Kącik Maturzysty – 27: Okresy literackie – Literatura okresu wojny i okupacji. Literatura powojenna

Podpowiedzi do Ćwiczenia z poprzedniego tygodnia. Zależnie od tego, czy postawimy tezę lub hipotezę (oraz co chcemy udowodnić)  - i od tego, które utwory znamy :) - można wziąć m.in. pod uwagę utwory:  mitologia grecka (Dedal i Ikar, Prometeusz), Antygona Sofoklesa, Biblia (np. Księga Hioba), wiersze Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, Hamlet Williama Shakespeare'a, Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza, Lalka Bolesława Prusa, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Ludzie bezdomni i Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, Granica Zofii Nałkowskiej, teksty dotyczące postaw wobec wojny i okupacji (np. Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera), literatura obozowa i martyrologiczna (np. Opowiadania Tadeusza Borowskiego, Medaliony Zofii Nałkowskiej, Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall), Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya, Ziemia, planeta ludzi i Nocny lot Antoine'a de Saint-Exupéry'ego, Dżuma Alberta Camusa, Przesłanie Pana Cogito Zbigniewa Herberta, Tango Sławomira Mrożka, Rok 1984 George'a Orwella, Czekając na Godota Samuela Becketta, Lot nad kukułczym gniazdem Kena Kesey'a.

LITERATURA POLSKA OKRESU WOJNY I OKUPACJI (1939-1945)

Otoczenie społeczne: okupacja. Prasa konspiracyjna (np. „Sztuka i Naród”). Młodzi twórcy. Rola Warszawy. Zajęcie części obszaru Polski przez ZSRR (niektórzy pisarze - współpraca z komunistycznym czasopismem „Nowe Widnokręgi"). Ośrodki emigracyjne: Francja („Wiadomości Literackie”), Wielka Brytania (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Maria Kuncewiczowa), Stany Zjednoczone (Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński), Argentyna (Witold Gombrowicz).

Wrzesień 1939 r. w poezji, np. Póki my żyjemy Juliana Przybosia; Święty Boże; Modlitwa za zmarłych w Warszawie Kazimierza Wierzyńskiego; Żołnierz polski Władysława Broniewskiego; Pieśń o żołnierzach z Westerplatte Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego; Alarm Antoniego Słonimskiego; Pierwsza przechadzka Leopolda Staffa; Miasto Czesława Miłosza.

Tzw. Pokolenie Kolumbów (nazwa: od tytułu powieści Kolumbowie. Rocznik 20 Romana Bratnego), urodzone ok. 1920 r. Wojna jako przeżycie pokoleniowe. Katastrofizm. Gorycz, zwątpienie, śmierć.

Krzysztof Kamil Baczyński. Apokalipsa spełniona. Zagłada pokolenia (Pokolenie; Ten czas; Spojrzenie) i zagłada totalna (Z lasu; Historia). Religijność (Poemat o Chrystusie dziecięcym). Regres cywilizacji i człowieczeństwa (Lasem). Miłość w czasach pogardy (Niebo złote ci otworzę…; Biała magia).

Tadeusz Gajcy. Wizyjność. Odrealnienie. Awangardowa metaforyka i tradycja romantyczna. Ku nadrealizmowi. Wieloznaczność (poemat Widma). Zwielokrotnienie podmiotu lirycznego  (Wczorajszemu). Andrzej Trzebiński. Wiersze i dramat (Aby podnieść różę...). Publicystyka i krytyka literacka.

Uwaga! Literatura o tematyce wojennej, która powstała po wojnie, zob. niżej.

LITERATURA POWOJENNA

Najprostsza periodyzacja:

- 1945-1948 - pierwsze lata powojenne.

- 1949-1955 - literatura realizmu socjalistycznego (socrealizmu).

- 1956-1981 - literatura po przełomie październikowym. W ramach tego okresu - kilka mniejszych "przełomów", np.

• Ok. 1956 – debiut tzw. pokolenia „Współczesności” (od tytułu czasopisma). Nawę pokoleniu nadał Jan Błoński. Początkowo – bunt przeciw socrealizmowi i tzw. mitom narodowym. Duża ewolucja i niejednolitość poglądów (sporo indywidualności, trudnych do jednolitego zaklasyfikowania). We wszystkich dziedzinach życia artystycznego. Literatura, np. Stanisław Grochowiak, Andrzej Bursa, Halina Poświatowska, Marek Hłasko, Marek Nowakowski, Miron Białoszewski, Zbigniew Herbert, Edward Stachura. Teatr, np. Jerzy Grotowski. Film, np. Andrzej Munk, Andrzej Wajda.
• 1962-1965 - działalność Orientacji Poetyckiej "Hybrydy" (tzw. pokolenia'60). Kunsztowność. Aforystyka. Bogata metaforyka. Afirmacja rzeczywistości. Zbigniew Jerzyna, Barbara Sadowska.
• 1968-1975 - "Nowa Fala" (pisarze debiutujący w 2 połowie lat 60.). Przeżycia pokoleniowe: Marzec’68 i Grudzień’70. Bunt wobec rzeczywistości zastanej i OP "Hybrydy". Tzw. Słowo cudze jako tworzywo, tj. język gazety, pisma urzędowe, język ulicy. Julian Kornhauser, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak. Ryszard Krynicki.
• Lata 70. - tzw. "nowe roczniki". Debiutanci ok. 1970 r.

- Od 1981- literatura stanu wojennego i okresu po nim. Literatura najnowsza.

Literatura wobec II wojny światowej

(kampanii wojennej, okupacji, obozów: łagrów i lagrów, Holocaustu)

Temat bardzo obszerny. Poniżej – najbardziej znane utwory.

Literatura światowa. Głównie - epika, np. Kurt Vonnegut (Rzeźnia numer pięć), Irwin Shaw (Młode lwy), Joseph Heller (Paragraf 22), James Jones (Stąd do wieczności), John Boyne (Chłopiec w pasiastej piżamie), Aleksander Sołżenicyn (Jeden dzień Iwana Denisowicza), Warłam Szałamow (Opowiadania kołymskie). Dramat: Bertolt Brecht (Kariera Artura Ui).

Literatura polska.

Liryka.

Tadeusz Różewicz: jednostka, która przeżyła koszmar wojny; jej światopogląd, system wartości, wspomnienia, próba „poukładania” świata od nowa (Ocalony). Holocaust (Chaskiel; Rzeź chłopców). Czesław Miłosz: Holocaust; samotność ginących (Campo di Fiori). Tadeusz Borowski: wiersze obozowe (Kolęda obozowa; *** [Powrócą żołnierze z pobojowisk…]; Pieśń). Władysław Broniewski: cierpienie żydowskiego dziecka (Ballady i romanse). Zbigniew Herbert: spojrzenie na wojnę z perspektywy jednostkowych losów (Dwie krople; Pan od przyrody). Golgota Wschodu (17 IX).

Epika.

Zofia Nałkowska: Medaliony. Literatura faktu. Dokumentaryzm. Przypadki jednostkowe. Oszczędna narracja (powstrzymanie się od komentarza – „mowa faktów”). Świadomość jednostki w czasie wojny (Doktor Spanner). Dziecko w obozie koncentracyjnym (Dorośli i dzieci w Oświęcimiu). Holocaust (Dwojra Zielona). Strach (Przy torze kolejowym). Wpływ propagandy na człowieka (Kobieta cmentarna). Tadeusz Borowski - poeta i prozaik. Opowiadania. Behawioryzm. Somatyczność. Niebohaterski, często obojętny na krzywdę innych narrator (np. Ludzie, którzy szli; Proszę państwa do gazu; U nas w Auschwitzu). Powtarzalność historii (świat jako obóz). Obozowa hierarchia wartości. Tzw. człowiek zlagrowany. Hanna Krall: Zdążyć przed Panem Bogiem. Reportaż. Rozmowa z Markiem Edelmanem nt. powstania w getcie warszawskim. Deheroizacja postaw wojennych (powstanie jako czyn konieczny, a nie bohaterski). Gustaw Herling-Grudziński: Inny świat. Zapiski sowieckie. Głód, choroby, cierpienie, śmierć. Łagrowa hierarchia wartości. Degradacja człowieczeństwa. Świat wolności i świat niewoli – przeciwstawienie (sens zakończenia). Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego. Subiektywizm. Perspektywa cywila. Retrospekcje i spojrzenie w przyszłość. Codzienność. Bez pytania o sens walki. Uruchamianie zmysłów (zapachu, smaku itp.). Dominacja krótkich fraz. Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem. Konwencja dialogu. Pamiętnikarska relacja ze stalinowskiego więzienia, gdzie razem osadzono niemieckiego zbrodniarza i oficera AK.

Inni pisarze, np. Józef Czapski (Na nieludzkiej ziemi). Andrzej Szczypiorski (Początek). Władysław Szpilman (Pianista). Arkady Fiedler (Dywizjon 303). Zofia Kossak (Pożoga). Melchior Wańkowicz (Bitwa o Monte Cassino). Dramat. Tadeusz Różewicz (Kartoteka; Do piachu). Leon Kruczkowski (Niemcy).

Okres powojenny (ogólne tendencje)

Filozofia. Egzystencjalizm. Prekursorzy: Søren Kierkegaard, Karl Jaspers, Martin Heidegger. Los jednostki. Dylematy wolności i odpowiedzialności. Absurdalność. Humanizm. Infinityzm (spotkanie z nieskończonością). Tragizm. Pesymizm. Samotność. Niedoskonałość ludzkiej natury. Człowiek wobec matafizyki. Nurt teistyczny (Gabriel Marcel) i ateistyczny (Jean-Paul Sartre). Rola Alberta Camusa (Mit Syzyfa; Człowiek zbuntowany).

Sztuka. Wiele kierunków. Przykłady: pop art (Andy Warholl). Happeningi. Minimal art (Louis Morris, Barnett Newman). Konceptualizm (rzeźby Claesa Oldemburga). Sztuka użytkowa. Wpływ mediów. Plakat. Reklama. Wpływ filmu.

Literatura powojenna światowa (ogólne tendencje). Epika. Egzystencjalizm francuski: Jean-Paul Sartre (Mur; Drogi wolności). Albert Camus: Dżuma. Moralizm. Człowiek wobec zła i zagrożenia. Wolność wyboru i jej konsekwencje moralne. "Nowa powieść" (tzw. antypowieść). Nieufność wobec słów; nowatorskie formy przebiegu narracji; eksperymenty z czasem powieściowym (Michel Butor). Tematyka moralna: Graham Greene (Sedno sprawy; Trąd). Realizm: kontynuacje (pisarze epoki poprzedniej). Ernest Hemingway (Stary człowiek i morze). William Faulkner (Wściekłość i wrzask). Psychologizm. Jerome D. Salinger (Buszujący w zbożu) - bunt młodzieńczy. Konflikt pokoleń. Günther Grass (Blaszany bębenek). Tendencja groteskowa: Bohumil Hrabal (Pociągi pod specjalnym nadzorem).Tematyka żydowska: Isaac Bashevis Singer (Sztukmistrz z Lublina). Antyutopia: George Orwell (1984; Folwark zwierzęcy). Literatura iberoamerykańska: Jorge Luis Borges, Julio Cortazár, Gabriel Garciá Marquez - tzw. realizm magiczny. Dramat. Nurt klasyczny: Jean Giraudoux (Wariatka z Chaillot); Jean Anouilh (Antygona; Skowronek). Awangardowy "antyteatr": Samuel Beckett (Czekając na Godota). Akcja - sprowadzona do minimum. Brak perypetii. Problem - niemożliwy do rozwiązania. Postacie - bez osobowości; archetypy bez twarzy i bez imienia. "Pustka" języka; niemożność porozumienia się. Eugène Ionesco (Łysa śpiewaczka; Krzesła). Groteska. Absurdalny humor. "Teatr epicki": Bertolt Brecht (Matka Courage i jej dzieci). Inscenizowane opowieści, w których narrator czasem komentuje przedstawiane wydarzenia, co rozbija iluzję (tzw. efekt obcości). Komentarze mają często formę tekstów śpiewanych (songów), zawierających morał. Inni twórcy: Friedrich Dürrenmatt (Fizycy; Wizyta starszej pani). Moralizm. Satyra. Groteska. Eugène O'Neill (Żałoba przystoi Elektrze). Tragizm egzystencji. Od realizmu - po ekspresjonistyczny symbolizm. Tennessee Williams (Szklana menażeria; Tramwaj zwany pożądaniem). Realizm, czasem naturalizm. Także - nastrojowość.

               

Literatura polska na emigracji

Czesław Miłosz. Początkowo – twórczość krajowa. Emigracja – po 1951 r. Piosenka o końcu świata. Tematyka moralna (Który skrzywdziłeś); rola poezji - „cel zbawczy”; powrót do klasycyzmu (Traktat poetycki). Tematyka filozoficzna – przegląd powojennych postaw światopoglądowych (Traktat moralny). Kryzys cywilizacji i kultury; zagrożenie jednostki utratą jej duchowej natury, co skutkuje rozwojem totalitaryzmu (esej Zniewolony umysł). Mit Kresów (Dolina Issy). Tematyka religijna; metafizyka (Traktat Teologiczny; Piesek przydrożny). Autobiografizm (Tak mało). Tłumaczenia (np. Księga Psalmów i Księga Hioba).

Witold Gombrowicz. Dzienniki - indywidualizm. Trans-Atlantyk. Polemika z tradycyjnym pojmowaniem patriotyzmu, stereotypem sarmackim, barokiem. Parodia (także w warstwie stylistycznej). Groteska. Karykatura. Nawiązanie (na zasadzie przeciwieństwa) do Pana Tadeusza.

Gustaw Herling-Grudziński. Opowiadania. Faktografia. Moralizm. Uniwersalizm. Religia (Wieża i inne opowiadania).

Literatura polska w kraju (do 1956 r.)

Literatura powstała tuż po wojnie, tzw. rozrachunki inteligenckie. Stanisław Dygat (Jezioro Bodeńskie).

Realizm socjalistyczny (socrealizm). Oparciem: filozofia marksizmu. W Polsce – przyjęty jako obowiązujący model literatury na Zjeździe Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie (1949 r.). Ideowość, świadoma tendencyjność, partyjność, socjologizm, zorientowanie na przyszłość, optymizm (wiara w zwycięstwo proletariatu). Postulat aktualności. Bohater „pozytywny”. Demokratyzacja języka. Komunikatywność. Głównie - w epice i dramacie. Tzw. powieść produkcyjna, ukazująca zazwyczaj zwycięską walką kolektywu robotniczo-partyjnego z wrogiem klasowym, a także „zdobycze socjalizmu”. Poezja – okazjonalność i panegiryzm; wpływ publicystyki, np. powieści Obywatele Kazimierza Brandysa, Przy budowie Tadeusza Konwickiego.

Inne zjawiska literackie tego okresu. Liryka: Leopold Staff – kontynuacja (tom Wiklina). Konstanty Ildefons Gałczyński: połączenie nuty żartobliwej, kpiarskiej – z liryzmem, np. Pieśni; Niobe oraz Wit Stwosz (poematy). Julian Tuwim: Kwiaty polskie (poemat). Dramat: Jerzy Szaniawski (Dwa teatry).

Literatura polska w kraju (po 1956 r.)

Liczne debiuty. „Odwilż” (nazwa – od tytułu powieści Ilji Erenburga). Szukanie tzw. polskiej drogi do socjalizmu.

Liryka.

Antyestetyzm (turpizm). Sprzeciw wobec tradycyjnych norm estetycznych. Fascynacja brzydotą. Fizjologia.

Stanisław Grochowiak. Kolokwializm językowy. Drwina z uznanych kategorii estetycznych i wartości (piękna, natchnienia lirycznego). Bunt. Współczucie dla ludzkiego cierpienia (mizerabilizm). Konceptualizm (barokowe, zaskakujące zestawienia wyrazów): Czyści; Święty Szymon Słupnik; Płonąca żyrafa.

Andrzej Bursa. Słownictwo fizjologiczne i wulgarne. Rozczarowanie wobec zakłamania i fałszu socrealizmu. Kontestacja. Ośmieszanie życiowego konformizmu: Sobota; Kasjer. - Sprzeciw wobec antyestetyzmu: Oda do turpistów Juliana Przybosia.

Neoklasycyzm. Powrót do tradycji. W kręgu tradycji śródziemnomorskiej. Nawiązanie do mitologii i historii antycznej. Uniwersalizm.

Zbigniew Herbert. Mitologia i antyk (Dlaczego klasycy; Apollo i Marsjasz; Próba rozwiązania mitologii; Nike, która się waha). Dialog z utworami poprzednich epok, reinterpretacje (Tren Fortynbrasa). Etyka (Przesłanie Pana Cogito). Religia i metafizyka (Sprawozdanie z raju; U wrót doliny; Przesłuchanie anioła). Sztuka: ekfrazy (Wit Stwosz: Uśnięcie NMP). Wojna (Dwie krople). Totalitaryzm (Raport z oblężonego Miasta; 17 IX). Współczesność (Pan Cogito a pop). Człowiek wśród przedmiotów (Kamyk; Stołek; Elegia na odejście pióra atramentu lampy). Uwaga! Ekfraza - wiersz będący opisem dzieła sztuki.

Poezja lingwistyczna.

Miron Białoszewski. Eksperyment literacki. Wieloznaczność i reizacja języka. Kontaminacja (krzyżowanie) znaczeń. Zabawa znaczeniami słów. Sakralizacja przedmiotu (artystyczna nobilitacja tandety); metafizyczna niezwykłość rzeczy. Skojarzenia wizualne i intelektualne. Podobieństwo do futuryzmu: Karuzela z madonnami; Podłogo, błogosław!; Szare eminencje zachwytu; Mironczarnia. Wiersz osobny: Wywiad (tematem: rozmowa ze śmiercią).

Tymoteusz Karpowicz (Rozkład jazdy).

Nawiązania - Nowa Fala, tj. Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Ryszard Krynicki.

Poeci - outsiderzy (tzw. kaskaderzy literatury). Indywidualizm. Subiektywizm. Autodestruktywność. Wolność i przygoda. Niezgoda na małą stabilizację.

Edward Stachura. Poeta i prozaik. Antyurbanizm. Postawa antycywilizacyjna. Protest przeciw uniformizacji. Bunt i kontestacja. Zarazem - przywołanie tradycji renesansowej (rustykalnej; opozycja natury i cywilizacji) i romantycznej (prometejskiej). Piosenki (np. Człowiek człowiekowi; Piosenka dla zapowietrzonego; Życie to nie teatr).

Rafał Wojaczek. Dezintegracja osobowości. Schizofreniczny obraz świata. Bezsens. Przypadkowość wartości. Absurd. Miłość - tylko akt cielesnej perwersji. Pesymizm (także w odniesieniu do transcendencji). Główny temat: śmierć: W podwójnej osobie; Ballada bezbożna; Ojczyzna.

Poezja religijna.

Ks. Jan Twardowski. Dobroć Boga; zaufanie człowieka; kapłaństwo (Własnego kapłaństwa się boję); Franciszkanizm. Zadziwienie urodą świata. Bóg - stale obecny w Swym dziele (Stwarzał; Wyjaśnienie). Pokora wobec świata (Mrówko ważko biedronko). Mizerabilizm - współczucie dla cierpiących (Wierzę). Poetyka paradoksu. Aforystyczność (pointy).

Anna Kamieńska. Twórczość późna (po nawróceniu), np. tomy Przyjdź Królestwo; Inne miejsca.

Poezja wobec stanu wojennego. Stanisław Barańczak (poemat Przywracanie porządku), Zbigniew Herbert (Raport z oblężonego miasta), Maciej Bieniasz (Idą pancry na "Wujek"), Jacek Kaczmarski (Ballada pozytywna), Jerzy Narbutt (Lulajże, Jezuniu...), Tadeusz Kijonka (tom Czas zamarły), Tomasz Jastrun.

Inni poeci:

Tadeusz Różewicz. Ocena współczesnej cywilizacji. Bankructwo filozofii i etyki. Blisko egzystencjalizmu i behawioryzmu. Relatywizacja wartości. Reizacja człowieka. Somatyzm . Moralizm (poemat Spadanie). Byt ku śmierci (Drzewo). Religia nie daje pociechy (Drewno).

Wisława Szymborska. Problemy egzystencjalne. Człowiek wobec przemijania (W rzece Heraklita). Względność systemów wartości (Rehabilitacja). Niezrozumienie wzajemne - nawet kochających się osób (Nic dwa razy). Niepowtarzalność jednostki, będąca zarazem źródłem alienacji (Dwie krople). Śmierć (Kot w pustym mieszkaniu). Niemożność stworzenia społeczeństwa idealnego (Utopia). Historia, ewolucja (Przemówienie w biurze rzeczy znalezionych). "Człowieczeństwo bestii" (Pierwsza fotografia Hitlera). Zanik wartości, np. zainteresowania dla kultury (Wieczór autorski). Mentalność współczesnego człowieka (Prospekt). Wiersze o sztuce; ekfrazy (Kobiety Rubensa; Miniatura średniowieczna).

Ernest Bryll. Poezje i dramaty. Stosunek do polskiej historii; rozsądek przeciw nucie martyrologicznej (Wciąż o Ikarach głoszą...; Lekcja polskiego - Słowacki).

Halina Poświatowska. Miłość. Śmierć. Kruchość życia. Kobiecość (*** [Kiedy umrę, kochanie]; *** [Kiedy Izolda umierała]; *** [Jestem Julią]).

Ewa Lipska. Nieufność wobec zakłamanej rzeczywistości PRL. Niepokój (My). Względność praw, zasad i wartości. Poetyka: język - przedmiotem eksperymentów (Egzamin).

Stanisław Barańczak. Problemy moralne. Prawda i zakłamanie. Puste struktury języka (Spójrzmy prawdzie w oczy). Walka z nowomową; język jako forma zniewolenia (Wypełnić czytelnym pismem). Pustota przemówień politycznych (Protokół). Gra normami fonetycznymi, tzn. kojarzenie wyrazów dźwiękowo podobnych (W atmosferze). Przemijanie i wieczność Boga (Widokówka z tego świata). PRL (Co dziś rzucili).

Inni: Adam Zagajewski. Wiarygodność języka (W pierwszej osobie liczby mnogiej). Przemijanie, pamięć, świadomość, śmierć (Pamięć). Etyczny kryzys człowieka (Epikur z mojej klatki schodowej). Julian Kornhauser. Ośmieszanie języka propagandy i mediów; moralne konsekwencje destrukcji aktu mowy (Przemówienie). Ryszard Krynicki. Ironia; nawiązania do surrealizmu i antyestetyzmu; rzeczywistość jako groźny dla psychiki chaos (Świat jeszcze istnieje). Jan Polkowski. Pragnienie wyrażenia prawdy o świecie i człowieku. Filozofia (Strumień wieczności).

Epika.

Powieść historyczna. Teodor Parnicki (Tylko Beatrycze). Jarosław Iwaszkiewicz (Sława i chwała). Władysław Hanna Malewska (pisarka katolicka, Przemija postać świata). Antoni Gołubiew (pisarz katolicki; Bolesław Chrobry). Esej historyczny. Paweł Jasienica (właśc. Lech Beynar, Polska Piastów; Polska Jagiellonów).

Proza o tematyce wiejskiej. Tadeusz Nowak (A jak królem, a jak katem będziesz; także poezje). Wiesław Myśliwski (uogólniające sentencje, uniwersalna prawda o egzystencji, np. Pałac; Kamień na kamieniu; Widnokrąg; Traktat o łuskaniu fasoli). Edward Redliński (Konopielka).

Proza autobiograficzna. Witold Gombrowicz (Dziennik). Jan Lechoń (Dzienniki). Gustaw Herling-Grudziński (Dziennik pisany nocą).

Proza o tematyce żydowskiej. Odchodząca kultura; zanikanie tradycji i religijności. Julian Stryjkowski (Austeria; Głosy w ciemności).

Proza fantastycznonaukowa. Stanisław Lem. Tematy: rozwój nauki i techniki i jego wpływ na ludzką naturę; człowiek we Wszechświecie; sztuczna inteligencja; refleksja na temat współczesnego społeczeństwa (antyutopia, krytyka totalitaryzmów). Solaris; Bajki robotów.

Proza groteskowa. Opowiadania Sławomira Mrożka (Wesele w Atomicach; Słoń).

Eseistyka. Uwaga! Cechy gatunków już omawialiśmy! Esej literacki. Kazimierz Wyka (Życie na niby; Rzecz wyobraźni). Jan Kott (nt. Szekspira). Artur Sandauer (promotor twórczości Gombrowicza i Schulza). Andrzej Kijowski (Arcydzieło nieznane; Listopadowy wieczór). Esej podejmujący problemy kultury europejskiej i dziedzictwa. Mit śródziemnomorski, np. Czesław Miłosz (Rodzinna Europa), Zbigniew Herbert (Barbarzyńca w ogrodzie), Mieczysław Jastrun (Mit śródziemnomorski), Jarosław Iwaszkiewicz (Podróże do Włoch). Esej podejmujący problemy etniczne, etyczne, obyczajowe, religijne, np. Jan Józef Szczepański (Przed nieznanym Trybunałem), Henryk Grynberg (Prawda nieartystyczna).

Szczególna rola Czesława Miłosza. Jednostkowe doświadczenia i uniwersalny wymiar. Polityka (Zniewolony umysł). Historia literatury i translatoryka (Ogród nauk). Filozofia i kultura (Widzenia nad zatoką San Francisco; Ziemia Ulro).

Reportaż. Ryszard Kapuściński: Cesarz; Szachinszach; Heban; Podróże z Herodotem.

Felieton. Stefan Kisielewski. Absurdy socjalizmu. Erudycja (Rzeczy małe).

Inni pisarze: Marek Hłasko. Naturalizm. Behawioryzm. Bunt moralny. Beznadziejność egzystencji, cynizm ludzi z nizin; niezrealizowane marzenia o lepszym życiu. Opowiadania i powieści. Pierwszy krok w chmurach; Piękni dwudziestoletni; Sonata marymoncka.  Marek Nowakowski. Życie marginesu społecznego, podmiejskiej subkultury (tomy opowiadań Ten stary złodziej; Benek Kwiaciarz). Tadeusz Konwicki. Mit Kresów (Kronika wypadków miłosnych). Mała apokalipsa. Człowiek w obliczu zagrożenia. Elementy groteski. Poetyka absurdu. Surrealizm. Świat wynaturzony, wykrzywiony. Widmowa i tragiczna wizja państwa totalitarnego.

Proza wobec stanu wojennego. Tadeusz Konwicki (Rzeka podziemna, podziemne ptaki), Marek Nowakowski (Raport o stanie wojennym).

Dramat (emigracyjny i krajowy). 

Witold Gombrowicz. Dramat absurdu - drwina i ironiczny dystans (Ślub). Groteska historiozoficzna; destrukcyjność ról narzucanych człowiekowi; umowność konwencji, tzw. forma.

Tadeusz Różewicz. Rozpad osobowości i zanik samoświadomości człowieka współczesnego; tzw. forma otwarta i łączenie konwencji: parodii, farsy, groteski, dramatu poetyckiego; prozaizmy; nawiązanie do moralitetu; typowość bohatera, tzw. Everyman/Quidam; brak powiązań między scenami (Kartoteka).

Sławomir Mrożek: Tango. "Niemożność społeczna". Nawiązanie do tradycji - końcowa scena (por. chocholi taniec w Weselu Wyspiańskiego). Obyczajowość: bezwład i rozkład mieszczańskiej rodziny; konformizm; zbuntowany syn. Groteska - połączenie realizmu i surrealizmu.

Uwaga! W dwóch ostatnich Kącikach podamy jeszcze kolejne tematy (tym razem - wraz z podpowiedziami) do zadań ikonicznych, językowych i literackich. Może któreś z nich pojawi się na egzaminie pisemnym bądź ustnym? A poniżej - pytanie, do którego podpowiedź będzie za tydzień.

Bibliografia:

Najważniejsze syntezy historycznoliterackie. Historia literatury polskiej; Historia literatury powszechnej. 

Ćwiczenie

Jakie utwory można wziąć pod uwagę pisząc rozprawkę na temat: Samotność – zrządzenie losu czy świadomy wybór człowieka? Uzasadnij swoją opinię nawiązując do wybranych dzieł literackich.