Kącik Maturzysty: 79. Ćwiczenia

Dziś jeszcze kilka ćwiczeń. Odpowiedzi - jak zwykle - w tym samym odcinku (w drugiej części tekstu). 

Uwaga! Mamy Rok Herbertowski. Tematy (niektórych egzaminów pisemnych i ustnych) z lat 90. XX w., związane z twórczością Z. Herberta, z nadzieją, ze może niektóre się powtórzą – zaprezentowałam TUTAJ.

źródło

Pytania.
Ćwiczenie 1.
Wytłumacz terminy: polisyndeton (i asyndeton), hamartia, topos.

Ćwiczenie 2.
We fragmencie Kazań gnieźnieńskich (XV w.) podkreśl formy czasu zaprzeszłego.
Podpowiedź! Te formy składały się pierwotnie z imiesłowu czynnego przeszłego i z form złożonych czasu przeszłego czasownika posiłkowego być.

(...) gdy synowie izraelscy sąć oni z Egiptu byli wyszli, a gdy więc oni są byli do morza przyszli, tedy więc morze jest się ono było na obie strony rozstąpiło.

Ćwiczenie 3.
Przedstaw sposoby bogacenia słownictwa na wybranych przez siebie przykładach.

Ćwiczenie 4.
Jakie są składniki znaczenia wyrazu? Omów na wybranych przykładach.

Ćwiczenie 5.
Wyjaśnij mechanizm powstawania błędów językowych.

Ćwiczenie 6.
Omów podobieństwa i różnice między językiem a innymi konwencjonalnymi systemami komunikacji (na wybranym przykładzie).

Ćwiczenie 7.
Zdefiniuj terminy: hiperonim i hiponim. Z podanych wyrazów utwórz trzy zestawy hiperonimów z hiponimami: rodzic, teściowa, matka chrzestna, ojciec samotny, macocha, ojciec, matka zastępcza, ojciec biologiczny, matka, ojczym.

Ćwiczenie 8.
Podaj definicje i przykłady perswazji oraz manipulacji językowej - z literatury i (lub) własnego doświadczenia.

Ćwiczenie 9.
Zdefiniuj pojęcie motyw wędrowny i znajdź motywy wędrowne buntu, wędrówki, winy i odpowiedzialności w następujących tekstach kultury: historia Kaina i Abla (z Księgi Rodzaju), mit o Syzyfie, Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Mały Książę Antoine'a de Saint-Exupéry'ego.

źródło

Odpowiedzi.
Ćwiczenie 1.
Polisyndeton - figura retoryczna; konstrukcja składniowa zbudowana z szeregu współrzędnych członów połączonych jednakowym spójnikiem, np. I głód, i bezsen, i proch, i błota, i lasy (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Pieśń VII. Stefanowi Batoremu, królowi polskiemu). Asyndeton - konstrukcja zbudowana z szeregu współrzędnych członów zestawionych bezspójnikowo, np. gdyby poeta napisał: głód, bezsen, proch, błota, lasy.
Hamartia - wina tragiczna; błędne rozpoznanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera antycznej tragedii, który - nieświadom sytuacji, w której się znalazł - popełnia czyny prowadzące do dalszego zawikłania jego losu i końcowej katastrofy, np. Król Edyp Sofoklesa.
Topos - stały w kulturze europejskiej obraz i motyw, będący świadectwem ciągłości tradycji oraz uzewnętrznieniem archetypicznych wzorców w niej utrwalonych (archetyp - wspólny wszystkim ludziom, prastary wzorzec, wchodzący w obręb zbiorowej nieświadomości, istniejący odwiecznie w ludzkim umyśle, określający wyobrażenia o świecie, przeżycia religijne i zachowania).

źródło

Ćwiczenie 2.
 (...) gdy synowie izraelscy sąć oni z Egiptu byli wyszli, a gdy więc oni są byli do morza przyszli, tedy więc morze jest się ono było na obie strony rozstąpiło.

źródło

Ćwiczenie 3.
Wzbogacanie słownictwa odbywa się poprzez:
1/ Tworzenie wyrazów pochodnych (derywację) od wyrazów już istniejących w języku. Odbywa się to za pomocą formantów, np.:
- łącząc czasowniki z różnymi przedrostkami otrzymujemy nowe czasowniki wyrażające trochę inną treść, np. mówić, od-mówić, prze-mówić, w-mówić, za-mówić itp.,
- dodając odpowiednie formanty tworzymy specyficzne treści, np. poprzedzając wyraz formantem prze- wyrażamy spotęgowaną cechę wyrazu podstawowego: prze-ogromny, prze-piękny, prze-różny; dodając różne przedrostki i przyrostki do przymiotników - tworzymy nowe czasowniki (u-możliw-ić), a od rzeczowników - czasowniki (wy-korzen-ić) itp.
2/ Nadawanie istniejącym wyrazom nowych, przenośnych znaczeń, np. bieg (pociągu, piłki, myśli, czasu).
3/ Zapożyczenia z innych języków (zob. TUTAJ).
4/ Tworzenie wyrazów złożonych i skrótowców (zob. TUTAJ).
5/ Tworzenie neologizmów i neosemantyzmów (zob. TUTAJ).

źródło

Ćwiczenie 4.
Wyrazy - znaki, z których pomocą nazywamy przedmioty, czynności, właściwości i stosunki. Można wymyślić jakieś zdanie, by to zobrazować, np. W domu postawiono we wnęce nową kanapę. Analizie poddamy wyrazy wchodzące w jego skład. Postawiono - oznacza czynność, kanapa - przedmiot, nowa - właściwość, w, we - stosunki między przedmiotami (wnętrze). Wnęka też może uchodzić za "przedmiot" (pomieszczenie). Ponadto trzeba pamiętać o treści i zakresie wyrazu (por. TUTAJ).

źródło

Ćwiczenie 5.
To zagadnienie bardzo szczegółowo omówiłam TUTAJ. Możemy też spodziewać się tekstu, w którym będziemy musieli wskazać błędy i określić ich rodzaje.

źródło

Ćwiczenie 6.
Należy zacząć od wyjaśnienia konwencjonalności (umowności) znaków językowych i wybrania przykładu, z którym będziemy go zestawiać, np. systemu znaków drogowych. Tu od razu dostrzeżemy różnicę: umowność znaków drogowych wynika ze społecznej umowy, zaś języka - jest konsekwencją wielowiekowego, często żywiołowego rozwoju. Dlatego język jest kodem naturalnym, a znaki drogowe - kodem sztucznym. Inne cechy:
- Język - to system otwarty (powstają nowe jednostki), znaki drogowe - zamknięty (jest liczbowo ściśle określony).
- Znaki języka - w przeciwieństwie do znaków konwencjonalnych - mają motywację wewnątrzsystemową, tzn. są zrozumiałe w ścisłym połączeniu z określonymi innymi znakami (np. rybołówstwo - z rybą czy rybakiem, a nie np. z... piekarzem).
- Znaki języka - w przeciwieństwie do znaków konwencjonalnych - są wielofunkcyjne (np. babka = babcia, rodzaj rośliny, rodzaj ciasta, [ładna] kobieta itp.).
- Znaki języka - w przeciwieństwie do znaków konwencjonalnych - są też wspólnofunkcyjne (np. nie ma dwóch różnych znaków drogowych oznaczających to samo, zaś w języku - tak, np. ojciec, tata, papcio, tatuś). Ta cecha języka pozwala na wyrażenie w nim różnych odcieni znaczeniowych (np. są różnice między zadymką, śnieżycą, zamiecią, zawieją, kurzawą).
- Język posiada systemy łączenia znaków podstawowych (wyrazów) czyli gramatykę, a kody sztuczne są tylko zbiorem samych znaków.

źródło

Ćwiczenie 7.
Hipernonim - wyraz mający zakres znaczeniowo większy od zakresu znaczeniowego hiponimów.

Rodzic - matka, ojciec.
Matka - matka zastępcza, matka chrzestna, macocha, teściowa.
Ojciec - ojciec biologiczny, ojciec samotny, ojczym.

źródło

Ćwiczenie 8.
Perswazja językowa - wypowiedź mająca na celu wpłynięcie na poglądy, przekonania, działania, zachowania i normy etyczne odbiorców, do których jest adresowana. Charakterystyczne dla niej sformułowania, to: trzeba, należy, powinno się. Najczęściej pojawia się w tekstach propagandowych, reklamowych, publicystycznych. Jest obecna w kampaniach politycznych i społecznych. Nie zawsze jest uczciwa. Nieuczciwa - prowadzi do manipulacji.

Manipulacja językowa - świadome i celowe oddziaływanie wypowiedzi na umysł, podświadomość i wolę odbiorcy, mające na celu narzucenie mu zaplanowanych przez nadawcę reakcji, zachowań i sposobu wartościowania. Wyraża się m.in. w zamierzonej nieprecyzyjności (pod względem prawdy / nieprawdy) informacji, doborze słownictwa nacechowanego pozytywnie lub negatywnie, wykorzystywaniu wieloznaczności słów, podstępnym narzucaniu opinii i sądów w formie gotowych sformułowań. Wszelka manipulacja jest etycznie naganna, dlatego należy znać jej mechanizmy i ją demaskować. Jest obecna nie tylko w formie językowej, ale także wizualnej. Dostrzegamy ją w reklamie, języku propagandy, w ideologicznym języku władzy totalitarnej (tzw. nowomowie). Jej mechanizmy odsłaniają np. niektóre wiersze Stanisława Barańczaka (Protokół, Wypełnić czytelnym pismem), proza George'a Orwella (Rok 1984) i inne antyutopie. Była o nich mowa TUTAJ.

źródło

Ćwiczenie 9.

Kain i Abel - bunt, wędrówka, wina i odpowiedzialność.
Mit o Syzyfie - bunt, wina i odpowiedzialność.
Sonety krymskie - wędrówka.
Zbrodnia i kara - bunt, wina i odpowiedzialność.
Mały Książę - wędrówka.

źródło