środa, 8 kwietnia 2020

Kącik Maturzysty - 135: Tematy rozprawek i wypowiedzi ustnych

Uwaga! Tegoroczne Kąciki są zaplanowane do 29 kwietnia. Ponieważ egzamin dojrzałości najprawdopodobniej się opóźni, 6 maja dodam jeszcze kolejny - przykłady kilku tematów wypowiedzi pisemnych (rozprawek) i ustnych. Jeden z nich - bardzo obecnie aktualny. A nuż podobny pojawi się na maturze? Zapraszam do lektury!

Dzisiaj zacytuję niektóre tematy z dawnych egzaminów pisemnych. Zastanów się, jakie utwory weźmiesz pod uwagę, jeśli znowu by się pojawiły na egzaminie pisemnym lub ustnym. W odpowiedziach ograniczę się tylko do przykładów tekstów literackich (jeśli w temacie nie zaznaczono inaczej). Wyjątkowo (p)odpowiedzi podaję zaraz po pytaniu. Jednak nie czytajmy ich natychmiast, tylko najpierw pomyślmy, które teksty sami wskazalibyśmy jako odpowiednie.

Temat 1. Godność ludzka - wysławiana, respektowana, naruszona, utracona, podeptana…

Odpowiedź. Godność wysławiana, respektowana - np. Biblia (Księga Psalmów - Psalm 6), Pieśń Chóru z Antygony Sofoklesa (Stásimon I), twórczość Karola Wojtyły.
Godność naruszona, podeptana - np. literatura wojenna, obozowa i łagrowa, związana z gettem warszawskim i innymi miejscami odosobnienia: Opowiadania Tadeusza Borowskiego, Medaliony Zofii Nałkowskiej, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, Zapiski więzienne kard. Stefana Wyszyńskiego, Sezon maczet Jeana Hatzfelda (dotyczy ludobójstwa w Rwandzie, 1994 r.) i inne.
Godność utracona - np. O godności ludzkiej Pica della Mirandola ("Możesz się wyrodzić i stać się zwierzęciem..."), Granica Zofii Nałkowskiej (Justyna Bogutówna - poniżona przez Zenona), Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego (sponiewierana przez ludzi Sonia Marmieładowa, pijak Marmieładow).

Temat 2. Już dom widać / Dym / Na niebie pełznący cierpliwie / Z dłonią nad oczami (Tadeusz Różewicz). Różne obrazy domu w wybranych tekstach kultury.

Odpowiedź. Np. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Pieśń o domu Marii Konopnickiej, Noce i dnie Marii Dąbrowskiej, Opis domu poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery, Granica Nałkowskiej, Dom Zbigniewa Herberta, Sklepy cynamonowe Brunona Schulza. Także utwory z kręgu tematycznego „rodzina” (różne konwencje – od realistycznej do groteskowej). Wszystko zależy od tego, jak zechcemy opracować temat.
Temat 3. Trud wierności sobie. Rozważania o postawach wybranych bohaterów literackich.

Odpowiedź. Np. Książę Niezłomny Calderóna, Cyd Pierre'a Corneille'a, bohaterowie literatury romantycznej (np. Konrad Wallenrod Mickiewicza), Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, Przesłanie Pana Cogito Herberta.
Temat 4. ... większą mi rozkoszą podróż niż przybycie (Leopold Staff). Różne motywy wędrówki w tekstach kultury. Omów na wybranych przykładach i porównaj.

Odpowiedź. Temat z pewnością opracowany na lekcjach polskiego. Dla porządku przypomnijmy niektóre literackie ujęcia wędrówki, tułaczki, podróży, pielgrzymki, misji, ucieczki, migracji: Biblia (wędrówka ludu wybranego - Wj 12,37 i in.; ucieczka Świętej Rodziny do Egiptu – Mt 2,13-15; wędrówka trzech mędrców za gwiazdą - Mt 2,1-12; podróże św. Pawła - Dzieje Apostolskie), mitologia grecka (Jazon i wyprawa Argonautów), Przygody Sindbada Żeglarza (z Baśni z tysiąca i jednej nocy lub Bolesława Leśmiana), Odyseja Homera, Boska Komedia  Dantego Alighieri,  Robinson Crusoe Daniela Defoe (i inne robinsonady), Faust Johanna Wolfganga Goethego, Kordian Juliusza Słowackiego, Sonety krymskie Mickiewicza (i podróże romantyków), Pielgrzym Cypriana Kamila Norwida, Lalka Bolesława Prusa, W pustyni i  w puszczy Henryka Sienkiewicza, 20 000 mil podmorskiej żeglugi, W 80 dni dookoła świata Julesa Verne'a, Piosenka [Znów wędrujemy...] Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Żołnierz polski Władysława Broniewskiego, Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupéry'ego, Pielgrzym Paulo Coelho, Podróż Herberta i inne.

Temat 5. Dyskusje i polemiki, a także waśnie i kłótnie - wskaż, jaka pełnią funkcję w utworach literackich różnych epok.

Odpowiedź.
Polemiki pojawiają się często w utworach programowych epok; negują lub podają w wątpliwość założenia epok poprzednich (np. My i wy Aleksandra Świętochowskiego). Także np. Psalmy przyszłości Zygmunta Krasińskiego i  Odpowiedź na „Psalmy przyszłości” Słowackiego.
Dyskusje i spory (także polityczne) – np. Biblia (spór Jezusa z faryzeuszami), Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego, Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, Chłopi Władysława Stanisława Reymonta (spór o las), Ludzie bezdomni Żeromskiego (Judym a lekarze w Cisach), Przedwiośnie, Wesele Stanisława Wyspiańskiego (słowa Czepca, Gospodarza, Hetmana), Zniewolony umysł Miłosza. Także sporo utworów z okresu dwudziestolecia międzywojennego, obrazujących spory między różnymi ugrupowaniami o kształt Polski (wiersze Gałczyńskiego, Tuwima, Słonimskiego, Broniewskiego).
Waśnie i kłótnie – np. Biblia (źródło niezgody i sporów - Jk 4,1-2), mitologia grecka (kłótliwa Hera; Eris – jabłko niezgody i sąd Parysa), Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja, Romeo i Julia Williama Szekspira (skłócone rody Capuletich i Montekich), Monachomachia Ignacego Krasickiego, Pan Tadeusz (Księga V) Mickiewicza, Zemsta Aleksandra Fredry, Trylogia Sienkiewicza (kłótnie szlachty), Ferdydurke Witolda Gombrowicza (pojedynek na miny), Mały Książę de Saint-Exupéry'ego (Mały Książę i Róża - kłótnia zakochanych).

Temat 6. Odnosząc się do wybranych utworów, rozważ myśl Władysława Tatarkiewicza: Samotność jest przyjemnością dla tych, którzy jej pragną i męką dla tych, co są do niej zmuszeni.

Odpowiedź. Temat zapewne także w szkole omawiany. Można wspomnieć samotność pustelników, zakonników, indywidualistów, nierzadko naukowców i odkrywców, rozbitków, więźniów, wygnańców, skazańców, nieszczęśliwie zakochanych, samotność wynikającą z pracy zawodowej, pełnionej misji, choroby, żałoby. Np. Biblia (samotność Adama - Rdz 2,18-25; samotność apostoła - Mt 19,27-30; Mk 10,28-30; Chrystus przed męką - Mt 26,36-46=Mk 14,34-35), mitologia grecka (Prometeusz), Robinson Crusoe Defoe’a (i inne robinsonady), bohaterowie romantyczni (Gustaw - Konrad z Dziadów Mickiewicza, Konrad Wallenrod, Kordian Słowackiego i inni), Hymn [Smutno mi, Boże…] Słowackiego, Latarnik Sienkiewicza, Lalka Prusa (Wokulski na zesłaniu), Ludzie bezdomni, Siłaczka Żeromskiego, Mały Książę de Saint-Exupéry'ego, Dżuma Alberta Camusa, Wieża Herlinga-Grudzińskiego, Campo di Fiori Miłosza, Kot w pustym mieszkaniu Wisławy Szymborskiej, Bliscy i oddaleni Jana Twardowskiego, Samotność długodystansowca Alana Sillitoe'a (TUTAJ), S@amotność w sieci Janusza Leona Wiśniewskiego.

Temat 7. Należy uwierzyć, że w tym powszednim krzątaniu są też jakieś rzeczy wiekuiste, powszechne (Maria Dąbrowska). Odwołując się do literatury i własnych doświadczeń, podziel się swymi przemyśleniami na temat znaczenia codzienności w życiu człowieka.

Odpowiedź. Np. Biblia (życie ukryte Chrystusa w Nazarecie), Pieśni, fraszka O żywocie ludzkim Kochanowskiego, Noce i dnie Dąbrowskiej, Chwila, Życie bez zdarzeń Staffa, Nic dwa razy Szymborskiej, Pieśni („Oto jest nasz dzień codzienny…”) Gałczyńskiego, Śpieszmy się Twardowskiego, Dar Miłosza, proza Wiesława Myśliwskiego.

Temat 8. Człowiek (...) jest trochę zagubiony w moralnym labiryncie współczesnego świata (Wiesław Myśliwski). Twoje rozważania o uniwersalnych wartościach, które powinny tworzyć kodeks etyczny człowieka naszej epoki (odwołaj się do tekstów kultury i własnych doświadczeń).

Odpowiedź. Temat wymaga szczególnej samodzielności myślenia. Kilka tekstów niosących uniwersalne przesłania i nawiązania do nich szeroko omówiłam TUTAJ. Ponadto (bo w temacie mówi się o człowieku naszej epoki!) np. Elementarz etyczny, Pamięć i tożsamość Karola Wojtyły – Jana Pawła II, twórczość Camusa, Josepha Conrada, Zbigniewa Herberta (Przesłanie Pana Cogito i inne), Stanisława Barańczaka, Ewy Lipskiej, Miłosza (np. Który skrzywdziłeś, Traktat moralny), Twardowskiego, Herlinga-Grudzińskiego. 

Dla zainteresowanych! Kto jest bardzo oczytany, może nawiązać do moralistycznej literatury XX stulecia (np. François Mauriac – TUTAJ, Georges Bernanos - TUTAJ, Archibald J. Cronin – TUTAJ, Maxence van der Meersch – TUTAJ, Pär Lagerkvist – TUTAJ, Thomas Stearns Eliot i inni).
Temat 9. Skąd przyjdzie odrodzenie do nas, którzyśmy skazili i spustoszyli cały glob ziemski? Tylko z przeszłości, jeżeli ją kochamy (Simone Weil). Uzasadnij sąd, że literatura minionych czasów może być źródłem odnowy człowieka.

Odpowiedź. To nie jest łatwy temat, ale bardzo piękny. Można odwołać się do utworów o ponadczasowych treściach, wspomnianych powyżej (TUTAJ). Można także przywołać np. antyczne sielanki, Pieśni Kochanowskiego, Pana Tadeusza Mickiewicza, literaturę niosącą wartości etyczne, także te, które ukazują miłość do ziemi, przyrody, Ojczyzny.
Temat 10. Współbrzmi, zachwyca, przeraża... Jaką rolę spełnia pejzaż w literaturze i sztuce. W swoich rozważaniach odwołaj się do wybranych przykładów.

Odpowiedź.
Bardzo obszerny temat. Pejzaż jest tłem np. w renesansie, a „bohaterem” dzieła barokowego czy romantycznego. Inne przykłady:
Literatura. Biblia (np. potop - Rdz 6-7; ogród miłości – Pieśń nad Pieśniami; modlitwa w Ogrójcu - Mt 26,36 = Mk 14,32 = J 18,1-2), Kwiatki z ogrodu św. Franciszka, Na lipę Kochanowskiego, Makbet Szekspira, Laura i Filon, Do Justyny. Tęskność na wiosnę Franciszka Karpińskiego, Król olszyn (Król elfów) Goethego, pejzaż u romantyków - Sonety krymskie (Burza), Ballady i romanse (Świteź, Świtezianka, Lilie), Do*** na Alpach w Splügen, Pan Tadeusz Mickiewicza, Ludzie bezdomni Żeromskiego (rozdarta sosna), Chłopi Reymonta, Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza, Tajemniczy ogród Frances Hodgson Burnett, Dar Miłosza, Ogród w Milanówku, koniec listopada; Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza. Warto pomyśleć także nad rolą pejzażu w literaturze fantasy, np. Władca Pierścieni, Hobbit, czyli tam i z powrotem (wierzba - pułapka dla Froda i inne, piękna kraina Shire) J.R.R. Tolkiena.
Sztuka.
Pejzaż współbrzmi i zachwyca – np. Meindert Hobbema (Pejzaż z młynem), Salomon van Ruisdael (Droga wśród wydm), John Constable (Park Wivenhoe w Essex), Jean-François Millet (Wiosna), Nicolas Poussin (Cztery pory roku - omówiłam TUTAJ), Thomas Gainsborough (U wodopoju), Leon Wyczółkowski (Tatry), Władysław Podkowiński (W ogrodzie przy klombie).
Zachwyca potęgą i przeraża nią - np. Caspar David Friedrich (np. Przejście między skałami w Utterwalder Grund, Krzyż w górach, Strzelec w lesie, Skały kredowe na Rugii), William Turner (Topiel, Wielki wodospad w Reichenbach), Hubert Robert (Kaskady Tivoli), Stanisław Witkiewicz (Czarny staw – kurniawa, zob. TUTAJ).

Podam jeszcze kilka tytułów wierszy, które interpretowano. Zdecydowanie najczęściej pojawiała się twórczość Herberta, także Miłosza, ale też np. Widokówka z tego świata Stanisława Barańczaka, Rozterka Kasandry Anny Kamieńskiej, Znad ciemnej rzeki... Leopolda Staffa. Analizy porównawcze - np. Ekskuza Mickiewicza i Ze szkodą Miłosza; Stabat Mater Józefa Wittlina i Stabat Mater Kamieńskiej.
Zainteresowanych zagadnieniem, w którym roku i gdzie pojawiały się te tematy, a także innymi tematami, odsyłam do: Bulska Teresa (i in.), Ćwiczenia i tematy maturalne. Język polski, Kraków 2002.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz