Sklepy, magazyny, centra handlowe (w literaturze)

Dzień bez Zakupów ma dość krótką, zaledwie trzydziestoletnią historię. W Polsce jeszcze krótszą. Nie wiemy, jak zapatrują się nań handlowcy, ale nie zapomniałyśmy o nim wspomnieć przy okazji omawiania etymologii galerii handlowej (TUTAJ) oraz prasówki poświęconej „zakupowej” tematyce (TUTAJ). Dzisiaj pokażemy kilka literackich ujęć sklepów.

Truman Capote, Śniadanie u Tiffany’ego. Holly Golightly i „Fred” mieszkają w jednej kamienicy. Historię ich krótkiej przyjaźni zna chyba każdy… (sygn. 63224, 159068).

Jarosław Iwaszkiewicz, Staroświecki sklep. Wspomnienie sklepu Wedla, pełnego słodkości i swoistego uroku. Prawda czarująco miesza się tu z fikcją… (sygn. 122801, cz D III-3/10).

Sławomir Mrożek, Półpancerze praktyczne. Pamiętnik starego subiekta na wesoło. Jak sprzedać niechodliwy towar? Stworzyć odpowiednie hasła reklamowe, np. „Jeśliś harcerz -kup półpancerz” „Nie pomoże koń ni wieża - jeśli nie masz półpancerza” (dla szachistów). Siła reklamy jest ogromna. A jak wielka - o tym w opowiadaniu (sygn. 121197, 121250-1).

Bolesław Prus, Lalka. Sklep Stanisława Wokulskiego jest chyba najsławniejszą tego typu placówką w polskiej literaturze. Specjalnie przedstawiać go nie trzeba (sygn. 62528/1-2, 63587/5-6, 77891/1-2, 173461/1-2, cz D II-4/11 a-13 a).

Patrycja Pustkowiak, Nocne zwierzęta. Warszawa nie śpi nocą. Jej ulice, kasyna, galerie handlowe przemierza żądna wrażeń Tamara. Czy wyjdzie cało z kuszącej, ale śmiertelnie groźnej ciemności?

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe. Opowiadania o kupieckiej rodzinie z Drohobycza, ujęte w niesamowitą, oniryczną formę (TUTAJ, sygn. 80785, 107873-4, 136926, 141475).

Karol Wojtyła, Przed sklepem Jubilera. Podtytuł: Medytacja o sakramencie małżeństwa przechodząca chwilami w dramat. Migawki z życia trzech par. Andrzej oświadczył się Teresie. Razem idą do Jubilera, by wybrać obrączki…  Anna spotyka się z Jubilerem, by sprzedać obrączkę po nieudanym małżeństwie ze Stefanem… Monika i Krzysztof to dzieci tamtych par. Wspominają rodziców i opowiadają o własnym postrzeganiu wspólnej drogi życiowej… (sygn. 147090).

Emil Zola, Wszystko dla pań (Au Bonheur des dames). Denise Baudu, prowincjuszka, przybywa do Paryża w poszukiwaniu pracy. Znajduje ją w wielkim sklepie Oktawa Moureta, uwielbianego przez kobiety, zwykle godzące się na jego niewybredne zaloty. Obrotny mężczyzna prędko zaczyna zalecać się do nowej ekspedientki, co nie podoba się nie tylko jej potencjalnym rywalkom… (sygn. 122123-4).

To nie są rajskie wyspy z kreskówek

19 sierpnia przypada Światowy Dzień Pomocy Humanitarnej - święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, a w listopadzie mamy Tydzień Edukacji Globalnej.

Międzynarodowy system humanitarny tworzą głównie: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, organizacje rządowe i pozarządowe. W szkołach mówimy o nich w szerokim kontekście edukacji globalnej. Nasza placówka także prowadzi zajęcia o tej tematyce. Dzisiaj proponujemy kilka (nie malowniczych, ale realistycznych) obrazków z krajów Globalnego Południa. Nie po to, by tylko się wzruszyć, ale może by spróbować pomóc. To da się zrobić. Większość cytatów pochodzi z wydawnictw dostępnych w zbiorach PBW (wypowiedzi spisane przez pracowników Polskiej Fundacji dla Afryki, co oznaczamy w tekście), a jeden – z biuletynu fundacji znanej piszącej te słowa (co zostało oznaczone bez sygnatury).

