"Rozcięli mi głowę, operowali mój lęk, ale gdy składali głowę z powrotem, zapomnieli usunąć codzienny strach" („Twarzą w twarz” Ingmara Bergmana, sygn. 81810).
10 października obchodziliśmy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Psychologia rozróżnia lęk i strach. Nie będziemy aż tak szczegółowi. A strach pojawia się już w najdawniejszych tekstach kultury. Bożek Pan zakłócał ciszę nocną swymi krzykami (stąd „paniczny strach”). Egzystencjalny ból rozdziera przestrzeń na obrazie „Krzyk” Edvarda Muncha. „Krzyk” słychać w filmie Barbary Sass. Także wiele postaci literackich boi się. Sporo walczy z lękiem. Przyczyny strachu mogą być na zewnątrz człowieka lub w jego wnętrzu, w wyobrażeniach, fobiach. Jakie to zatem przyczyny? Wspomnimy najważniejsze.
... „Czasy były niepewne i straszne” czytamy w „Quo vadis?” Henryka Sienkiewicza. Są takie od antyku aż po XXI wiek: wojny, rewolucje, prześladowania, jakakolwiek zmiana społeczna, chwiejąca podstawami ustabilizowanego bytowania. Mnogość przykładów: „Szewcy” Stanisława Ignacego Witkiewicza, literatura łagrowa i obozowa, zdecydowana większość poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – i wybrane tytuły: „Cień z obozu” („zamykał skinieniem sny jak morza lęku”), „Noc” („Noc jak zwierzę zatulone w strach”), „Poległym” („stoi cisza jak lęku drgający biały słup”), „Pokolenie [Wiatr drzewa spienia]” („W jamach żyjemy strachem zaryci, / w grozie drążymy mroczne miłości”), „Teologia” („czaszki dla lęku były za małe”). Jest też wezwanie do męstwa w ucisku: Mt 10, 26-31 i Łk 12, 4-7.
... Człowiek, np. „Władca Much” Williama Goldinga („nie ma żadnego strachu (...) Chyba że (...) byłby to strach przed ludźmi”) i jego wygląd zewnętrzny budzący odrazę, np. „Żabi król” braci Grimm, „Giaur” George’a Gordona Byrona („Widzę kapłanie, że tobie obrzydłem, / Drżysz i odwracasz oczy pełne trwogi”).
... Wytwory człowieka wymykające się jego kontroli, np. "Frankenstein" Mary W. Shelley, "Golem" Gustava Meyrinka.
... Potęga przyrody i zjawisk, na które ludzie nie mają większego lub żadnego wpływu, np. „Na lodowcach Aletschu” Jana Kasprowicza, zob. też TUTAJ.
... Zwierzęta, np. opowieści Jamesa Olivera Curwooda (TUTAJ, TUTAJ) i Jacka Londona (TUTAJ, TUTAJ) z Dalekiej Północy.
... Wszechmoc Boga, np. pieśń dziękczynna z Wj 15, 15-16 („Przerazili się wtedy książęta Edomu, / wodzów Moabu ogarnęła bojaźń”), postępowanie nieprawych z Ps 14 (13), 4-5 („zadrżeli ze strachu, / gdyż Bóg jest z pokoleniem sprawiedliwym”).
... Wszelkie osoby, istoty i zjawiska nadprzyrodzone, np. pusty grób Zmartwychwstałego - Mk 16, 8 (kobiety „wyszły i uciekły od grobu; ogarnęło je bowiem zdumienie i przestrach”), Chrystus chodzący po jeziorze (Mt 14, 26; J 6, 20), duchy w „Dziadów części II” Adama Mickiewicza i „Opowieści wigilijnej" Charlesa Dickensa.
... Uogólnione zagrożenie ze strony tego, co nieznane, obce, np. „Władca Much” (TUTAJ), „W górach szaleństwa” Howarda Phillipsa Lovecrafta (TUTAJ), "Solaris" Stanisława Lema (TUTAJ).
... Choroba, epidemia, czyli strach kogoś i o kogoś, np. "Kamizelka" Bolesława Prusa, „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza (obawa Stasia o życie Nel), „Dżuma” Alberta Camusa (TUTAJ).
... Śmierć, np. „"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią", „Śmierć” Ignacego Dąbrowskiego.
... Konsekwencje złych czynów i możliwa kara za ich popełnienie, np. "Lilie” Adama Mickiewicza („Więc ci nie żal rozboju, ale tylko strach kary?”), często na kosmiczną miarę, np. „Boska Komedia” Dantego (Piekło), „Dies irae” Jana Kasprowicza.
... Poczucie osaczenia, brak możliwości swobodnego działania, np. „Rok 1984” George’a Orwella („Pot spłynął po plecach Winstona. Poczuł uderzenie straszliwej trwogi”), niezdecydowanie, chwiejność w postanowieniach przerastających osobę, np. Strach i Imaginacja w „Kordianie” Juliusza Słowackiego oraz – ogólnie – przyszłość, np. „Kto się boi Wirginii Woolf?” Edwarda Albee.
Lęk, strach, obawa… W dużym stopniu charakteryzują człowieka, ujawniają tajniki jego wnętrza lub stanowią ważny przyczynek do egzystencjalnych rozważań. Są najistotniejszym elementem niektórych gatunków literackich i odmian gatunkowych, np. literatury frenetycznej („Mnich” Matthew Gregory'ego Lewisa, „Zamczysko w Otranto” Horacego Walpole), horroru (Stefan Grabiński - TUTAJ, Stephen King, Graham Masterton) oraz epok: romantyzmu (ballada „Ucieczka” Mickiewicza, „Król zamczyska” i „Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego, „Zagłada domu Usherów”, „Portret owalny” i „William Wilson” – TUTAJ Edgara Allana Poe’a) oraz modernizmu („Strach” Tadeusza Micińskiego, „Duch z Canterville” Oscara Wilde’a – TUTAJ, w tym wypadku ze sporą dozą humoru).
Suplement. Wnikliwym studium lęku jest "Twarzą w twarz" Ingmara Bergmana. Maria (pacjentka szpitala psychiatrycznego), mówi do Jenny, lekarki:
"Próbowałam ciebie lubić taką, jaka jesteś, bo myślałam, że jeśli pokocham Jenny bez zastrzeżeń, to może ona stanie się (...) mniej zalękniona i bardziej pewna siebie, bo takim przecież staje się człowiek, kiedy wie, że jest kochany, choćby to tylko pies kochał człowieka."
Bo naprawdę pani doktor bardziej potrzebuje wsparcia niż jej pacjenci. A czy jest remedium na lęk? Z pewnością. Jedno znajdujemy w „Nie lękajcie się!”, czyli w inspirujących rozmowach André Frossarda z Janem Pawłem II. Inne – liczne! - usiłują zasugerować nam psycholodzy. Czy skuteczne?... Przykłady z naszych zbiorów: „Jak pokonać lęk przed konfliktami, niepowodzeniami, samotnością” Bruce’a Eimera (sygn. 158018-19), „Pokonać stres, lęk i depresję bez leków i psychoanalizy” Davida Servan-Schreibera (sygn. 175502), „Doświadczenie lęku egzystencjalnego jako sytuacja wyboru” Marka Wójtowicza (sygn. 171592, cz K I-5/2337), „Lęk i depresja. Jak radzić sobie z lękiem i depresją” Shirley Trickett (sygn. 181987) i wiele innych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz