Ćwiczenie 1
Omów główne tendencje w rozwoju języka ogólnopolskiego w ostatnim stuleciu.
Ćwiczenie 2
Które sylaby są akcentowane w wyrazach: abyśmy, powiedzielibyśmy, nauka, eksmąż, osiemset, żebyśmy, jeśliby, kosmonautyka, graliśmy, przekonałbyś, wystąpiłby, namalowalibyście, podziwialibyśmy, BBWR [Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego – organizacja polityczna okresu międzywojennego, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform - polski komitet wyborczy, którego powstanie zapowiedział Lech Wałęsa w 1993 r.], SGH [Szkoła Główna Handlowa], POLFA [Polska Farmacja].
Ćwiczenie 3
Podaj minimum trzy związki frazeologiczne mające związek ze zjawiskami atmosferycznymi i wyjaśnij ich znaczenie, np. Burza w szklance wody – awantura z błahego powodu.
Omów główne tendencje w rozwoju języka ogólnopolskiego w ostatnim stuleciu.
Ćwiczenie 2
Które sylaby są akcentowane w wyrazach: abyśmy, powiedzielibyśmy, nauka, eksmąż, osiemset, żebyśmy, jeśliby, kosmonautyka, graliśmy, przekonałbyś, wystąpiłby, namalowalibyście, podziwialibyśmy, BBWR [Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego – organizacja polityczna okresu międzywojennego, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform - polski komitet wyborczy, którego powstanie zapowiedział Lech Wałęsa w 1993 r.], SGH [Szkoła Główna Handlowa], POLFA [Polska Farmacja].
Ćwiczenie 3
Podaj minimum trzy związki frazeologiczne mające związek ze zjawiskami atmosferycznymi i wyjaśnij ich znaczenie, np. Burza w szklance wody – awantura z błahego powodu.
Odpowiedzi
To jedno z trudniejszych zagadnień. Gdyby takie pytanie padło, pamiętajmy, by mówić o najważniejszych zjawiskach. Ułatwieniem będzie znajomość nazw podsystemów języka (fonologicznego, morfologicznego, składniowego). Porządkując tendencje według podsystemów, w jakich się pojawiały, wprowadzimy ład do wypowiedzi.
Język podlega nieustannym zmianom, toteż prześledzenie tych zmian uwydatnia jednocześnie kierunki jego rozwoju. Podstawowe zmiany w ostatnim stuleciu:
Ortografia. Dzięki reformom w 1918 i 1936 r. nastąpiła jej normalizacja, czyli m.in.:
- zniesienie w deklinacji przymiotnikowo-zaimkowej końcówki –em, -emi, zamieniając na – ym (-im), -ymi (-imi), np. moimi (dawniej: mojemi);
- doprecyzowano przepisy interpunkcyjne (dotychczas panowała w niej spora dowolność).
Od lat 90. XX w. zmiany w normatywnej pisowni są wprowadzane przez Radę Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk i ogłaszane w komunikatach Rady Języka Polskiego i pismach specjalistycznych. Zmiany zamieszcza się w kolejnych edycjach słowników ortograficznych.
Fonetyka:
- zanik resztek tzw. e pochylonego (np. wymowy tyż zamiast też);
- zanik wymowy ge jako gie lub je (generał, zamiast dawnego gienerał/jenerał, co było wielowiekową tradycją.
Fleksja. Zmiany przebiegają w kierunku uproszczenia odmiany, usuwania wyjątków i doprecyzowywania norm. Ostatnio wyraźnie zaznacza się (w odmianie pisemnej) skłonność do ograniczania ruchomości końcówek czasu przeszłego i trybu przypuszczającego (np. dużo się napracowałeś – dawniej częściej: dużoś się napracował).