Kamerun. „Ostatnio przynieśli nam bliźniaki, które urodziły się na rynku – opowiadają pracownicy przychodni w Abong Mbang. Słaba opieka medyczna w Kamerunie sprawia, że umierają i kobiety, i dzieci.”
(Kobiety rodzą tu na ulicach, „Wychowawca” 2022, nr 6, Czytelnia)

Madagaskar. „Na Madagaskarze ludzie umierają z głodu. W listopadzie dostaliśmy e-maila od pracującego tam Polaka. Napisał: „W tym tygodniu było ok, bo nikt u nas nie umarł z głodu.” To kraj w pierwszej dziesiątce najbiedniejszych państw świata, a nie żadna rajska wyspa z kreskówek. Ludzie tu z głodu jedzą błoto, a matki karmią niemowlęta wodą z cukrem.”
(By nie szli spać głodni, „Wychowawca” 2022, nr 2, Czytelnia)

„Od godziny szóstej, gdy robi się jasno, już czekają pierwsi pacjenci. Nie przychodzą tu z błahostkami. (…) Kolejki są długie, na kilkadziesiąt godzin stania. Ludzie czekają cierpliwie.”
(Liczy się każda minuta, „Wychowawca” 2020, nr 12, Czytelnia)

„Dyplomy dziewczyny zawożą do swoich domów na wsi, wieszają na ścianie i wszyscy je widzą. Wtedy ludzie zaczynają te dziewczyny szanować! Bo ona ukończyła szkołę! – mówią z estymą.”
(Edukacja daje szacunek, „Wychowawca” 2020, nr 7/8, Czytelnia)

Zambia. „Pierwszych pacjentów spotkałem w Jan Hospice w Kamnali - dzielnicy Lusaki (...). Wynoszone na noszach ciała zmarłych tak chude, że można było pomyśleć, że to tylko zwinięty koc (...). Kolejne tygodnie to praca w Kahanamie. Chwiejący się stół, dwa krzesła, tekturowe pudełko na odpadki. W jednym z kątów - materac, na którym można było położyć pacjenta do badania. Metalowa szafka, a w niej zepsuty ciśnieniomierz, plastikowe butelki z resztkami leków, trochę materiałów opatrunkowych, które zresztą przywieźliśmy ze sobą. Lekarz przyjeżdżał raz na trzy miesiące, by obejrzeć bardziej chorych pacjentów.”
("Raport - Biuletyn Informacyjny Sympatyków i Wolontariuszy Fundacji Pomocy Humanitarnej Redemptoris Missio" 2012, nr 2)

„W Zambii od samego początku odwiedzałem wsie w głębokim buszu. Szczególnie trudno było w porze deszczowej: rzeki rozlewają się do ogromnych rozmiarów, pojawiają się dopływy okresowe. W żaden sposób nie można tam przepłynąć (także z powodu krokodyli). Zastanawialiśmy się, jak się komunikować? Wtedy przyszła myśli: a gdyby mieć krótkofalówkę albo CB radio? Chikuni Radio powstało w 1999 r. Postawiliśmy siedemdziesięciometrowy maszt. Chcieliśmy włączać lokalnych ludzi, więc nie wynajęliśmy specjalistycznej firmy. Zambijczycy sami przywozili cegły, wypalali piasek, ładowali i budowali. Żeby czuli, że to jest ich.”
(Radio Chikuni słucha, „Wychowawca” 2021, nr 7/8, Czytelnia)

Warto zainteresować tą tematyką uczniów. Oto niektóre pozycje do wykorzystania:

Eleonora Jankowska-Poleganow, Boris Poleganow (wersja pol.), Odkrywamy prawo humanitarne. Moduły edukacyjne, tł. Konrad Wirkowski, Warszawa 2005. ISBN 8372326355 (sygn. 161244 TV).
Eleonora Jankowska-Poleganow, Boris Poleganow (wersja pol.), Odkrywamy prawo humanitarne. Program, Warszawa 2002. ISBN 8372325413 (sygn. cz D XI-6/7 d).
Tadeusz Jasudowicz (red.), Międzynarodowe prawo humanitarne. Wybrane zagadnienia ze szczególnym uwzględnieniem obowiązku jego krzewienia i upowszechniania, Toruń 1997. ISBN 8386850477 (sygn. cz D VI-2/46).
Theodor Meron, Prawo humanitarne a prawa człowieka, przekł. Jelena Kondratiewa-Bryzik, „Państwo i Prawo” 2009, nr 4, s. 31-45 (Czytelnia).
Anna Wierzbicka-Marzec, Edukacja humanitarna w bibliotekach pedagogicznych, „ Dialogi Biblioteczne” 2009, nr 2(4), s. 16-18 (TUTAJ).
Maryam Zazyan-Jaworska, Aleksandra Smolińska-Imbir, Joanna Brzozowska, Agnieszka Pańczak, Katarzyna Zowczak-Kodraś (autorki scenariuszy), Kryzysy humanitarne i pomoc humanitarna w pigułce. Scenariusze lekcji, ćwiczenia i inspiracje do działania, 2015. ISBN 9788363069568 (sygn. cz LV-5/2 b).
Odkrywamy prawo humanitarne [Film], zaadapt. przez Polski Czerwony Krzyż, [b.m. 2005?] (sygn. TV 161244).

