Kącik Maturzysty – 2: Interpretacja wiersza (wytyczne do matury pisemnej)

Podpowiedzi do Ćwiczeń z poprzedniego odcinka:

1.    Czy milczenie jest sposobem międzyludzkiej komunikacji?... Można postawić tezę: Istnieje wiele sposobów porozumiewania się ludzi. Milczenie jest jednym z nich. We wstępie napiszemy (krótko – tylko wymieniając!) o sposobach komunikowania się, np. języku (mówionym i pisanym), językach sztucznych (np. sygnalizacji świetlnej, alfabecie Morse’a itp.), gestach, mimice. Następnie przejdziemy do treści zasadniczej. Można wziąć pod uwagę utwory [w pracy wymienimy 2-3, jak było w poleceniu, tutaj, jak również w poniższych przykładach, podajemy więcej, by było w czym wybierać. Nie wszystkie są lekturami, ale może są Uczniom znane]: Ewangelie [Chrystus przed sądem Piłata, Mk 14, 60-61]; Moralność pani Dulskiej Zapolskiej [postać Felicjana]; Zemsta [rejent Milczek]; Hamlet Szekspira [„reszta jest milczeniem”]; Pieśń XXIII(I) Kochanowskiego [„Nieźle czasem zamilczeć”]; Latarnik Sienkiewicza; Warszawianka Wyspiańskiego [postać starego wiarusa]; teoria Przybosia – „najmniej słów”.

2.    Literatura nie jest od rozwiązywania zagadnień, ona je stawia (Witold Gombrowicz)… Tutaj raczej postawiłabym hipotezę. Ale wybór należy do Piszącego. Utwory, które można wziąć pod uwagę: Wesele Wyspiańskiego; Przedwiośnie Żeromskiego; Granica lub Medaliony Nałkowskiej; Tango Mrożka; Dżuma Camusa; Ferdydurke Gombrowicza; Mały Książę de Saint-Exupéry’ego; Opowiadania Borowskiego.

3.   Co jest ważniejsze - wierność ideałom młodości czy kariera i nadzieja na sukces życiowy?... Tutaj też postawiłabym hipotezę. Przecież można połączyć jedno z drugim. Ale czy naprawdę można? Przykładowe utwory: Lalka Prusa; Ludzie bezdomni oraz Siłaczka Żeromskiego; Granica Nałkowskiej; Przesłanie pana Cogito Herberta.

4.   Co jest groźniejsze – radykalizm czy obojętność?... Myślę, że obie postawy mogą być jednakowo groźne. Ale radykalizm w działaniu na rzecz słusznej sprawy może przynieść światu wiele dobra (zob. wskazane książki). A obojętność? Ku rozwadze – cytat ze Zmowy obojętnych Jasieńskiego: Nie bój się wrogów - w najgorszym razie mogą Cię zabić. Nie bój się przyjaciół - w najgorszym razie mogą Cię zdradzić. Strzeż się obojętnych - nie zabijają i nie zdradzają, ale za ich milczącą zgodą, mord i zdrada istnieją na świecie. Może więc obojętność jest groźniejsza, przynosi otoczeniu więcej szkody? Pomyślmy! Przykłady książek: Dziadów część III Mickiewicza; Kordian Słowackiego; Niemcy Kruczkowskiego; literatura obozowa; antyutopie, np. 1984 oraz Folwark zwierzęcy Orwella; Dżuma Camusa [np. doktor Rieux, Cottard, Panneloux].

5.   Samotność – zrządzenie losu czy świadomy wybór człowieka? Postawiłabym tezę, że samotność może być w równym stopniu zrządzeniem losu, jak świadomym wyborem człowieka. Przykłady na świadomy wybór: Konrad Wallenrod oraz Dziadów część III Mickiewicza; Ludzie bezdomni Żeromskiego; Mitologia [Prometeusz]; Latarnik Sienkiewicza. Przykłady na zrządzenie losu (i ingerencję innych ludzi!): Wieża Herlinga-Grudzińskiego; Robinson Crusoe Defoe’a; Campo di Fiori Miłosza. Inne przykłady: Księga Rodzaju [samotność Adama, Rdz 2, 18-25]; S@amotność w sieci Wiśniewskiego; Trudno oraz Bliscy i oddaleni ks. Twardowskiego.

A teraz – obiecane wytyczne do INTERPRETACJI WIERSZA, która - według Informatora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej o egzaminie maturalnym – ma być własną propozycją odczytania tekstu poetyckiego z uwzględnieniem wszelkich przesłanek kontekstowych.

Jak w przypadku rozprawki, tak tutaj również musimy postawić tezę interpretacyjną, którą potem staramy się udowodnić, przytaczając stosowne argumenty.

W części argumentacyjnej należy uwzględnić:

- sytuację komunikacyjną zaprezentowaną w utworze;

- kompozycję i funkcję tekstu;

- cechy stylu wypowiedzi, środki językowe i ich funkcje;

- dosłowne i niedosłowne znaczenie poszczególnych elementów utworu: metaforyczność, alegoryczność, symbolizm, tytuł;

- przynależność gatunkową tekstu;

- kreację ukazanego świata – z uwzględnieniem motywów literackich.

Warto przeczytać: Elżbieta Madalińska, Gimnazjum a liceum – nowe umiejętności na maturze, „Język Polski w Gimnazjum” 2014/2015, nr 2, s. 52.

Ćwiczenie 1

W przyszłości będziemy w tym Kąciku… powtarzać stylistykę, jednak już dziś – w miarę możliwości – spróbuj zinterpretować wiersze:

Julian Przyboś: Noc powrotna

Tamtej nocy - powrotnej, dzisiejszej
i tej przyszłej, kiedy słowik zacznie
łkać najpiękniej i gwizdać najładniej
na łkanie...

stań na miejscu jabłoni - i otwórz
jej pień głuchy na niebo, jej gałęzie na gwiazdoskłon,
niech rozpęknie, według śpiewu kwitnie!

To on...
o ton wyżej od jej woni,
o blask mocniej i dobitniej,
o włos rzewniej
o twój,
twój włos złoty, a już srebrny w pierwszej gwieździe...
Słuchaj, jak łka, i światła od ciemności nie dziel,
słuchaj, jak raduje się łkaniem!

To noc która? I jakie wzruszenie?
Wiem - jabłoń nim pachnie.
Ta sama - inna.

Jak nazwać to, w imię czego zaklina
z rozsadzającą go siłą?

Nic się jeszcze nie stało, nic się nie spełniło:
Świat nie jest, świat się wiecznie zaczyna.

Marcin Świetlicki: Korespondencja pośmiertna

Otóż: w jakiś tam sposób nie byłem ci wierny;

istniał świat. A to rozprasza. Ja budziłem się

i żyłem, dotykałem, jadłem, rozmawiałem,

piłem wino i grałem w ludzkie gry, jeździłem

koleją i pozowałem do zdjęć, rozproszyłem się,

wybacz.

Otóż: w jakiś tam sposób nie byłam ci wierna,

byłam zajęta w innych miejscach, w innych

ludziach, prócz ciebie miałam pory roku,

zwierzęta, drzewa, wojny, dzieci, wielką przestrzeń

do ogarnięcia. Dopiero teraz zostanę przy tobie,

wybacz.

I teraz będzie wszystko? Nie będzie niczego.

Kapelusze i dachy, korony drzew, wieże,

drogi i tory kolejowe, rzeki stąd widziane

rozpłyną ci się zaraz. Pozwoliłam sobie

zrobić dopisek na twojej kartce pocztowej,

wybacz.