Kącik Maturzysty - 1

Spotkaniem z Młodzieżą z klas maturalnych, które odbyło się 8 października w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych „Cogito” w Siemianowicach Śląskich, inaugurujemy cykl materiałów powtórkowych. Będą tu zamieszczane nie tylko konkretne wiadomości, które warto przyswoić przed egzaminem, ale także ćwiczenia i materiały do samodzielnego opracowania. W każdy czwartek pojawi się nowy odcinek, a w następnym tygodniu – odpowiedzi do ćwiczeń i kolejna „porcja” wiedzy. Na początek  - najważniejsze informacje na temat rozprawki.

ROZPRAWKA to uproszczona wersja rozprawy naukowej.

Cel – refleksja nad jakimś problemem. W swej strukturze ma oddać przebieg naszego rozumowania z dążeniem do rozwiązania problemu, odsłonić nasz proces myślowy.

Cechy - logiczność wywodu, konsekwencja, precyzja myślowa.

Typy - analityczna (dotycząca jednego tekstu), syntetyzująca (dotycząca kilku tekstów).

Uwaga! Trzeba dokładnie przeczytać temat! Rozprawka na maturze najczęściej jest syntetyzująca. Należy wziąć pod uwagę (to będzie podane  w temacie!): inny utwór LITERACKI (lub utwory LITERACKIE) albo inny TEKST KULTURY (lub TEKSTY KULTURY).

Teksty kultury to utwory literackie, programy teatralne, kabaret, dzieła plastyczne (obrazy, rzeźby, freski, plakaty, fotografie itp.) i muzyczne (kompozycje instrumentalne, piosenki itp.), trailery, filmy. Także teksty popularnonaukowe, ogłoszenia, reklamy.

Budowa rozprawki

Wstęp - teza (jeśli wiemy, co chcemy udowodnić) lub hipoteza (jeśli nie jesteśmy pewni końcowego wyniku rozważań).

Rozwinięcie – argumenty ZA i PRZECIW (PRZECIW – w przypadku HIPOTEZY).

Zakończenie – potwierdzenie tezy lub potwierdzenie albo obalenie hipotezy.

Temat rozprawki – to pewien problem, trudność, niejasność, pytanie o coś (np. o rację). Sposoby formułowania (jeśli temat jest wskazany odgórnie, sposoby te przyjmują poniższą formę; jeśli uczeń sam go formułuje, odpowiednio przeredagowuje):

• Pytanie (np. Czy X słusznie postąpił, gdy…; Czy X miał rację, podejmując decyzję…; Dlaczego problem… jest aktualny także dziś?).
• Zdanie orzekające (np. Twoja ocena decyzji X…; Filozofia życia proponowana przez X a realia współczesne…).
• Narzucenie tezy, którą będziemy uzasadniać (np. Uzasadnij, że X słusznie nazwał…; Jesteś obrońcą X. Przedstaw argumenty…; Przekonaj X o aktualności…).

Formułowanie argumentów. Argumentami mogą być:

• Cytat z utworu, omówienie (streszczenie – z nim nie przesadzać!) fragmentu utworu;
• sąd jakiegoś autorytetu (znawcy literatury, innego pisarza itp.);
• odwołanie do twórczości innych pisarzy lub do innych dzieł literackich (uwaga! Co nam wolno – wskaże sformułowanie tematu!);
• wszystko, co skutecznie wesprze naszą tezę.

Język rozprawki. (Uwaga! Argumentów nie przytaczamy w punktach (od myślników itp., tylko w formie tekstu ciągłego!). Przydatne zwroty, które:

• pomagają w uzyskaniu spójności wypowiedzi – poza tym, ponadto, oprócz tego, przede wszystkim, głównie, tymczasem, natomiast, tak więc, chociaż, mimo to, mimo tego, mimo że [uwaga! W tym wypadku przed „że” nie ma przecinka!], ponieważ, dlatego, gdyż, o czym świadczy, poza tym, otóż, jednak(że), zatem, głównie, w dodatku, w gruncie rzeczy.
• Sygnalizują porządek argumentowania – po pierwsze, z jednej (z drugiej) strony, zacznę od, chciał(a)bym na początku (na wstępie) przedstawić, z kolei przejdę do, kolejna sprawa, przedstawię kolejny argument, teraz przejdę do omówienia, jako ostatni przytoczę argument, z pewnością mogę stwierdzić, że, okazuje się, z rozważań wynika, to pozwala wysnuć wniosek.
• Wyrażają naszą opinię – sądzę, twierdzę, że, uważam, z pewnością, nie mam wątpliwości, moją wątpliwość budzi, naturalnie, niezawodnie, istotnie, bez wątpienia, prawdopodobnie, przypuszczalnie, widocznie, możliwe.
• Służą wprowadzaniu cytatów – uważam, że najlepiej potwierdzą to słowa, powołam się na opinię (słowa), świadczą o tym słowa, aby poprzeć moje zdanie, zacytuję, najlepiej ilustrują to słowa, dowodzą, że, jak wynika z… .

Cytaty – zasady ogólne:

- nie można ich nadużywać;

- nie mogą zastępować ocen (sądów, wniosków);

- nie mogą być jedynymi argumentami motywującymi naszą opinię;

- krótkie wplatamy bezpośrednio w tekst, dłuższe – umieszczamy w oddzielnych akapitach oraz wyróżniamy znakami interpunkcyjnymi: dwukropek przed cytatem; cytat w cudzysłowie; w miejscach, w których opuszczamy fragment(y), stawiamy znak „(…)”; wielokropkiem kończymy cytat, który nie jest końcem zdania.

Inne wskazówki dla autorów

• we wstępie – dokładne ustalamy problem;
• zbieramy (jak najwięcej) materiału rzeczowego, na podstawie którego można rozwiązać problem, wysnuć wnioski, przedstawić dowody i racje;
• rozważamy problemy, selekcjonujemy materiał, ustalamy kolejność przytaczania argumentów, formułujemy tezę;
• piszemy plan (uwaga! Trzeba pamiętać o trójdzielnej kompozycji i zaznaczeniu miejsc umieszczenia cytatów).

Warto przeczytać:

Madalińska Elżbieta, Gimnazjum a liceum - nowe umiejętności na maturze, „Język Polski w Gimnazjum” 2014/2015, nr 2, s. 36-53.

Ćwiczenia

Spróbuj postawić tezy do podanych niżej tematów i wskazać (dwa lub trzy) UTWORY LITERACKIE, które można wziąć pod uwagę:

1. Czy milczenie jest sposobem międzyludzkiej komunikacji? Uzasadnij swoją opinię odwołując się do…
2. Literatura nie jest od rozwiązywania zagadnień, ona je stawia (Witold Gombrowicz). Czy zgadzasz się z tą opinią?
3. Co jest ważniejsze - wierność ideałom młodości czy kariera i nadzieja na sukces życiowy? Uzasadnij swoją opinię odwołując się do…
4. Co jest groźniejsze – radykalizm czy obojętność? Uzasadnij swoją opinię odwołując się do…
5. Samotność – zrządzenie losu czy świadomy wybór człowieka? Uzasadnij swoją opinię odwołując się do…

Uwaga! Do tematów rozprawek będziemy częściej wracać w części ćwiczeniowej, bo to bardzo ważna część egzaminu! Kto chce, może także pomyśleć nad argumentami lub napisać rozprawkę. :)