Co wolno (było) nauczycielowi.

Dziś Święto Edukacji Narodowej. Kierujemy do wszystkich Nauczycieli – czynnych i emerytowanych – najszczersze podziękowanie za podejmowany trud nauczania i wychowania kolejnych pokoleń. Przy okazji poczytajmy, jakie mieli prawa i obowiązki w przeszłości (nie tylko w Polsce). Oto kilka (czasem trochę zdumiewających szczegółowością) przykładów. :)

źródło

Na początku – arcypoważny dokument współczesny, czyli Karta Nauczyciela z 1982 roku (z późniejszymi zmianami). Po niej zaczniemy się cofać w czasie… 

Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. (KN, rozdz. 2, art. 6, p. 1-3)

A teraz przenieśmy się za Ocean Atlantycki i do roku 1872. Oto niektóre obowiązki amerykańskich nauczycieli, wymienione bardzo dokładnie w Regulaminie (bibliografia – na końcu):

• Nauczyciele mają obowiązek codziennie napełnić lampy i wyczyścić piece.
• Każdy nauczyciel ma obowiązek codziennie przynieść wiadro wody i węglarkę węgla.
• [Bezpośredni zwrot do nauczyciela] Przygotuj starannie pióra do pisania. Możesz je ostrzyć zgodnie z upodobaniami uczniów.
• Mężczyźni starający się o rękę kobiety mogą uzyskać jeden wolny wieczór tygodniowo, natomiast ci, którzy chodzą do kościoła, mają prawo do dwóch wolnych wieczorów tygodniowo.
• Po dziesięciu [! – nasz dopisek] godzinach spędzonych w szkole, nauczyciel może spędzić pozostały czas na czytaniu Biblii lub innych dobrych książek.
• Kobiety, które wyjdą za mąż lub zaręczą się w niegodny sposób, zostaną usunięte z pracy.
• Każdy nauczyciel powinien z każdej wypłaty odkładać odpowiednią sumę na starość, aby nie stać się ciężarem dla społeczeństwa.
• Każdy nauczyciel, który pali tytoń, pije alkohol, często bywa w lokalach lub goli się u golibrody, daje podstawy do  zwątpienia w swoje dobre intencje, odpowiedzialność i uczciwość.
• Nauczyciel, który wykonuje swą pracę z oddaniem i bez zastrzeżeń przez pięć lat, otrzyma podwyżkę w wysokości 25 centów tygodniowo, o ile zaakceptuje ją Rada Szkoły.

źródło

Cała wstecz! Przemieśćmy się znów do naszej Ojczyzny, tym razem podzielonej przez zaborców, do pierwszej połowy XIX stulecia. Rynek wydawniczy „obrodził” poradami dla  nauczycielek i guwernantek. Pisali je m.in. A. Machczyńska, A. Dybowski, L. Georgen, A. Kamieński, K. Nakwaska, E. Płużańska. Oto kilka zaleceń (wszystkie pochodzą z artykułu M. Stawiak-Ososińskiej – por. bibliografia): 

Tylko dusze uprzywilejowane, natchnione wewnętrznym powołaniem do tego świętego stanu, godnie spełniać go mogą. (Dybowski)

Zawód ten mogły zatem wykonywać kobiety kochające dzieci i młodzież, posiadające dobre zdrowie, skromnie i czysto ubrane (bez biżuterii!, zob. Georgen, Kamieński), wyrozumiałe, gotowe przyjąć obyczaje domu i nie zwierzać się chlebodawcom (którzy ze swej strony mieli im zapewnić możliwość odwiedzenia cztery razy w roku rodziny, zob. Georgen), taktowne, sprawiedliwe, szanujące starszych i odznaczające się ogładą towarzyską.

Aha! To ważne! Jeśli były guwernantkami w jednym domu, miały wstawać o godz.6 (zimą – pół godziny później). Jeśli prowadziły zakład dla panien (pensję, prywatną szkołę) - pobudka była latem o godzinie 5, zimą – o 6!

I wreszcie nasi wschodni sąsiedzi. Zarządzenie cara Piotra I z 1708 roku stanowiło (także o stosunku nauczycieli do dyrektorów), co następuje: 

Podwładny powinien przed obliczem przełożonego mieć wygląd lichy i durnowaty, by swoim pojmowaniem istoty sprawy nie peszył przełożonego.

Może na dzisiaj wystarczy, ale zapewne jeszcze niejednokrotnie będziemy wracać do historii oświaty. Tyle tam fascynujących zagadnień!

źródło

BIBLIOGRAFIA

Matematołek, Nic konkretnego, czyli obowiązki nauczyciela, „Matematyka w Szkole. Czasopismo dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów”, nr 29 (2005), s. 46-47 (sygn. cz B III-4/6 d).

Stawiak-Ososińska Małgorzata, Rady i wskazówki dla polskich guwernantek pierwszej połowy XIX wieku, w: Nauczyciel. Zawód, powołanie, pasja, red. nauk. Stanisław Popek, Adam Winiarz, Lublin, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2009, s. 102-116 (sygn. 165454, 172831, cz D XI-3/1).