poniedziałek, 31 maja 2021

Na marginesie Roku Konstytucji 3 Maja

Zadałyśmy sobie troszkę trudu, by sprawdzić, co w najważniejszych polskich konstytucjach napisano na temat oświaty. Oto wyniki poszukiwań (pod tekstami podajemy źródła, za którymi cytujemy). Pominęłyśmy Nowelę sierpniową i Małe Konstytucje.

Ustawa rządowa z dnia 3-go maja 1791 roku

X. Edukacja dzieci królewskich
Synowie królewscy, których do następstwa tronu konstytucja przeznacza, są pierwszemi dziećmi ojczyzny, przeto baczność o dobre ich wychowanie dla narodu należy, bez uwłoczenia jednak prawom rodzicielskim. Za rządu królewskiego sam król strażą i wyznaczonym od stanów dozorcą edukacji królewiczów wychowaniem ich zatrudniać się będzie. Za rządu regencji taż z wspomnianym dozorcą edukacji ich powierzoną mieć sobie będzie. W obydwu przypadkach dozorca, od stanów wyznaczony, donosić winien na każdym ordynaryjnym sejmie o edukacji i postępku królewiczów. Komisji zaś edukacyjnej powinnością będzie podać układ instrukcji i edukacji synów królewskich do potwierdzenia sejmowi, a to, jednostajne w wychowaniu ich prawidła wpajały ciągle i wcześnie w umysły przyszłych następców tronu religję, miłość cnoty, ojczyzny, wolności i konstytucji krajowej.


(http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/kpol/1791.html - TUTAJ)

Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44 poz. 267)

Rozdział V. Powszechne obowiązki i prawa obywatelskie.
Artykuł 94. Obywatele mają obowiązek wychowania swoich dzieci na prawych obywateli Ojczyzny i zapewnienia im co najmniej początkowego wykształcenia. Obowiązek ten określi osobna ustawa.
Artykuł 103. Stałe zatrudnianie pracą zarobkową dzieci i młodzieży w wieku szkolnym jest zakazane.
Artykuł 117. Wszystkie szkoły i zakłady wychowawcze, zarówno publiczne jak i prywatne, podlegają nadzorowi władz państwowych w zakresie przez ustawy określonym.
Artykuł 118. W zakresie szkoły powszechnej nauka jest obowiązkową dla wszystkich obywateli państwa. Czas, zakres i sposób pobierania tej nauki określi ustawa.
Artykuł 119. Nauka w szkołach państwowych i samorządowych jest bezpłatna. Państwo zapewni uczniom, wyjątkowo zdolnym a niezamożnym, stypendja na utrzymanie w zakładach średnich i wyższych.
Artykuł 120. W każdym zakładzie naukowym, którego program obejmuje kształcenie młodzieży poniżej lat 18, utrzymywanym w całości lub w części przez Państwo lub ciała samorządowe, jest nauka religji dla wszystkich uczniów obowiązkową. Kierownictwo i nadzór nauki religji w szkołach należy do właściwego związku religijnego z zastrzeżeniem naczelnego prawa nadzoru dla państwowych władz szkolnych.


(http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19210440267/O/D19210267.pdf - TUTAJ)

Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935 nr 30 poz. 227)

Nie znalazłyśmy w niej wzmianek o edukacji.

(http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19350300227/O/D19350227.pdf - TUTAJ)

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33 poz. 232)

Rozdział 7. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
Artykuł 61
1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do nauki.
2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie:
1) powszechne, bezpłatne i obowiązkowe szkoły podstawowe,
2) stała rozbudowa szkolnictwa średniego ogólnokształcącego i zawodowego oraz szkolnictwa wyższego,
3) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi,
4) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji.

Artykuł 62
1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej.
2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych.
Artykuł 63
Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu.
Artykuł 68
Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza szczególne troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju.


(http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19520330232/O/D19520232.pdf  - TUTAJ)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)

Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
Art. 48.
Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Art. 70.
1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.
4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.
5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.


(http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970780483/O/D19970483.pdf - TUTAJ).

piątek, 28 maja 2021

Rówieśnicy

W 1821 roku urodził się Cyprian Kamil Norwid. Sto lat później – Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Lem i Tadeusz Różewicz. W bieżącym roku wspominamy ich w szczególny sposób. Trochę dziwnie się czujemy, gdy pomyślimy, że Lem i Baczyński byli rówieśnikami. A jednak. Poszukajmy jeszcze innych rówieśników wspomnianych literatów. Pisarzy, którzy w bieżącym roku pozostaną nieco w cieniu „bohaterów”. Warto czytać także ich dzieła (przedstawiamy tylko wybraną bibliografię podmiotu).

1821

Henri-Frédéric Amiel. Szwajcarski pisarz tworzący w języku francuskim. Autor słynnego Dziennika intymnego, liryków, esejów krytycznoliterackich oraz hymnu francuskojęzycznej Szwajcarii. Nie mamy w zbiorach jego dzieł.

Charles Baudelaire. Francuski poeta parnasista, prekursor symbolizmu. Jego twórczość to w dużej mierze bunt przeciw tradycji i moralności.

W PBW: Kwiaty zła (sygnatury: 55822, 135152, 153195), O sztuce. Szkice krytyczne (cz K XXIX-2/10 b), Paryski splin. Poematy prozą (137791), Rozmaitości estetyczne (175133), Sztuczne raje (134511, ZS 54628), Sztuka romantyczna; Dzienniki poufne (49340).

Fiodor Dostojewski. Jeden z najwybitniejszych pisarzy rosyjskich, który wywarł ogromny wpływ na rozwój prozy psychologicznej. Jego proza w dużej mierze oscyluje wokół największych problemów etycznych.

W PBW: Biedni ludzie (87424, 87621), Biesy (77519, 121787/4, 121554/4, 122181/4), Bracia Karamazow (84258/1-2, 121554/6-1-2, 122181/6-1-2, 121787/6-1-2, cz D IV-5/237-8), Idiota (76788, 121554/3, 121787/3, 122181/3, 151689), Listy (88376), Łagodna/Potulna (53195, 62504, 121554/5, 121787/5, 122181/5), O literaturze i sztuce (73877), O miłości (124274, 125160), Opowieści fantastyczne (87163), Skrzywdzeni i poniżeni; Sobowtór (121554/5, 121787/5, 122181/5), Wspomnienia z domu umarłych; Gracz (121554/2, 121787/2, 122181/2), Zbrodnia i kara (cz D IV-5/220, 62043/1-2, 86751, 121554/1, 122181/1, 121787/1, 169940, 170455).

Gustave Flaubert. Prozaik. Pierwszy naturalista i jeden z największych powieściopisarzy francuskich.

W PBW: Listopad (51596), Maniak książkowy (29843), Pani Bovary (146747), Salambô (83166, 150475), Słownik komunałów (cz VII-5/42), Szkoła uczuć. Dzieje pewnego młodzieńca (64904/1-2).

Nikołaj Niekrasow. Rosyjski pisarz i dziennikarz, autor utworów o problematyce społecznej.

W PBW: Wybór poezji (78151, cz D IV-4/190).

1921

Roman Bratny (właśc. Roman Mularczyk). Prozaik, poeta, publicysta, scenarzysta. W swej twórczości pokazywał walkę zbrojną oraz powojenne losy pokolenia. Niektóre jego książki są przeniknięte ideologią minionych lat, ale jest też w nich sporo prawdy o tamtych czasach.

W PBW (wybór): Czwartki ubogich (87060), Ile jest życia (52001), Kolumbowie rocznik 20 (62885, 101549, 127154/1-3, 151707/1-3), Kiosk na Dębowego (72711), Lot ku ziemi (72719), Nagi maj (124282), Racja wilków (101528), Losy (59589), Lot ku ziemi; Czwartki ubogich; Rozstrzelane wesele (126456), Na bezdomne psy (76389), Śniegi płyną; Szczęśliwi torturowani; Brulion; Ciągłe wczoraj (112045), Wiersze i dramaty (91021).

James Clavell (właśc. Charles Edmund Dumaresq Clavell). Prozaik amerykański, urodzony w Australii. Także scenarzysta i reżyser. Sławę przyniosły mu powieści, których akcja toczy się w krajach azjatyckich.

W PBW: Król szczurów (116869, 173467), Tai-Pan. Powieść o Hongkongu (149863/1-2).


Carl Dedecius. Niemiecki tłumacz i popularyzator polskiej literatury. W zbiorach posiadamy sporo przekładów jego autorstwa.

Friedrich Dűrrenmatt. Dramatopisarz, prozaik i reżyser szwajcarski, tworzący w języku niemieckim. W swojej twórczości stawiał największe pytania filozoficzne, posługując się zwykle groteskową deformacją.

W PBW: Grek szuka Greczynki (176721), Kraksa. Historia jeszcze możliwa; Obietnica. Podzwonne powieści kryminalnej (41186, 176720), Sędzia i jego kat (55263), Teatr (Romulus Wielki, Anioł zstąpił do Babilonu, Wizyta starszej pani, Fizycy, Anabaptyści, Proces o cień osła, Rozmowa z człowiekiem, którym się gardzi, Stranitzky i bohater narodowy, Akcja „Wega”, cz D I-7/21 b), Wizyta starszej pani. Tragiczna komedia w trzech aktach (125458, 129838).

Julia Hartwig. Poetka, eseistka, tłumaczka. Żona poety Artura Międzyrzeckiego.

W PBW: Chwila postoju (89821), Czuwanie (80547), Wybór wierszy (93163, 175997).

Tymoteusz Karpowicz. Poeta, prozaik, dramatopisarz i tłumacz. Jeden z najwybitniejszych twórców poezji lingwistycznej. Jego wiersz Rozkład jazdy zinterpretowałyśmy TUTAJ.

W PBW: Dramaty zebrane (Świat Tymoteusza, Wracamy późno, Wszędzie są studnie, Dziwny pasażer, Zielone rękawice, przerwa w podróży, Kiedy ktoś zapuka, Jego mała dziewczynka, Czterech nocnych stróżów, Człowiek z absolutnym węchem, Zakup z dostawą na miejsce, Charon od świtu do świtu, Przyjdź jak najprędzej, Noc jest tylko wygnanym dniem, Mam piękną kolekcję noży, czyli pogrzeb przyjaciela, 67035), Dzieła zebrane (176049/2), Poezja niemożliwa. Modele Leśmianowskiej wyobraźni (67384).

Farley Mowat. Pisarz kanadyjski, tworzący w języku angielskim. Autor popularnych powieści podróżniczo-przygodowych.

W PBW: Ginące plemię (52655), Nie taki straszny wilk (116060), Wyprawy Wikingów. Dawni Normanowie w Grenlandii i Ameryce Północnej (cz XXVII-3/26), Zwariowana łódka czyli Żałosna historia Radosnej Przygody (64671).

Richard Wilbur. Poeta amerykański. Twórca liryki medytacyjnej, nawiązujący do angielskich poetów metafizycznych. Nie mamy w zbiorach żadnych jego dzieł.

poniedziałek, 24 maja 2021

Co nowego w Wydziale?

Mija maj. Sporo się w nim działo! Najpierw był - jak od lat o tej porze - Tydzień Bibliotek. Także na stronie internetowej placówki. Kto na nią codziennie w tym czasie zaglądał, ten wyśledził swoisty "kalendarz", a pod każdą kartką - liczne atrakcje. Na przykład zaproszenie do koła fortuny (z nagrodami), kwizy, mini konkursy, cytaty.

14 maja zostaliśmy - jako PBW, wraz z PBW w Bielsku-Białej - współorganizatorami konferencji wieńczącej Tydzień Bibliotek. W jej trakcie wystąpiły dwie osoby z naszej placówki, w tym przedstawicielka Wydziału, p. Basia. Pokazała bogatą ofertę przygotowaną dla nauczycieli dotyczącą Patronów Roku 2021 i innych wydarzeń świętowanych w bieżącym roku.

Przez cały miesiąc w zajęcia edukacyjne zaangażowana była p. Kasia, która przeprowadziła lekcję online o Felixie, Necie i Nice Rafała Kosika. Stworzona przez nią prezentacja była wielką atrakcją. Która szkoła chętna, by ten sukces powtórzyć? Można się zgłaszać! P. Kasia także czytała (online) bajki sporej, a nawet bardzo sporej grupie dzieci z Przedszkola nr 15 w Siemianowicach Śląskich. Planowane jest rozszerzenie współpracy o inne placówki tego poziomu. Równie aktywna była p. Ania, szkoląca nauczycieli w zakresie TIK.

I jeszcze wracamy do Patronów roku. Pani Basia z sentymentem wspomina swą mądrą Nauczycielkę języka polskiego z liceum, która w trzeciej klasie zaproponowała nastolatkom... zakochanie się w poecie. Dziewczyny były - rzecz jasna! - chętne. Wymarzonym poetą miał być zawadiacki młodzieniec, Artur Rimbaud, a rzecz dotyczyła przygotowania referatu na jego temat. Wspominamy o tym dlatego, że proponujemy coś podobnego: rozmiłowanie się w poezji. Statystyki wskazują, że zwolenników mowy wiązanej ubywa. Może Patroni Roku 2021 skłonią nas do czytania wierszy? Na Instagramie bibliotecznym mamy "Weekendy z Poezją" podane w atrakcyjnej wizualnie formie i z tekstami zacytowanymi według najlepszych, naukowych wydań.

I jeszcze jedno. Każdego miesiąca (zazwyczaj ostatniego dnia) wysyłamy barwne Newslettery o naszej działalności. Informujemy o nowościach, zajęciach edukacyjnych, filmach przez nas nagrywanych, mediach społecznościowych, zamierzeniach. Warunkiem ich otrzymywania jest podpisanie zgody. Można to uczynić w każdym z Wydziałów. Także przez stronę internetową. Jeśli ktoś nie jest naszym użytkownikiem, bo mieszka - powiedzmy - bardzo daleko i raczej do nas nie zawita, ale chciałby wiedzieć, co się u nas dzieje, może to właśnie uczynić w ten ostatni sposób. My także kontaktujemy się z instytucjami, w których na co dzień - z racji dystansu przestrzennego - nie bywamy. Wspólnie jednak możemy tworzyć miłą atmosferę wokół książek (w jakiejkolwiek postaci), czytelnictwa, oświaty. A o to przecież chodzi!


piątek, 21 maja 2021

Książki (nie)zapomniane - Ludzie czasem spotykają się, czasem mijają, ale najtrudniej im się porozumieć

Lata trzydzieste minionego stulecia. Dwaj głuchoniemi przyjaciele – Singer i Antonapoulos - mieszkali zgodnie w miasteczku na południu Stanów Zjednoczonych. Ale ten drugi zaniemógł i został odwieziony do zakładu. John Singer wyprowadził się z ich wspólnego domu i wynajął niewielki pokój w kamienicy. To jest punkt wyjścia powieści Serce to samotny myśliwy (The Heart Is a Lonely Hunter) CARSON McCULLERS (1917-1967).

Singer to skromny, nieśmiały pracownik sklepu jubilerskiego. Posiada cenną umiejętność czytania z ruchu warg. Szybko zawiera znajomość z sąsiadami (lepiej byłoby powiedzieć, że oni zawierają znajomość z nim) i staje się powiernikiem ich problemów. Potrafi słuchać jak mało kto. A oni mają dużo do powiedzenia… o sobie. Każda z tych osób koncentruje się na własnych sprawach. Biff Brannon to owdowiały właściciel kawiarenki, zmagający się z życiową pustką i niepotrafiący jej zapełnić. Mick Kelly jest nieco rozchwianą psychicznie nastolatką, desperacko szukającą swej drogi. Kocha muzykę i nicponi niepotrafiących odwzajemnić jej niedojrzałych uczuć. Życie Jake’a Blounta upływa w oparach alkoholu i w kręgu filozoficznych dociekań. Mężczyzna daremnie usiłuje odcisnąć głębszy ślad na zatraconych uliczkach własnej egzystencji. Jest jeszcze doktor Benedict Copeland – lewicujący marzyciel, snujący piękny i nierealny sen o równości…

A Singer? Słucha. Nie ocenia. Nie udziela rad. Akceptuje. Ideał. Oni czują się przy nim potrzebni. Ważni. Nie dostrzegają, że egoistycznie zrzucają na jego barki własne brzemiona, a on ma coraz większe trudności z ich udźwignięciem. Ugina się pod cudzymi ciężarami, dopóki może. Ale oto następuje krytyczny dzień, chociaż zapowiada się radośnie. Po półrocznej przerwie odwiedzi przyjaciela. Podobno mu się polepszyło. Może nawet wyjdą poza zakład. Choćby do kina. Na miejscu okazuje się, że to nie będzie możliwe…

Singer czuje, że spod tego ciosu już się nie podniesie. Nie będzie miał siły. Przecież nie jest tytanem, ale słabym człowiekiem. Do kogo ma pójść ze swoim nieszczęściem słuchacz doskonały? Na pewno nie do Biffa, Micka, Jake’a, Benedicta. Oni mają nadto swoich (nierzadko wyolbrzymionych) trosk. Przecież jego cierpienia nikt dotąd nie dostrzegał. Nie będzie ich zasmucał swoimi sprawami. Musi rozwiązać to inaczej…

Carson McCullers wydała tę książkę, gdy miała nieco ponad 20 lat. Powieść zaskakuje dojrzałością w przenikliwej analizie samotności. Bo ludzie czasem spotykają się, czasem mijają, ale najtrudniej im się wzajemnie porozumieć. Nawet wówczas, gdy są blisko siebie. Nawet wtedy, gdy są najbliżej.

Ps. W książce mamy także polski akcent. W jednym z końcowych akapitów czytamy: Głos w radio mówił jeszcze ciągle o krytycznej sytuacji w Gdańsku. Patrzymy na podtytuł rozdziału (jedyny w całej powieści): 21 sierpnia 1939. Groźna chmura, która nadpłynęła we wcześniejszym rozdziale, zasnuwa cały horyzont…

Carson McCullers, Serce to samotny myśliwy, tł. Jadwiga Olędzka, wyd. 2, Warszawa 1975 (sygnatura: 67211).

poniedziałek, 17 maja 2021

Nasz Mały Leksykon Filmowy – Filmy (nie)zapomniane: Louis Malle, Windą na szafot (1958)

Jeden z ważniejszych filmów francuskiej Nowej Fali. Pokrewieństwa z obrazami noir, poruszająca, improwizowana muzyka Milesa Davisa oraz kreacje głównych bohaterów w potrzasku - to pozostaje w historii kina. Windą na szafot (Ascenseur pour l'échafaud) Louisa Malle'a.

Florence i Simon Carala są małżeństwem. Ale kobieta nie jest z nim szczęśliwa. Ma kochanka, Juliena Taverniera, byłego oficera, weterana wojen w Indochinach i Algierii, a obecnie podwładnego męża. Kochankowie wspólnie opracowują plan zbrodni doskonałej, mającej wyeliminować Simona z ich życia.

Nastaje sobotni wieczór.  T e n  wieczór. Mężczyzna zostaje zastrzelony w biurze, a wnętrze upozorowane na pokój samobójcy. Uciekając z miejsca zbrodni, Julien dostrzega wiszącą na ścianie budynku linę, która posłużyła mu do wydostania się na zewnątrz. Musi wrócić, by ją zwinąć. Wsiada do windy i zostaje uwięziony między piętrami, gdyż właśnie w tej chwili stróż wyłączył prąd, co zawsze czyni na weekend. Ponadto - jego samochód w tym samym czasie zostaje skradziony przez złodziejaszka i jego dziewczynę.

Florence czeka w pobliskiej kawiarni. Dostrzega przejeżdżające auto i jego pasażerkę. Myśli, że ukochany ją zdradził i uciekł z tamtą. Przez następne godziny szuka go w miejscach o których wie, że je odwiedzał. A tymczasem złodzieje samochodu meldują sie w przydrożnym motelu jako państwo Tavernier. Tam poznają sympatyczną niemiecką parę. Pani Frieda robi im nawet zdjęcie. 

Zapada noc. Złodziejaszek próbuje ukraść auto należące do nowo poznanych Niemców. Zaskoczony przez mężczyznę, zabija go i jego żonę z pistoletu Juliena, po czym razem z dziewczyną wracają do miasta, by ukryć się w jej mieszkaniu. Czują się tu jednak niepewnie. Wiedzą, że policja ich wytropi. Postanawiają popełnić wspólne samobójstwo.

Rankiem ciała zabitych w motelu zostają znalezione, a Julien staje się głównym podejrzanym. Morderca miał przecież jego samochód, broń, a nawet płaszcz. Gazety publikują list gończy z jego podobizną. Jednak - gdy policja przychodzi do biura, a stróż włącza prąd i winda rusza - niemal cudem udaje mu się zbiec z pułapki. Niedługo cieszy się wolnością. Niebawem zostaje rozpoznany w lokalu i aresztowany.

Ciało Simona także odkryto, ale policjanci nie mają wątpliwości, że popełnił samobójstwo. Jego morderca będzie sądzony za zabójstwo Niemców. Chociaż całą noc przesiedział w nieczynnej windzie...

Florence - chcąc oczyścić ukochanego z zarzutów - musi odnaleźć dziewczynę złodzieja. Udaje jej się wpaść na jej trop, gdyż samobójstwo pary nie powiodło się. Oskarżeni uważają, że nie ma dowodów ich zbrodni. Istnieje jednak zdjęcie, które zrobili im Niemcy. Policja już je znalazła. Ale tym samym aparatem - należącym do Juliena - wykonano wcześniej inne fotografie... Jego i Florence. Okazuje się, że kochankowie mieli powód, by pozbyć się Simona, więc tamten jednak nie popełnił samobójstwa. Nie unikną kary...
Windą na szafot (Ascenseur pour l'échafaud). Reż. Louis Malle. 1958. Francja. 88 minut. Na podstawie powieści Noëla Calefa. Główne role: Jeanne Moreau (Florence Carala), Maurice Ronet (Julien Tavernier), Lino Ventura (komisarz Cherrier).

Można przeczytać
Garbicz Adam, Klinowski Jacek, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego, cz. 2, Podróż druga 1950-1959, Kraków 1987, s. 306-307 (sygnatury: 119161, cz II A-5/3 f).

piątek, 14 maja 2021

Nasze Skarby - Władysław Wagner, "Podług słońca i gwiazd" (1934)

Czy to możliwe, aby dwudziestolatek odbył udaną podróż dookoła świata na jachcie  żaglowym o długości dziewięciu metrów i pozbawionym nowoczesnych urządzeń nawigacyjnych? Oczywiście! Dokonał tego - jako pierwszy Polak - Władysław Wagner (1912-1992). Wyprawa rozpoczęła się 8 lipca 1932 roku, w piątek (wbrew żeglarskiemu przesądowi!). Podług słońca i gwiazd jest pamiętnikiem podróżnika, czyli spisywanym na bieżąco, bezcennym świadectwem tego niezwykłego wydarzenia.

Wstęp do książeczki napisał Michał Grażyński, wówczas przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego. Czytamy w nim:

Chodziło i chodzi nam o to, by młodzież polską nastawić uczuciowo na problemy żeglugi rzecznej i morskiej, zbratać ją z żywiołem wodnym, wyposażyć we wszelkie w tym zakresie potrzebne umiejętności, dać upust młodzieńczej fantazji i żądzy przygód w wielkich i długich wyprawach wodnych, a przez to stworzyć najlepsze przesłanki psychiczne do głębokiego ukochania idei morza i rozumnego pojmowania swych własnych w tym zakresie obowiązków.

I nieco dalej:

Pragnąłbym, aby ten prosty opis faktów znalazł się w rękach wszystkich harcerzy i by z niego uczyli się, czego może dokonać świadomość celu, umiejętność wykonania i wytrwałość postanowienia. Nie to życie jest piękne, które płynie w beztrosce niezasłużonych i niezapracowanych powodzeń, ale to, które wśród nawałnic daje sposobność do zwycięskich zmagań.

Wreszcie w zakończeniu:

Loty do stratosfery, wyprawy na bieguny, zdobywanie szczytów w Andach, Atlasie czy Himalajach, przelatywanie nad oceanami - są nie tylko manifestacją brawury ludzkiej, ale wynikiem zdobytych uzdolnień. Nie zmniejsza to w niczem piękności przeżyć, wielkości zwycięstw, radości pokonania przeszkód. I dlatego już w młodości swej marzenia o sławie trzeba spleść z mądrze pojętą i przeprowadzoną pracą.

Pamiętnik Wagnera zawiera dwanaście krótkich rozdziałów, a w ich ramach - także fragmenty dziennika pokładowego "Zjawy" (tak nazywał się jacht). Przed oczyma czytelnika rozwijają się barwne draperie coraz bardziej egzotycznych krajobrazów i oszczędne, ale odczuwalne wzruszenia podróżników (ostatecznie płynęło trzech). Ich zachwyt nad urodą świata, radość ze spotkań z ludźmi, świadomość celu, dla którego ponoszą trud. Tak, ci młodzi harcerze to byli ludzie już w pełni dojrzali i odpowiedzialni. Podług słońca i gwiazd. Bezcenna lektura dla dzisiejszych młodych. Czy ktoś zechce im ją wskazać?

Władysław Wagner, Podług słońca i gwiazd. Pamiętnik, z przedmową Michała Grażyńskiego, Warszawa, Główna Księgarnia Wojskowa, 1934 (sygnatura: 12061).
Warto też przeczytać: Mateusz Będkowski, Przerwana odyseja. Rejs Władysława Wagnera dookoła świata, "Mówią Wieki" 2021, nr 1, s. 40-44 (Czytelnia. Uwaga! Można zamówić skan).

poniedziałek, 10 maja 2021

Literackie biblioteki

Przeżywamy kolejny Tydzień Bibliotek. Są imprezy, spotkania, zajęcia edukacyjne. A my proponujemy test o literackich bibliotekach. Nagrodą będzie coś bardzo cennego, czyli... osobista satysfakcja. Bawcie się! Sami, w grupie, z uczniami czy znajomymi!

Pytania

1. Jaką znaną bibliotekę pokazali Clive Cussler w Skarbie i Steve Berry w Zagadce aleksandryjskiej?
2. Z jakiego opowiadania (autor, tytuł) pochodzi ten cytat?

Wszechświat (który inni nazywają Biblioteką) składa się z nieokreślonej, i być może nieskończonej, liczby sześciobocznych galerii, z obszernymi studniami wentylacyjnymi w środku, ogrodzonymi bardzo niskimi balustradami. Z każdej galerii widać piętra niższe i wyższe: nieskończenie. Układ galerii jest niezmienny. Dwadzieścia szaf, po pięć szerokich szaf na każdy bok, wypełnia wszystkie boki prócz dwóch; ich wysokość, która równa jest wysokości pięter, przekracza zaledwie wzrost przeciętnego bibliotekarza. Jeden z wolnych boków przylega do wąskiej sieni, która wychodzi na inną galerię, identyczną jak pierwsza i jak wszystkie. Po lewej i po prawej stronie sieni są dwa malutkie pomieszczenia. Jedno pozwala spać na stojąco; drugie zaspokajać potrzeby naturalne. Przechodzą tamtędy spiralne schody, które zapadają się i wznoszą ku odległym okolicom. W sieni jest lustro, które podwaja wiernie pozory. Ludzie wnioskują zazwyczaj na podstawie tego lustra, że Biblioteka nie jest nieskończona (gdyby taką rzeczywiście była, po cóż to złudne podwojenie?); ja wolę śnić, że gładkie powierzchnie przedstawiają i obiecują nieskończoność...

3. Czyje książki można było wypożyczyć w gimnazjum w Klerykowie (Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego). Proszę wymienić minimum trzy nazwiska.
4. Jak nazywał się marynarz, a później literat-samouk, częsty gość w bibliotece publicznej, tytułowy bohater powieści Jacka Londona?
5. Jak nazywała się bibliotekarka w Bibliotece Hogwartu? (Harry Potter Joanne K. Rowling). O której godzinie zamykano tę bibliotekę?
6. Jak brzmią imiona i nazwisko autorki powieści Bibliotekarki?
7. Kto znalazł drogę do klasztornej biblioteki w Monachomachii Ignacego Krasickiego?
8. Kim był tytułowy bohater powieści Zbrodnia Sylwestra Bonnard Anatola France’a? Jakie było jego największe marzenie?
9. Biblioteka jest wielkim labiryntem, znakiem labiryntu świata. Z jakiej książki (autor, tytuł) pochodzi ten cytat?
10. Jak brzmią imiona poszukiwaczy magicznej biblioteki w powieści Magiczna Biblioteka Bibbi Bokken Josteina Gaardera?

Pytanie dodatkowe. Z jakiej książki (autor, tytuł) pochodzi ten cytat?

(…) jeśli biblioteka jest (…) modelem wszechświata, staramy się uczynić z niej wszechświat na miarę człowieka, a przypominam, że biblioteka na miarę człowieka to znaczy także biblioteka radosna, zapewniająca możliwość wypicia kawy ze śmietanką, zapewniająca również to, iż para studentów usiądzie sobie po południu na kanapie i – nie mam na myśli przynajmniej nieprzystojnego obłapiania – cząstkę flirtu dopełni w bibliotece (…), a zatem biblioteka, do której chodzi się chętnie i która przeobrazi się stopniowo w wielką machinę spędzania wolnego czasu (…).

Odpowiedzi

1. Bibliotekę Aleksandryjską.
2. Jorge Luis Borges, Biblioteka Babel (zaprezentowałyśmy ją TUTAJ).
3. Oto stosowny cytat:

Biblioteka znajdowała się na dole gmachu i zajmowała kilka sal obszernych. Stały tam w szeregu szafy, okryte pyłem wieloletnim, mieszczące w sobie książki polskie z wieku XVI, XVII, XVIII, a nawet rzadkie inkunabuły, skazane na bezczynność, wzgardzone i tolerowane, jak zgniłe drzewa, których nie można spalić, a niema gdzie wyrzucić. Bliżej drzwi wchodowych zgrupowano dzieła rosyjskie, przeznaczone do wypożyczania. Uczniowie młodsi czerpali stamtąd opisy wypraw Mayne Reid’a, Fenimora Coopera, Juliusza Verne’go itd., starsi - utwory Łomonosowa, Karamzina itd., itd.

4. Martin Eden (przedstawiłyśmy go TUTAJ).
5. Bibliotekarka nazywała się Irma Pince. Biblioteka była zamykana o godzinie 20.00.
6. Teresa Monika Rudzka.
7. Aptekarz i krawiec.
8. Filologiem, bibliofilem, miłośnikiem manuskryptów. Od czterdziestu lat marzył o napisaniu monografii opactwa Saint-Germain-des-Pres.
9. Umberto Eco, Imię róży.
10. Nils i Berit.
Pytanie dodatkowe. Umberto Eco, O bibliotece.

piątek, 7 maja 2021

Książki (nie)zapomniane - Wielka rzeka. Dostojna. Królewska

Old Man River. Tak o niej - jak o człowieku - śpiewano. Pokazywano ją w licznych filmach. Pisano o niej w książkach. Wielka rzeka. Dostojna. Królewska. Oto jeden z literackich portretów - Życie na Missisipi (Life on the Mississipi) MARKA TWAINA (Samuela Langhorne’a Clemensa, 1835-1910).

Przepływa przez wielkie przestrzenie dziesięciu stanów. Niczym wzorzysty dywan rozłożyły się nad jej brzegami urodzajne pola i ludzkie osady. Małe miasteczka i potężne metropolie. W młodości pokochał ją też Samuel – niespokojny duch. Dla niej zdobył uprawnienia pilota parostatków, by ją lepiej poznawać. Wreszcie oddał jej hołd autobiograficzną powieścią. Rozległą, ogromną jak ona.

Twain opisuje, co widział, i to, czego się dowiedział o swej ukochanej. Jest tu historia, czyli sylwetki odkrywców, ale też współczesność. Jego własne dziecięce marzenia o pracy na wodzie. Ich realizacja i pomocnicy. Piloci i flisacy. Podróżni. Awanturnicy, rzezimieszki i hazardziści. Ci, których życie delikatnie pogłaskało po głowach i tacy, którzy zawsze wędrowali pod wiatr i pod prąd.

Jest przyroda dzika i oswojona przez człowieka. Rośliny i zwierzęta.

Są stany. Minnesota, nazywana „Stanem Gwiazdy Północnej”. Wisconsin i Illinois - usytuowane wśród Wielkich Jezior. Równinne bądź nizinne Iowa, Missouri, Kentucky i Arkansas. “Podłużny” Tennessee. Missisipi – nazwany jak rzeka. Wreszcie Luizjana - malowniczo rozłożona nad północnymi wybrzeżami Zatoki Meksykańskiej.

Miasta. Każde o niepowtarzalnym kolorycie. Na przykład Minneapolis, Saint Paul, Davenport, Saint Louis, Cairo, Chester, Columbus, Memphis, Nowy Orlean.

Opowieści ludzi rzeki. O życiu. O nadziejach i rozczarowaniach. O kopalniach złota, mieniących się blaskiem kruszcu. O szacownych obywatelach, naukowcach budujących dobrobyt kraju, i bezwzględnych szubrawcach.

Jest obraz kultury materialnej i zawartej w obyczajach kultywowanych od dziesiątków lat - od zwyczajów rodzinnych po zespołowe spędzanie czasu, rozrywki, sport. Prastare legendy i nowoczesność. "Ameryka" wielka jak prawie pół kontynentu i bogata wielością opalizujących obrazów oraz zdarzeń. Majestatyczna rzeka stanowi znaczącą część tej barwnej mozaiki.
Twain Mark, Życie na Missisipi, tłum. Zofia Siwicka, wyd. 2, Warszawa 1984. ISBN 83-07-01068-3 (sygnatura: 106702).

poniedziałek, 3 maja 2021

Ich katowicka matura

Do najbliższego liceum mamy z Biblioteki kilka minut. Jego uczniowie czasem nas odwiedzają, chociaż przyznajemy, że kiedyś czynili to częściej. Stałą Czytelniczką jest emerytowana nauczycielka tej szkoły. Ale w Katowicach szkół kończących się maturą jest znacznie więcej. A ponieważ zbliża się ten szczególny egzamin, przypomnimy niektóre znane postaci, które zdawały go w naszym mieście. Są wśród nich (między innymi)…

Artyści - ludzie filmu, sceny, estrady, np. Paweł Berger (muzyk, jeden ze współtwórców zespołu "Dżem"), Henryk Bista (aktor), Anna Dereszowska (aktorka i wokalistka), Ireneusz Dudek (muzyk), Julian Gembalski (profesor Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach), Regina Gowarzewska (solistka operowa, konferansjerka, dziennikarka), Andrzej Grabarczyk (aktor), Sławomir Idziak (operator, reżyser, scenarzysta), Joka (raper), Bogumił Kobiela (aktor), Piotr Kupicha (muzyk), Henryk Maruszczyk (aktor), Adam i Benedykt Otręba (muzycy, współzałożyciele zespołu "Dżem"), Magdalena Piekorz (reżyserka i scenarzystka), Roman Polański (reżyser i aktor), Józef Skrzek (muzyk), Jerzy Sztwiertnia (reżyser), Ewa Ziętek (aktorka)…

Duchowni, np. Herbert Bednorz (biskup), Czesław Domin (biskup), Ignacy Jeż (biskup), Piotr Libera (biskup pomocniczy), Józef Liszka (wykładowca WSD w Katowicach), Wilhelm Pluta (biskup)…

Dziennikarze, publicyści, prezenterzy, np. Paweł Dubiel, Anita Gargas, Jacek Kalabiński, Feliks Kidawa, Józef Kopocz, Tadeusz Kurlus, Cezary Leżeński, Marek Łatyński, Jan Maćkow, Marta Manowska, Jerzy Skwara…

Lekarze i farmaceuci, np. Andrzej Bochenek (kardiochirurg), Jakub Boratyński (specjalista z radiofarmacji), Katarzyna Kotulska-Jóźwiak (neurolog, neurolog dziecięcy), Jacek Szaflik (okulista), Rafał Tarnawski (onkolog)…

Literaci, krytycy literaccy, np. Feliks Netz, Tadeusz Sławek, Jan Józef Szczepański…

Naukowcy, np. Andrzej Brożek (historyk), Ernest Fabisz (chemik), Andrzej Kielski (prodziekan AGH w Krakowie), Sławomir Kończak (elektronik), Franciszek Marek (filolog, historyk, prasoznawca), Olgierd Pietrek (nauczyciel WSP w Rzeszowie), Maksymilian Pluta (fizyk), Jan Przesmycki (przyrodnik), Karol Sabath (paleontolog), Józef Szczepan Suchy (inżynier mechanik budowy i eksploatacji maszyn), Marek Szopa (fizyk), Józef Wojnarowski (specjalista w dziedzinie mechaniki, biomechaniki, mechatroniki)…
 
Politycy, np. Edward Babiuch (członek Rady Państwa w latach 1972-1980), Maciej Biskupski (Przewodniczący Rady Miasta Katowice w latach 2018-2023), Krystyna Bochenek, Jan Rzymełka, Andrzej Szarawarski, Andrzej Szteliga (radca-minister, Ambasada RP w Paryżu)…

Prawnicy, np. Andrzej Daab, Jan Jończyk, Roman Kozłowski, Adam Lityński, Andrzej de Lorme, Zbigniew Łabno, Jan Polewka, Aleksander Staszak, Maciej Szpunar, Konstanty Wolny…

Sportowcy, np. Roman Fonfara (hokeista), Jakub Głowania i Tomasz Zioło (reprezentanci Polski w Mistrzostwach Europy w curlingu), Artur Hajzer (taternik, alpinista, himalaista), Jerzy Kukuczka (taternik, himalaista), Jerzy Makula (pilot szybowcowy), Jan Nawrocki (szermierz), Jan Olesiński (pięcioboista), Wojciech Rydz (florecista i szablista), Janusz Sidło (oszczepnik)…

Wojskowi, np. Andrzej Dulęba (generał broni, pilot), Aleksander Mazurkiewicz (oficer WP)…

I jeszcze - jako ciekawostka - dwie pozycje ze zbiorów na temat matury zdawanej w stolicy Górnego Śląska.

Andrzej Bątkiewicz, Matura w Katowicach, "Śląsk" 2006, nr 4, s. 66-67. Artykuł o egzaminie dojrzałości Romana Polańskiego. Zrazu nauka w liceum szła mu jak z płatka. Odziedziczywszy po ojcu talent malarski, znalazł dyrektora, który docenił jego talent, a nawet skrócił o rok czas nauki. Jednak trudny charakter młodzieńca nie tyle przekreślił, co poważnie utrudnił mu start w dorosłe życie (z ważnym dokumentem w ręku)...

Jerzy Skwara, Samodzielnie myśleć i wybierać. Dzieje Prywatnego Gimnazjum i Liceum Katolickiego im. św. Jacka w Katowicach 1935-1950, Katowice 2002. ISBN 8386250267 (sygnatura: cz IB VIII-4/3 c). Kilkuset chłopców, których charaktery ukształtował „Jacek”, odnajdzie tu ślady swych młodych lat (z okładki). Nie tylko oni. Bo ta książka jest nie tylko wspomnieniem, ale też rzetelnie napisanym świadectwem minionego czasu.