Słowotwórstwo:
- tendencja do usuwania wariantów i pozostawiania w użyciu tylko jednego z nich (np. na pocz. XX w. dopuszczano formy: groźno/groźnie, bolesno/boleśnie);
- upowszechnianie się stopniowania analitycznego, tzn. za pomocą (naj)bardziej (np. bardziej popularny zamiast popularniejszy);
- zanik przyrostków żeńskości w nazwiskach kobiet (żon i córek): - owa, -ówna, -ina, -anka;
- szerzenie się skrótowców;
- upowszechnianie się tzw. przyrostków zerowych, głównie w nazewnictwie specjalistycznym (np. docisk, styk), ale nie tylko (np. podryw, ubaw, odczyt, przysiad);
- seryjność, tzn. tworzenie większej liczby wyrazów o identycznej budowie słowotwórczej i podobnym znaczeniu, np. wyrazy z końcówką –owiec: galeriowiec, biurowiec, mrówkowiec, wieżowiec, punktowiec, wysokościowiec; nazwy imprez na wzór słowa olimpiada: spartakiada, uniwersjada, gitariada. To zjawisko jest językowym odzwierciedleniem seryjności w kulturze masowej.
Słownictwo. Tu także zaznacza się:
- normalizacja;
- wzrost precyzji językowej, np. dawne utwór = twór, dziś: dzieło literackie lub muzyczne; dawne walny = ważny, znakomity; dziś: walne zebranie/zgromadzenie, walny zjazd;
- usuwanie wariantów;
- zapożyczenia (szczegółowe opracowanie zob. TUTAJ);
- upowszechnianie się internacjonalizmów (zob. TUTAJ).
Składnia. W ostatnim stuleciu nie podlegała bardzo istotnym zmianom. Niektóre zjawiska:
- ustalenie się w orzeczeniu imiennym mianownika (dawniej był częsty także narzędnik), np. Jan jest dobry (dawniej też: Jan jest dobrym);
- rozszerzanie się związków analitycznych, tzn. związków rzeczownika z przyimkiem (w miejsce dawnych syntetycznych, bezprzyimkowych), np. napotkać na coś (dawniej: napotkać coś);
- rozszerzanie się modelu „czasownik + biernik” w związkach z dopełnieniem, np. oszczędzaj światło (dawniej: oszczędzaj światła).
Oprac. na podstawie: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. [2], Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław 1993. ISBN 83-7044-062-2.
To jedno z trudniejszych zagadnień. Gdyby takie pytanie padło, pamiętajmy, by mówić o najważniejszych zjawiskach. Ułatwieniem będzie znajomość nazw podsystemów języka (fonologicznego, morfologicznego, składniowego). Porządkując tendencje według podsystemów, w jakich się pojawiały, wprowadzimy ład do wypowiedzi.
Język podlega nieustannym zmianom, toteż prześledzenie tych zmian uwydatnia jednocześnie kierunki jego rozwoju. Podstawowe zmiany w ostatnim stuleciu:
Ortografia. Dzięki reformom w 1918 i 1936 r. nastąpiła jej normalizacja, czyli m.in.:
- zniesienie w deklinacji przymiotnikowo-zaimkowej końcówki –em, -emi, zamieniając na – ym (-im), -ymi (-imi), np. moimi (dawniej: mojemi);
- doprecyzowano przepisy interpunkcyjne (dotychczas panowała w niej spora dowolność).
Od lat 90. XX w. zmiany w normatywnej pisowni są wprowadzane przez Radę Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk i ogłaszane w komunikatach Rady Języka Polskiego i pismach specjalistycznych. Zmiany zamieszcza się w kolejnych edycjach słowników ortograficznych.
Fonetyka:
- zanik resztek tzw. e pochylonego (np. wymowy tyż zamiast też);
- zanik wymowy ge jako gie lub je (generał, zamiast dawnego gienerał/jenerał, co było wielowiekową tradycją.
Fleksja. Zmiany przebiegają w kierunku uproszczenia odmiany, usuwania wyjątków i doprecyzowywania norm. Ostatnio wyraźnie zaznacza się (w odmianie pisemnej) skłonność do ograniczania ruchomości końcówek czasu przeszłego i trybu przypuszczającego (np. dużo się napracowałeś – dawniej częściej: dużoś się napracował).
Słowotwórstwo:
- tendencja do usuwania wariantów i pozostawiania w użyciu tylko jednego z nich (np. na pocz. XX w. dopuszczano formy: groźno/groźnie, bolesno/boleśnie);
- upowszechnianie się stopniowania analitycznego, tzn. za pomocą (naj)bardziej (np. bardziej popularny zamiast popularniejszy);
- zanik przyrostków żeńskości w nazwiskach kobiet (żon i córek): - owa, -ówna, -ina, -anka;
- szerzenie się skrótowców;
- upowszechnianie się tzw. przyrostków zerowych, głównie w nazewnictwie specjalistycznym (np. docisk, styk), ale nie tylko (np. podryw, ubaw, odczyt, przysiad);
- seryjność, tzn. tworzenie większej liczby wyrazów o identycznej budowie słowotwórczej i podobnym znaczeniu, np. wyrazy z końcówką –owiec: galeriowiec, biurowiec, mrówkowiec, wieżowiec, punktowiec, wysokościowiec; nazwy imprez na wzór słowa olimpiada: spartakiada, uniwersjada, gitariada. To zjawisko jest językowym odzwierciedleniem seryjności w kulturze masowej.
Słownictwo. Tu także zaznacza się:
- normalizacja;
- wzrost precyzji językowej, np. dawne utwór = twór, dziś: dzieło literackie lub muzyczne; dawne walny = ważny, znakomity; dziś: walne zebranie/zgromadzenie, walny zjazd;
- usuwanie wariantów;
- zapożyczenia (szczegółowe opracowanie zob. TUTAJ);
- upowszechnianie się internacjonalizmów (zob. TUTAJ).
Składnia. W ostatnim stuleciu nie podlegała bardzo istotnym zmianom. Niektóre zjawiska:
- ustalenie się w orzeczeniu imiennym mianownika (dawniej był częsty także narzędnik), np. Jan jest dobry (dawniej też: Jan jest dobrym);
- rozszerzanie się związków analitycznych, tzn. związków rzeczownika z przyimkiem (w miejsce dawnych syntetycznych, bezprzyimkowych), np. napotkać na coś (dawniej: napotkać coś);
- rozszerzanie się modelu „czasownik + biernik” w związkach z dopełnieniem, np. oszczędzaj światło (dawniej: oszczędzaj światła).
Oprac. na podstawie: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. [2], Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław 1993. ISBN 83-7044-062-2.
Ćwiczenie 2
Abyśmy, powiedzielibyśmy, nauka, eksmąż, osiemset, żebyśmy, jeśliby, kosmonautyka, graliśmy, przekonałbyś, wystąpiłby, namalowalibyście, podziwialibyśmy, BBWR = be-be-wu-er, SGH = es-gie-ha, POLFA.
Ćwiczenie 3
Np. Wpaść z deszczu pod rynnę – znaleźć się w jeszcze gorszej sytuacji niż poprzednia.
Jak grom z jasnego nieba – niespodziewanie, gwałtownie, nagle.
Kto wiatr sieje, burzę zbiera – kto wywołuje zamęt, niezgodę, sam może paść ofiarą swoich działań.
Cisza przed burzą - pozorny spokój.
Wpadać, pędzić, biec jak burza - biec szybko, gwałtownie.
Lotem błyskawicy – natychmiast, bardzo szybko.
Abyśmy, powiedzielibyśmy, nauka, eksmąż, osiemset, żebyśmy, jeśliby, kosmonautyka, graliśmy, przekonałbyś, wystąpiłby, namalowalibyście, podziwialibyśmy, BBWR = be-be-wu-er, SGH = es-gie-ha, POLFA.
Ćwiczenie 3
Np. Wpaść z deszczu pod rynnę – znaleźć się w jeszcze gorszej sytuacji niż poprzednia.
Jak grom z jasnego nieba – niespodziewanie, gwałtownie, nagle.
Kto wiatr sieje, burzę zbiera – kto wywołuje zamęt, niezgodę, sam może paść ofiarą swoich działań.
Cisza przed burzą - pozorny spokój.
Wpadać, pędzić, biec jak burza - biec szybko, gwałtownie.
Lotem błyskawicy – natychmiast, bardzo szybko.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz