Książki (nie)zapomniane - "Chodzi o to, żeby szukać światła"

Moja dusza tęskni do czegoś, chociaż nie mogę przeczuć, co to jest. To, co czuję, jest jak wielka przestrzeń... Ale przecież wiem... to nie to. Do czegoś, co jest jak wielkie nieskończone światło. Ale przecież wiem, że światłem to nie jest... (...). Wiem tylko, że moja dusza tęskni, tęskni... I coraz bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że to, co jest tak wielkie - i tak dalekie - jest moim prawdziwym domem.

Poczucie nieświadomej tęsknoty, oczekiwania, braku... Wyrwane z głębin serca Wielkiego Moralisty u schyłku jego życia... Notatki (wybór z dzienników) PÄRA LAGERKVISTA (1891-1974).

Dom. Stary pisarz nawiązuje do niego niejednokrotnie. I powrót do Domu staje się klamrą spinającą wspomnienia. Najpierw świt. Dzieciństwo:

Pamiętam małą kuchnię (...), długi wąski pokój (...), W jednym, gdzie stał piec (...) krzątała się staruszka w kuchennym swądzie i dymie. W drugim końcu (...) stał stół. Siedział przy nim stary człowiek i jadł. (...)
To był cichy pokój, ale wypełniony miłością.
Bóg, swąd i miłość.
To był mój dom. Bogatszego domu nie miał nikt...

A potem młodość. Eksperymenty z wiarą. Jej utrata(?) i ostateczna konstatacja:

Bez religii w rzeczywistym znaczeniu nie można się obyć. Jeśli ludzka potrzeba religijna nie zostanie zaspokojona w naturalny sposób, wówczas zostanie zaspokojona w sposób nienaturalny, czego przykładem jest (...) cześć oddawana państwu i człowiekowi. Jakie zubożenie, strywializowanie instynktu religijnego.

Imperatyw poszukiwania...

Kto szuka tylko tego, co można znaleźć, nie znajduje nic.

Sensu:

Nic nie jest tak wielkie i wzruszające, jak usiłowanie prostego człowieka, żeby znaleźć w swoim życiu jakiś sens. (...) Jaki jest sens ludzkiego życia? I jaki sens miało moje życie? Dlaczego mogłem wędrować pod gwiazdami? Daremnie pytać. A jednak jest to jedyna rzecz, o jaką warto pytać.

 Wartości:

Moralność wydaje się być jedynym, co jest człowiekowi absolutnie niezbędne.

Spokoju. Pewności:

Załamania, konflikty muszą istnieć, ale świadczą one nie o naszej sile, tylko o naszej słabości, ponieważ przejmują nas niepokojem.

Ciszy:

Mów cicho, przyjacielu. Cały świat krzyczy. - Mów cicho, wówczas będzie słychać, co mówisz.

Prostoty:

Postaw przed sobą na stole świecę i szklankę czystej wody - i patrz na te dwa proste symbole...

Jest też uspokojenie. Zgoda na świat. Dostrzeganie ładu i piękna w codzienności:

(...) to, że rzeczy naprawdę istnieją - to największy cud. Gdy budzisz się rano i widzisz swoje łóżko, swój pokój, okna, drzewo pod oknem, domek dla ptaków, chmury - widzisz przecież dużo cudów. Ale budziłeś się rankiem zbyt często, żeby to zrozumieć.

Namysł nad tajemnicą cierpienia:

Nie dowierzaj cierpieniom, bo odwodzą cię od głębi, z której przybywają.

Tęsknota za człowiekiem. Źródła twórczości, bijące w poczuciu osamotnienia:

Na próżno poszukiwałem przyjaciela (...), przed którym mógłbym otworzyć serce (...). Dlatego zacząłem pisać dziennik...

Brak porozumienia, ale też nieobecność słów służących nazwaniu spraw szczególnie istotnych:

O niczym nie jest równie trudno powiedzieć czegoś znaczącego (...) jak o tym, co najważniejsze.

Ogólna filozofia istnienia:

Kropla w morzu nie może zrozumieć, czym jest w ogóle morze; tak samo my, będący cząstką życia, nie możemy pojąć, czym właściwie jest życie.

Wreszcie problem kluczowy jego pisarstwa - zło:

Ludzie często zastanawiają się, dlaczego istnieje zło. O niczym nie rozmyślają tak wiele, jak o nim. (...) Ale dlaczego nie rozmyślają tyle nad dobrem, nad tym, że istnieje?

A jednak ostatecznie jasność musi zapanować nad mrokiem. Dobro - nad złem. I to było - miejmy ufność - ostateczne przesłanie Moralisty:

Mnie chodzi o to, żeby szukać światła. Żeby dążyć do pozytywnej wiary w życie. Że życie niesie z sobą dobro.

Ps. Powieści Kat, Karzeł, Mariamne tego autora przypomniałyśmy TUTAJ.

 Lagerkvist Pär, Notatki (wybór z dzienników), przeł. Janusz B. Roszkowski, "Literatura na Świecie" 1984, nr 3 (152), s. 171-201 (sygnatura: cz M XX-5/3).