Kącik Maturzysty – 85: Gramatyka (składnia)

Dzisiaj to, co niekoniecznie lubimy, ale koniecznie trzeba znać, czyli kilka ćwiczeń z gramatyki opisowej. Wracamy myślą do gimnazjum… i zaczynamy.

Pytania

Ćwiczenie 1
Przekształć zdania złożone współrzędnie na zdania złożone podrzędnie o podobnej treści:

Wróciłem do domu i zjadłem obiad.
Zerwał się bardzo silny wiatr, więc  jezioro zaczęło się burzyć.
Śnieg padał przez dwa tygodnie, więc drogi były nieprzejezdne.
Wszyscy byli już bardzo zmęczeni, ale szli jeszcze dwie godziny.

Ćwiczenie 2
Wskaż zdania złożone współrzędnie łączne, rozłączne, wynikowe i przeciwstawne:

Wyszedłem bardzo wcześnie i zdążyłem na wcześniejszy autobus.
Miłe złego początki, lecz koniec żałosny.
Pójdziesz na dyskotekę czy zostaniesz w domu?
Nadciągają ciężkie chmury, będzie śnieżyca.

Ćwiczenie 3
Podane zdania pojedyncze przekształć na zdania podrzędnie złożone, zastępując ich podkreślone części zdaniami podrzędnymi.

Urlop nie udał się z powodu brzydkiej pogody.
Przed świętami handlowcy spodziewają się dużych utargów.
Po przyjeździe na obóz wysłałem widokówkę do rodziców.
Dziś dowiedziałem się o przyjeździe dziadka.
Mieszkam w pokoju sąsiadującym z kuchnią.

Ćwiczenie 4
Podane zdania podrzędnie złożone przekształć na zdania pojedyncze.

Na peronie stało sporo ludzi, którzy czekali na pociąg do Gdyni.
Ponieważ byłam za granicą, nie mogłam ciebie odwiedzić.
Chciałam tam dotrzeć, zanim zapadnie zmrok.

Ćwiczenie 5
Wreszcie coś z pogranicza literatury i gramatyki. W jaki sposób - z gramatycznego punktu widzenia - Ignacy Krasicki operuje techniką kontrastu w bajce Syn i ojciec?

Każdy wiek ma goryczy, ma swoje przywary:
Syn się męczył nad książką, stękał ojciec stary.
Ten nie znał odpoczynku, a tamten swobody:
Płakał ojciec, że stary; płakał syn, ze młody.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Gdy wróciłem do domu, zjadłam obiad.
Ponieważ zerwał się bardzo silny wiatr, jezioro zaczęło się burzyć.
Ponieważ śnieg padał przez dwa tygodnie, drogi były nieprzejezdne.
Chociaż wszyscy byli już bardzo zmęczeni, szli jeszcze dwie godziny.

Ćwiczenie 2
Wyszedłem bardzo wcześnie i zdążyłem na wcześniejszy autobus. - Zdanie złożone współrzędnie, łączne.
Miłe złego początki, lecz koniec żałosny. - Zdanie złożone współrzędnie, przeciwstawne.
Pójdziesz na dyskotekę czy zostaniesz w domu? - Zdanie złożone współrzędnie, rozłączne.
Nadciągają ciężkie chmury, będzie śnieżyca. - Zdanie złożone współrzędnie, wynikowe.

Ćwiczenie 3
Urlop nie udał się, gdyż była brzydka pogoda.
Przed świętami handlowcy spodziewają się, że będą mieli duże utargi.
Gdy przyjechałem na obóz, wysłałem widokówkę do rodziców.
Dziś dowiedziałem się, że przyjechał dziadek.
Mieszkam w pokoju, który sąsiaduje z kuchnią.

Ćwiczenie 4
Na peronie stało sporo ludzi  czekających na pociąg do Gdyni.
Z powodu pobytu za granicą nie mogłam ciebie odwiedzić.
Chciałam tam dotrzeć przed zapadnięciem zmroku.

Ćwiczenie 5
Operuje techniką kontrastu wyrażonego z pomocą szeregu zdań współrzędnych przeciwstawnych.

Zagadki, szarady, metagramy (sprzed lat) - część 2

Dzisiaj przedstawiamy kolejne zagadki z przedwojennych numerów czasopisma "Płomyk". Część pierwsza znajduje się TUTAJ.

Zagadki
1.
Jeśli mu kto chce,
odjąć z przodu „c” –
wtedy zamiast miasta
o wyniosłych wieżach
otrzyma część zbroi
dawnego rycerza.

2.
Stoi koń u wodopoju,
dziwny koń w pasiastym stroju.

3.
Kto potrafi mówić wszystkimi językami świata?

4.
Znasz tego natręta,
co depce po piętach?
Czy człek stoi, czy ucieka,
zawsze trzyma się człowieka.

5.
Na wodzie się położył,
w wodzie się nie zanurzył.
Mróz go wcale nie trwoży,
a ciepło mu nie służy.

6.
Przed dużym owocem
duża litera
okno na świat otwiera.

7.
Martwiła się lwica biedna:
zginęła jej głoska jedna.
Stanął przed nią kot – i razem
zadzwonili – brzęk! – żelazem,
wpadli w morze, siedli na dnie,
zatrzymali statek ładnie.

8.
Niesie człowiek poniektóry
same sznury,
same dziury.
Potem w wodę spuszcza z góry
same sznury,
same dziury.

9.
Jak napisać „trzymaj stołek”, żeby użyć do tego 6 liter, a nie 13?

10.
Gdy ma „w” na końcu –
to dziki zwierz duży.
Gdy ma „p” na końcu –
przeciw muchom służy.
Gdy ma „k” na końcu –
pomaga w chorobie.
A gdy „n” ma w końcu –
to go zasiej sobie.
Kiedy go uprzędziesz –
koszulę mieć będziesz.

Odpowiedzi
1. Chełm, hełm.
2. Zebra
3. Echo.
4. Cień.
5. Lód.
6. Gdynia.
7. Kotwica.
8. Sieć.
9. 3 maj 100 łek.
10. Lew, lep, lek, len.

Źródło:
Kochanowska Maria (wybór), Płomykowe kroniki, lata 1922-1939, Warszawa 1984 (sygnatura: 106906)

Książki (nie)zapomniane - Każdy poranek jest Dniem Matki. I południe. I wieczór. I noc

Jesień. Wkrótce listopad rozsnuje tu i ówdzie mgiełkę melancholii. Dlatego dwa tomiki wierszy, które przedstawimy, będą zawierały treści poważne, ale pełne czułości. Te wiersze wypełnia miłość do matek, które odeszły za parawan życia.

Dobranoc matce ANNY KAMIEŃSKIEJ (1920-1986). Zbiór 25 liryków. Wspomnienia chwil przede wszystkim bolesnych: cierpienia matki po śmierci syna (Litania), jej choroby, pobytu i śmierci w szpitalu (*** [Całą noc siedziałam przy niej]). Nie brak też pogodnych retrospekcji, czyli na przykład radości, z jaką witała przychodzące na świat wnuki. Gdybyśmy pokusili się o usytuowanie utworu w szeregu historycznoliterackim i poszukanie podobieństw w twórczości o tematyce funeralnej, chyba najbliżej byłoby do... Trenów Kochanowskiego. Tak, tomik jest swoistym odtworzeniem drogi, jaką przebyła pisarka - od bólu na widok sprzętów pozostawionych przez zmarłą (Dom matki), odczucia wszechogarniającej pustki:

My, którzy pochowaliśmy w ziemi matki
Nie należymy już tylko do świata żywych

aż po cichą konsolację:

Już będą skrzypce wiosen
Śpiewać nad tobą wieczyście

pewność, że ona nadal opiekuje się tymi, których zostawiła. Przynosi wigilijne podarki (Dary matki). Zwyczajnie - jest:

Ona dalej zza grobu opiekuje się nami,
A więc coś z nas zostaje poza grobem

Nawet więcej - pojawia się nowy wymiar bliskości:

Odległość, co nas rozdzieliła (...)
Nie! Tego nie przebędziesz! (...)
Ale jest i coś, co nas zbliżyło:
Noc, tajemne korytarze snu,
Nieskończona obecność serca.

Bo matka to obecność. Nieustanne ciche czuwanie i bezgłośne bezpieczeństwo.

Kamieńska Anna, Dobranoc matce, w: tejże, Poezje wybrane, Warszawa 1959, s. 187-218 (sygnatura: 28226).

Pomnik Matki Polki (Racibórz) - źródło

Matka odchodzi TADEUSZA RÓŻEWICZA (1921-2014). Przedziwny zbiór zapisków, wspomnień i wierszy poety, jego braci (rozstrzelanego młodo Janusza oraz Stanisława, znanego reżysera), a także... matki. Tej, której życiu i bolesnemu umieraniu poświęcony jest tomik. Powstał 40 lat po śmierci bohaterki. Kolejny pomnik zwycięskiej miłości, wznoszącej się jak sztandar ponad wojenną traumą, z którą nie umiało uporać się sumienie, ponad walką z własną niewiarą, ponad każdym przejawem zła. Zamiast "recenzji", kilka pięknych cytatów z pierwszej strony (interpunkcja oryginalna):

Oczy matki wszystko widzące patrzą na urodziny patrzą przez całe życie i patrzą po śmierci z "tamtego świata". Nawet jeśli syn zamieniony został w maszynę do zabijania albo zwierzę mordercę (...)

Kiedy matka odwróci oczy od swojego dziecka dziecko zaczyna błądzić i ginie w świecie pozbawionym miłości i ciepła.

Jutro jest Dzień Matki. Nie pamiętam czy w moim dzieciństwie był taki oficjalny urzędowy dzień... W moim dzieciństwie każdy dzień roku był dniem Matki. Każdy poranek był dniem Matki. I południe i wieczór i noc.

Dwa piękne tomiki o pamięci, miłości i trwaniu. O życiu, które zwycięża. Bo Matka nie umiera. Bez trudu potrafi powrócić zza białego parawanu, za którym na chwilę zniknęła.

Różewicz Tadeusz, Matka odchodzi, Wrocław 1999. ISBN 83-7023-735-5 (sygnatura: 152351).

Macierzyństwo (pomnik) - źródło

Kącik Maturzysty – 84: Historia. Frazeologia

Dzisiaj będzie dominować frazeologia. Jednak na początku – zagadnienie pomocnicze do historii literatury, czyli historia powszechna. Zawsze pamiętajmy, że wiedza ogólna, którą posiadamy, może nam pomóc w zdawaniu egzaminów przedmiotowych.

Pytania

Ćwiczenie 1
Do podanych grup wydarzeń historycznych przyporządkuj epoki:
a) Obrady sejmu Wielkiego; kasata zakonu jezuitów; powstanie kościuszkowskie; konfederacja barska; założenie Collegium Nobilium; utworzenie Komisji Edukacji Narodowej.
b) Bitwa pod Kłuszynem; "Potop" szwedzki; rządy Michała Korybuta Wiśniowieckiego; bitwa pod Chocimiem; Odsiecz wiedeńska.
c) Bitwa pod Borodino; zesłanie Napoleona na wyspę św. Heleny; rewolucja lipcowa we Francji; powstanie listopadowe; Wielka Emigracja; Wiosna Ludów.
d) Działalność świętych Cyryla i Metodego; bitwa pod Legnicą; rozbicie dzielnicowe w Polsce; rządy Władysława Łokietka; unia w Krewie; bitwa pod Grunwaldem.
e) Budowa Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu; hołd pruski; unia lubelska; pierwsza wolna elekcja; rządy Stefana Batorego.
f) Bitwa Warszawska ("Cud nad Wisłą"); działalność gangu Ala Capone w USA; przewrót majowy; powstanie filmu dźwiękowego; powstanie Republiki Weimarskiej.
g) Wojna francusko-pruska; Komuna paryska; Kulturkampf; wynalezienie telefonu przez Aleksandra Grahama Bella; wynalezienie żarówki elektrycznej przez Thomasa Alvę Edisona; zakończenie budowy wieży Eiffla.
h) Pierwsza projekcja filmu; druga wojna burska; powstanie bokserów; bitwa pod Mukdenem.
i) Powstanie ruchu hipisowskiego; wojna wietnamska; stan wojenny w Polsce; kariera zespołu The Beatles; wynalezienie i wycofanie z użycia bomby neutronowej; sportowe sukcesy Ireny Szewińskiej.
j) Powstanie Kodeksu Hammurabiego; bitwa pod Farsalos; bitwa pod Maratonem; bitwa pod Zamą; reformy wojskowe Mariusza.

Ćwiczenie 2
Podaj minimum 5 związków frazeologicznych z rzeczownikiem „koń”, np. końskie zdrowie, końska dawka.

Ćwiczenie 3
Podaj minimum 5 związków frazeologicznych z rzeczownikiem „pies”, np. (coś jest) pod psem, (żyć) jak pies z kotem.

Ćwiczenie 4
Właśnie – w poprzednim przykładzie był „kot”. Podaj minimum 5 związków frazeologicznych z rzeczownikiem „kot”, np. bawić się (z kimś) jak kotek z myszką; drzeć (z kimś) koty.

Ćwiczenie 5
Podaj kilka (np. 5 lub więcej) związków frazeologicznych ze zwierzętami innymi niż w poprzednich pytaniach, np. bazgrać jak kura pazurem, mieć węża w kieszeni.

Ćwiczenie 6
Wypisz przynajmniej po jednym znanym Ci związku frazeologicznym zawierającym wymienione niżej wyrazy i podaj znaczenie każdego związku, np. (być) jak noga stołowa = być tępym. Wyrazy: oko, noga, język, włos, ucho, szyja, palec, ramię kark, plecy.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a) Oświecenie. b) Barok. c) Romantyzm. d) Średniowiecze. e) Odrodzenie (renesans). f) Dwudziestolecie międzywojenne. g) Pozytywizm. h) Modernizm (Młoda Polska, neoromantyzm). i) Okres powojenny (po II wojnie światowej). j) Starożytność.

Ćwiczenie 2
Np. czarny koń; i w sto koni nie dogoni; konia z rzędem; konie z kimś kraść; koń by się uśmiał; mieć konika (czyli hobby); pędzić, co koń wyskoczy; postawić na dobrego konia; silny jak koń (czasem - wymiennie - tur); wsiąść na dobrego konia; zjeść konia z kopytami; znać się jak łyse konie; zrobić w konia.

Ćwiczenie 3
Np. czuć się jak zbity pies; głodny jak pies; goić się jak na psie; łgać jak pies; na psa urok; ni pies, ni wydra; nie dla psa kiełbasa; pies go lizał; pies z kulawą nogą; psa żal wygnać (w taką pogodę); psi obowiązek; psie pieniądze; psu na budę; psy szczekają, karawana idzie dalej; schodzić na psy; traktować jak psa; tu jest pies pogrzebany; wieszać na kimś psy; wypędzić jak psa; zdechł pies; pieskie (psie) życie; zimno jak w psiarni.

Ćwiczenie 4
Np. kocia muzyka; kota nie ma, więc myszy harcują; kupić kota w worku; mieć kota; odwracać kota ogonem; pierwsze koty za płoty; tyle, co kot napłakał; kocie życie.

Ćwiczenie 5
Np. siedzieć cicho jak mysz pod miotłą; słoń w składzie porcelany; pasować jak wół do karety; przyszła koza do woza; sprytny jak lis; wół roboczy; uparty jak osioł; wilk w owczej skórze; wilcze ślepia.

Ćwiczenie 6
Oko. Np. oko za oko = kara ma być taka sama jak skutek przestępstwa;
Noga. Np. ręka rękę myje, nóżka nóżkę wspiera = swoi popierają swoich;
Język. Np. pociągnąć za język = wypytać kogoś w jakiejś sprawie;
Włos. Np. o mały włos = niewiele brakowało, by...;
Ucho. Np. zakochać się po uszy = zakochać się, gorąco, gwałtownie;
Szyja. Np. na łeb, na szyję = w wielkim pośpiechu, bezładnie;
Palec. Np. mieć coś w małym palcu = doskonale się na czymś znać;
Ramię. Np. ramię w ramię = wspólnie;
Kark. Np. nadstawiać karku = ryzykować, poświęcać się (za kogoś lub coś);
Plecy. Np. mieć plecy = mieć poparcie wpływowej(-ych) osoby (osób).

Zagadki, szarady, metagramy (sprzed lat) - część 1

Niedawno wspominałyśmy przedwojenne żarty z czasopisma "Płomyk" (TUTAJ). Dzisiaj będzie parę zagadek sprzed lat.

Zagadki
1.
Jaka liczba napisana do góry nogami ma tę sama wartość, co napisana zwyczajnie?

2.
Sz dołożysz – służy do noszenia,
T przyczepisz – zgrabny do łowienia,
S znów przydasz – ptak, co śpiewa w lesie,
Rt dodasz – w płaszczu znajduje się,
Ń dołożysz – zwierz domowy duży,
C – przyczepisz – do przykrycia służy.

3.
Wprost – biegnie wzdłuż gościńca lub zwyczajnej drogi.
Wspak – z płótna jest zrobiony i cztery ma rogi.

4.
Francuz ma, Niemiec nie:
prorok też ma, nawet dwie.
W garnku jest, w szklance brak:
ma ją ryba, nie ma ptak.
Nie ma kula, lecz ma bryła,
łatwo znaleźć, choć się skryła.

5.
Przez m – oznacza owada,
przez s – w potrawach się jada.

Przez n – to ciemna część doby,
Przez m – to siły zasoby.

6.
Patrząc na mapę,
łatwo byś odgadła,
która rzeka w Polsce
ma najwięcej sadła.

7.
Pierwsze – to potrawa
lub alarmu znak.
Czytaj wprost i wspak,
można tak i tak.
A kiedy dołączę dwie literki małe,
mam drzewo szumiące, rosłe i wspaniałe.

8.
Kiedy się kończy na ć,
do szycia i haftu służy,
kiedy się kończy na t,
blachy tym spaja się duże.
Na l się kończąc – przez pustynie
koło piramid do morza płynie.

Odpowiedzi
1. 888.
2. Kosz, kot, kos, kort, koń, koc.
3. Rów, wór.
4. Litera „r”.
5. Mól, sól; noc, moc.
6. Wieprz.
7. Sosna.
8. Nić, nit, Nil.

Część 2 ukaże się 29 października.

Źródło:
Kochanowska Maria (wybór), Płomykowe kroniki, lata 1922-1939, Warszawa 1984 (sygnatura: 106906)

Co (poza wiedzą) można znaleźć w książkach i czasopismach?

Postaramy się dziś odpowiedzieć na tytułowe pytanie prezentując niektóre znaleziska w naszych zbiorach.

Przede wszystkim – do biblioteki trzeba dotrzeć. Zatem – bilet:

W bibliotece należy wypisać rewers. Ten jest jeszcze z lat 70. ubiegłego wieku, ale świetnie zakonserwowany:

A ten jest od tamtego młodszy, chociaż też leciwy:

Jeśli w zbiorach nie znalazło się kompletu poszukiwanych materiałów – trzeba pojechać do filii. Ich wykaz jest pomocny. Ten jest archiwalny (wszak mamy jubileusz 90.lecia placówki!) – popatrzmy na nazwy ulic i miast. Tak, kiedyś filii było więcej:

Podczas czytania może złapać nagły głód – zatem przydaje się wafelek czy "wafek" (lub wspomnienie po nim, jak w tym przypadku):

Notatki… Szeroki temat. Na przykład takie:

Lub takie:

Czasem – własna (?) twórczość literacka (zainspirowana lekturą?):

i plastyczna. Tu inspiracja jest oczywista – science-fiction:

lub najwybitniejsza twórczość innych. W tym przypadku – Andrieja Rublowa:

Wreszcie to, co zawsze miłe. Świąteczne życzenia. Te jednak nie były adresowane do nas…

Znajdowałyśmy i znajdujemy w książkach i czasopismach prawdziwe cuda. Śliczne rysunki, zakładki, zasuszone kwiaty. Raz nawet zawieruszyło się… 20 złotych (ale sprzed denominacji). Przypominamy, że bułka wówczas kosztowała znacznie więcej. Może kiedyś urządzimy małe biuro rzeczy znalezionych?

Kącik Maturzysty: 83 - Stylistyka; historia języka polskiego; gramatyka

Dzisiaj - trochę stylistyki, nieco historii języka polskiego i gramatyki. Tylko cztery ćwiczenia.

Pytania

Ćwiczenie 1
Oto fragment powieści Zaklęty Dwór, romantycznego pisarza, Walerego Łozińskiego. W jaki sposób pisarz osiąga efekt paralelizmów składniowych w tym zdaniu (wyróżniki kolorystyczne stanowią podpowiedź)?

Mogłeś przejeżdżać tamtędy we dnie czy w nocy, w powszednią czy świąteczną, jarmarczną czy odpustową dobę, zastałeś zawsze tłumno i pełno w sieniach i przed zajazdem, ludno i gwarno w szynkarni i w alkierzu (...)

Ćwiczenie 2
Oto jeszcze jeden fragment Zaklętego Dworu Walerego Łozińskiego. Nazwij wyróżnione kolorystycznie środki stylistyczne. Który środek dominuje?

Na dworze ciemna, głucha noc. Niebo czarnym zasnuło się całunem, ani jeden srebrny promyczek nie spływa z góry, a jakieś duszne, parne ołowiane powietrze owionęło ziemię. I dziwnie jakoś straszno i złowrogo w pobliżu zaklętego Dworu (…) jakiś dziwny, chaotyczny nieład powstał dokoła, duszne, ołowiane powietrze spadło jej na piersi, jakieś czarne, okropne, złowrogie mary powstawały jedna po drugiej… i tuż nagle jakiś potwór ohydny wyrósł z ziemi przed jej oczyma i wyciągnął ku niej straszne, monstrualne, błoną nietoperza spojone szpony i rozwarł paszcz ziejącą krwią i ogniem (...)

Ćwiczenie 3
Podaj najważniejsze przyczyny zapożyczeń z podanych języków:
a) IX-XVIII w., język łaciński, wyrazy: akademia, profesor, recepta;
b) X-XVI w., język czeski, wyrazy: hańba, obywatel, zwolennik;
c) XII-XVI w., język niemiecki, wyrazy: gmina, ratusz, wójt;
d) XIV-XVIII w., język ruski, wyrazy: bohater, druh, harmider;
e) XIV-XV w., język węgierski, wyrazy: bigos, giermek, orszak;
f) XV-XVII w., języki turecko-tatarskie, wyrazy: basza, czambuł, tapczan;
g) XVI-XVII w., język włoski, wyrazy: fraszka, kalafior, wiolonczela;
h) XVI-XVIII w., język francuski, wyrazy: awangarda, buduar, fryzjer.

Ćwiczenie 4
Używając formantu -acz utwórz nazwy narzędzi, kierując się przytoczonymi poniżej nazwami czynności:
odkurz-acz, bo odkurza; 
…, bo rozpyla;
…, bo spina;  
…, bo zgniata;
…, bo podgrzewa;
…, bo zszywa;
…, bo nawilża;
…, bo zmywa.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Efekt paralelizmów składniowych daje rytmizowanie zdań, osiągane przez wprowadzenie zestawianych parami wyrazów bliskoznacznych.

Ćwiczenie 2
Na dworze ciemna, głucha noc - nagromadzenie epitetów; anakolut (Na dworze [była] ciemna, głucha noc];
Niebo czarnym zasnuło się całunem - zdanie inwersyjne; epitet przymiotnikowy (czarny całun); metafora - metonimia (niebo zasnuło się całunem);
srebrny promyczek - epitet przymiotnikowy; deminutivum, czyli zdrobnienie;
duszne, parne ołowiane powietrze - nagromadzenie epitetów;
dziwnie jakoś straszno i złowrogo w pobliżu zaklętego Dworu - nagromadzenie epitetów przysłówkowych; anakolut (dziwnie jakoś straszno i złowrogo [było] w pobliżu zaklętego Dworu);

dziwny, chaotyczny nieład - nagromadzenie epitetów;

duszne, ołowiane [powietrze] - nagromadzenie epitetów;

powietrze spadło jej na piersi - metafora;
czarne, okropne, złowrogie mary - nagromadzenie epitetów;
potwór ohydny - epitet przymiotnikowy inwersyjny;
straszne, monstrualne, błoną nietoperza spojone szpony - zdanie inwersyjne [błoną nietoperza spojone szpony]; nagromadzenie epitetów.
Dominuje nagromadzenie epitetów.

Ćwiczenie 3
a) Łacina była językiem uniwersalnym, powszechnie znanym w Europie;
b) małżeństwo Mieszka I z Dobrawą czeską, przyjęcie chrześcijaństwa przez czeskie pośrednictwo, sąsiedztwo;
c) osadnictwo niemieckie w miastach i na wsiach;
d) przejęcie przez Jagiellonów ziem wschodniosłowiańskich w XV w., wojny ze sąsiadem na Wschodzie w XVII w.;
e) kontakty polityczne za panowania Stefana Batorego;
f) wojny z Turkami i Tatarami;
g) wpływ kultury i sztuki włoskiej w okresie renesansu, studia Polaków we włoskich uniwersytetach, małżeństwo Zygmunta Starego z Boną Sforzą i przybycie jej dworzan do Polski;
h) przejęcie przez Francję roli centrum kulturalnego Europy (wyparcie łaciny przez język francuski).

Ćwiczenie 4
Rozpyl-acz, bo rozpyla;
spin-acz bo spina;
zgniat-acz, bo zgniata;
podgrzew-acz, bo podgrzewa;
zszyw-acz, bo zszywa;
nawilż-acz, bo nawilża;
zmy-acz, bo zmywa.

(Oszczędny?) królewski dwór

Myślimy o wyborach samorządowych. Zawsze budzą emocje. Jedni twierdzą, że radnych jest za dużo (to samo odnoszą też do posłów w wyborach parlamentarnych), inni, że mogłoby być nawet więcej. Przecież na listach wyborczych nazwisk nie brakuje...

Dzisiaj zaprezentujemy ciekawostkę - wykaz stanowisk na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego i ich skład liczebny. Kto zechce, może sobie w przybliżeniu policzyć, ile osób liczył dwór królewski (te cyfry - jeśli je podano - znajdują się w nawiasach). Dane pochodzą z Kalendarza politycznego Grölla (1784 r.). Oto lista:

źródło

Marszałek Dworu JKMci, Kasjerowie przysięgli (2), Kontraregestranci (4), Departament podkomorski (podkomorzy wielki koronny i podkomorzowie nadworni JKMci), Kaznodzieja nadworny JKMci, Kapelani JKMci (2), Oberhofmistrz paziów JKMci (pułkownik), Archiater JKMci, Leibchirurg JKMci, Aptekarz nadworny JKMci, Dentysta JKMci, Felczer JKMci, Kancelaria JKMci Gabinetowa (pisarz i konsyliarze, sekretarze, tłumacze, decyfranci itp.), Ministrowie, rezydenci i agenci JKMci u dworów cudzoziemskich (Berlin, Londyn, Petersburg, Rzym, Wenecja, Wiedeń), Departament Stajni JKMci (dyrektor – koniuszy wielki koronny i 4 koniuszych: 2 kapitanowie, 1 major i 1 pułkownik), Kuchnia królewska (pod dyrekcją marszałka dworu), Kuchmistrzowie królewscy (2), Podczaszy królewski, Cukiernik królewski, Łowiectwo królewskie (szef – łowczy wielki koronny; łowczy polowy), Architekt JKMci i Rzplitej, Departament Biblioteki JKMci, Wicebibliotekarze (2), Gabinet Numizmatów i Starożytności (1), Gabinet Kopersztychów (1), Gabinet Naturaliów (1 – kapitan), Gabinet Instrumentów Fizycznych i Matematycznych (astronom JKMci, duchowny).

źródło

Źródło: Baczko Bronisław, Hinz Henryk (wybór tekstów, wstęp i oprac.), Kalendarz półstuletni. 1750-1800, Warszawa 1975 (sygnatury: 161650, cz XXIV-5/11)

Książki (nie)zapomniane - Robinsonowie Północy

Autor tych dwóch książek, FRANTIŠEK BĚHOUNEK (1898-1973), to nie tylko literat, ale również fizyk i podróżnik. Pierwsza jest relacją z tragicznej wyprawy do Bieguna Północnego, której był uczestnikiem. Druga - powieścią przeznaczoną (nie tylko) dla młodzieży.

Rozbitkowie ma Morzu Polarnym. Generał Umberto Nobile, opromieniony sławą udanego lotu (wraz z Roaldem Amundsenem) z Europy do Ameryki nad Biegunem Północnym, po którym w sposób niehonorowy potraktował Norwega i stał się jego nieprzyjacielem, postanowił zorganizować włoską wyprawę na biegun. 23 maja 1928 roku na sterowcu "Italia" wystartowali wybitni naukowcy i doświadczeni polarnicy. Następnego dnia dotarli do celu, ale warunki atmosferyczne nie pozwoliły im na lądowanie. Wśród wzmagającej się śnieżycy zawrócili na południe, by niebawem niebezpiecznie obniżyć lot i uderzyć w lód. Dziesięciu mężczyzn upadło na krę (jeden z nich zginął), pozostałych sześciu wiatr porwał w nieznane. Dowódca i główny mechanik odnieśli ciężkie obrażenia, pozostali - lżejsze. Towarzyszący im piesek wyszedł z katastrofy bez uszczerbku. Szczęściem w nieszczęściu było ocalenie najbardziej potrzebnych sprzętów (broni, namiotu, odzieży) i żywności. 

sterowiec "Italia", fot. z książki, wyd. Katowice 1974

Czas mijał. Wreszcie pojawił się ryzykowny pomysł podzielenia rozbitków i zorganizowania pieszej wędrówki jednej grupy w celu poszukania pomocy. Szwedzki podróżnik, Finn Malmgren, zabrał w drogę dwóch Włochów - Zappiego i Mariano. Gdy po wielu dniach dostrzegł ich radziecki lodołamacz "Krasin", Malmgren nie żył, pozostawiony, już umierający - ponoć na własne życzenie - wśród lodów. Zappi kłamał, nieustannie zmieniając wersje dotyczące jego ostatnich chwil, a Mariano zdawkowo je potwierdzał lub... milczał. Nikt nigdy nie dowiedział się, co tam się naprawdę wydarzyło.

Pozostali na krze także zostali uratowani przez załogę "Krasina". Nobile zaprzeczył zasadzie, że kapitan schodzi (tutaj: z lodu) ostatni - i wyewakuował się jako pierwszy. Ale prędzej na pomoc wyruszył mu Amundsen, którego bardzo nieuczciwie potraktował w trakcie i po wyprawie sprzed dwóch lat. Norweg z(a)ginął lecąc mu na ratunek... Nigdy nie odnaleziono jego ciała. Podobnie jak sześciu pasażerów "Italii", którzy odfrunęli odciążonym sterowcem w tamtym tragicznym dniu.

Ślady wśród lodów. Powieść dla młodzieży. Z wyżej zaprezentowanym dokumentem łączy ją chyba głównie... pies, który tu także wychodzi bez szwanku z katastrofy. Ale po kolei...

Jenik Benda, nastolatek, stracił ojca na morzu. Wracając - wraz z matką i siostrą - z jego pogrzebu, już marzy o dalekich podróżach. I w nocy, nie zważając na cierpienie mamy - wdowy i jej obawy, ucieka z domu i zaciąga się na statek wielorybniczy. "Isbjörnem" dowodzi tata jego przyjaciela, Finna, który też z nimi płynie. Wraz z doświadczonymi wielorybnikami, zmierzającymi do Ziemi Franciszka Józefa, chłopcy uczą się życia na morzu, co im się niebawem przyda. Załoga przeżywa liczne przygody - spotkania z wężem morskim i fokami, polowania, wycieczki po lodzie. Jednak pewnego dnia, zupełnie nieoczekiwanie, załamująca się góra lodowa upada na krę, do której zacumowano szkuner. Wzmagający się wiatr i wstrząsy, wreszcie zawieja, dopełniają dzieła spustoszenia. Statek ginie chłopcom z oczu. Zostają sami na krze...

Na szczęście mają namiot. Ale odtąd muszą radzić sobie we dwójkę (nie licząc psa). Czekają ich choroby, niepogody, długie godziny wędrówki w nieznane, groźne niedźwiedzie, głód. Przekonani, że wielorybnicy nie żyją, muszą wydorośleć. Ale dokąd się skierować po ratunek?

Czy chłopcy znaleźli pomoc? Co stało się z załogą szkunera? Znając reguły powieści dla młodzieży, możemy domyślić się zakończenia...

Běhounek František, Rozbitkowie ma Morzu Polarnym, tł. Jadwiga Bułakowska, Katowice, 1974 (sygnatura: 63698)
Běhounek František, Ślady wśród lodów, tł. Jadwiga Bułakowska, Katowice, 1986 (sygnatura: 113895)

Kącik Maturzysty: 82 - Tematy literackie i ikoniczne: wygnanie, zesłanie, tułaczka; granice poznania; sacrum a profanum

Dzisiaj Ćwiczeniem 1 uczynimy pytanie, które zadała jedna z Uczennic w trakcie zajęć z 21 września. Ćwiczenie 3 będzie nawiązaniem i rozszerzeniem tego, które zadałam zebranym podczas wspomnianego spotkania.

Pytania

Ćwiczenie 1
Niech obraz Wigilia na Syberii Jacka Malczewskiego stanie się inspiracją do przedstawienia zesłańców w różnych tekstach kultury.

źródło

Ćwiczenie 2
Temat pokrewny do zesłania, szerszy od niego. Jakie utwory literackie można wziąć pod uwagę omawiając zagadnienie: wygnanie, tułaczka, emigracja.

Ćwiczenie 3
Literackie nawiązanie do widoku katedry św. Piotra w Beauvais w wierszu Adama Zagajewskiego Lusterko samochodu uczyń inspiracją do omówienia literackich refleksji na temat granic ludzkiego poznania (Boga, Absolutu, sensu dziejów, samego siebie).
Widok katedry:

źródło: St. K. Stopczyk, Plastyka. Podręcznik dla klasy szóstej szkoły podstawowej, Warszawa, WSiP, 1998, s. 42

Wiersz:
W lusterku samochodu zobaczyłem
nagle bryłę katedry w Beauvais;
rzeczy wielkie mieszkają w małych
przez chwilę.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Oto niektóre teksty kultury, spośród których można wybrać kilka (dwa, trzy), najlepiej z lektur omawianych w szkole. Obrazy (choć wystarczyłby podany w temacie oraz - ewentualnie - zaznaczenie, że artysta namalował więcej dzieł o tej tematyce), np. Artur Grottger: Pochód na Syberię. Antoni Kozakiewicz: Trzy pokolenia. Jacek Malczewski: Niedziela w kopalni; Podróż na wschód; Sybiracy; Śmierć Ellenai [Uwaga! Obraz nawiązuje do Anhellego Juliusza Słowackiego]; Śmierć na etapie; Zesłanie studentów. Artur Nikrutowski: Zsyłka na Sybir. Witold Pruszkowski: Na zesłanie w Sybir. Aleksander Sochaczewski: Pożegnanie Europy; Starzec w kajdanach; Śmierć na taczce; W drodze na zesłanie; Więźniowie przy pracy w drodze do katorgi.
 

Literatura, np. Adam Mickiewicz: Dziadów część III [opowiadanie Sobolewskiego, Ustęp] - omówienie lektury TUTAJ i TUTAJ, Pielgrzym [w Sonetach krymskich], oraz Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Juliusz Słowacki: Anhelli. Bolesław Prus: Lalka [pobyt Wokulskiego na Syberii]. Lew Tołstoj: Za co? (zob. TUTAJ), Stefan Żeromski: Ludzie bezdomni [Wacław - brat Joasi Podborskiej]. Mieczysław Jastrun: Dziady [piękny, smutny wiersz]. Alfred Szklarski: Tajemnicza wyprawa Tomka [z serii przygód o Tomku Wilmowskim]. Gustaw Herling-Grudziński: Inny świat.
 

Książki o zesłańcach, chociaż nie o Polakach - np. Fiodor Dostojewski: Zbrodnia i kara; Wspomnienia z domu umarłych.
 

Piosenka, np. Jacek Kaczmarski: Wigilia na Syberii; Zesłanie studentów [nawiązujące do obrazów Malczewskiego].

Ćwiczenie 2
Takich utworów jest sporo. Oto przykłady (ujęte chronologicznie, tzn. epokami): Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz [Epilog]. Juliusz Słowacki: Hymn [Smutno mi, Boże...]. Cyprian Kamil Norwid: Moja piosnka II. Henryk Sienkiewicz: Latarnik. Michał Bałucki: Dla chleba [Góralu, czy ci nie żal...]. Kazimierz Wierzyński: Wróć nas do kraju; Ktokolwiek jesteś bez ojczyzny; Wisław i wyspa; Kufer na plecach. Sławomir Mrożek: Emigranci [dramat]. Ponadto pisarstwo sporej części twórców emigracyjnych, np. Mariana Hemara, Jana Lechonia, Józefa Wittlina i innych. Oczywiście, jeśli temat poszerzymy na sprawy nie tylko polskie, ale również ogólnoludzkie (bo sformułowanie tematu na to pozwoli!), możemy wziąć pod uwagę m.in. Biblię (Księga Rodzaju - wygnanie Adama i Ewy, Księga Wyjścia - wędrówka Narodu Wybranego, Ewangelia wg św. Mateusza - wędrówka Świętej Rodziny do Egiptu), mitologię grecką (Prometeusz, Odyseusz), Chłopów Władysława Stanisława Reymonta (bezdomność Agaty i Jagustynki) i inne.

Ćwiczenie 3
Sytuacja liryczna i podmiot liryczny: znawca kultury europejskiej wspomina, że podróżując samochodem po Francji i wyjeżdżając z Beauvais - zobaczył w lusterku pomniejszony obraz katedry. Dwa ostatnie wersy stanowią filozoficzną refleksję (uogólnienie tamtego wrażenia), której podstawą jest kontrast: rzeczy wielkie - rzeczy małe.
W sensie dosłownym:
•  rzeczy wielkie: bryła katedry, jej ogrom; trwałość budowli;
•  rzeczy małe: lusterko (por. zdrobnienie!); nietrwałość wrażenia ("przez chwilę").
W sensie przenośnym:
• rzeczy wielkie: Ten, który zamieszkuje katedrę - Bóg; sacrum; wielowiekowa tradycja, historia, cywilizacja.
• rzeczy małe: profanum; człowiek, jego osobiste doświadczenie i jednostkowa historia, rola w dziejach.
Połączenie rzeczy wielkich i małych. Ważny trop interpretacyjny mamy w tytule: motyw odbicia (lustra), nasuwający szerokie skojarzenia, np. z jaskinią Platona (widzimy tylko cień rzeczy, a nie same rzeczy), z Wyznaniami św. Augustyna (iluminacja), ale przede wszystkim z 1 Listem do Koryntian [Hymn o miłości] św. Pawła: "Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno" (1 Kor 13, 12). Wniosek: dwa ostatnie wersy sugerują, że człowiekowi tylko chwilowo dana jest możliwość wniknięcia w istotę rzeczy nadprzyrodzonych i stworzonych, istniejących obiektywnie, także w sens dziejów i własnego życia, poznania ich w nagłym przebłysku pewności (iluminacji). Tego olśnienia może doznać wszędzie i w różny sposób, tu: nawet poprzez zniekształcone, pomniejszone odbicie katedry (a nie np. przez wejście do jej wnętrza). Zawsze jednak będzie to ulotny moment ("przez chwilę").

Przykłady innych utworów o granicach ludzkiego poznania Boga, Absolutu, sensu dziejów, siebie samego: Człowiek Boże igrzysko (fraszka) Jana Kochanowskiego; Dziadów część III [Wielka Improwizacja], wiersze Arcymistrz oraz Rozum i wiara Adama Mickiewicza; mistyczna (późna) twórczość Juliusza Słowackiego; Notre-Dame Juliana Przybosia (interpretacja – TUTAJ); poezja ks. Jana Twardowskiego (Mrówko ważko biedronko, *** [Święty Franciszku], Niewidoma dziewczynka, Na słomce, Prośba [Nie posypujcie cukrem religii…], Wierzę jak dziecko), Oeconomia Divina Czesława Miłosza.

Gdyby temat wyraźnie dotyczył uniwersalnego problemu granic ludzkiego poznania, można by nawiązać do postaci naukowców i "mędrców" w literaturze (np. Faust Johanna Wolfganga Goethego, Romantyczność Adama Mickiewicza, Lalka Bolesława Prusa, Solaris Stanisława Lema). Pamiętajmy, że utwory o wędrówce także często dotyczą (samo)poznania, np. Boska Komedia Dantego i inne (zob. TUTAJ, s. 69 i nast.).

„… Prędko urosną włosy, chociażby i na dłoni”

Niektórzy twierdzą, że przypada w pierwszej dekadzie października. Inni, że 30 grudnia. Tych pierwszych jest większość, dlatego wspomnimy go dziś. Dzień Fryzjera. Z tej okazji mamy – ponoć sprawdzone jako bardzo skuteczne! – zalecenia dla wszystkich chcących posiadać bujną, piękną czuprynę. Pochodzą z  osiemnastowiecznego kalendarza, a konkretnie - z 1751. Kalendarza Duńczewskiego (mniejszego). Oto te bezcenne rady:

ŁYSĄ GŁOWĘ WŁOSAMI NAPEŁNIĆ. Zółtków z jajec kurzych, wiele chcesz, upiec na blasze żelaznej i sokiem z nich wyciśnionym smarować łysinę; wznijdą na niej włosy naturalne gęste.
Albo: chleb jęczmienny ususzywszy, utrzeć go na proch, do tego przydać soli i sadła niedźwiedziego; tym smaruj łysinę.
Albo: uwarzyć na kleik żyta zielonego jeszcze nie dojrzałego i tym smarować głowę lub przez chustkę przykładać.
Albo: upalić nasienia lnianego, zetrzeć na proch i zmieszawszy z oliwą smarować łysinę; w krótkim czasie włosami porośnie.
Toż czynią: żywo spalone żaby w garnku nowym, zmięszawszy tenże proch z praśnym miodem.
Item: spaliwszy pszczół kilkanaście, zmięszać proch z gnojem myszy polnej i skropić różowym olejkiem; prędko urosną włosy, chociażby i na dłoni, smarując tym.
Albo: pszczoły ususzyć w koszyku przy ogniu, ażeby w proch zetrzeć się mogły; tenże proch rozpuścić oliwą i miejsce, na którym chcesz, aby włosy rosły, nasmarować. Dziwnie skutek uznasz. Nostradamus.

źródło

NIE OSIWIEĆ ALBO SIWIZNY POZBYĆ SIĘ. Mlekiem suczym głowę i włosy namaczaj; rzecz jest doświadczona, że takie włosy nie siwieją. Nostradamus.
Jeżeli siwych włosów chcesz pozbyć, a inszych nabyć młodych, utrzeć suchego gnoju kociego na proch jako najmielszy, przesiać go i z octem mocnym atemperować gęsto, czym namaściwszy włosy, opadną. A gdy już łysina stanie się, to czynić, co głowę łysą włosami napełnia, a urosną włosy nowe. (…)

źródło

WŁOSY OZDOBNE I PIĘKNE. Kto głowę ługiem wymyje, a do inszego ługu albo wina dwie części przyda rabarbarum, a tym często odwilża (…) włosy, przy słońcu albo wolnym ogniu wysuszając, będą włosy jasne, jakoby złote, wolno kędziorawe, jakby ich utrefił, bez zaszkodzenia głowie.

Inne porady z tego kalendarza: włosom pomaga też stosowanie oleju z migdałów gorzkich, pomady z gotowanych w miodzie żółtek (z domieszką szafranu) oraz płukanka z utartego łopianu (Toż samo pamięć umacnia).

źródło

Baczko Bronisław, Hinz Henryk (wybór tekstów, wstęp i oprac.), Kalendarz półstuletni. 1750-1800, Warszawa 1975 (sygnatury: 161650, cz XXIV-5/11)

Wierne, bohaterskie, mądre, czyli nie tylko o psach

Może znowu coś o zwierzątkach? Mamy kilka arcyinteresujących ciekawostek (o psach), więc najpierw one, a potem - wzorem ubiegłego roku (zob. TUTAJ) - test wiedzy. Oczywiście, inny niż rok temu! :)

Na początku bieżącego roku (w lutym) media obiegła wiadomość, że odszedł Rico, owczarek niemiecki, zasłużony "żołnierz" 436. Eskadry Sił Bezpieczeństwa Amerykańskich Sił Powietrznych. Wraz ze swym przewodnikiem, sierż. sztab. Jasonem Spangenbergiem przebywał w Afganistanie i wspólnie wykryli 45 kg materiałów wybuchowych w trakcie ponad 100 misji, otrzymując - także razem - Brązową Gwiazdę. Ciało zwierzęcia pożegnał szpaler salutujących żołnierzy, a departament Obrony Stanów Zjednoczonych umieścił zdjęcie z tej ceremonii na swojej stronie internetowej.

Barry, szwajcarski bernardyn, ma swój pomnik na Sekwanie pod Paryżem. Wyrzeźbiono go z dzieckiem na grzbiecie, a na płycie wyryto słowa: „Barry z Wielkiej Przełęczy Świętego Bernarda uratował życie czterdziestu ludziom. Zabił go czterdziesty pierwszy”. W nocy 1814 roku, pies – podczas zamieci uznany za wilka – został zastrzelony.

Barry na staraj pocztówce, źródło

W Nowej Południowej Walii (Australia) stoi pomnik psa na skrzynce z żywnością („Dog on the Tucker Box”). Podobno pewien pasterz zlecał mu pilnowanie swojego pudła ze śniadaniem. Nim się oddalał, pies wskakiwał na pudło i nikt nie był w stanie zmusić go do zejścia, zanim pan powrócił.

źródło

W Japonii żył pies Hachiko. Jego właściciel, profesor Ueno, codziennie dojeżdżał pociągiem do pracy. Pies towarzyszył  mu na stację, a wieczorem o określonej godzinie oczekiwał na jego powrót. Kiedy profesor zmarł na udar mózgu, pies każdego dnia, przez 11 lat, nadal oczekiwał na stacji.

źródło

Lee Duncan, żołnierz amerykański walczący we Francji podczas I wojny światowej, znalazł na polu bitwy wynędzniałego psa, owczarka niemieckiego. Zlitował się nad nim i zabrał ze sobą, nazywając Rin-Tin-Tin. Ponieważ zwierzę było bardzo pojętne, nauczyło się wielu sztuczek i zostało międzynarodową "gwiazdą", występując w ponad dwudziestu filmach. O jego „karierze” także później nakręcono film.

źródło

 Trwamy w roku jubileuszowym stulecia odzyskania niepodległości. Warto zatem przypomnieć również Baśkę Murmańską, czyli łagodną niedźwiedzicę polarną, „przyjętą” do batalionu Murmańczyków (oddziału I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego). Jej opiekunem był kpr. Smorgoński. Umiała salutować i maszerować. Przeszła z oddziałem cały szlak bojowy, a następnie stacjonowała wraz z nim w  Twierdzy Modlin. Wzięła udział w defiladzie na warszawskim Placu Saskim w 1919 r., podczas której pewien odcinek drogi pokonała na dwóch łapach, zasalutowała przed Naczelnikiem - Józefem Piłsudskim i podała mu na powitanie łapę. Zginęła zimą tego samego roku, z rąk chłopów, gdy (po kąpieli w Wiśle) udała się do wsi.

A teraz już krótki test, który można wykorzystać na lekcji czy w trakcie zabawy.

Pytania.
1.    Jak miała na imię koza, która wykarmiła Zeusa?
2.    Jak miał na imię koń – przodownik pracy w Folwarku Zwierzęcym George’a Orwella?
3.    Jak brzmiało imię psa panny Skowronek w Mary Poppins Pameli L. Travers?
4.    Czyim przyjacielem był pies Ir w Lalce Bolesława Prusa?
5.    Jak brzmiało imię psa tytułowej Anielki Bolesława Prusa?
6.    Kto napisał książkę Życie, miłość i najgorszy pies świata?
7.    Jak nazywał się pies Borynów w Chłopach Władysława St. Reymonta?
8.    Kto napisał wiersz Wół wiosnowaty?
9.  Ile prac Heraklesa (Herkulesa) było bezpośrednio związanych ze zwierzętami? Czy potrafisz je wymienić?
10. Jak miał na imię mądry niedźwiedź z Księgi dżungli Rudyarda Kiplinga, przyjaciel Mowgliego i wilcząt, którym opowiadał o Prawie Dżungli?

źródło

Odpowiedzi.
1.    Amalteja.
2.    Boxer.
3.    Duduś.
4.    Ignacego Rzeckiego.
5.    Karusek.
6.    John Grogan.
7.    Łapa.
8.    Bolesław Leśmian.
9.  Dziesięć. Zabicie lwa nemejskiego i Hydry lernejskiej, schwytanie łani kerynejskiej i dzika erymantejskiego, oczyszczenie stajni Augiasza, przepędzenie ptaków stymfalijskich, schwytanie byka kreteńskiego i klaczy Diomedesa, prowadzenie wołów Geriona, sprowadzenie Cerbera z Hadesu.
10.  Baloo.

Amalteja, źródło

Kącik Maturzysty – 81: Ćwiczenia (tematy „ikoniczne”)

Dzisiaj - zgodnie z zapowiedzią - trzy tematy "ikoniczne".

Pytania

Ćwiczenie 1
Przyporządkuj obrazy:
a/ Jacek Malczewski, Zatruta studnia

źródło

b/ Georges Braque, Skrzypce i świecznik

źródło

c/ Max Ernst, Ubu Imperator

źródło

d/ Edvard Munch, Krzyk

źródło

e/ Pierre Bonnard, Koty na poręczy

źródło

do kierunków: ekspresjonizm, impresjonizm, symbolizm, surrealizm (nadrealizm) i kubizm, a potem krótko zdefiniuj te kierunki.

Ćwiczenie 2
Analizując obraz Morze lodu Caspara Davida Friedricha:

źródło

i fragment sonetu Żegluga Adama Mickiewicza:

Wiatr! - wiatr! - dąsa się okręt, zrywa się z wędzidła,
Przewala się, nurkuje w pienistej zamieci,
Wznosi kark, zdeptał fale i skróś niebios leci,
Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła.

określ, na czym polegały romantyczne fascynacje przyrodą.

Ćwiczenie 3
Oto przykłady malarstwa renesansu i baroku.
Madonna z Dzieciątkiem Giotta di Bondone:

źródło

i Porwanie córek Leukippa Petera Paula Rubensa:

źródło

W jaki sposób przedstawiona jest przestrzeń na obu obrazach? Wybierz właściwe dla każdego z nich (a lub b):
A. a) ograniczona, zamknięta; b) otwarta, rozległa, dająca wrażenie głębi;
B. a) symetryczna, harmonijna; b) niesymetryczna, nieharmonijna.
W jaki sposób przedstawione są postaci na obrazach? Wybierz właściwe:
C. a) statycznie; b) dynamicznie, w ruchu.
D. a) przedstawia się spokojne, pogodne chwile z ich życia; b) przedstawia się dramatyczne, pełne napięcia chwile z ich życia.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
a/ Symbolizm.
b/ Kubizm.
c/ Surrealizm (nadrealizm).
d/ Ekspresjonizm.
e/ Impresjonizm.

Symbolizm – kierunek przeciwstawiający się obiektywizmowi, rzeczowości, materialnemu przedstawianiu rzeczy i unikaniu niezwykłości, tzn. eksponujący rolę wyobraźni, subiektywizm i możliwość poznawania pozazmysłowego. Jego głównym założeniem jest wyrażanie idei nie wprost, ale przy pomocy symbolu. Forma i kolorystyka rzeczywistości przestawionej nie muszą odpowiadać rzeczywistości, gdyż są korelatami myśli i wrażeń twórcy.

Kubizm – kierunek odrzucający reguły perspektywy, rozbijający przedmiot na zgeometryzowane elementy lub syntetyzujący go przez swobodne zestawienie różnych jego części i maksymalnie zgeometryzowany rysunek.

Surrealizm (nadrealizm) – kierunek odrzucający logiczne, rozumowe i normatywne kształtowanie rzeczywistości. Zakłada „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej", czyli interpretację stanów podświadomości. Wielką wagę przykłada do elementu zaskoczenia, nonsensu i absurdu. Nierzadko wprowadza nastój (nieokreślonej) grozy.

Ekspresjonizm - kierunek eksponujący silne uczucia i wrażenia. Jego charakterystycznymi cechami są dynamizm oraz intensywne, kontrastowe barwy.

Impresjonizm - kierunek polegający na subiektywnym przedstawieniu chwilowych, ulotnych wrażeń. Jego charakterystycznymi cechami są jasne, pastelowe barwy, gra świateł i rozmyte kontury.

Ćwiczenie 2
Romantyków fascynowała natura zagrażająca życiu człowieka, dlatego chętnie opisywali (lub malowali) niebezpieczne zjawiska, np. burze, sztormy, błyskawice, skłębione odmęty i ciemne chmury. Natura była dla nich potężnym, trudnym (lub niemożliwym) do opanowania żywiołem, ale także budziła podziw i zdumienie swoim  monumentalizmem i mocą. Portretowali – słowem lub na obrazach – jej wielkość „w działaniu” (sonet Mickiewicza) i w potędze ciszy (obraz Friedricha). Inne przykłady – obrazy: Przejście między skałami w Utterwalder Grund Kaspara Davida Friedricha, Tratwa "Meduzy" Theodore'a Géricault; literatura: Giaur George’a Gordona Byrona, Świtezianka i Lilije Adama Mickiewicza.

Ćwiczenie 3
Obraz renesansowy - odpowiedzi a); obraz barokowy - odpowiedzi b).

Ps. Do tematów "ikonicznych" będziemy jeszcze cyklicznie wracać.