 Fot. Pixabay.com

Kronikarz (fascynujących) obrzeży

Nauczyciel rysunków, malarz, pisarz. Małomówny mizantrop o niesamowitej wyobraźni, zwinnie poruszający się po obrzeżach swego Universum. Zafascynowany światem i bojący się go. Zjawisko unikatowe w polskiej kulturze. Bruno Schulz. Minęła kolejna rocznica jego śmierci.

Ps. Interpretacja Sklepów cynamonowych TUTAJ.

                                                                      Źródło TUTAJ

(Ogólna) filozofia życia, postrzeganie świata

"Schulz odrzuca Heglowską filozofię dziejów, człowiekowi historycznemu przeciwstawia ponadhistorycznego (…) intencjonalnie czyta Arystotelesa, wydobywając z niego to, co bliskie jego filozofii życia, niewątpliwie przefiltrowanej przez myśl Bergsona i Nietzschego."

(Barbara Sienkiewicz, Filozofia życia Brunona Schulza, „Polonistyka” 2003, nr 10, s. 11-19)

Warto przeczytać
Wiktoria Durkalewicz, O Brunona Schulza demitologizacji rzeczywistości, „Roczniki Humanistyczne”, t. 62, z.1: Literatura polska (2014), s. 157-184.
Andrzej Kasperek, Świat według Schulza. Perspektywa socjologiczna, „Opcje” 1998, nr 1, s. 97-102.
Artur Madaliński, Trzymać nic na swoich barkach. O melancholii Brunona Schulza, „Znak” 2012, nr 7-8, s. 103-107.

Metafizyka, transcendencja, sacrum

"Nauczyciele, chcąc pokazać świat Schulzowski, stają (…) często bezradnie, gdyż kategorie stosowane w tradycyjnym dla szkoły procesie hermeneutycznym nie pasują do skomplikowanego świata Sklepów cynamonowych. Schulz wymaga specyficznych narzędzi opisu i analizy literackiej. Jego postać, biografia, typ myślenia i wyobraźni artystycznej odsyłają nas bowiem w krąg kultury judeochrześcijańskiej."
(Sławomir Żurek, Migotanie tajemnicy. O prozie Brunona Schulza interpretowanej sakralnie, „Polonistyka” 1997, nr 7, s. 426-430)

Sotirios Karageorgos, Wątki religijne w twórczości Brunona Schulza. Stan badań i perspektywy badawcze, „Pamiętnik Literacki” 2019, nr 1, s. 17-41.
Władysław Panas, Intryga nieskończoności, „Roczniki Humanistyczne”, t. 15, z. 1: Literatura polska (2007), s. 178-187.

Prowincja, miasto (miasteczko), pogranicze

"W poszukiwaniu marzenia Bruno Schulz przemierzał antykwariaty bylejakości i emocjonalnych zmyśleń podszytych niespotykaną gdzie indziej poezją iluzji, te wszystkie miejsca, które improwizowały własne historie bez początku i końca, zawieszone w bezczasie gdzieś pomiędzy mgnieniem a wiecznością. Chłonął melancholię, jaką roztaczała prowincjonalność zasłuchana w swe opowieści, których lekki pogwar wzbiera miłymi wibracjami nagle odzyskanych wspomnień. W dziwnym upośledzeniu ulic, rynków, kamienic i bogatych architektonicznie willi swego miasta dostrzegał wdzięczną sugestię, przeszywającą zmysły zapowiedzią czegoś jeszcze ciekawszego, choć (…) tracącą rozmach za najbliższym rogiem."
(Robert Suwała, Kronikarz obrzeży rzeczywistości, „Twórczość” 2015, nr 9, s. 125-128)

Wiera Meniok, Prowincja osobliwa. Schulzowska kreacja i interpretacja Miasta, „Akcent” 2007, nr 1, s. 69-74.
Wojciech Pestka, Schulzowskie szlaki w Drohobyczu, „Odra” 2012, nr 11, s. 71-74.
Dorota Wojda, Schulzowskie reprezentacje pogranicza kulturowego w perspektywie postkolonialnej, „Teksty Drugie” 2007, nr 4, s. 233-247.

Twórczość jako deformacja

"Jedną z cech charakterystycznych twórczości Brunona Schulza jest odpodobnienie, czyli przekształcanie zjawisk rzeczywistych. Rzeczywistym światem jest tło powieści, ale w prozie człowiek ulega przemianom i martwe natury ożywają."
(Ariko Kato, Motyw deformacji w prozie Brunona Schulza. Mężczyzna, kobieta, sztuka, „Kresy” 2004, nr 3, s. 132-139)

Jerzy Franczak, Przemiany Schulza, „Polonistyka” 2010, nr 4, s. 40-43.
Jerzy Jarzębski, Schulz i dramat tworzenia, „Teksty Drugie” 2003, nr 5, s. 9-16.
Jerzy Jarzębski, Schulz - ironiczny ład i dyskurs uwodzicielski, „Akcent” 2007, nr 1, s. 25-31.

Ojciec, matka, kobieta, mężczyzna

"Pisarstwo Schulza – jak chyba żadne inne w literaturze polskiej – wyjątkowo chętnie poddaje się najrozmaitszym eksplikacyjnym zabiegom, jest niezwykle wdzięcznym i inspirującym materiałem do zastosowania nowatorskich i nierzadko ekscentrycznych metod badawczych."
(Radosław Kostrzewa, Pater familias - rozważania o wizerunkach ojca w twórczości Brunona Schulza, „Pamiętnik Literacki” 1995, z. 4, s. 29-47)

Urszula Gorzelak, Czy Bruno Schulz był masochistą? Odcienie kobiecości w "Xiędze bałwochwalczej", „Akcent” 2007, nr 2, s. 13-20.
Ariko Kato, Motyw deformacji w prozie Brunona Schulza. Mężczyzna, kobieta, sztuka, „Kresy” 2004, nr 3, s. 132-139.
Marek Zaleski, Masochista na Cyterze, „Teksty Drugie” 2005, nr 3, s. 184-203.

Przekłady

"Bruno Schulz, zaliczany obecnie do awangardy nie tylko modernizmu, lecz także egzystencjalizmu, był jednym z wielkich samotników literatury jak Rimbaud, Lautréamont czy Trakl. Mimo iż pędzili oni swój artystyczny żywot na uboczu ruchów kulturowych, w tym nawet awangardy, ich skromny dorobek jest olśniewający, niemal niczym cud na peryferiach literatury."
(Brian R. Banks, Poza granicami. Bruno Schulz w języku angielskim, tł. Maciej Maryl, „Teksty Drugie” 2008, nr 6, s. 239-251)

Wobec innych pisarzy

Włodzimierz Bolecki, Witkacy - Schulz, Schulz – Witkacy. Wariacje interpretacyjne, „Pamiętnik Literacki” 1994, z. 1, s. 82-101.
Mirosława Iwasiewicz, Wiosna życia i wiosna w przyrodzie w opowiadaniach M. Dąbrowskiej i B. Schulza, „Język Polski w Szkole – Gimnazjum” 1999/2000, z. 3, s. 21-24.
Dariusz Konrad Sikorski, Humorysta przechadza się pośród nieskończoności - Bruno Schulz wobec twórczości Tomasza Manna, „Ruch Literacki” 2006, z. 3, s. 351-366. 

Więcej motywów i cytatów: Barbara Michałek, Kronikarz fascynujących obrzeży. Bruno Schulz i jego literacki (Wszech)świat, „Dialogi Biblioteczne” 2022, nr 1(29), s. 48-55. Całość online TUTAJ.

Książki (nie)zapomniane - „Nigdy nie było piękniejszego oblicza”

MARIO TOBINO (1910-1991). Psychiatra, ale również literat. Oto Jasnowłosy był i piękny (Biondo era e bello). Pod względem gatunku - powieść biograficzna. W istocie – wspaniały, emocjonalny hołd złożony największemu włoskiemu poecie.

Dante Alighieri „wcześnie zdobył świadomość swego przeznaczenia”. Już w młodości „zakosztował wszystkiego, co za jego czasów było ważne – filozofii, teologii, astrologii, arytmetyki, geometrii. Rozkoszował się historią, czarowała go muzyka wierszy Wergiliusza, potężna i czysta rzeka”. Jego życie było barwną wstęgą wzlotów ducha i – z czasem – gorzkich rozczarowań.

Książka układa się w urzekającą mozaikę zdarzeń, miejsc i ludzi. Dzieciństwo – bez serdeczności ze strony ojca (matka zmarła, gdy Dante był dzieckiem), w małym pokoiku stanowiącym namiastkę szerokiego świata, rozjaśnione wątłym promyczkiem uznania ze strony siostry. Młodość – wyjście „w świat”, czyli uciechy w tawernach, pierwsze przyjaźnie, początki sławy. I „ustawione” małżeństwo - bez miłości. Były to dlań lata najważniejsze: „skrzynia, która napełnia się pachnącym chlebem”. Potem – zaangażowanie polityczne, pierwsze porażki. Jeszcze później – klęska, czyli wygnanie, ubóstwo, wrogość ze strony niedawnych stronników. Finał – śmierć w pobliżu promieniejącej czystością Beatrycze, córki (takie imię przybrała w klasztorze).

Miasta. Ukochane, rodzinne:

„We Florencji nawet kamienie miały swój wdzięk, każda ulica była jak szlifowany diament, zachowując bezbłędną harmonię między zdrowym rozsądkiem a fantazją, domy były jednocześnie dumne i zaciszne, żywe i gadatliwe, nawet wtedy, kiedy mieszkańcy spali; wieże sterczały niby las.”

Punkty znaczące mapę wygnania: Werona, Bolonia, Val Di Magra, Casentino, Paryż, Piza, Wenecja, Rawenna.

Osoby: przyjazny Guido Cavalcanti, rozpolitykowany Giano Della Bella, Gemma Donati (cicha żona), urodziwy, chciwy i amoralny baron Corso Donati, dwaj papieże – Bonifacy VIII i Benedykt XI, przyjazny ród Scaligerów, inni możni protektorzy, bezwzględni wrogowie…

Twórczość, czyli udręka i ekstaza. „Vita nuova”, „De monarchia”, „De vulgari eloquentia”, kilka mniejszych dziełek… Wreszcie opus magnum: natchniona "La Divina Commedia".

„Poeta musi przecierpieć każdą rzecz dwukrotnie: najpierw kiedy ją sobie wyobraża, i potem, kiedy wyobrażenie staje się rzeczywistością”.

Piękna książka. Pełna nieskrywanego żaru i podziwu. Dla Poezji i Człowieka. Oto wielki finał. Noc z 14 na 15 sierpnia 1321 roku: „Nigdy nie było piękniejszego oblicza po śmierci”.    

Mario Tobino, Jasnowłosy był i piękny, przeł. Barbara Sieroszewska, Warszawa 1977 (sygnatura: 75001).

Beryle, bursztyny, diamenty, perły..., czyli kamienie szlachetne w literaturze

Zgodnie z obietnicą przedstawiamy kilka utworów, których „bohaterami” są kamienie szlachetne. Pominiemy wiersze i baśnie, bo tam ich wyjątkowo dużo.

Jerzy Andrzejewski, Popiół i diament. Niezapomniane losy Andrzeja Kosseckiego, Stefana Szczuki, Maćka Chełmickiego i jego kolegów z podziemia niepodległościowego w rzeczywistości tuż powojennej (sygn. 40400, 56205, 99988, 102060).

Frances Hodgson Burnett, Mała księżniczka (The Little Princess). Klasyka literatury dziecięcej z fascynującymi kopalniami diamentów w tle… (sygn. 174040).

Arthur Conan Doyle, Błękitny Karbunkuł (The Blue Carbuncle). Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Niepozorny pijaczek, Henry Baker, gubi na ulicy zniszczony kapelusz i dużą gęś. Przedmioty trafiają w ręce Sherlocka Holmesa. Niebawem wychodzi na jaw, że karbunkuł skradziono hrabinie Morcar. Trzeba znaleźć złodzieja, gdyż Baker na pewno nim nie jest… (sygn. 176765).

Arthur Conan Doyle, Korona z berylów (The Adventure of the Beryl Coronet). Pewien bardzo ważny obywatel otrzymuje pożyczkę pod zastaw cennego klejnotu. Bankier obawia się trzymać cenny przedmiot w pracy i zabiera go do domowego sejfu. Tu pojawia się włamywacz i kradnie trzy szlachetne kamienie. Kto nim jest – domownik czy ktoś z zewnątrz? (Sygn. 176765).

Alexandre Dumas (ojciec), Trzej Muszkieterowie (Les Trois Mousquetaires). Dzielni Muszkieterowie przeżywają rozliczne przygody. Jedną z nich jest konieczność pomocy zdesperowanej królowej w odzyskaniu skradzionych diamentowych zapinek. Bez nich władczyni może zostać oskarżona przez małżonka o niewierność… (sygn. 8006, 161643).

Zofia Kossak, Bursztyny. Opowiadania obejmujące treścią kilkaset lat polskiej historii – od przyjęcia chrześcijaństwa po czasy rozbiorów. Barwna galeria słynnych Polaków i zapis minionych obyczajów (sygn. 169871).

Guy de Maupassant, Klejnoty. Lantin, skromny urzędnik, ufał swojej żonie bezgranicznie. Kobieta miała tylko jedną słabostkę, którą bez trudu jej wybaczał: kochała teatr i sztuczne klejnoty. Ale nieoczekiwanie zmarła. Mężczyzna podupadł finansowo i teraz postanawia sprzedać błyskotki, które… są prawdziwe. Skąd żona je otrzymywała? Od kogo?! (Sygn. 62210, 106005, TUTAJ).

John Steinbeck, Perła. Ubogi Indianin Kino wyławia z morza Największą Perłę Świata… Wydawałoby się, że to kres jego problemów. Może teraz bez trudu zrealizować marzenia. Ale okazuje się, że to dopiero początek nieszczęść… Gorzka parabola o skarbie, który zubaża (moralnie), z biblijnym odniesieniem w tle (TUTAJ).

Jules Verne, Paschal Grousset, Gwiazda Południa. Południe Afryki. Tytułowa „Gwiazda” to ogromny diament. Poza tym: kradzież, pościgi, liczne przygody i… miłość (nie do kamienia).

Literatura faktu, czyli…

… podróżnictwo:

Józef Lenart, Portret z diamentów. Obraz życia na Syberii (sygn. 41027). Janusz Wolniewicz, Wyspy szmaragdowego Pacyfiku. Mikronezja, Bora Bora, Fidżi, Filipiny, Hawaje, Nowa Gwinea… Wystarczy, by zachęcić do przeczytania? (sygn. 116105)

biografie:

George Bidwell, Król Diamentów. Cecil Rhodes. Życiorys polityka i przedsiębiorcy, jednego z głównych realizatorów idei brytyjskiej kolonizacji Afryki Południowej (sygn. 87511). Mieczysław Jastrun, Gwiaździsty diament. Życie i imponujące dzieło Cypriana Kamila Norwida (sygn. 50391)

oraz szybownictwo:

Janusz Meissner, Trzy diamenty. Jak zwykle u tego pisarza - pasja latania, czyli interesujące opisy i miłość do “skrzydlatych” maszyn… (sygn. 83801).

                                                                        źródło: Pixabay.com

""Pierwszy człowiek, który poznał uczucie strachu, podniósł kamień..." Kamyczki, kamienie, głazy... (w literaturze)

Pracownicy branży kamieniarskiej corocznie zapraszają na Dzień Kamienia (Naturalnego). Imprezy odbywają się najczęściej we wrześniu, ale również w listopadzie. My także budujemy. Ze słów. Dzięki książkom i bibliotekom powstają – nieraz ogromne - gmachy wiedzy.

Kamienie są obecne w największych tekstach kultury – w Biblii (np. Dawid i Goliat – 1 Sm 17,40-50; „kamienie wołać będą” – Łk 19,40; „kamień odrzucony przez budujących…” – Ps. 118(117); „z tych kamieni może Bóg wzbudzić potomstwo Abrahamowi” – Mt 3,9=Łk 3,8; Kuszenie Chrystusa - Mt 4,1-12=Łk 4,1-13; „gdy syn prosi o chleb, czy ktoś poda mu kamień?” – Mt 7,9; Jezus i kobieta cudzołożna – J 8,1-11; kamienowanie Szczepana – Dz 7,57-60 i sporo innych) i w mitologiach (greckiej, rzymskiej, egipskiej, skandynawskiej). Mają wiele historycznych odniesień (np. tablice Dekalogu, kamień z Rosetty, Stonehenge, posągi z Wyspy Wielkanocnej – TUTAJ, kamień filozoficzny). Odnajdujemy je w dziełach muzycznych (np. "Don Juan, czyli Kamienny Gość" Mozarta) i plastycznych (np. "Kamieniarze" Gustave'a Courbeta). Występują w wielu związkach frazeologicznych, np. kamień młyński; kamień na kamieniu; kamień obrazy; kamień probierczy; kamień węgielny; kląć w żywy kamień (= kląć dosadnie); kto w ciebie kamieniem, ty w niego chlebem; rodzić się na kamieniu; serce z kamienia; siedzieć kamieniem; kamyk do czyjegoś ogródka.

Mamy ich sporo w poezji, np. u Baczyńskiego (Ballada zimowa, Modlitwa II), Gałczyńskiego (Niobe), Herberta (Kamyk), Kamieńskiej (Kamień), Słonimskiego (Leonardo), Słowackiego (Testament mój), Szymborskiej (Rozmowa z kamieniem), Twardowskiego (Po kolei, Żeby się obudzić). A teraz jeszcze kilka pozycji epickich z tym motywem:

Nancy Faulkner, Tajemniczy szyfr. Powieść dla młodzieży z detektywistyczną zagadką (sygn. 62511, TUTAJ).

Wacław Berent, Żywe kamienie. Średniowieczni waganci nigdzie nie zagrzewają miejsca, ale wszędzie, gdzie się pojawią, zostawiają niezatarty ślad. Tak jest i tym razem. Gdy wkraczają do miasteczka, niemal natychmiast zawiązuje się przeciwko nim „opozycja” złożona z niektórych mieszkańców, niezadowolonych z powiewu świeżości i swobody, jakie tamci wnoszą… (sygn. 97535-6, 135308, 170881).

Jean Giono, Kamień. Przedziwna „historia” kamienia - jego kulturotwórczej roli w dziejach. Oto początek:  "Pierwszy człowiek, który poznał uczucie strachu, podniósł kamień. Kiedy zaś objawił się duch, zaczęto drążyć sarkofagi w skale. W stuleciu podróży międzyplanetarnych ci, którzy poważnie myślą o wylądowaniu na Księżycu za pomocą wyśmienitych urządzeń nowoczesnej techniki (…), obawiają się zderzeń tych rakiet z kamieniami błądzącymi po niebie. Kamień zjadamy jako składnik niektórych lekarstw. Wydobywamy z kamienia stal na pługi (których lemiesz niegdyś bywał kamienny), na lokomotywy i oczywiście także na armaty (do których w dawnych czasach robiono kamienne kule). Miasta (nawet Rzym) są z kamienia. Człowiek, na którym wspiera się struktura Kościoła, nazywa się Petrus, Opoka. Mur chiński, fortyfikacje Awinionu, wieża w Belém są z kamienia, podobnie z kamienia zrobiony był Kolos Rodyjski, Latarnia Aleksandryjska, Grób Artemidy i tyle innych cudów" (sygn. 129848).

Gunnel Linde, Biały kamień. Pozycja z literatury dziecięcej (sygn. 105395, TUTAJ).

Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec. Lektura, której specjalnie przedstawiać nie trzeba (sygn. 81055, 134135, 157886).

Jean Kross, Kamienie z nieba. Epizod z życia Ottona Willema Masinga, estońskiego pastora i działacza epoki Oświecenia oraz Kristiana Jaaka, poety. Ukazuje okoliczności spotkania dwóch wybitnych postaci i jego konsekwencje (sygn. 76896).

Hanna Malewska, Kamienie wołać będą. Powieść z XIII wieku. Cieśla Mateusz wraz z żoną i mistrzami murarstwa wznoszą katedrę w Beauvais. Jednak ich kunszt tragicznie zderza się z technicznymi możliwościami. Budowla nie zostanie ukończona…

Rudolf Jašik, Opowieść o białych kamieniach. Michał Moloch z synem idą za trumną zmarłej żony i matki. Kroczą po skalistych graniach wyżej i wyżej. Tak zaczyna się opowiadanie… (sygn. 106143).

Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu. Szymon i Michał Pietruszka są braćmi. Mieszkają na wsi, której kultywowane od wieków tradycje i obyczaje powoli odchodzą w przeszłość… (sygn. 106821, 124387).

Wojciech Żukrowski, Kamienne tablice. Wielobarwna, orientalna mozaika życia w Indiach połowy minionego wieku z ognistym romansem i polityką w tle (sygn. 57014, TUTAJ).

Ps. W poniedziałek napiszemy o kamieniach szlachetnych jako motywie literackim.

Pisarze (piszą) o pisarzach – cz. 4

Dzisiaj dokończymy cykl, bo… co za dużo, to niezdrowo.

Siergiej Jesienin

- Teodor Bujnicki, Jesienin
- Jacek Kaczmarski, Samobójstwo Jesienina

Osip Mandelsztam

- Jacek Kaczmarski, Zmartwychwstanie Mandelsztama

Artur Rimbaud

- Jarosław Iwaszkiewicz, Modlitwa do Artura Rimbaud
- Jonasz Kofta, Rimbaud, Aniele Stróżu mój

"(…) nie ma w nas Arturze
Wiary że wzbogacimy świat
Nie przez łatanie dziury w rurze
Ale przez wyobraźni ład
Za dobrze wiemy co nas czeka
Kanalizacja to nie rzeka (…)
Rimbaud aniele Stróżu mój
Gdy pospolitość najwyższą cnotą
Normalność za munduru krój
Ty cieniem złotym przy mnie stój"

Safona

- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Róże dla Safony

William Shakespeare

- Jorge Luis Borges, Everything and Nothing
- Stanisław Barańczak, Biografioły
- Konstanty Ildefons Gałczyński, Szekspir i chryzantemy
- Mieczysław Jastrun, Château de Chillon; Deszcz i Szekspir
- Kazimierz Wierzyński, Burza

"Nie gubcie tego świata,
Szkoda Szekspira,
Włoch i hiszpańskich piaskowców.
W rozbitych katedrach niedziela
Jest krzykiem świerszczy,
Nic więcej.
Pytałem Ariela:
Różdżka Prospera, powiedział,
Nie kwitnie wśród dzikich jałowców
I cmentarnych pajęczyn."

Hamlet, Makbet, Romeo i Julia w literaturze – zob. TUTAJ, Romeo i Julia także TUTAJ.

Jonathan Swift

- Ernest Bryll, Do Jonatana Swifta

"O, obiektywny aż do kości
Tyś, skrobiąc słowa swe z rozwagą
Stworzył człowieczej wyniosłości
Olbrzymów kraju Brobdingnagu

I ludzkość nagle tak skarlała
Po wielkiej pięści chmurą ciemną
Jej mądrość cała, honor, chwała
Krzykiem Jahusa w noc jesienną (…)

Co będzie dalej - Przenikliwy
Którego mądrość zachwyt budzi
Wśród karłów, ludzi i nadludzi?...
Czy można odkryć ląd szczęśliwy?
Czy można skończyć wędrowanie
Po cierpkim, chwiejnym oceanie?... "

- Jacek Kaczmarski, Podróże Guliwera. Brobdingnag; Podróże Guliwera. Houyhnhnm; Podróże Guliwera. Laputa; Podróże Guliwera. Liliput
- Czesław Miłosz, Do Jonathana Swifta

Lew Tołstoj

- Zbigniew Herbert, Śmierć Lwa
- Gustaw Herling-Grudziński, Wariacje na temat Wielkiej Ucieczki
- Jarosław Iwaszkiewicz, Pasje błędomierskie
- Mieczysław Jastrun, Ucieczka Lwa Tołstoja
- Bolesław Leśmian, Wielki starzec
- Tadeusz Różewicz, Appendix; Tołstoj; Z kroniki życia Lwa Tołstoja
- Adolf Rudnicki, Ucieczka z Jasnej Polany
- Leopold Staff, Tołstoj
- Władysław Lech Terlecki, Cień karła, cień olbrzyma

Wergiliusz

- Mieczysław Jastrun, Śmierć Wergiliusza.

Książki (nie)zapomniane - Królowie na własnych pustyniach

"Każdy człowiek jest królem na swej pustyni". Nie ma ani bliskich ani poddanych. Jest sam, chociaż czasem żyje w związku. To najogólniejsza charakterystyka bohaterów Manekinów (Épaves) JULIENA GREENA (1900-1998). Ludzi słabych, dwulicowych, zakłamanych.

Filip Cléry. Tchórzliwy i niezdecydowany trzydziestojednolatek. Kiedyś zobaczył nad Sekwaną szamoczącą się parę. Kobieta wzywała pomocy, ale on odszedł, by nie mieć kłopotów. Tamten widok jednak prześladował go, aż wreszcie zyskał pewność, że zawinił. Po kilku miesiącach zobaczył w prasie informację: z rzeki wyłowiono ciało kobiety. Sam się sobie dziwił, że w chwili próby okazał się takim mięczakiem.

Henrietta Cléry. Jego lekkomyślna żona. Nieraz zdarzało jej się gubić w salonie listy kochanka, a małżonek nigdy nie miał odwagi zareagować.

Robert Cléry. Ich dziecko. Na co dzień przebywa w prowincjonalnym internacie. Chłopak "długimi godzinami nudy płacił za to, że przyszedł na świat".

Eliana. Siostra Henrietty. Mieszka z nią i Filipem. Podkochuje się w szwagrze, jednocześnie udając miłość i przywiązanie do siostry. A ta po cichu jest jej wdzięczna, że stoi pomiędzy nią a niekochanym mężem, z którym nigdy nic jej nie łączyło. On dobę po ślubie pożałował, że się ożenił. Ona - mniej więcej w tym samym czasie.

Małe i większe zdrady. Bezbarwna codzienność. Egzystencja pozorna. Urojone problemy i przelotne przyjemności. Nudne, jałowe życie. Bez celu i sensu. Byle zaliczyć kolejny dzień. Byle trwać. I nie wyjść poza egoistyczny krąg samouwielbienia. To są "Manekiny". Marionetki w życiowych rolach, które okazały się dla nich za trudne.

Green Julien, Manekiny, przeł. Barbara Durbajło, Warszawa 1985. ISBN 8321106609 (sygnatura: 113414).