Ta lektura zostanie omówiona w dwóch częściach. Dziś - część 1, za tydzień - część 2.
Uwaga wstępna. Ponieważ „gwiazdkę” posiadają tylko cz. II i III utworu, nie będziemy się skupiać na pozostałych (chociaż cz. IV jest w Spisie lektur obecna). Nawiążemy jednak do nich wtedy, gdy ich pominięcie zaburzyłoby ogólną wizję dzieła (np. omawiając czas powstania, chronologię zdarzeń itp. Nie będziemy się natomiast skupiać np. na szczegółowym omówieniu cz. IV).
.jpg) |
| Źródło |
Czas powstania. Dziady wileńsko-kowieńskie, tzn. cz. II i IV powstawały w latach 1820-1822, a drukiem ukazały się w Wilnie w 1823 r. (w 2 tomie Poezji). Do nich został dołączony wiersz Upiór. Natomiast Dziady. Widowisko (czyli cz. I) opublikowano dopiero w 1860 r. (w dziełach zbiorowych). Dziady drezdeńskie, tzn. cz. III, powstały w krótkim czasie (ok. miesiąca) w 1832 r., a opublikowano je w Paryżu (w 4 tomie Poezji).
Chronologia treści. Numeracja części nie odpowiada kolejności ich powstania, nie wynika też z następstwa ukazywanych wydarzeń (por. forma otwarta dramatu romantycznego). Kolejność zdarzeń:
- Część I. Bohater i bohaterka dopiero się szukają.
- Część II. Noc zaduszna, do godz. 12 (pianie koguta) i później (gdy pojawia się Widmo).
- Część IV. Ta sama noc zaduszna, między godz. 9 wieczór (może wcześniej) a 12 w nocy (zniknięcie Widma). Zdarzenia z cz. II i IV częściowo dzieją się więc równocześnie.
- Część III. W prologu mamy datę przemiany Gustawa w Konrada, tj. 1 listopada 1823 r. i dzieje tej nocy, zaś ostatnia, 9 scena, rozgrywa się rok później, także w noc zaduszną, ale jeszcze na cmentarzu, przed rozpoczęciem obrzędu w kaplicy. Wydarzenia z cz. II są tu wspominane jako zaistniałe „przed laty wielu”, a naprawdę jest to parę lat (o czym świadczy widok lecących na Północ kibitek, tj. wspomnienie czasu zakończenia procesu wileńskiej młodzieży).
Chronologia treści. Numeracja części nie odpowiada kolejności ich powstania, nie wynika też z następstwa ukazywanych wydarzeń (por. forma otwarta dramatu romantycznego). Kolejność zdarzeń:
- Część I. Bohater i bohaterka dopiero się szukają.
- Część II. Noc zaduszna, do godz. 12 (pianie koguta) i później (gdy pojawia się Widmo).
- Część IV. Ta sama noc zaduszna, między godz. 9 wieczór (może wcześniej) a 12 w nocy (zniknięcie Widma). Zdarzenia z cz. II i IV częściowo dzieją się więc równocześnie.
- Część III. W prologu mamy datę przemiany Gustawa w Konrada, tj. 1 listopada 1823 r. i dzieje tej nocy, zaś ostatnia, 9 scena, rozgrywa się rok później, także w noc zaduszną, ale jeszcze na cmentarzu, przed rozpoczęciem obrzędu w kaplicy. Wydarzenia z cz. II są tu wspominane jako zaistniałe „przed laty wielu”, a naprawdę jest to parę lat (o czym świadczy widok lecących na Północ kibitek, tj. wspomnienie czasu zakończenia procesu wileńskiej młodzieży).
 |
| Źródło |
Kompozycja. Osie kompozycyjne całości (wszystkich części):
Obrzęd:
- Cz. II: pierwsza część obrzędu Dziadów, czyli trzykrotne przywoływanie duchów i ich dialog z gromadą.
- Cz. III: pojawienie się ducha Gustawa po zakończeniu obrzędu, co go wyróżnia od pozostałych duchów i budzi zaskoczenie uczestników. Jako zesłaniec – także jedzie osobno, na czele, ubrany na czarno (por. indywidualizm bohatera romantycznego!).
Bohater:
- „jednostkowy” – ta sama postać, choć znana pod różnymi imionami, tzn. Gustaw, Upiór, Widmo, obiekt modlitw Ewy z cz. III, żałowany przez Pasterkę i Kobietę z cz. II i III, Konrad, Pielgrzym z Ustępu;
- zbiorowy –
1/ anonimowa gromada: wiejscy uczestnicy obrzędu (cz. II);
2/ naród:
a/ spiskująca młodzież z Wilna i Warszawy – zbiorowość h i s t o r y c z n a (cz. III);
b/ przedstawiciele innych grup społecznych – zróżnicowani, czyli „towarzystwo stolikowe”(kosmopolityczna arystokracja: urzędnicy, literaci, damy, wojskowi, ogólnie - ludzie zaprzedani) i ich przeciwieństwo – wspomniana młodzież i dwóch „starych Polaków” (cz. III, sc. 7 i 8).
Konstrukcja wewnętrzna, w odróżnieniu od zewnętrznej (por. uwagi o luźnej konstrukcji dramatu romantycznego!) ma swoje elementy powtarzalne i konsekwencję, np. trzy „rodzaje” duchów w cz. II, trzy gasnące świece (w ciągu trzech godzin) w cz. IV, początek obrzędu w cz. II i jego koniec w cz. III.
Kompozycja cz. III - zasada kontrastów-opozycji: 1/ między scenami realistycznymi a mającymi charakter symboliczny (Sen Ewy, Widzenie ks. Piotra) lub sielankowy; 2/ między scenami, w których główna rola przypada jednostce (Konrad, Ewa, ks. Piotr), a zbiorowymi; 3/ między tragizmem a komizmem, np. podniosła wypowiedź Konrada i figle diabłów w scenie Wielkiej Improwizacji, straszliwe słowa i czyny Senatora – obok karykaturalnych, śmiesznych postaci Pelikana i Bajkowa (sc. 8). Własna dramaturgia każdej sceny, połączona z dramaturgią całości. Włączenie w obręb utworu gatunków, które nie należą do dramatu, czyli długich fragmentów narracyjnych i lirycznych, np. opowiadania (Sobolewskiego, Kaprala, Januszkiewicza), modlitwy, paraboli (o odroczonej karze dla zbrodniarza, wypowiadanej przez ks. Piotra), apokaliptycznej, proroczej wizji (ks. Piotra), bajki (Goreckiego), pieśni i piosenki. Te dwie ostatnie – obecne są w większym stopniu w cz. II i IV. Por. też literackie motta (cz. II – ze Shakespeare’a, cz. IV – z Jean-Paula, cz. III – z Ewangelii wg św. Mateusza). Cz. III nawiązuje ponadto do średniowiecznych misteriów i moralitetów (Wielka Improwizacja, diabły, egzorcyzmy, anioły). We wszystkich częściach Dziadów jest dużo komentarzy autorskich (przypisów, wyjaśnień, dedykacji, didaskaliów itp.).
Uwaga! Cechy dramatu romantycznego, zob. TUTAJ.
Obrzęd:
- Cz. II: pierwsza część obrzędu Dziadów, czyli trzykrotne przywoływanie duchów i ich dialog z gromadą.
- Cz. III: pojawienie się ducha Gustawa po zakończeniu obrzędu, co go wyróżnia od pozostałych duchów i budzi zaskoczenie uczestników. Jako zesłaniec – także jedzie osobno, na czele, ubrany na czarno (por. indywidualizm bohatera romantycznego!).
Bohater:
- „jednostkowy” – ta sama postać, choć znana pod różnymi imionami, tzn. Gustaw, Upiór, Widmo, obiekt modlitw Ewy z cz. III, żałowany przez Pasterkę i Kobietę z cz. II i III, Konrad, Pielgrzym z Ustępu;
- zbiorowy –
1/ anonimowa gromada: wiejscy uczestnicy obrzędu (cz. II);
2/ naród:
a/ spiskująca młodzież z Wilna i Warszawy – zbiorowość h i s t o r y c z n a (cz. III);
b/ przedstawiciele innych grup społecznych – zróżnicowani, czyli „towarzystwo stolikowe”(kosmopolityczna arystokracja: urzędnicy, literaci, damy, wojskowi, ogólnie - ludzie zaprzedani) i ich przeciwieństwo – wspomniana młodzież i dwóch „starych Polaków” (cz. III, sc. 7 i 8).
Konstrukcja wewnętrzna, w odróżnieniu od zewnętrznej (por. uwagi o luźnej konstrukcji dramatu romantycznego!) ma swoje elementy powtarzalne i konsekwencję, np. trzy „rodzaje” duchów w cz. II, trzy gasnące świece (w ciągu trzech godzin) w cz. IV, początek obrzędu w cz. II i jego koniec w cz. III.
Kompozycja cz. III - zasada kontrastów-opozycji: 1/ między scenami realistycznymi a mającymi charakter symboliczny (Sen Ewy, Widzenie ks. Piotra) lub sielankowy; 2/ między scenami, w których główna rola przypada jednostce (Konrad, Ewa, ks. Piotr), a zbiorowymi; 3/ między tragizmem a komizmem, np. podniosła wypowiedź Konrada i figle diabłów w scenie Wielkiej Improwizacji, straszliwe słowa i czyny Senatora – obok karykaturalnych, śmiesznych postaci Pelikana i Bajkowa (sc. 8). Własna dramaturgia każdej sceny, połączona z dramaturgią całości. Włączenie w obręb utworu gatunków, które nie należą do dramatu, czyli długich fragmentów narracyjnych i lirycznych, np. opowiadania (Sobolewskiego, Kaprala, Januszkiewicza), modlitwy, paraboli (o odroczonej karze dla zbrodniarza, wypowiadanej przez ks. Piotra), apokaliptycznej, proroczej wizji (ks. Piotra), bajki (Goreckiego), pieśni i piosenki. Te dwie ostatnie – obecne są w większym stopniu w cz. II i IV. Por. też literackie motta (cz. II – ze Shakespeare’a, cz. IV – z Jean-Paula, cz. III – z Ewangelii wg św. Mateusza). Cz. III nawiązuje ponadto do średniowiecznych misteriów i moralitetów (Wielka Improwizacja, diabły, egzorcyzmy, anioły). We wszystkich częściach Dziadów jest dużo komentarzy autorskich (przypisów, wyjaśnień, dedykacji, didaskaliów itp.).
Uwaga! Cechy dramatu romantycznego, zob. TUTAJ.
 |
| Źródło |
Problematyka Dziadów – przegląd najważniejszych zagadnień. Motywy:
Ludowość. Obrzęd Dziadów w cz. II – przywoływanie duchów zmarłych, by udzielić im pomocy. Złożony z elementów pogańskich i chrześcijańskich. Magiczne pochodzenie motywów kądzieli, wódki i ziela, palonych w celu przywołania duchów. Także – magiczna wiara, że imię stanowi ważną część człowieka (Upiór nie reaguje na przyzywanie, bo zmienił imię). Ludowego pochodzenia są: wierzenia, obyczaje, pieśni, sposoby zaklinania. Mitologiczno-ludowe motywy, to np. duchy ofiar złego Pana (drapieżne ptaki). Idea przewodnia cz. II: Kochać ziemskie, dążyć do niebieskiego (Józef Kallenbach).
Fantastyka i cudowność (metafizyka). Duchy, widma, upiory, sny, widzenia, karzący piorun. Podobnie jak pomieszanie elementów pogańskich i chrześcijańskich, występuje tu fantastyka obok metafizyki. Motywy fantastyczne (np. upiór) i sceny fantastyczne (np. przemiana Gustawa w Konrada). Cudowność, tzn. „fantastyka, która ma zakorzenienie w wierze w istnienie metafizyki”. Sceny tego typu: walka o duszę Konrada, dręczenie Senatora przez diabły w trakcie jego snu, egzorcyzmy, spełnienie się przepowiedni ks. Piotra o śmierci Doktora od pioruna, śmierć Bajkowa, spotkanie Konrada z Oleszkiewiczem. Z dziedziny metafizyki – także sny, widzenia (np. apokaliptyczne – ks. Piotra lub mistyczne – Ewy) i przeżycia, z towarzyszącą im wizją (Mała Improwizacja) lub poczuciem obecności Boga (Wielka Improwizacja). Postaci z obszaru cudowności: Anioły, diabły.
Bohater romantyczny. Dynamiczny (zmienia się w utworze), ceniący cierpienie, nie znajdujący zrozumienia u przyjaciół, osamotniony, nieszczęśliwie zakochany, indywidualista. Te cechy posiada Gustaw. (Cechy bohatera romantycznego - zob. TUTAJ). Po przemianie w Konrada jest: więźniem (wyobcowanym, nie znajdującym u nich zrozumienia), poetą-wieszczem, potrafiącym oddziaływać na innych (Rollison!), dumnym (uważającym się za godnego "rozmówcę" Boga) i z pogardą odnoszącym się do innych, zdystansowanym wobec otoczenia, chociaż deklaratywnie kochającym ludzi, grzeszącym brakiem wiary i nadziei, wątpiącym w Boże miłosierdzie. W ostatniej scenie cz. III widzimy go zaś w pełni odmienionego. To już nie pyszny upiór samobójcy, ale "wygnaniec, zesłaniec, męczennik, ale i winowajca" (Cieśla-Korytowska). Także pielgrzym (por. Ustęp, Petersburg). Ma znak na czole ("piętno Kaina") jako symbol tego, że przyczynił się do śmierci Rollisona (?). Guślarz zaś mówi, że "tę ranę sam sobie zadał", czyli - nosi znamię bluźnierstwa, które zniszczyło jego osobowość i którą będzie musiał dopiero w przyszłości odbudować. Kolejne przemiany tego bohatera: Gustaw (samobójca, nieszczęśliwy kochanek) - tajemnicza, niepozorna przemiana, w której wyniku znajduje się we więzieniu - Gustawa w Konrada - po Wielkiej Improwizacji: z poety-egotyka w anonimowego pielgrzyma, jednego z zesłańców - w perspektywie: wielka i ostateczna zmiana, także imienia ("czterdzieści i cztery").
Ludowość. Obrzęd Dziadów w cz. II – przywoływanie duchów zmarłych, by udzielić im pomocy. Złożony z elementów pogańskich i chrześcijańskich. Magiczne pochodzenie motywów kądzieli, wódki i ziela, palonych w celu przywołania duchów. Także – magiczna wiara, że imię stanowi ważną część człowieka (Upiór nie reaguje na przyzywanie, bo zmienił imię). Ludowego pochodzenia są: wierzenia, obyczaje, pieśni, sposoby zaklinania. Mitologiczno-ludowe motywy, to np. duchy ofiar złego Pana (drapieżne ptaki). Idea przewodnia cz. II: Kochać ziemskie, dążyć do niebieskiego (Józef Kallenbach).
Fantastyka i cudowność (metafizyka). Duchy, widma, upiory, sny, widzenia, karzący piorun. Podobnie jak pomieszanie elementów pogańskich i chrześcijańskich, występuje tu fantastyka obok metafizyki. Motywy fantastyczne (np. upiór) i sceny fantastyczne (np. przemiana Gustawa w Konrada). Cudowność, tzn. „fantastyka, która ma zakorzenienie w wierze w istnienie metafizyki”. Sceny tego typu: walka o duszę Konrada, dręczenie Senatora przez diabły w trakcie jego snu, egzorcyzmy, spełnienie się przepowiedni ks. Piotra o śmierci Doktora od pioruna, śmierć Bajkowa, spotkanie Konrada z Oleszkiewiczem. Z dziedziny metafizyki – także sny, widzenia (np. apokaliptyczne – ks. Piotra lub mistyczne – Ewy) i przeżycia, z towarzyszącą im wizją (Mała Improwizacja) lub poczuciem obecności Boga (Wielka Improwizacja). Postaci z obszaru cudowności: Anioły, diabły.
Bohater romantyczny. Dynamiczny (zmienia się w utworze), ceniący cierpienie, nie znajdujący zrozumienia u przyjaciół, osamotniony, nieszczęśliwie zakochany, indywidualista. Te cechy posiada Gustaw. (Cechy bohatera romantycznego - zob. TUTAJ). Po przemianie w Konrada jest: więźniem (wyobcowanym, nie znajdującym u nich zrozumienia), poetą-wieszczem, potrafiącym oddziaływać na innych (Rollison!), dumnym (uważającym się za godnego "rozmówcę" Boga) i z pogardą odnoszącym się do innych, zdystansowanym wobec otoczenia, chociaż deklaratywnie kochającym ludzi, grzeszącym brakiem wiary i nadziei, wątpiącym w Boże miłosierdzie. W ostatniej scenie cz. III widzimy go zaś w pełni odmienionego. To już nie pyszny upiór samobójcy, ale "wygnaniec, zesłaniec, męczennik, ale i winowajca" (Cieśla-Korytowska). Także pielgrzym (por. Ustęp, Petersburg). Ma znak na czole ("piętno Kaina") jako symbol tego, że przyczynił się do śmierci Rollisona (?). Guślarz zaś mówi, że "tę ranę sam sobie zadał", czyli - nosi znamię bluźnierstwa, które zniszczyło jego osobowość i którą będzie musiał dopiero w przyszłości odbudować. Kolejne przemiany tego bohatera: Gustaw (samobójca, nieszczęśliwy kochanek) - tajemnicza, niepozorna przemiana, w której wyniku znajduje się we więzieniu - Gustawa w Konrada - po Wielkiej Improwizacji: z poety-egotyka w anonimowego pielgrzyma, jednego z zesłańców - w perspektywie: wielka i ostateczna zmiana, także imienia ("czterdzieści i cztery").
 |
| Źródło |
Ciąg dalszy - za tydzień.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz