Ćwiczenie
Nawiązując do własnych doświadczeń i wybranych przez siebie przykładów, omów najważniejsze zasady etykiety językowej.
Nawiązując do własnych doświadczeń i wybranych przez siebie przykładów, omów najważniejsze zasady etykiety językowej.
Odpowiedź
Etykieta językowa - zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych, zwyczajowo przyporządkowanych określonym sytuacjom pragmatycznym (wg. M. Marcjanik). Jest częścią etykiety ogólnej (savoir-vivre'u, bon tonu, kodeksu towarzyskiego, zasad dobrego wychowania).
Polska etykieta stanowi wyraz społecznie aprobowanego modelu grzeczności, który zasadniczo stanowią dwie normy:
1/ Okazywanie szacunku rozmówcy (głównie osobom starszym i pełniącym ważne funkcje, zwierzchnikom, kobietom) z jednoczesnym umniejszaniem własnej osoby. Akty wypowiedzi realizujące tę normę mają zwykle budowę dwudzielną, czyli podzielone są na kwestie nadawcy i replikę odbiorcy, np. Przepraszam. - Nie ma za co. Uwaga! Kontakt pośredni (listowny) często eliminuje replikę (odbiorcy); adresat korespondencji nie ma obowiązku odpowiadania na przeproszenia, podziękowania, kondolencje. Do dobrego tonu należy jednak odpowiedź na życzenia i pozdrowienia.
2/ Okazywanie zainteresowania sprawami istotnymi dla rozmówcy i jego najbliższych (pracą, życiem rodzinnym, stanem zdrowia).
Z wymienionych norm wynikają zasady:
• aprobaty i życzliwości dla rozmówcy;
• demonstrowania chęci przebywania w jego towarzystwie;
• deklarowania niesienia mu pomocy w sytuacji, gdyby jej wymagał;
• składania dowodów pamięci;
• dyskrecji (w odniesieniu do jego bardzo osobistych spraw, np. wysokości zarobków, chorób itp.).
Typy wyrażeń realizujących wskazane normy i zasady polskiego modelu grzeczności (pełniących funkcję grzecznościową):
a/ Wyrażenia o mocy orzekającej, wskazujące relacje między partnerami komunikacji, czyli przedstawianie się komuś, podziękowania, powitania, pożegnania, życzenia, toasty, dedykacje, gratulacje, pozdrowienia, przeproszenia, kondolencje. Np. Cześć; Serdeczne dzięki; Jestem wdzięczna!; Świetnie!; Witam szanowną panią; Z okazji... życzymy...; Szczęśliwego Nowego Roku; Wesołego Alleluja!; Najlepszego!; Połamania pióra!
b/ Wyrażenia będące składnikami aktów, których przedmiotem orzekania są relacje (między rozmówcami) inne niż grzecznościowe. Wyrażenia uchodzące za grzecznościowe są jedynie "etykietalną obudową innych aktów". Są to:
- Formy adresatywne (nazywające rozmówcę), np. Panie profesorze, przynoszę, o co pan prosił; Co się dzieje, moi drodzy? Czy już wykonaliście, co wam zleciłam, kochani?
W niektórych środowiskach zawodowych używanie form adresatywnych oznaczających stanowiska, stopnie lub tytuły naukowe jest przyjęte zwyczajowo. Dzieje się tak głównie wśród lekarzy, prawników, pracowników naukowych, wojskowych, policjantów, duchownych, zakonnic i zakonników, np. Panie doktorze, pani mecenas, pani profesor, księże prałacie, siostro przełożona, ojcze superiorze, panie majorze, panie komisarzu.
- Zdania składnikowe wypowiedzeń złożonych, np. Jeśli pan pozwoli, przysiądę się do stolika; Wybaczcie, że zapytam...; Jeśli to nie sprawi kłopotu, chciałbym...
- Niektóre konstrukcje, w których tryb pytający występuje w funkcji trybu rozkazującego, np. Czy mógłby mi pan skasować bilet?
Etykieta najczęściej odnosi się do: próśb, rad, propozycji, sugestii, zaproszeń, pocieszeń, wymówek, pouczeń itp. Te wypowiedzi zazwyczaj realizują impresywną funkcję mowy.
O tym, czy określone zachowanie jest stosowne lub nie, rozstrzyga konkretna sytuacja mówienia oraz cechy rozmówców i ich wzajemne relacje (np. wiek, zażyłość, status społeczny i pozycja zawodowa).
Istnieją różne stopnie sformalizowania językowych zachowań grzecznościowych (inne w sytuacji oficjalnej, inne - w nieoficjalnej). Etykieta skrajnie oficjalna to np. protokół dyplomatyczny, skrajnie nieoficjalna - np. stosunki intymne. Pomiędzy oficjalną a nieoficjalną warstwą etykiety lokuje się sfera neutralnych zachowań grzecznościowych - w odniesieniu do osób nieznanych lub mało znanych - realizowana w miejscach publicznych, środkach transportu, urzędach, sklepach, przychodniach lekarskich. W jej skład wchodzą głównie powitania i pożegnania (dzień dobry, do widzenia, szczęść Boże), podziękowania i przeproszenia.
W drugiej połowie XX wieku (szczególnie po II wojnie) nastąpiło znaczne rozchwianie norm grzecznościowych. Było to wynikiem zubożenia życia towarzyskiego, znacznego zmniejszenia roli inteligencji w życiu społecznym (sporo przedstawicieli tej warstwy zginęło lub pozostało na emigracji). Na przełomie wieków XX i XXI natomiast nastąpił potężny rozwój komunikacji medialnej, co pociągnęło za sobą konieczność opracowania netykiety. Ta ostatnia - oprócz wymienionych zasad - posiada także własne, odrębne, wynikłe ze znaczącej roli specyficznego języka graficznego (emotikony, emoji), nieobecnego w korespondencji tradycyjnej, łatwości w dostępie do mediów i możliwości komentowania, tworzenia memów, obecności na portalach społecznościowych. To jednak jest temat na kolejne pytanie. Może warto pomyśleć nad tym, co znalazłoby się w odpowiedzi, gdyby padło?
W tym kontekście zastanówmy się jeszcze nad jedną sprawą – nad celami, które chcą osiągnąć osoby łamiące etykietę językową (np. przez wulgarne lub obraźliwe komentarze). „Publiczna” niegrzeczność może służyć m.in. strategii budowania własnego wizerunku (takie osoby na ogół – niestety! – wzbudzają większe zainteresowanie), „uatrakcyjnieniu” przekazu, uczynieniu go bardziej sensacyjnym, czyli także częściej komentowanym, uzewnętrznieniu (nierzadko skrajnych) emocji i chęci ich wywołania u odbiorców.
Uwaga! 1 stycznia Kącik ukaże się jak zwykle (ale o wcześniejszej porze)!
Etykieta językowa - zbiór przyjętych w danej społeczności wzorów językowych zachowań grzecznościowych, zwyczajowo przyporządkowanych określonym sytuacjom pragmatycznym (wg. M. Marcjanik). Jest częścią etykiety ogólnej (savoir-vivre'u, bon tonu, kodeksu towarzyskiego, zasad dobrego wychowania).
Polska etykieta stanowi wyraz społecznie aprobowanego modelu grzeczności, który zasadniczo stanowią dwie normy:
1/ Okazywanie szacunku rozmówcy (głównie osobom starszym i pełniącym ważne funkcje, zwierzchnikom, kobietom) z jednoczesnym umniejszaniem własnej osoby. Akty wypowiedzi realizujące tę normę mają zwykle budowę dwudzielną, czyli podzielone są na kwestie nadawcy i replikę odbiorcy, np. Przepraszam. - Nie ma za co. Uwaga! Kontakt pośredni (listowny) często eliminuje replikę (odbiorcy); adresat korespondencji nie ma obowiązku odpowiadania na przeproszenia, podziękowania, kondolencje. Do dobrego tonu należy jednak odpowiedź na życzenia i pozdrowienia.
2/ Okazywanie zainteresowania sprawami istotnymi dla rozmówcy i jego najbliższych (pracą, życiem rodzinnym, stanem zdrowia).
Z wymienionych norm wynikają zasady:
• aprobaty i życzliwości dla rozmówcy;
• demonstrowania chęci przebywania w jego towarzystwie;
• deklarowania niesienia mu pomocy w sytuacji, gdyby jej wymagał;
• składania dowodów pamięci;
• dyskrecji (w odniesieniu do jego bardzo osobistych spraw, np. wysokości zarobków, chorób itp.).
Typy wyrażeń realizujących wskazane normy i zasady polskiego modelu grzeczności (pełniących funkcję grzecznościową):
a/ Wyrażenia o mocy orzekającej, wskazujące relacje między partnerami komunikacji, czyli przedstawianie się komuś, podziękowania, powitania, pożegnania, życzenia, toasty, dedykacje, gratulacje, pozdrowienia, przeproszenia, kondolencje. Np. Cześć; Serdeczne dzięki; Jestem wdzięczna!; Świetnie!; Witam szanowną panią; Z okazji... życzymy...; Szczęśliwego Nowego Roku; Wesołego Alleluja!; Najlepszego!; Połamania pióra!
b/ Wyrażenia będące składnikami aktów, których przedmiotem orzekania są relacje (między rozmówcami) inne niż grzecznościowe. Wyrażenia uchodzące za grzecznościowe są jedynie "etykietalną obudową innych aktów". Są to:
- Formy adresatywne (nazywające rozmówcę), np. Panie profesorze, przynoszę, o co pan prosił; Co się dzieje, moi drodzy? Czy już wykonaliście, co wam zleciłam, kochani?
W niektórych środowiskach zawodowych używanie form adresatywnych oznaczających stanowiska, stopnie lub tytuły naukowe jest przyjęte zwyczajowo. Dzieje się tak głównie wśród lekarzy, prawników, pracowników naukowych, wojskowych, policjantów, duchownych, zakonnic i zakonników, np. Panie doktorze, pani mecenas, pani profesor, księże prałacie, siostro przełożona, ojcze superiorze, panie majorze, panie komisarzu.
- Zdania składnikowe wypowiedzeń złożonych, np. Jeśli pan pozwoli, przysiądę się do stolika; Wybaczcie, że zapytam...; Jeśli to nie sprawi kłopotu, chciałbym...
- Niektóre konstrukcje, w których tryb pytający występuje w funkcji trybu rozkazującego, np. Czy mógłby mi pan skasować bilet?
Etykieta najczęściej odnosi się do: próśb, rad, propozycji, sugestii, zaproszeń, pocieszeń, wymówek, pouczeń itp. Te wypowiedzi zazwyczaj realizują impresywną funkcję mowy.
O tym, czy określone zachowanie jest stosowne lub nie, rozstrzyga konkretna sytuacja mówienia oraz cechy rozmówców i ich wzajemne relacje (np. wiek, zażyłość, status społeczny i pozycja zawodowa).
Istnieją różne stopnie sformalizowania językowych zachowań grzecznościowych (inne w sytuacji oficjalnej, inne - w nieoficjalnej). Etykieta skrajnie oficjalna to np. protokół dyplomatyczny, skrajnie nieoficjalna - np. stosunki intymne. Pomiędzy oficjalną a nieoficjalną warstwą etykiety lokuje się sfera neutralnych zachowań grzecznościowych - w odniesieniu do osób nieznanych lub mało znanych - realizowana w miejscach publicznych, środkach transportu, urzędach, sklepach, przychodniach lekarskich. W jej skład wchodzą głównie powitania i pożegnania (dzień dobry, do widzenia, szczęść Boże), podziękowania i przeproszenia.
W drugiej połowie XX wieku (szczególnie po II wojnie) nastąpiło znaczne rozchwianie norm grzecznościowych. Było to wynikiem zubożenia życia towarzyskiego, znacznego zmniejszenia roli inteligencji w życiu społecznym (sporo przedstawicieli tej warstwy zginęło lub pozostało na emigracji). Na przełomie wieków XX i XXI natomiast nastąpił potężny rozwój komunikacji medialnej, co pociągnęło za sobą konieczność opracowania netykiety. Ta ostatnia - oprócz wymienionych zasad - posiada także własne, odrębne, wynikłe ze znaczącej roli specyficznego języka graficznego (emotikony, emoji), nieobecnego w korespondencji tradycyjnej, łatwości w dostępie do mediów i możliwości komentowania, tworzenia memów, obecności na portalach społecznościowych. To jednak jest temat na kolejne pytanie. Może warto pomyśleć nad tym, co znalazłoby się w odpowiedzi, gdyby padło?
W tym kontekście zastanówmy się jeszcze nad jedną sprawą – nad celami, które chcą osiągnąć osoby łamiące etykietę językową (np. przez wulgarne lub obraźliwe komentarze). „Publiczna” niegrzeczność może służyć m.in. strategii budowania własnego wizerunku (takie osoby na ogół – niestety! – wzbudzają większe zainteresowanie), „uatrakcyjnieniu” przekazu, uczynieniu go bardziej sensacyjnym, czyli także częściej komentowanym, uzewnętrznieniu (nierzadko skrajnych) emocji i chęci ich wywołania u odbiorców.
Uwaga! 1 stycznia Kącik ukaże się jak zwykle (ale o wcześniejszej porze)!
Opracowałam według:
Anusiewicz Janusz, Marcjanik Małgorzata, Bartmiński Jerzy, Język a Kultura. T. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław 1992.
Marcjanik Małgorzata, Etykieta językowa, w: Współczesny język polski...., s. 271-281.
Marcjanik Małgorzata, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2007. ISBN 9788301149819.
Sobczak Barbara, Normy grzeczności a zmiany w publicznych zachowaniach (nie tylko) językowych, „Poradnik Językowy” 2016, nr 6, s. 37-48.
Ziemkiewicz Beata, Po magicznej stronie życia, czyli kilka słów o etykiecie językowej, „Polonistyka” 2008, nr 6, s. 43-46.
Anusiewicz Janusz, Marcjanik Małgorzata, Bartmiński Jerzy, Język a Kultura. T. 6, Polska etykieta językowa, Wrocław 1992.
Marcjanik Małgorzata, Etykieta językowa, w: Współczesny język polski...., s. 271-281.
Marcjanik Małgorzata, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2007. ISBN 9788301149819.
Sobczak Barbara, Normy grzeczności a zmiany w publicznych zachowaniach (nie tylko) językowych, „Poradnik Językowy” 2016, nr 6, s. 37-48.
Ziemkiewicz Beata, Po magicznej stronie życia, czyli kilka słów o etykiecie językowej, „Polonistyka” 2008, nr 6, s. 43-46.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz