Kącik Maturzysty - 118: Spójność tekstu. Precyzja wypowiedzi

Ćwiczenie 1
Podaj główne cechy spójności tekstu.

Ćwiczenie 2
W podanych przykładach zastąp czasownik "zrobić" bardziej precyzyjnym czasownikiem:
zrobić krok, zrobić zebranie, zrobić obiad, zrobić krzywdę, zrobić zadanie domowe, zrobić się na bóstwo, zrobić (komuś) prezent, zrobić niespodziankę, zrobić wrażenie, zrobić przysługę.

Ćwiczenie 3
Podaj różnicę w znaczeniach wyrazów "bynajmniej" i "przynajmniej".

Ćwiczenie 4
Podaj po dwa znaczenia podanych wyrazów (niektóre mają ich więcej!), np. kanapka - 1/ kromka chleba z dodatkami, 2/ mała kanapa.
Wyrazy: babka, bal, kawka, kopytko, kożuch, krówka, muł, norka, orka, rola, żabka.

Ćwiczenie 5
Podaj po kilka synonimów do wyrazów: budynek, kolor, skwer, śmiałek.

 Odpowiedzi

Ćwiczenie 1
Cechy świadczące o spójności tekstu mogą być: znaczeniowe i formalne.

Cechy znaczeniowe. Tekst musi:
•    mieć temat,
•    być sformułowany przez jeden podmiot mówiący (nie musi to być pierwsza osoba! Por. teksty wypowiadane konsekwentnie w liczbie mnogiej),
•    być adresowany do jednego odbiorcy (nie musi to być jedna osoba!) Por. teksty pisane lub mówione do określonej zbiorowości; aby ten warunek został spełniony, wymagany jest typ i zakres wiedzy oraz doświadczeń odbiorcy(-ów), np. dziecko(-i), osoba(-y) dorosła(-e), specjalista(-i) jakiejś dziedziny itp.

Cechy formalne. Wyraża się je przez:
•    pewne cechy zdań, następujące kolejno po sobie w tekście, czyli: ciąg logiczny, przyczynowo-skutkowy, leksykalne (słowne) środki spójności, np. wyliczenia, wyrazy nawiązujące (przejdę do..., po pierwsze..., po drugie, z jednej strony..., z drugiej strony... itd.),
•    powtórzenia dokładne i niedokładne, peryfrazy (np. Adam Mickiewicz przebywał wówczas w Dreźnie. (...) Po upływie roku autor "Dziadów" udał się do...),
•    gramatyczne środki spójności, czyli: spójniki (np. zatem, więc, natomiast, dlatego) i paralelizm składniowy.

Opracowałam według: Brańko Mirosław (red.), Polszczyzna na co dzień, Warszawa 2006, ISBN 13-978-83-01-14793-8, ISBN 10:83-01-14793-8.

 Ćwiczenie 2
Zrobić krok - postawić krok,
zrobić zebranie - zwołać, zorganizować zebranie,
zrobić obiad - ugotować, przyrządzić obiad,
zrobić krzywdę - wyrządzić krzywdę,
zrobić zadanie domowe - odrobić zadanie domowe,
zrobić się na bóstwo - upiększyć się, nałożyć makijaż, wystroić się,
zrobić (komuś) prezent - obdarować (kogoś),
zrobić niespodziankę - sprawić niespodziankę,
zrobić wrażenie - wywrzeć wrażenie,
zrobić przysługę - wyświadczyć przysługę.

Ćwiczenie 3
Bynajmniej (wg Słownika Języka Polskiego): 1/ partykuła wzmacniająca przeczenie zawarte w wypowiedzi, np. Nie twierdzę bynajmniej, że jest to jedyne rozwiązanie. 2/ wykrzyknik będący przeczącą odpowiedzią na pytanie, np. Czy to wszystko? – Bynajmniej.

Przynajmniej:  1/ nie mniej niż, np. Ten worek waży przynajmniej kilogram; co najmniej;
2. chociaż, bodaj, choć, np. Pozwól mi się wyspać przynajmniej w niedzielę.

Ćwiczenie 4
Babka - 1/ babcia, 2/ rodzaj wypieku cukierniczego.
Bal - 1/ zabawa taneczna, 2/ kłoda drewna.
Kawka - 1/ "mała" kawa, 2/ ptak.
Kopytko - 1/ zakończenie kończyny zwierzęcia (zdrobniale), 2/ kluska.
Kożuch - 1/ okrycie wierzchnie, 2/ "skorupka" na mleku.
Krówka - 1/ mała krowa, 2/ cukierek.
Muł - 1/ zwierzę, 2/ nanos rzeczny.
Norka - 1/ mała jama, 2/ zwierzę futerkowe.
Orka - 1/ czynność rolnika, 2/ zwierzę morskie.
Rola - 1/ ziemia, pole, 2/ do zagrania przez aktora.
Żabka - 1/ zwierzątko, 2/ uchwyt do wieszania firanek.

 Ćwiczenie 5
Budynek – np. budowla, chałupa, chata, dom, drapacz chmur, dwór (dworek), gmach, miejsce pobytu, miejsce zamieszkania, obiekt mieszkalny, punktowiec, rezydencja, sadyba, siedlisko, siedziba, apartamentowiec.
Kolor – np. barwa, kolorystyka, koloryt, maść, odcień, tinta, ton(acja), ubarwienie, zabarwienie.
Skwer – np. gazon, zieleniec.
Śmiałek - np. chwat, junak, zuch, chojrak, ryzykant, kozak, odważniak, amator mocnych wrażeń.