środa, 23 stycznia 2019

Kącik Maturzysty - 96: Epoki. Fabuła a akcja. Odmiany polszczyzny

Dziś będzie znowu trochę o epokach literackich, ale także pytania z teorii literatury i językoznawstwa.

Pytania

Ćwiczenie 1
Zdefiniuj pojęcia i wskaż epokę (-i), z którą (-ymi) się wiążą: behawioryzm, "burza i napór", emancypacja kobiet, makiawelizm, solidaryzm narodowy, "sztuka dla sztuki", teatr absurdu (to zagadnienie może jeszcze nie we wszystkich szkołach było omawiane, więc tym bardziej warto zapoznać się z odpowiedzią), "zakład Pascala", zasada decorum.

Ćwiczenie 2
Jaka jest różnica między fabułą a akcją?

Ćwiczenie 3
Z jakich odmian polszczyzny pochodzą te wyrazy: pyry, dioda, wyro, mliko, pała, kić? Masz do wyboru: regionalizm, termin, gwarę środowiskową.

Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Behawioryzm - kierunek w psychologii, który za sprawę jedynie wartą obserwacji uważa zewnętrzne zachowanie człowieka. W odniesieniu do literatury oznacza to wyeliminowanie opisów stanów psychologicznych jednostek, znaczące ograniczenie narracji na rzecz wyeksponowania dialogów i opisów zdarzeń. Na gruncie psychologii nurt powstał w okresie dwudziestolecia międzywojennego (np. słynny eksperyment Walden Two Burrhusa Frederica Skinnera), a najszersze literackie odzwierciedlenie znalazł w niektórych utworach przedstawiających okrucieństwa II wojny światowej, np. w opowiadaniach z tomu Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego.

"Burza i napór" (Sturm und Drangperiode, nazwa od tytułu dramatu Friedricha Klingera) - kierunek w literaturze propagujący bunt jednostki przeciwko zastanej sytuacji społecznej, przejawiający niechęć do cywilizacji, któremu przeciwstawia życie zgodne z naturą oraz  krytykujący społeczeństwo stanowe, w którym liczy się pochodzenia, a nie talent. Rozwinął się w Niemczech pod koniec XVIII w. i utorował drogę romantyzmowi. Jego najwięksi przedstawiciele - Johann Wolfgang Goethe i Friedrich Schiller.

Emancypacja kobiet - przyznanie kobietom prawa do edukacji, pracy oraz w pełni samodzielnego decydowania o własnym życiu. Idea powstała w okresie pozytywizmu.

Makiawelizm - dwuznaczna moralnie doktryna polityczna włoskiego dyplomaty i historiozofa okresu renesansu, Niccola Machiavellego, wyłożona w traktacie Książę. Zakłada zasadę, iż "cel uświęca środki", zatem w działaniach politycznych dozwolone są również sposoby nieetyczne (np. oszustwo, podstęp czy przemoc).

Solidaryzm narodowy - uznanie wspólnego interesu Polaków za dobro nadrzędne, w imię którego nie wolno dopuszczać do powstawania konfliktów społecznych i należy propagować działalność filantropijną, zmierzającą do roztoczenia ochrony nad najsłabszymi członkami społeczeństwa. Idea powstała w epoce pozytywizmu.

"Sztuka dla sztuki" (l'art pour l'art) - podstawowe hasło XIX-wiecznego estetyzmu, sformułowane przez Victora Cousina (w książce O prawdzie, o dobru i o pięknie). Zasada głosząca, że jedynie sztuka odkrywa prawdy niedostępne nauce i "zwykłym" ludziom (np. sprawy najwyższe, metafizyczne), dlatego istnieje sama dla siebie i nie może być niczym ograniczona. Wiąże się z epoką modernizmu (Młodej Polski, neoromantyzmu).

Teatr absurdu - jeden z głównych kierunków we współczesnym dramacie i teatrze, operujący groteską i parodią jako środkami scenicznego wyrazu. Jego punktem wyjścia jest zazwyczaj niemal realistyczna sytuacja, będąca pretekstem dla rozwoju niezwykłych, przybierających z czasem nawet monstrualne rozmiary wydarzeń. Działania bohaterów nie podlegają psychologicznej motywacji. Ważną rolę gra polemika ze stereotypami zachowania i mówienia. Język, w którym osoby się wypowiadają, jest potoczny, ale wyraźnie demonstruje swoje ograniczenia i banalność. Powstał w okresie dwudziestolecia międzywojennego (surrealizm, np. Ubu Król Alfreda Jarry'ego; w Polsce wiąże się z twórczością Stanisława Ignacego Witkiewicza, np. z dramatami Szewcy lub W małym dworku). W pełni rozwinął się w okresie powojennym. Główni reprezentanci: Samuel Beckett, Eugene Ionesco, Sławomir Mrożek, Harold Pinter.

"Zakład Pascala" (Le Pari du Pascal) - idea wyrażona przez wyznawcę sceptycyzmu poznawczego, Blaise'a Pascala (przedstawiciela filozofii i nauki, konkretnie - matematyki okresu baroku). Zakłada, że należy żyć tak, jakby Bóg istniał. Jeśli to jest prawdą, w ostatecznym rozrachunku uzyskamy zbawienie i życie wieczne. Jeśli zaś Boga nie ma, to w tej sytuacji niczym nie ryzykujemy. W rezultacie więc "opłaca się" wierzyć, bo można "zyskać" wieczność.

Zasada decorum (zasada stosowności) - oznacza harmonię pomiędzy tematyką a gatunkiem i stylem dzieła. Wiąże się z przejętą ze starożytności teorią trzech stylów: wysokiego, średniego i niskiego, którym były "przyporządkowane" określone gatunki literackie, zaś tym ostatnim musiał odpowiadać konkretny styl. Np. tematy "głębokie" (los, heroizm, cierpienie) można było realizować w najbardziej cenionych gatunkach - eposie i tragedii, im zaś musiał odpowiadać styl wysoki (podniosły, bogaty pod względem stylistyki) oraz bohaterowie wywodzący się z najwyższych kręgów społecznych. Problemy "zwykłych" ludzi wolno było prezentować w stylu niskim (najprostszym stylistycznie) i w gatunkach "niskich", czyli w sielance, satyrze czy komedii. Zasada ukształtowała się w pełni w klasycyzmie - jednym z prądów oświecenia.

Ćwiczenie 2
Fabuła - wszystko, co wydarzyło się w świecie przedstawionym utworu.

Akcja - łańcuch zdarzeń prowadzących do jakiegoś celu. Może się składać z kilku wątków - ciągów zdarzeń zgrupowanych wokół określonych postaci. Jest pojęciem węższym niż fabuła, ponieważ w powieści mogą istnieć wydarzenia nie wchodzące w skład żadnego z wątków (epizody) oraz te, które działy się przed jej rozpoczęciem (przedakcja) albo po jej zakończeniu (epilog).

Ćwiczenie 3
Pyry – regionalizm.
Dioda - termin fachowy.
Wyro - gwara środowiskowa.
Mliko – regionalizm.
Pała - gwara środowiskowa.
Kić - gwara środowiskowa.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz