Rozpoczynamy cykl Wielkie powieści XX wieku. Jedna z takich powieści (do wyboru przez nauczyciela) może być przedmiotem szkolnej analizy. Niezależnie od tego, którą on(a) wybierze, warto – z wielu powodów - przeczytać wszystkie. W najbliższych odcinkach omówię cztery. Dziś – Dżuma Alberta Camusa.
I wydanie. 1947 rok.
Treść i sens. Motto - z Dziennika roku zarazy Daniela Defoe'a. Czas akcji. 16 kwietnia 194* - połowa lutego następnego roku. Miejsce akcji. Oran - miasto dostatnie, zajęte robieniem interesów. Treść. Kronika zarazy. Parabola (czym jest – pisaliśmy TUTAJ – w części: Aneks. Inne ważne pojęcia). Trzywarstwowa metafora: 1/ zaraza; 2/ II wojna światowa (zob. daty!); 3/ odwieczne zmaganie się człowieka ze złem, które jest w nim.
I wydanie. 1947 rok.
Treść i sens. Motto - z Dziennika roku zarazy Daniela Defoe'a. Czas akcji. 16 kwietnia 194* - połowa lutego następnego roku. Miejsce akcji. Oran - miasto dostatnie, zajęte robieniem interesów. Treść. Kronika zarazy. Parabola (czym jest – pisaliśmy TUTAJ – w części: Aneks. Inne ważne pojęcia). Trzywarstwowa metafora: 1/ zaraza; 2/ II wojna światowa (zob. daty!); 3/ odwieczne zmaganie się człowieka ze złem, które jest w nim.
 |
| Źródło |
Bohaterowie. Właściwym bohaterem jest całe społeczeństwo miasta, a treścią (...) w dużej mierze różnorodne reakcje i próby przystosowania się obywateli do okrutnych czasów zagłady (Aniela Kowalska). Ich bunt, psychoza, lęk, histeria, apatia, kapitulacja, nawet przyzwyczajenie - cała gama reakcji. Dramat postaw moralnych. Niektórzy heroicznie walczą z chorobą, gdyż mają poczucie obowiązku wobec wspólnoty. Inni stopniowo przekonują się, że walka jest ich wspólnym zadaniem. Jeszcze inni - chcą uciekać, by ratować osobiste szczęście. Są też jednostki zadowolone z zamieszania, bo mogą w nim ukryć własne przestępstwa. Wreszcie, niektórzy widzą w zarazie słuszną karę za nieprawości, za grzechy. Przyroda - jak zaraza - także staje przeciwko człowiekowi. Zaczyna się nieludzki upał. I w tej dantejskiej scenerii dantejskie sceny (Kowalska). Wizja zagłady.
Osoby:
- Bernard Rieux. Narrator i porte-parole autora. Syn robotnika. Doktor. Ok. 35 lat. Samotny w zmaganiach z dżumą (żona zaraz na początku powieści wyjeżdża na kurację, a pod koniec dowiadujemy się o jej śmierci). Zmęczony życiem, ale wytrwale walczący ze złem, na które się nie godzi, choć ma świadomość tymczasowości swych nikłych zwycięstw (por. jego reakcję na śmierć małego synka sędziego Othona). Kocha, choć nie potrafi znaleźć słów, by to wypowiedzieć (por. jego milczące kontakty z matką, godzina spędzona z Tarrou nad morzem). Żyje ascetycznie (umie spokojnie tracić).
- Jean Tarrou. Człowiek bliski doktorowi Rieux i jego rówieśnik. Nieco tajemniczy. Przybył nie wiadomo skąd, ma bogatą przeszłość człowieka walczącego o wolność różnych narodów. Znalazł się w Oranie krótko przed rozpoczęciem się epidemii. Przenikliwy (zob. jego ocenę matki Rieux). Nieco melancholijny (widzi kruchość ludzkich uczuć), smutny. Choć obcy w Oranie, pierwszy podaje projekt zorganizowania pomocniczej służby sanitarnej. Pod koniec (z jego zwierzeń przed Rieux) dowiadujmy się, że jest synem zastępcy prokuratora generalnego i - zabrany do sądu jako dziecko - widział swego "dobrodusznego" ojca, domagającego się kary śmierci dla oskarżonego. Dlatego staje po stronie ofiar i interesuje go świętość bez Boga.
- Raymond Rambert. Paryski dziennikarz, przebywający czasowo w Oranie (przeprowadza ankietę o warunkach życia Arabów). Niecierpliwy (z powodu przymusowej rozłąki z ukochaną), ale dojrzewający do wielkich decyzji, do wielkodusznego podjęcia walki z własnym egoizmem i z dżumą (w szeregach ochotniczych formacji sanitarnych).
- Joseph Grand. 50 lat. Urzędnik merostwa. Nienaganny pracownik o dużym poczuciu godności. Nieefektowny, skromny i dobry. Ucieleśnienie milczącej cnoty. Ma swe małe dziwactwo - pragnienie napisania doskonałego pod względem stylistycznym zdania. Współpracownik ochotniczych formacji sanitarnych. Jako jedyny przetrzymuje atak zabójczej gorączki.
- Ksiądz Panneloux. Uczony jezuita. W miarę rozwoju wydarzeń zmienia pogląd na temat zarazy, ale nie narusza to jego wiary, gdyż - jego zdaniem - tylko w tym oświetleniu można zrozumieć sens nieszczęścia spotykającego miasto. Przyjmuje dobrowolnie śmierć jako ofiarę za męczarnie niewinnych.
- Castel. Stary doktor. Milczący i rzetelny współpracownik Rieux. Wytrwale pracuje nad udoskonaleniem serum.
- Cottard. Rentier. Niedoszły samobójca. Skonfliktowany z prawem, żyjący w ciągłym strachu przed aresztowaniem. Zadowolony z zarazy, podczas której łatwiej mu ukryć podejrzane interesy. W chwili otwarcia miasta strzela w radosny tłum, bo ta masowa radość jest jego klęską.
Kobiety - słabo zarysowane sylwetki. Matka dra Rieux - pełna cichej dobroci oraz jego żona, uśmiecha się i dzielnie powstrzymuje płacz. Jeanne - była żona Granda. Narzeczona Ramberta - ładna i miła.
Osoby:
- Bernard Rieux. Narrator i porte-parole autora. Syn robotnika. Doktor. Ok. 35 lat. Samotny w zmaganiach z dżumą (żona zaraz na początku powieści wyjeżdża na kurację, a pod koniec dowiadujemy się o jej śmierci). Zmęczony życiem, ale wytrwale walczący ze złem, na które się nie godzi, choć ma świadomość tymczasowości swych nikłych zwycięstw (por. jego reakcję na śmierć małego synka sędziego Othona). Kocha, choć nie potrafi znaleźć słów, by to wypowiedzieć (por. jego milczące kontakty z matką, godzina spędzona z Tarrou nad morzem). Żyje ascetycznie (umie spokojnie tracić).
- Jean Tarrou. Człowiek bliski doktorowi Rieux i jego rówieśnik. Nieco tajemniczy. Przybył nie wiadomo skąd, ma bogatą przeszłość człowieka walczącego o wolność różnych narodów. Znalazł się w Oranie krótko przed rozpoczęciem się epidemii. Przenikliwy (zob. jego ocenę matki Rieux). Nieco melancholijny (widzi kruchość ludzkich uczuć), smutny. Choć obcy w Oranie, pierwszy podaje projekt zorganizowania pomocniczej służby sanitarnej. Pod koniec (z jego zwierzeń przed Rieux) dowiadujmy się, że jest synem zastępcy prokuratora generalnego i - zabrany do sądu jako dziecko - widział swego "dobrodusznego" ojca, domagającego się kary śmierci dla oskarżonego. Dlatego staje po stronie ofiar i interesuje go świętość bez Boga.
- Raymond Rambert. Paryski dziennikarz, przebywający czasowo w Oranie (przeprowadza ankietę o warunkach życia Arabów). Niecierpliwy (z powodu przymusowej rozłąki z ukochaną), ale dojrzewający do wielkich decyzji, do wielkodusznego podjęcia walki z własnym egoizmem i z dżumą (w szeregach ochotniczych formacji sanitarnych).
- Joseph Grand. 50 lat. Urzędnik merostwa. Nienaganny pracownik o dużym poczuciu godności. Nieefektowny, skromny i dobry. Ucieleśnienie milczącej cnoty. Ma swe małe dziwactwo - pragnienie napisania doskonałego pod względem stylistycznym zdania. Współpracownik ochotniczych formacji sanitarnych. Jako jedyny przetrzymuje atak zabójczej gorączki.
- Ksiądz Panneloux. Uczony jezuita. W miarę rozwoju wydarzeń zmienia pogląd na temat zarazy, ale nie narusza to jego wiary, gdyż - jego zdaniem - tylko w tym oświetleniu można zrozumieć sens nieszczęścia spotykającego miasto. Przyjmuje dobrowolnie śmierć jako ofiarę za męczarnie niewinnych.
- Castel. Stary doktor. Milczący i rzetelny współpracownik Rieux. Wytrwale pracuje nad udoskonaleniem serum.
- Cottard. Rentier. Niedoszły samobójca. Skonfliktowany z prawem, żyjący w ciągłym strachu przed aresztowaniem. Zadowolony z zarazy, podczas której łatwiej mu ukryć podejrzane interesy. W chwili otwarcia miasta strzela w radosny tłum, bo ta masowa radość jest jego klęską.
Kobiety - słabo zarysowane sylwetki. Matka dra Rieux - pełna cichej dobroci oraz jego żona, uśmiecha się i dzielnie powstrzymuje płacz. Jeanne - była żona Granda. Narzeczona Ramberta - ładna i miła.
 |
| Źródło |
Kompozycja. Pięć rozdziałów. Powieść - kronika. Narracja. Brutalny realizm opisów. Zjawisko narracji wymiennej, nakładającej się na siebie i oświetlającej problemy i ludzi z różnych stron. Ale specyficzność tej techniki nie rzuca się w oczy, ponieważ autor sam na początku zapowiada narratora i to anonimowego. Dopiero na końcu dowiemy się, że był nim dr Rieux (jego wypowiedź brzmi więc jak spowiedź powszechna), który także posłużył się zapiskami Jeana Tarrou - ostatniej ofiary dżumy (stąd te słowa brzmią również jak testament). Powstaje więc narracja dopełniająca się, kronika w kronice (= zapiski Tarrou, które wnoszą element ostrego, nawet zjadliwego humoru, balansującego na granicy karykatury). Całość zachowuje jednak ton obiektywnej relacji - z elementami refleksji medycznej, etycznej, historiozoficznej i socjologicznej.
 |
| Źródło |
Egzystencjalizm. Powieść reprezentuje światopogląd egzystencjalizmu (w swym nurcie laickim), który głosił zainteresowanie jednostką oraz rozdarcie otaczającej ją rzeczywistości na sferę świadomości i rzeczy, co prowadzi do jej wyobcowania. Człowiek jest wolny, sam tworzy wartości i ponosi odpowiedzialność za swoje czyny. Żyje w zagrożeniu i lęku przed śmiercią, ponieważ zdany jest tylko na siebie. Inspirację stanowiła filozofia Sørena Kierkegaarda, a jej reprezentantami byli: Martin Heidegger, Karl Jaspers i Jean-Paul Sartre. Egzystencjalizm miał także wariant chrześcijański, reprezentowany przez Nikołaja Bierdiajewa i Gabriela Marcela. W obu swych nurtach wywarł wielki wpływ na literaturę (głównie na powieść i dramat).
 |
| Źródło |
Bibliografia (wszystkie pozycje dostępne w PBW)
Klechta Jerzy, Bunt, wolność, absurd, " Przegląd Powszechny" 2010, nr 11, s. 89-106.
Kowalska Aniela, Dżuma Alberta Camusa, Warszawa 1968.
Kuncewicz Piotr, Samotni wobec historii, Warszawa 1967, s. 87-94.
Natanson Wojciech, Heroizm i odpowiedzialność, w tegoż: Szczęście Syzyfa, Kraków 1980, s. 45-58.
Węglewska Paulina, Różne oblicza "Dżumy" Alberta Camusa, "Polonistyka" 2010, nr 2, s. 56-59.
Wojda Dorota, Dżuma Alberta Camusa. Kronika oblężonego miasta, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Literatura współczesna, Kraków 1999, s. 90-101.
Klechta Jerzy, Bunt, wolność, absurd, " Przegląd Powszechny" 2010, nr 11, s. 89-106.
Kowalska Aniela, Dżuma Alberta Camusa, Warszawa 1968.
Kuncewicz Piotr, Samotni wobec historii, Warszawa 1967, s. 87-94.
Natanson Wojciech, Heroizm i odpowiedzialność, w tegoż: Szczęście Syzyfa, Kraków 1980, s. 45-58.
Węglewska Paulina, Różne oblicza "Dżumy" Alberta Camusa, "Polonistyka" 2010, nr 2, s. 56-59.
Wojda Dorota, Dżuma Alberta Camusa. Kronika oblężonego miasta, w: Kuziak Michał (oprac.), Lektury bez tajemnic, [cz.] 2, Literatura współczesna, Kraków 1999, s. 90-101.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz