiają niezatarty ślad. Tak jest i tym razem. Gdy wkraczają do miasteczka, niemal natychmiast zawiązuje się przeciwko nim „opozycja” złożona z niektórych mieszkańców, niezadowolonych z powiewu świeżości i swobody, jakie tamci wnoszą… (sygn. 97535-6, 135308, 170881).

Jean Giono, Kamień. Przedziwna „historia” kamienia - jego kulturotwórczej roli w dziejach. Oto początek:  "Pierwszy człowiek, który poznał uczucie strachu, podniósł kamień. Kiedy zaś objawił się duch, zaczęto drążyć sarkofagi w skale. W stuleciu podróży międzyplanetarnych ci, którzy poważnie myślą o wylądowaniu na Księżycu za pomocą wyśmienitych urządzeń nowoczesnej techniki (…), obawiają się zderzeń tych rakiet z kamieniami błądzącymi po niebie. Kamień zjadamy jako składnik niektórych lekarstw. Wydobywamy z kamienia stal na pługi (których lemiesz niegdyś bywał kamienny), na lokomotywy i oczywiście także na armaty (do których w dawnych czasach robiono kamienne kule). Miasta (nawet Rzym) są z kamienia. Człowiek, na którym wspiera się struktura Kościoła, nazywa się Petrus, Opoka. Mur chiński, fortyfikacje Awinionu, wieża w Belém są z kamienia, podobnie z kamienia zrobiony był Kolos Rodyjski, Latarnia Aleksandryjska, Grób Artemidy i tyle innych cudów" (sygn. 129848).

Gunnel Linde, Biały kamień. Pozycja z literatury dziecięcej (sygn. 105395, TUTAJ).

Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec. Lektura, której specjalnie przedstawiać nie trzeba (sygn. 81055, 134135, 157886).

Jean Kross, Kamienie z nieba. Epizod z życia Ottona Willema Masinga, estońskiego pastora i działacza epoki Oświecenia oraz Kristiana Jaaka, poety. Ukazuje okoliczności spotkania dwóch wybitnych postaci i jego konsekwencje (sygn. 76896).

Hanna Malewska, Kamienie wołać będą. Powieść z XIII wieku. Cieśla Mateusz wraz z żoną i mistrzami murarstwa wznoszą katedrę w Beauvais. Jednak ich kunszt tragicznie zderza się z technicznymi możliwościami. Budowla nie zostanie ukończona…

Rudolf Jašik, Opowieść o białych kamieniach. Michał Moloch z synem idą za trumną zmarłej żony i matki. Kroczą po skalistych graniach wyżej i wyżej. Tak zaczyna się opowiadanie… (sygn. 106143).

Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu. Szymon i Michał Pietruszka są braćmi. Mieszkają na wsi, której kultywowane od wieków tradycje i obyczaje powoli odchodzą w przeszłość… (sygn. 106821, 124387).

Wojciech Żukrowski, Kamienne tablice. Wielobarwna, orientalna mozaika życia w Indiach połowy minionego wieku z ognistym romansem i polityką w tle (sygn. 57014, TUTAJ).

Ps. W poniedziałek napiszemy o kamieniach szlachetnych jako motywie literackim.

Pisarze (piszą) o pisarzach – cz. 4

Dzisiaj dokończymy cykl, bo… co za dużo, to niezdrowo.

Siergiej Jesienin

- Teodor Bujnicki, Jesienin
- Jacek Kaczmarski, Samobójstwo Jesienina

Osip Mandelsztam

- Jacek Kaczmarski, Zmartwychwstanie Mandelsztama

Artur Rimbaud

- Jarosław Iwaszkiewicz, Modlitwa do Artura Rimbaud
- Jonasz Kofta, Rimbaud, Aniele Stróżu mój

"(…) nie ma w nas Arturze
Wiary że wzbogacimy świat
Nie przez łatanie dziury w rurze
Ale przez wyobraźni ład
Za dobrze wiemy co nas czeka
Kanalizacja to nie rzeka (…)
Rimbaud aniele Stróżu mój
Gdy pospolitość najwyższą cnotą
Normalność za munduru krój
Ty cieniem złotym przy mnie stój"

Safona

- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Róże dla Safony

William Shakespeare

- Jorge Luis Borges, Everything and Nothing
- Stanisław Barańczak, Biografioły
- Konstanty Ildefons Gałczyński, Szekspir i chryzantemy
- Mieczysław Jastrun, Château de Chillon; Deszcz i Szekspir
- Kazimierz Wierzyński, Burza

"Nie gubcie tego świata,
Szkoda Szekspira,
Włoch i hiszpańskich piaskowców.
W rozbitych katedrach niedziela
Jest krzykiem świerszczy,
Nic więcej.
Pytałem Ariela:
Różdżka Prospera, powiedział,
Nie kwitnie wśród dzikich jałowców
I cmentarnych pajęczyn."

Hamlet, Makbet, Romeo i Julia w literaturze – zob. TUTAJ, Romeo i Julia także TUTAJ.

Jonathan Swift

- Ernest Bryll, Do Jonatana Swifta

"O, obiektywny aż do kości
Tyś, skrobiąc słowa swe z rozwagą
Stworzył człowieczej wyniosłości
Olbrzymów kraju Brobdingnagu

I ludzkość nagle tak skarlała
Po wielkiej pięści chmurą ciemną
Jej mądrość cała, honor, chwała
Krzykiem Jahusa w noc jesienną (…)

Co będzie dalej - Przenikliwy
Którego mądrość zachwyt budzi
Wśród karłów, ludzi i nadludzi?...
Czy można odkryć ląd szczęśliwy?
Czy można skończyć wędrowanie
Po cierpkim, chwiejnym oceanie?... "

- Jacek Kaczmarski, Podróże Guliwera. Brobdingnag; Podróże Guliwera. Houyhnhnm; Podróże Guliwera. Laputa; Podróże Guliwera. Liliput
- Czesław Miłosz, Do Jonathana Swifta

Lew Tołstoj

- Zbigniew Herbert, Śmierć Lwa
- Gustaw Herling-Grudziński, Wariacje na temat Wielkiej Ucieczki
- Jarosław Iwaszkiewicz, Pasje błędomierskie
- Mieczysław Jastrun, Ucieczka Lwa Tołstoja
- Bolesław Leśmian, Wielki starzec
- Tadeusz Różewicz, Appendix; Tołstoj; Z kroniki życia Lwa Tołstoja
- Adolf Rudnicki, Ucieczka z Jasnej Polany
- Leopold Staff, Tołstoj
- Władysław Lech Terlecki, Cień karła, cień olbrzyma

Wergiliusz

- Mieczysław Jastrun, Śmierć Wergiliusza.

Książki (nie)zapomniane - Królowie na własnych pustyniach

"Każdy człowiek jest królem na swej pustyni". Nie ma ani bliskich ani poddanych. Jest sam, chociaż czasem żyje w związku. To najogólniejsza charakterystyka bohaterów Manekinów (Épaves) JULIENA GREENA (1900-1998). Ludzi słabych, dwulicowych, zakłamanych.

Filip Cléry. Tchórzliwy i niezdecydowany trzydziestojednolatek. Kiedyś zobaczył nad Sekwaną szamoczącą się parę. Kobieta wzywała pomocy, ale on odszedł, by nie mieć kłopotów. Tamten widok jednak prześladował go, aż wreszcie zyskał pewność, że zawinił. Po kilku miesiącach zobaczył w prasie informację: z rzeki wyłowiono ciało kobiety. Sam się sobie dziwił, że w chwili próby okazał się takim mięczakiem.

Henrietta Cléry. Jego lekkomyślna żona. Nieraz zdarzało jej się gubić w salonie listy kochanka, a małżonek nigdy nie miał odwagi zareagować.

Robert Cléry. Ich dziecko. Na co dzień przebywa w prowincjonalnym internacie. Chłopak "długimi godzinami nudy płacił za to, że przyszedł na świat".

Eliana. Siostra Henrietty. Mieszka z nią i Filipem. Podkochuje się w szwagrze, jednocześnie udając miłość i przywiązanie do siostry. A ta po cichu jest jej wdzięczna, że stoi pomiędzy nią a niekochanym mężem, z którym nigdy nic jej nie łączyło. On dobę po ślubie pożałował, że się ożenił. Ona - mniej więcej w tym samym czasie.

Małe i większe zdrady. Bezbarwna codzienność. Egzystencja pozorna. Urojone problemy i przelotne przyjemności. Nudne, jałowe życie. Bez celu i sensu. Byle zaliczyć kolejny dzień. Byle trwać. I nie wyjść poza egoistyczny krąg samouwielbienia. To są "Manekiny". Marionetki w życiowych rolach, które okazały się dla nich za trudne.

Green Julien, Manekiny, przeł. Barbara Durbajło, Warszawa 1985. ISBN 8321106609 (sygnatura: 113414).

Pisarze (piszą) o pisarzach – cz. 3

W dalszym ciągu cyklu przedstawiamy portrety pisarzy, tym razem - zagranicznych.

Hans Christian Andersen

- Wanda Chotomska, Dzień dobry, panie Andersenie

"Było brzydkie kaczątko,
najsmutniejsze z kaczątek,
zahukane, malutkie i słabe.
Dokuczali mu wszyscy
i nikt o tym nie wiedział,
że z kaczątka narodzi się łabędź. "

- Konstanty Ildefons Gałczyński, Śmierć Andersena
- Tadeusz Różewicz, Żebraczka z Odensee
- Jan Twardowski, Powrót Andersena

Samuel Beckett

- Tadeusz Różewicz, Miłość do popiołów, z tomu Niepokój

"szkoda że się nigdy nie
spotkamy
bo go uwielbiam
za to że oddycha tak spokojnie
w oczekiwaniu na koniec świata"

George Gordon Byron

- Jarosław Iwaszkiewicz, Śmierć lorda Byrona

Albert Camus

- Ernest Bryll, Albertowi Camus

- Kazimierz Wierzyński, Z myślą o Albercie Camus

Miguel de Cervantes y Saavedra

- Jorge Luis Borges, Przypowieść o Cervantesie i Don Kichocie
- Jacek Kaczmarski, Cervantes; Teza Don Kichota; Teza Sancho Pansy

"Tęsknotą w moim ciemnym domu
Miecz zardzewiały świeci
I niezniszczone lśnią bastiony
Nad równinami śmieci
Po pas w nich brocząc błędny rycerz
Przemierzam drogi chwały
Biją bezładne nawałnice
W moje ułomne ciało"

- Tadeusz Różewicz, Przygoda Don Kiszota z La Manczy
Zob. też TUTAJ.

Joseph Conrad - zob. TUTAJ.

Dante Alighieri

- Roman Brandstaetter, Ugolino
- Tymoteusz Karpowicz, Powieść
- Julian Tuwim, Commedia Divina
- Tadeusz Różewicz, Grób Dantego w Rawennie

Zob. też TUTAJ.

Emily Dickinson

- Kazimierz Wierzyński, Emily Dickinson 

Daniel Defoe

- Jacek Kaczmarski, Robinson Cruzoe

John Donne

- Josif Brodski, Wielka Elegia dla Johna Donne’a

"Szlocham nie ja - ty płaczesz, Johnie Donne.
samotny śpisz, a w szafach śpi zastawa,
gdy sypie, sypie śnieg na śpiący dom,
gdy sypie stamtąd śnieg, a noc nastała. (…)
Śpij, Johnie Donne. Śpij. Kaftan pełen dziur.
Zwisa ponuro. Nie trap się w tej mierze.
Śpij. Tylko patrzeć, wyjrzy gwiazda z chmur,
co z dawien dawna świata twego strzeże."

Friedrich Hölderlin

- Mieczysław Jastrun, Hölderlin

Homer

- Mieczysław Jastrun, Czytanie Homera
- Jacek Kaczmarski, Powtórka z Odysei

"Los Odysa dróg nie skraca

Ciąży w rękach pióro wiosła
Trzeba mieć do czego wracać
Czego trzymać się, by sprostać
Trzeba jeszcze mieć w co wierzyć
By się z własną pieśnią zmierzyć
Trzeba jeszcze mieć w co wierzyć"

- Leopold Staff, Quendoque bonus dormitat Homerus

Dokończenie - 7 listopada.

„Świat co dzień odnawia się w coraz nowym świetle” (Albert Camus)

Rok obecny można nazwać Rokiem Światła. Jednym z jego Patronów jest przecież Ignacy Łukasiewicz, konstruktor lampy naftowej.

Światło jako opozycja ciemności jest u ludzkich prapoczątków. W Biblii, mitologiach, największych tekstach kultury. Tańczy w szybkach witraży średniowiecznych katedr. Migoce wśród kamieni współczesnych architektonicznych arcydzieł. Kochało je średniowiecze - bezmyślnie nazywane "ciemnym" - i nadało mu sporo nazw, w których opalizują semantyczne odcienie: „claritas, luciditas, fulgor, ignitas, refulgentia, splendor, lumen i lux” – „światło, jasność, blask, ale też wzrok, spojrzenie, pochodnia”, nawet... „okno”. Połyskiwało w dziełach renesansowych. Nie było obce pisarzom późniejszych epok, chociaż wydaje się, że niektórzy - na przykład twórcy romantyzmu - bardziej miłowali mrok. Nie wszyscy. Wystarczy przypomnieć "Promethidiona" ("Bo nie jest światło, by pod korcem stało") i "Za kulisami" („świetlisty dyjament”) Cypriana Kamila Norwida.

Światło lśni w poezji. Na przykład w "Renesansowym psałterzu" Karola Wojtyły, "Przebitym światłem" Kazimierza Wierzyńskiego, "Świetle wewnętrznym" Mariana Piechala, u Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (np. "Biała magia", "Kolęda", "Sur le pont d'Avignon"). Opalizuje w "wielobarwnej" twórczości Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. We "Fioletowym gotyku" Mirona Białoszewskiego i licznych "katedralnych" wierszach Juliana Przybosia ("Widzenie katedry w Chartres"; "Przed Notre-Dame po latach"; "Notre-Dame III"; "Katedra jest biała"; "Widok z wieży Notre-Dame"; "Abstrakcja i gotyk"; "Katedra w Lozannie"; "Notre-Dame" - TUTAJ). Także w jego "Narzędziu ze światła".

Światło przenika prozę. "Całą jaskrawość" Edwarda Stachury (TUTAJ), "Światłość w sierpniu" Williama Faulknera, "Lato" Alberta Camusa (TUTAJ). Bohater opowiadań Agathy Christie, Mr Harley Quin, cały był - można powiedzieć - ze światła. A wszędzie, gdzie się pojawiał, zwiastował miłość... lub śmierć. A oto jeszcze kilka książek - ze „światłem” w tytule.

Paulo Coelho, Podręcznik wojownika światła (Manuel de Guerreiro da Luz). Wojownik to ten, który się nie poddaje. To ten, który walczy – także z własnymi słabościami. Może głównie z nimi. Proza poetycka? Króciutkie opowiadania? Parabole? Zbiorek zawierający sumę życiowych doświadczeń, przemyśleń, uogólnień (sygn. 175121).

Anthony Doerr, Światło, którego nie widać (All the Light We Cannot See). Saint-Malo. W okupowanym przez Niemców mieście krzyżują się życiowe drogi tutejszej dziewczynki i chłopca reprezentującego naród najeźdźców. Co wynika ze spotkania? (sygn. 177401).

Mieczysław Jastrun, Smuga światła. Wspomnienia pisarza – głównie z czasów krakowskiego dzieciństwa i młodości, wzbogacone nutą rozważań nad dojrzałością (sygn. 102396).

Aleksander Minkowski, Dolina Światła. Marcel – nastolatek mający problemy w rodzinie i przeżywający trudny okres w swoim życiu – trafia do sanatorium. W zamkniętej społeczności, wśród skonfliktowanych rówieśników, także zrazu nie znajduje spokoju. Do wewnętrznej równowagi powróci dopiero z czasem, gdy wewnętrznie dorośnie i pozna miłość…

Harry Mulisch, Czarne światło. Marjolein była dziewczyną Maurycego Akelei. Zmarła ponad 20 lat temu, a on nadal nie potrafi poradzić sobie z traumą po jej odejściu. Mężczyzna prowadzi ciche życie w ubogiej dzielnicy, pracując jako organista. Nastaje 20 sierpnia 1953 roku, dzień, który Świadkowie Jehowy oznaczyli na datę końca świata. Maurycy ma dziś imieniny i pragnie wreszcie wyjść ze swej samotni i zaprosić grupkę przyjaciół na przyjęcie… (sygn. 73098).

M.L. Stedman, Światło między oceanami (The Light Between Oceans). Tom Sherborne zostaje latarnikiem, poślubia Isabel i razem zamieszkują na malowniczej wyspie. Mija trochę czasu. Sielanka się kończy. Po dwukrotnej utracie dziecka kobieta popada w depresję. I oto zdarza się rzecz niezwykła: do brzegu przypływa łódka z ciałem martwego mężczyzny i żywym niemowlęciem. To jednak nie koniec problemów małżeństwa, ale ich początek… (sygn. 177296).

Światło to również latarnie morskie – ten motyw przedstawiłyśmy TUTAJ.